تقسیم غنائم: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۰: خط ۱۰:


==مقدمه==
==مقدمه==
*[[غنیمت]]، واژهای [[عربی]] از ریشه کلمه "غنم" است و در اصطلاح به [[اموال]] منقول و غیر منقولی گفته می‌شود که پس از [[پیروزی]] در [[جنگ]] نصیب رزمندگان می‌شود<ref>ابوهلال عسکری، الفروق اللغویه، ص ۳۹۰ - ۳۹۱؛ ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث، ج ۳، ص ۳۸۹ و ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۲، ص ۴۴۶.</ref>. [[غنائم]] و تقسیم آن در [[اسلام]] و در [[سیره نبوی]]{{صل}} تابع [[احکام]] و مقررات خاصی بود. در این مقاله کوشیده‌ایم به گوشه‌هایی از این [[احکام]] و مقررات اشاره کرده، [[سیره]] [[رسول خدا]]{{صل}} را درباره [[تقسیم غنائم]] برشماریم<ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۲.</ref>.
*[[غنیمت]]، واژهای [[عربی]] از ریشه کلمه "غنم" است و در اصطلاح به [[اموال]] منقول و غیر منقولی گفته می‌شود که پس از [[پیروزی]] در [[جنگ]] نصیب رزمندگان می‌شود<ref>ابوهلال عسکری، الفروق اللغویه، ص ۳۹۰ - ۳۹۱؛ ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث، ج ۳، ص ۳۸۹ و ابن منظور، لسان العرب، ج ۱۲، ص ۴۴۶.</ref>. [[غنائم]] و تقسیم آن در [[اسلام]] و در [[سیره نبوی]]{{صل}} تابع [[احکام]] و مقررات خاصی بود. در این مقاله کوشیده‌ایم به گوشه‌هایی از این [[احکام]] و مقررات اشاره کرده، [[سیره]] [[رسول خدا]]{{صل}} را درباره تقسیم غنائم برشماریم<ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۲.</ref>.


==معیار مالکیت [[غنائم]] در اسلام‌==
==معیار مالکیت [[غنائم]] در اسلام‌==
خط ۱۷: خط ۱۷:
==[[غنائم جنگی]]؛ از مصادیق انفال‌==
==[[غنائم جنگی]]؛ از مصادیق انفال‌==
*بر اساس سوره [[انفال]]، [[غنائم جنگی]] از مصادیق [[انفال]] و جزء ثروت‌های عمومی است و باید در [[اختیار]] [[حکومت اسلامی]] قرار گیرد تا [[عدالت]] [[اقتصادی]] و توزیع عادلانه آن در میان [[مسلمانان]] ممکن شود. به همین [[دلیل]]، [[پیامبر]]{{صل}} پس از هر [[جنگ]]،‌ غنائم را در مکانی گرد می‌آورد و مأمورانی برای شمارش و توزیع آن، تعیین و استفاده کنندگان از آن را مشخص می‌کرد<ref>المغازی، ج ۱، ص ۴۰۹ و ۴۱۲ و ج۳، ص۹۴۳ و ۹۴۸؛ السیرة النبویه، ص۶۴۱ و ج۲، ص۴۸۸ – ۴۹۰؛ [[تاریخ]] الطبری، ج ۲، ص ۴۵۷-۴۵۸؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج ۴، ص ۲۲۰ و [[تقی]] الدین مقریزی، امتاع الأسماع، ج ۱، ص ۲۰۵ و....</ref><ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۲.</ref>.
*بر اساس سوره [[انفال]]، [[غنائم جنگی]] از مصادیق [[انفال]] و جزء ثروت‌های عمومی است و باید در [[اختیار]] [[حکومت اسلامی]] قرار گیرد تا [[عدالت]] [[اقتصادی]] و توزیع عادلانه آن در میان [[مسلمانان]] ممکن شود. به همین [[دلیل]]، [[پیامبر]]{{صل}} پس از هر [[جنگ]]،‌ غنائم را در مکانی گرد می‌آورد و مأمورانی برای شمارش و توزیع آن، تعیین و استفاده کنندگان از آن را مشخص می‌کرد<ref>المغازی، ج ۱، ص ۴۰۹ و ۴۱۲ و ج۳، ص۹۴۳ و ۹۴۸؛ السیرة النبویه، ص۶۴۱ و ج۲، ص۴۸۸ – ۴۹۰؛ [[تاریخ]] الطبری، ج ۲، ص ۴۵۷-۴۵۸؛ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج ۴، ص ۲۲۰ و [[تقی]] الدین مقریزی، امتاع الأسماع، ج ۱، ص ۲۰۵ و....</ref><ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۲.</ref>.
*معیارهای کلی [[تقسیم غنائم]] چنین بود که مجموع [[غنائم]] به پنج قسمت تقسیم<ref>المغازی، ج ۱، ص ۴۱۰؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج ۱، ص ۵۱۵ و امتاع الاسماع، ج ۱۳، ص ۱۴۵-۱۴۶.</ref> و بدین گونه توزیع می‌شد که سهم اول برای نیازمندی‌های کلی همچون خرید ابزار آلات [[جنگی]] مانند توشه، [[سلاح]]، ساز و برگ [[جنگی]]، البسه و نیز [[یتیمان]]، مساکین و ابن [[سبیل]] (در راه ماندگان) در نظر گرفته می‌شد. چهار سهم [[باقی]] مانده نیز میان جنگجویان تقسیم جنگجویان می‌شد. جنگجویان، مسلمانانی بودند که در [[جنگ]] شرکت کرده و به قصد [[جنگ]] آمده بودند. این افراد می‌جنگیدند یا نمی‌جنگیدند، سهم می‌بردند؛ اما [[میزان]] سهم افراد به نسبت [[شایستگی]] آنان متفاوت بود؛ مثلا برای جنگجوی سواره، سه سهم (دو سهم برای اسب و یک سهم برای خود او) و برای جنگجوی پیاده، یک سهم در نظر می‌گرفتند<ref>المغازی، ج ۱، ص ۴۱۰؛ تاریخ الطبری، ج ۲، ص ۵۹۱ و السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۴۴.</ref>؛ زیرا نگهداری اسب (تغذیه آن و [[آماده‌سازی]] برای [[جنگ]]) هزینه‌ها و زحمات ویژه‌ای داشت<ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۳-۳۱۴.</ref>.
*معیارهای کلی تقسیم غنائم چنین بود که مجموع [[غنائم]] به پنج قسمت تقسیم<ref>المغازی، ج ۱، ص ۴۱۰؛ احمد بن یحیی بلاذری، انساب الاشراف، ج ۱، ص ۵۱۵ و امتاع الاسماع، ج ۱۳، ص ۱۴۵-۱۴۶.</ref> و بدین گونه توزیع می‌شد که سهم اول برای نیازمندی‌های کلی همچون خرید ابزار آلات [[جنگی]] مانند توشه، [[سلاح]]، ساز و برگ [[جنگی]]، البسه و نیز [[یتیمان]]، مساکین و ابن [[سبیل]] (در راه ماندگان) در نظر گرفته می‌شد. چهار سهم [[باقی]] مانده نیز میان جنگجویان تقسیم جنگجویان می‌شد. جنگجویان، مسلمانانی بودند که در [[جنگ]] شرکت کرده و به قصد [[جنگ]] آمده بودند. این افراد می‌جنگیدند یا نمی‌جنگیدند، سهم می‌بردند؛ اما [[میزان]] سهم افراد به نسبت [[شایستگی]] آنان متفاوت بود؛ مثلا برای جنگجوی سواره، سه سهم (دو سهم برای اسب و یک سهم برای خود او) و برای جنگجوی پیاده، یک سهم در نظر می‌گرفتند<ref>المغازی، ج ۱، ص ۴۱۰؛ تاریخ الطبری، ج ۲، ص ۵۹۱ و السیرة النبویه، ج ۲، ص ۲۴۴.</ref>؛ زیرا نگهداری اسب (تغذیه آن و [[آماده‌سازی]] برای [[جنگ]]) هزینه‌ها و زحمات ویژه‌ای داشت<ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۳-۳۱۴.</ref>.
*[[زنان]] و [[کودکان]] ممیز نیز در صورت حضور در [[جنگ]]، مقداری کمتر از یک سهم کامل و بر اساس [[میزان]] تلاش آنان - که [[فرمانده]] کل آن را تعیین می‌کرد - سهم خود را دریافت می‌کردند<ref>امتاع الأسماع، ج ۱، ص ۲۵۳؛ حلبی شافعی، السیرة الحلبیه، ج ۲، ص ۴۴۸ و المغازی، ج ۲، ص ۵۲۲.</ref>. برخی معتقدند، این روش ابتدا در [[غزوه]] مریسیع یا بنی‌المصطلق به کار گرفته شد<ref>المغازی، ج ۱، ص ۴۱۰.</ref>. [[پیامبر]]{{صل}} اولین [[ثروت]] عمومی حاصل از [[جنگ بدر]] را با وجود [[اعتراض]] برخی [[صحابه]]<ref>همان، ص ۹۹ و امتاع الاسماع، ج ۱، ص ۱۱۱.</ref> به طور مساوی میان [[مسلمانان]] تقسیم کرد<ref>المغازی، ج ۱، ص ۹۹ و ج ۱، ص ۳۷۹؛ امتاع الاسماع، ج ۱، ص ۱۱۱؛ السیرة الحلبیه، ج ۲، ص ۳۶۴ - ۳۶۵ و عیون الاثر، ج ۲، ص ۷۳ – ۷۴.</ref><ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۴.</ref>.
*[[زنان]] و [[کودکان]] ممیز نیز در صورت حضور در [[جنگ]]، مقداری کمتر از یک سهم کامل و بر اساس [[میزان]] تلاش آنان - که [[فرمانده]] کل آن را تعیین می‌کرد - سهم خود را دریافت می‌کردند<ref>امتاع الأسماع، ج ۱، ص ۲۵۳؛ حلبی شافعی، السیرة الحلبیه، ج ۲، ص ۴۴۸ و المغازی، ج ۲، ص ۵۲۲.</ref>. برخی معتقدند، این روش ابتدا در [[غزوه]] مریسیع یا بنی‌المصطلق به کار گرفته شد<ref>المغازی، ج ۱، ص ۴۱۰.</ref>. [[پیامبر]]{{صل}} اولین [[ثروت]] عمومی حاصل از [[جنگ بدر]] را با وجود [[اعتراض]] برخی [[صحابه]]<ref>همان، ص ۹۹ و امتاع الاسماع، ج ۱، ص ۱۱۱.</ref> به طور مساوی میان [[مسلمانان]] تقسیم کرد<ref>المغازی، ج ۱، ص ۹۹ و ج ۱، ص ۳۷۹؛ امتاع الاسماع، ج ۱، ص ۱۱۱؛ السیرة الحلبیه، ج ۲، ص ۳۶۴ - ۳۶۵ و عیون الاثر، ج ۲، ص ۷۳ – ۷۴.</ref><ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۴.</ref>.
*بررسی شیوه [[تقسیم غنائم]]، نشان دهنده وجود اصل [[تقسیم غنائم]] بر اساس نیازهای [[اقتصادی]] [[جامعه اسلامی]] است؛ برای مثال، پس از [[پیروزی]] [[مسلمانان]] بر [[یهودیان]] بنی‌نضیر که بدون [[جنگ]] صورت گرفت، [[مسلمانان]] به [[غنائم]] بسیاری دست یافتند<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۷۹ و ابن سید الناس، عیون الاثر، ج ۲، ص ۷۳.</ref>؛ اما برخلاف شیوه [[پیامبر]]{{صل}} که [[غنائم]] را به طور مساوی میان [[مسلمانان]] تقسیم می‌کرد، این بار، [[غنائم]] فقط میان [[مهاجران]] و چند تن از [[انصار]] تقسیم شد<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۷۹؛ السیرة الحلبیه، ج ۲، ص ۳۶۴ - ۳۶۵ و عیون الاثر، ج ۲، ص ۷۳ – ۷۴.</ref> که [[دلیل]] آن، نیازهای شدید [[اقتصادی]] [[مهاجران]] بود که به خاطر [[هجرت]] [[اموال]] و کاشانه خود را از دست داده و غالبا با [[انصار]] در یک خانه [[زندگی]] می‌کردند و [[پیامبر]]{{صل}} با کسب [[رضایت]] از [[انصار]] و برای تحقق [[عدالت]] [[اقتصادی]] و از میان برداشتن فاصله‌های [[مالی]] میان [[انصار]] و [[مهاجران]]، چنین کاری را انجام داد؛ اما پس از برطرف شدن نیازمندی‌های [[اقتصادی]] [[انصار]] و [[مهاجران]]، [[غنائم]] بر اساس شکل کلی مطرح شده تقسیم می‌شد<ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۴.</ref>.
*بررسی شیوه تقسیم غنائم، نشان دهنده وجود اصل تقسیم غنائم بر اساس نیازهای [[اقتصادی]] [[جامعه اسلامی]] است؛ برای مثال، پس از [[پیروزی]] [[مسلمانان]] بر [[یهودیان]] بنی‌نضیر که بدون [[جنگ]] صورت گرفت، [[مسلمانان]] به [[غنائم]] بسیاری دست یافتند<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۷۹ و ابن سید الناس، عیون الاثر، ج ۲، ص ۷۳.</ref>؛ اما برخلاف شیوه [[پیامبر]]{{صل}} که [[غنائم]] را به طور مساوی میان [[مسلمانان]] تقسیم می‌کرد، این بار، [[غنائم]] فقط میان [[مهاجران]] و چند تن از [[انصار]] تقسیم شد<ref>المغازی، ج ۱، ص ۳۷۹؛ السیرة الحلبیه، ج ۲، ص ۳۶۴ - ۳۶۵ و عیون الاثر، ج ۲، ص ۷۳ – ۷۴.</ref> که [[دلیل]] آن، نیازهای شدید [[اقتصادی]] [[مهاجران]] بود که به خاطر [[هجرت]] [[اموال]] و کاشانه خود را از دست داده و غالبا با [[انصار]] در یک خانه [[زندگی]] می‌کردند و [[پیامبر]]{{صل}} با کسب [[رضایت]] از [[انصار]] و برای تحقق [[عدالت]] [[اقتصادی]] و از میان برداشتن فاصله‌های [[مالی]] میان [[انصار]] و [[مهاجران]]، چنین کاری را انجام داد؛ اما پس از برطرف شدن نیازمندی‌های [[اقتصادی]] [[انصار]] و [[مهاجران]]، [[غنائم]] بر اساس شکل کلی مطرح شده تقسیم می‌شد<ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۴.</ref>.


==شیوه‌های استفاده از غنائم‌==
==شیوه‌های استفاده از غنائم‌==
#'''خوراکی‌ها:''' از آشامیدنی‌ها و غذاها در همان میدان [[جنگ]] استفاده می‌شد؛ زیرا استفاده کننده از آن، چه [[فقیر]] یا [[غنی]]، ناچار به حمل ([[خوراک]] و آذوقه) از دارالاسلام ([[مدینه]]) به سوی سرزمین [[جنگی]] بود که برای آن [[سختی]] بسیاری کشید<ref>زحیلی، وهبة، ص ۴۵۸.</ref>.‌
#'''خوراکی‌ها:''' از آشامیدنی‌ها و غذاها در همان میدان [[جنگ]] استفاده می‌شد؛ زیرا استفاده کننده از آن، چه [[فقیر]] یا [[غنی]]، ناچار به حمل ([[خوراک]] و آذوقه) از دارالاسلام ([[مدینه]]) به سوی سرزمین [[جنگی]] بود که برای آن [[سختی]] بسیاری کشید<ref>زحیلی، وهبة، ص ۴۵۸.</ref>.‌
#'''ابزار آلات [[جنگی]]، لباس‌ها، اسب، شتر، گوسفند و...:''' که بر اساس معیار کلی [[تقسیم غنائم]] تقسیم می‌شد؛  
#'''ابزار آلات [[جنگی]]، لباس‌ها، اسب، شتر، گوسفند و...:''' که بر اساس معیار کلی تقسیم غنائم تقسیم می‌شد؛  
#'''[[اسیران]] [[جنگی]]:''' این گروه جزء [[سپاه]] [[دشمن]] بودند که زنده دستگیر می‌شدند و آنها یا بخشیده و یا آزاد<ref>المغازی ، ج۱، ص۱۰۷ و ۴۱۲؛ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۰۳ و ۴۴۲؛ الطبقات الکبری، ج ۲، ص ۱۳ و ۴۹ و السیرة النبویه، ج ۱، ج ص ۱، ص ۶۵۹ -۶۶۰.</ref>؛ یا با [[مسلمانان]] [[اسیر]]، مبادله می‌شدند<ref>المغازی، ج ۲، ص ۶۰۴ مبادله اسیران با قریش، پس از پیمان صلح حدیبیه آغاز شد.</ref>؛ همچنین یا با پرداخت فدیه آزاد<ref>این شیوه از سایر شیوه‌ها رایج‌تر بود و در بسیاری از غزوات مانند بدر، بنی‌ مصطلق، حنین و... نمونه‌های آن دیده می‌شود.</ref> و یا بسیار به ندرت، کشته می‌شدند<ref>عیون الاثر، ج ۱، ص ۳۰۸ - ۳۰۹؛ [[احمد بن ابی یعقوب]] [[یعقوبی]]، [[تاریخ]] الیعقوبی، ج ۲، ص ۴۶؛ [[انساب الاشراف]]، ج ۱، ص ۱۴۸ و [[تاریخ]] الطبری، ج ۲، ص ۴۵۹. ابی معیط و [[نضر بن حارث]] از [[اسیران جنگ بدر]] بودند که به [[دستور پیامبر]]{{صل}} در حال [[اسارت]] کشته شدند</ref>.<ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۵.</ref>.
#'''[[اسیران]] [[جنگی]]:''' این گروه جزء [[سپاه]] [[دشمن]] بودند که زنده دستگیر می‌شدند و آنها یا بخشیده و یا آزاد<ref>المغازی ، ج۱، ص۱۰۷ و ۴۱۲؛ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۰۳ و ۴۴۲؛ الطبقات الکبری، ج ۲، ص ۱۳ و ۴۹ و السیرة النبویه، ج ۱، ج ص ۱، ص ۶۵۹ -۶۶۰.</ref>؛ یا با [[مسلمانان]] [[اسیر]]، مبادله می‌شدند<ref>المغازی، ج ۲، ص ۶۰۴ مبادله اسیران با قریش، پس از پیمان صلح حدیبیه آغاز شد.</ref>؛ همچنین یا با پرداخت فدیه آزاد<ref>این شیوه از سایر شیوه‌ها رایج‌تر بود و در بسیاری از غزوات مانند بدر، بنی‌ مصطلق، حنین و... نمونه‌های آن دیده می‌شود.</ref> و یا بسیار به ندرت، کشته می‌شدند<ref>عیون الاثر، ج ۱، ص ۳۰۸ - ۳۰۹؛ [[احمد بن ابی یعقوب]] [[یعقوبی]]، [[تاریخ]] الیعقوبی، ج ۲، ص ۴۶؛ [[انساب الاشراف]]، ج ۱، ص ۱۴۸ و [[تاریخ]] الطبری، ج ۲، ص ۴۵۹. ابی معیط و [[نضر بن حارث]] از [[اسیران جنگ بدر]] بودند که به [[دستور پیامبر]]{{صل}} در حال [[اسارت]] کشته شدند</ref>.<ref>[[زینب ابراهیمی|ابراهیمی، زینب]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۳۱۵.</ref>.


۲۱۸٬۸۴۲

ویرایش