←پرسش‌های وابسته
(←منابع) |
|||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
* از گزارش [[عبدالله بن عمر]] چنین استفاده میشود که گویا [[افضلیت علی]]{{ع}} بر دیگر [[اصحاب]] مثل آفتاب روشن بوده است، محل بحث تنها بین [[صحابه]] با قطع‌نظر آن حضرت بود که ظاهراً [[اکثریت]] بر س شخص فوق متمایل بودند<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۹۷ - ۱۰۶.</ref> | * از گزارش [[عبدالله بن عمر]] چنین استفاده میشود که گویا [[افضلیت علی]]{{ع}} بر دیگر [[اصحاب]] مثل آفتاب روشن بوده است، محل بحث تنها بین [[صحابه]] با قطع‌نظر آن حضرت بود که ظاهراً [[اکثریت]] بر س شخص فوق متمایل بودند<ref>[[محمد حسن قدردان قراملکی|قدردان قراملکی، محمد حسن]]، [[امامت ۲ (کتاب)|امامت]]، ص۹۷ - ۱۰۶.</ref> | ||
==افضلیت امام در معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)== | |||
در [[بیان]] [[ویژگی‌های امام]] [[علم خدادادی]]، [[عصمت]] و [[نصب الهی]] را توضیح دادیم اکنون نوبت به ویژگی چهارم یعنی [[افضلیت]] رسیده است در این درس معیار و دلائل [[افضلیت]] [[تبیین]] میشود. | |||
===[[معیار افضلیت]]=== | |||
قبل از بررسی [[ادله]] مطرح شده لازم است ملاک و [[میزان]] در [[باب ]][[افضلیت]] را مشخص نماییم به عبارت دیگر [[افضل]] باید در چه وصفی بر دیگران [[برتری]] داشته باشد و [[معیار افضلیت]] چیست؟ | |||
دو قلمرو برای [[افضلیت]] می‌‌توان در نظر گرفت: اول) [[تقرب به خداوند]] تعالی و رسیدن به [[پاداش]] و [[ثواب]] بیش تر. دوم) [[برتری]] در [[کمالات انسانی]]. | |||
این دو ملاک و قلمرو به نوعی در سخن [[متکلمان امامیه]] مانند [[سید مرتضی]] (م ۴۳۶)<ref>الذخیرة فی علم الکلام، ص ۴۲۹.</ref> و خواجه [[طوسی]] (م ۶۷۲)<ref>تلخیص المحصل، ص ۴۳۱.</ref> و [[علامه حلی]] (م ۷۲۶)<ref>کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد قسم الالهیات، ص ۱۸۷ و به مناسبت استدلال بر لزوم نص و بطلان اختیار و انتخاب معیار افضلیت را هم مطرح نموده است: {{عربی| الامام یجب أن یکون افضل أهل زمانه دینا و ورعا و علما و سیاسه فلو ولینا أحدنا باختیارنا لم نأمن أن یکون باطنه کافرا أو فاسقا و یخفی علینا و المقایسه بینه و بین غیره فی هذه الکمالات و إذا جهلنا الشرط کیف یصح أن یناط هذا الامر بنا و یستند إلی اختیارنا؟}} الإلفین ص۴۱.</ref> و [[محقق حلی]] (م ۶۷۶)<ref>المسلک فی أصول الدین و الرسالة الماتعیة، ص ۲۰۵؛ حمصی نیز این دوگانگی در ملاک افضلیت را بیان کرده است: {{عربی|و اما کونه أفضل الرعیه فیدخل تحته معنیان: احدهما کونه أفضلهم بمعنی کونه أکثرهم ثوابا عندالله و ثانیها کونه أفضل منهم فی الظاهر و فیما هو متقدم علیهم فیه المنقذ من التقلید}}. ج ۲، ص ۲۸۶.</ref> مطرح شده است. | |||
[[افضلیت]] مورد نظر [[امامیه]] که از ویژگی‌های لازم و ضروری [[امام]] دانسته شده و به هر دو ملاک می‌‌باشد هر چند می‌‌توان بین دو ملاک مذکور قائل به ملازمه شد همان طور که [[محمد]] [[حسن]] مظفر می‌‌گوید: {{عربی| و أعلم أنّ الإمام إذا كان فاضلا في صفات الكمال، يلزم أن يكون أطوع للّه و أكثر عملا بالبرّ و الخير، فلا بدّ أن يكون أكثر ثوابا.}}<ref>دلائل الصدق لنهج الحق، ج ۴، ص ۲۳۹.</ref>. [[امام]] اگر در [[صفات کمال]] [[فضل]] و [[برتری]] داشته باشد باید اطاعتش از [[خداوند]] بیشتر و کار خوب و پسندیده‌اش بیشتر باشد پس باید [[ثواب]] بیشتری هم ببرد. | |||
===[[دلایل]] [[لزوم]] [[افضلیت]]=== | |||
برای [[تبیین]] [[ضرورت]] [[افضلیت امام]] و [[جانشین پیامبر]]{{صل}} دو نوع [[استدلال]] ارایه شده است: | |||
الف) '''[[دلیل عقلی]]''' | |||
عقلاً و عرف عدم رعایت [[افضلیت]] را قبیح و [[ناپسند]] می‌‌دانند و این [[قبح]] را [[مسلم]] و بی [[نیاز]] از [[استدلال]] می‌‌دانند<ref>تلخیص الشافی، ج ۱، ص ۲۱۶.</ref>. هر چند بعض از [[متکلمان]] برای اثبات [[قبح]] و ناپسندی رعایت نکردن [[افضلیت]] در [[امامت]] چنین [[استدلال]] کرده‌اند: [[امام]] درکمالات نسبت به سایر [[مردم]] یا مساوی و یا از آنان پایین‌تر است و یا [[برتر]]. فرض اول محال است زیرا در این صورت برای [[امامت]]، بر دیگران ترجیحی ندارد فرض دوم نیز محال است زیرا [[تقدیم مفضول بر فاضل]] عقلاً قبیح است بنابراین فرض سوم متعین است<ref>کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد قسم الالهیات، ص ۱۸۷.</ref>. | |||
ب) '''[[دلیل نقلی]] بر [[افضلیت امام]]''' | |||
[[لزوم]] [[افضلیت]] در [[قرآن]]: [[امام]] به معنای مقتدا و [[پیشوای امت]] [[اسلامی]] و [[جانشین]] [[نبی]] مکرم{{صل}} باید [[برتری]] و امتیاز نسبت به سایر آحاد [[مردم]] داشته باشد و بدون داشتن [[برتری]] و [[افضلیت]] [[امامت]] و [[پیشوایی]] معنا پیدا نمی‌کند. | |||
قران [[کریم]] قیمومیت و [[سرپرستی]] [[خانواده]] را به ملاک [[فضل]] و [[برتری]] قرار داده است {{متن قرآن|الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ}}<ref>«مردان سرپرست زنانند بدان روی که خداوند برخی از آنان را بر برخی دیگر برتری داده است و برای آنکه مردان از دارایی‌های خویش می‌‌بخشند» سوره نساء، آیه ۳۴.</ref>. | |||
حال که [[سرپرستی]] [[خانواده]] باید معیار داشته باشد آیا [[سرپرستی]] در [[جامعه اسلامی]] می‌‌تواند بدون ملاک باشد؟ [[آیه شریفه]] دربردارنده یک [[پیام]] مهم و [[ارشاد]] به [[حکم عقل]] است زیرا نزد عقلا هیچ [[منصب]] و مقامی نمی‌تواند جزاف و بدون معیار و ملاک به شخصی واگذار شود. [[تولی]] امر و [[سرپرستی]] [[جامعه اسلامی]] آن هم به عنوان [[خلافت]] و [[جانشینی]] از سوی [[رسول خدا]] نیز از این قاعده مستثنا نیست<ref>ر.ک: امامت پژوهی، ص ۲۶۲. ابوبکر در سقیفه به قرشیت و قرابت استناد کرده و این خود دلیل بر این است که تولی امر بدون ملاک و برتری بر دیگران ناتمام است عمر نیز در وجه انتخاب اعضای شورای ۶ نفره گفت: {{متن حدیث|إِنَّ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}}: مَاتَ وَ هُوَ رَاضٍ عَنْ هَذِهِ السِّتَّةِ مِنْ قُرَيْشٍ عَلِيٍّ، وَ عُثْمَانَ، وَ طَلْحَةَ، وَ الزُّبَيْرِ، وَ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ، وَ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ عَوْفٍ، وَ قَدْ رَأَيْتُ أَنْ أَجْعَلَهَا شُورَى بَيْنَهُمْ لِيَخْتَارُوا لِأَنْفُسِهِمْ}}. ر.ک: شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۱، ص ۱۷۷.</ref>. | |||
[[قرآن کریم]] به [[قبح]] [[تقدیم مفضول]] اشاره می‌‌کند: {{متن قرآن|أَفَمَنْ يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ يُتَّبَعَ أَمَّنْ لَا يَهِدِّي إِلَّا أَنْ يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ}}<ref>«آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌‌کنید؟» سوره یونس، آیه ۳۵.</ref> این [[آیه]]- به سبک استفهام تقریری- [[بیان]] می‌‌کند که کسی سزاوار [[رهبری]] و [[هدایت]] دیگران است که خود، راه [[هدایت]] را یافته و دیگران را به آن می‌‌کند؛ نه این که محتاج به [[هدایت]] دیگران باشد. [[افضل]] است که احتیاج به [[هدایت]] دیگران ندارد و الا [[مفضول]] محتاج [[هدایت]] دیگران است و [[آیه]]، صلاحیت او را برای [[رهبری]]، نفی می‌‌کند<ref>ر.ک: امامت پژوهی (بررسی دیدگاه‌های امامیه، معتزله و اشاعره)، ص ۱۶۶ و شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج ۹، ص ۱۷۵.</ref>. | |||
برخی [[آیه]] را دال بر [[افضلیت پیامبر]]{{صل}} می‌‌دانند نه [[امام]] زیرا [[پیامبر]]{{صل}} است که [[مبعوث]] از سوی [[خداوند تعالی]] است و [[خداوند]] [[حکیم]] او را [[شایسته]] چنین جایگاهی دانسته است لذا یقیناً [[افضل]] است و اشتراط [[افضلیت]] مختص [[نبی]] است نه [[امام]]<ref>شرح المقاصد، ج ۵، ص ۲۴۶.</ref>. | |||
در پاسخ می‌‌گوییم: اگر [[حقیقت]] [[مقام]] و [[منصب امامت]] و [[شئون]] و [[صفات امام]] مانند [[علم خدادادی]] و تنزه از خطا و [[نصب الهی]] مورد دقت و تأمل [[کافی]] قرار گیرد یعنی با این نگاه که [[امامت]] [[منصب الهی]] است [[آیه کریمه]] قطعاً شامل [[مقام امامت]] هم می‌‌گردد<ref>ر.ک: دلائل الصدق، ج ۴، ص ۲۳۷.</ref>. | |||
[[افضلیت]] در [[روایات]]: در [[روایات]] نیز [[افضلیت]] و [[برتری]] مطلق [[امام]] بر احاد [[مردم]] با توجه به [[جایگاه]] و علو [[منصب امامت]] مورد تاکید قرار گرفته است: | |||
از [[پیامبر اسلام]]{{صل}} [[نقل]] شده است: {{متن حدیث|من استعمل عاملا من المسلمین و هو یعلم ان فیهم أولی بذلک منه و اعلم بکتاب الله و سنه نبیه فقد خان الله و رسوله و جمیع المسلمین}}<ref>السنن الکبری، ج ۱، ص ۱۱۸؛ کنز العمال، ج ۶، ص ۷۹.</ref>. | |||
و نیز از آن [[حضرت]] [[نقل]] شده: {{متن حدیث|و من ولی ولیا من المسلمین شیئا من امور المسلمین و هو یعلم أن فی المسلمین من هو خیر للمسلمین منه و اعلم بکتاب الله و سنه رسوله{{صل}} فقد خان [[الله]] و رسوله خان جماعه المسلمین}}<ref>کنز العمال، ج ۱۶، ص ۸۸؛ تاریخ ابن عساکر، ج ۵۳، ص ۲۵۶.</ref>. | |||
[[امام امیرالمؤمنین]]{{ع}} می‌‌فرماید: {{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ بِهَذَا الْأَمْرِ أَقْوَاهُمْ عَلَيْهِ وَ أَعْلَمُهُمْ بِأَمْرِ اللَّهِ فِيهِ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۷۳.</ref>. ای [[مردم]]، سزاوارترین شخص برای [[خلافت]]، تواناترین افراد بر امر و داناترین‌شان به [[فرمان]] خداست. | |||
[[امام امیرالمؤمنین]]{{ع}} در یکی از مکاتبات در [[مقام]] [[احتجاج]] می‌‌نویسد: {{متن حدیث|ثُمَّ إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِأَمْرِ هَذِهِ الْأُمَّةِ قَدِيماً وَ حَدِيثاً أَقْرَبُهَا مِنْ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} وَ أَعْلَمُهَا بِالْكِتَابِ وَ أَفْقَهُهَا فِي الدِّينِ وَ أَوَّلُهَا إِسْلَاماً وَ أَفْضَلُهَا جِهَاداً وَ أَشَدُّهَا بِمَا تَحْمِلُهُ الرَّعِيَّةُ مِنْ أُمُورِهَا اضْطِلَاعاً}}<ref>شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج ۳، ص ۲۱۰.</ref>. و همانا سزاوارترین [[مردم]] به [[حکومت]] بر این [[امت]] درگذشته و حال کسی است که از همه به [[رسول خدا]] نزدیک‌تر و به [[احکام]] کتاب داناتر و در [[دین]] فقیه‌تر است؛ نخستین ایشان در [[مسلمان]] شدن و [[برترین]] آنان در [[جهاد]] و قوی‌ترین ایشان در [[تحمل]] [[سختی]] امر [[امت]] است. | |||
[[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در ضمن [[نشانه‌های امام]] می‌‌فرمایند: {{متن حدیث|أَنْ يَكُونَ أَعْلَمَ النَّاسِ بِحَلَالِ اللَّهِ وَ حَرَامِهِ وَ ضُرُوبِ أَحْكَامِهِ وَ أَمْرِهِ وَ نَهْيِهِ جَمِيعِ مَا يَحْتَاجُ إِلَيْهِ النَّاسُ فَيَحْتَاجُ النَّاسُ إِلَيْهِ وَ يَسْتَغْنِي عَنْهُمْ}}<ref>ر.ک: بحار الأنوار، ج ۲۵، ص ۱۶۵.</ref>. | |||
[[صدوق]] از [[امام]] [[علی بن موسی الرضا]]{{ع}} [[نقل]] می‌‌کند: {{متن حدیث|لِلْإِمَامِ عَلَامَاتٌ يَكُونُ أَعْلَمَ النَّاسِ وَ أَحْكَمَ النَّاسِ وَ أَتْقَى النَّاسِ وَ أَحْلَمَ النَّاسِ وَ أَشْجَعَ النَّاسِ وَ أَسْخَى النَّاسِ وَ أَعْبَدَ النَّاسِ}}<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج ۱، ص ۲۱۳.</ref>. [[امام]] را علاماتی است: عالم ترین، [[حکیم]] ترین، باتقواتر، بردبارتر، [[شجاع]] تر، سخی‌تر و عابدترین فرد است. | |||
[[امام]] [[علی بن موسی الرضا]]{{ع}} در ضمن [[خطبه]] مفصل در جامع [[مرو]] [[افضلیت مطلق]] [[امام]] را [[بیان]] می‌‌فرماید: {{متن حدیث|الْإِمَامُ وَاحِدُ دَهْرِهِ لَايُدَانِيهِ أَحَدٌ وَ لَايُعَادِلُهُ عَالِمٌ وَ لَايُوجَدُ مِنْهُ بَدَلٌ وَ لَالَهُ مِثْلٌ وَ لَانَظِيرٌ}}<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج ۱، ص ۲۱۹.</ref>. | |||
===دیدگاه [[اهل سنت]] در [[افضلیت]]=== | |||
بر خلاف [[امامیه]] که بر اشتراط [[افضلیت]] [[اتفاق نظر]] دارند<ref>چنان که علامه حلی می‌‌گوید: {{عربی|المبحث الثانی فی ان الامام یجب ان یکون افضل من رعیته اتفقت الامامیه علی ذلک و خالف فیه الجمهور فجوزوا تقدیم المفضول علی الفاضل}}. نهج الحق و کشف الصدق، ص ۱۶۸.</ref> [[اکثریت]] [[اهل سنت]] [[افضلیت]] را شرط لازم برای [[امامت]] نمی‌دانند در این درس دو وجه [[استدلال]] آنان را بررسی می‌‌کنیم: | |||
وجه اول: [[افضلیت]] موجب ارجحیت و [[برتری]] و مقدم داشتن نمی‌شود زیرا آنچه در [[امامت]] مهم است [[تدبیر]] و [[قدرت]] اجرایی است نه کثرت [[دانش]] [[دینی]] و [[عبادت]] زیاد که موجب [[پاداش اخروی]] باشد<ref>ر.ک: شرح المواقف، ج ۸، ص ۳۷۳.</ref>. | |||
پاسخ: اگر [[امام]] عبارت باشد از هر حاکمی که بر اریکه [[قدرت]] قرا گیرد - حتی اگر فاقد صلاحیت‌های لازم باشد- و اگر [[وظیفه]] و [[شأن امام]] صرفاً اداره [[جامعه]] باشد، [[افضلیت]] موجب ترجیح نخواهد شد. اما با تعریفی که از [[امام]] و مسؤولیت‌های او [[بیان]] شد - یعنی حاکمی که طبق [[موازین]] [[دینی]] [[جامعه اسلامی]] را اداره می‌‌کند - [[امام]] باید در تمام [[شئون]] مرتبط با [[منصب امامت]] از جمله [[تدبیر]] و [[قدرت]] اجرائی [[افضل]] باشد و احدی بر او مقدم نباشد<ref>ر.ک: الشافی فی الإمامة، ج ۳، ص ۱۷۸. برای مطاله بیشتر ر.ک: امامت در بینش اسلامی ۱۹۵؛ امامت پژوهی، ص ۱۶۶.</ref>. | |||
وجه دوم: برخی از [[متکلمان]] [[سنی]] گفته‌اند: روش [[نبی گرامی]]{{صل}} در سپردن [[مناصب]] بر اساس [[افضلیت]] نبوده برای مثال در [[جنگ]] موته [[زید بن حارثه]] را [[فرمانده لشکر]] قرار داد در حالی که [[جعفر بن ابی طالب]] حضور داشت و بدون تردید [[جعفر]] [[برتر]] از [[زید]] بود، در امر [[امامت]] و [[خلافت]] نیز این گونه است بعد از [[رسول خدا]]{{صل}} نیز رعایت [[افضلیت]] لازم نبوده است<ref>ر.ک: شرح المقاصد، ج ۵، ص ۲۴۷؛ امامت در بینش اسلامی، ص ۱۹۸.</ref>. | |||
پاسخ: این [[قیاس]] مع الفارق است زیرا در امر [[امامت]] و [[جانشینی]] [[نبی گرامی]] [[اسلام]]{{صل}} به تناسب [[شئون]] و مسؤولیت‌های [[امام]]، [[افضلیت مطلق]] - یعنی در همه [[شئون امامت]] و [[زعامت]] - لازم است بر خلاف [[فرماندهی]] [[جنگ]] که [[افضلیت]] فقط در [[توان]] اداره [[جنگ]] لازم است. مضافاً بر اینکه که تقدیم [[زید]] بر [[جعفر]] [[مورد اتفاق]] نیست<ref>ر.ک: تلخیص الشافی، ج ۱، ص ۲۳۶؛ المنقذ من التقلید، ج ۲، ص ۳۸۹؛ امامت در بینش اسلامی، ص ۱۹۹.</ref>. | |||
حاصل [[کلام]] این است که اگر [[امامت]] را [[منصب]] و [[جایگاه]] خاص بدانیم سخن از [[افضلیت مطلق]] [[کلامی]] روشن و قابل [[درک]] است همان گونه که در کلمات برخی از [[اهل سنت]] نیز مانند [[جاحظ]] آمده است<ref>{{عربی|صفات الإمام الافضل هی العقل و العلم و الحزم و العزم و بکلمه اخری یجب ان یکون الامام افضل اهل عصره و أن یکون اشبه الناس بالرسول و اشبه الناس بالرسول هو من یأخذ بسیرته}}. رسائل الجاحظ، ص ۲۰۲.</ref>. اما اگر [[امام]] را مرادف با [[امیر]] و [[حاکم]] بدانیم و لو با [[قهر]] و [[غلبه]] بر [[جامعه اسلامی]] مسلط شده باشد بحث از [[افضلیت]] جایی نخواهد داشت<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۱۳۷-۱۴۲</ref>. | |||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||
* [[آیا امامان شیعه بر دیگر پیامبران برتری دارند؟ (پرسش)]] | * [[آیا امامان شیعه بر دیگر پیامبران برتری دارند؟ (پرسش)]] | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{ستون-شروع|2}} | {{ستون-شروع|2}} | ||