دائرةالمعارف: تفاوت میان نسخه‌ها

(صفحه‌ای تازه حاوی «==تعریف و پیشینه دائرة‌المعارف‌نویسی== دائرة‌المعارف، کتاب مرجعی خودبسن...» ایجاد کرد)
 
خط ۱۰: خط ۱۰:
نخستین دائرة‌المعارف‌های [[فارسی]] در آغاز سده پنجم قمری تألیف شد. این آثار با نظایر [[عربی]] خود، قدری تفاوت داشت. [[ارزش]] دائرة‌المعارف‌های [[عربی]] بیشتر در شیوه گردآوری مطالب بود؛ زیرا در آنها کوشش می‌شد تا نمونه‌هایی به نسبت جامع، از طبقه‌بندی [[علوم]] به دست داده شود؛ اما [[هدف]] اصلی دائرة‌ المعارف‌های [[فارسی]]، تلخیص متون [[عربی]] و تبدیل آنها به آثار همه‌فهم برای فارسی‌زبانان بود.
نخستین دائرة‌المعارف‌های [[فارسی]] در آغاز سده پنجم قمری تألیف شد. این آثار با نظایر [[عربی]] خود، قدری تفاوت داشت. [[ارزش]] دائرة‌المعارف‌های [[عربی]] بیشتر در شیوه گردآوری مطالب بود؛ زیرا در آنها کوشش می‌شد تا نمونه‌هایی به نسبت جامع، از طبقه‌بندی [[علوم]] به دست داده شود؛ اما [[هدف]] اصلی دائرة‌ المعارف‌های [[فارسی]]، تلخیص متون [[عربی]] و تبدیل آنها به آثار همه‌فهم برای فارسی‌زبانان بود.


دائرة‌المعارف‌نویسی [[فارسی]] به شیوه نو در [[ایران]]، با [[نامه]] دانشوران در ۱۲۹۴ قمری آغاز شد. پس از آن، چندین مجموعه دائرة‌ المعارفی جلوه کرده‌اند که برخی از آنها بدین قرارند: دائرة‌ المعارف، اثر میرزا عبدالحسین خان سپهر (م. ۱۳۵۱ ق)، [[دائرة‌المعارف اسلامی]]، اثر محمدعلی خلیلی (جلد اول، ۱۳۱۸ ق)، [[دائرة‌المعارف الاسلامیه]] از عبدالعزیز جواهر [[کلام]] (جلدهای اول و دوم، ۱۳۷۲ق)، قاموس المعارف شیخ [[محمدعلی خیابانی تبریزی]] (م. ۱۳۷۳ ق)، لغت‌نامه [[فارسی]] از دهخدا، [[دائرة‌المعارف]] [[فارسی]] به [[سرپرستی]] دکتر غلامحسین مصاحب، [[دانش‌نامه]] [[ایران]] و [[اسلام]]، [[دانش‌نامه]] مصور (جلد اول، ۱۳۸۶ ش)، [[دایرة‌المعارف]] [[تشیع]] (از ۱۳۶۱ش)، [[دائرة‌المعارف]] بزرگ [[اسلامی]] (از ۱۳۶۲ ش) و [[دانش‌نامه]] [[جهان اسلام]]. (از ۱۳۶۲ ش)
دائرة‌المعارف‌نویسی [[فارسی]] به شیوه نو در [[ایران]]، با [[نامه]] دانشوران در ۱۲۹۴ قمری آغاز شد. پس از آن، چندین مجموعه دائرة‌ المعارفی جلوه کرده‌اند که برخی از آنها بدین قرارند: دائرة‌ المعارف، اثر میرزا عبدالحسین خان سپهر (م. ۱۳۵۱ق)، [[دائرة‌المعارف اسلامی]]، اثر محمدعلی خلیلی (جلد اول، ۱۳۱۸ق)، [[دائرة‌المعارف الاسلامیه]] از عبدالعزیز جواهر [[کلام]] (جلدهای اول و دوم، ۱۳۷۲ق)، قاموس المعارف شیخ [[محمدعلی خیابانی تبریزی]] (م. ۱۳۷۳ق)، لغت‌نامه [[فارسی]] از دهخدا، [[دائرة‌المعارف]] [[فارسی]] به [[سرپرستی]] دکتر غلامحسین مصاحب، [[دانش‌نامه]] [[ایران]] و [[اسلام]]، [[دانش‌نامه]] مصور (جلد اول، ۱۳۸۶ ش)، [[دایرة‌المعارف]] [[تشیع]] (از ۱۳۶۱ش)، [[دائرة‌المعارف]] بزرگ [[اسلامی]] (از ۱۳۶۲ ش) و [[دانش‌نامه]] [[جهان اسلام]]. (از ۱۳۶۲ ش)


دائرة‌ المعارف‌هایی که در [[مغرب زمین]] درباره [[اسلام]] و موضوعات [[اسلامی]] تألیف شده و می‌شوند، بی‌شک از دیدگاه غربیان درباره [[اسلام]] و [[فرهنگ اسلامی]] تاثیر پذیرفته‌اند و اثرگذاری این دیدگاه بر [[گزینش]] [[مدخل‌ها]] و چگونگی مقالات انکارناپذیر است. از این گذشته، [[بیگانه]] هرگز مانند خودی برای انتقال [[فرهنگ]] اصیل [[اسلامی]] [[دل]] نمی‌سوزاند و [[همت]] نمی‌ورزد، البته نباید نادیده گرفت که ویژگی بارز دائرة‌ المعارف، یعنی [[علمی]] بودن و [[پرهیز]] از [[ارزش]] [[داوری]]، سبب شده که برخی دانشوران، به تدوین [[دائرة‌المعارف]] در باب موضوع‌های [[مقدس]] و مذهبی رغبت نشان ندهند. به [[پندار]] این گروه، هر گونه ورود به قلمرو این گونه موضوع‌ها باید با نگاه درون مذهبی صورت پذیرد، و چنین نگاهی، مستلزم [[داوری]] است. برای سازگار ساختن این دو نگرش باید راهی میانه برگزید؛ به گونه‌ای که هم [[علمی]] بودنِ بی‌طرفانه، و هم [[غیرت]] و [[حمیّت دینی]] [[حفظ]] شود. از [[قضا]]، اگر کار تدوین مقالات دائرة‌ المعارفی به [[درستی]] و [[استواری]] صورت پذیرد، همین راه میانه پیموده می‌شود؛ یعنی اگر مقاله، بر اطلاعات دسته اول و سالم مبتنی، و نیز با تحلیل‌های [[علمی]] و غیر متعصبانه آمیخته باشد، خود به خود [[حقیقت]] را متجلی می‌سازد و لازم نمی‌آید که با عبارت‌های غیرعلمی و متعصبانه درآمیزد تا از [[حقیقت]] [[دفاع]] کند. راست گفته‌اند که خوب‌ترین راه [[دفاع از عقیده]]، دوری از غرض‌ورزی و بیان عین [[حقیقت]] است. اگر نویسنده مقاله دائرة‌ المعارفی از این شیوه بهره گیرد، چنانچه ناگزیر باشد گاهی دیدگاه‌های [[نادرست]] را نیز [[نقل]] کند، به طور [[قطع]]، به نقد عالمانه آنها می‌پردازد تا هیچ مخاطبی دچار کج اندیشی نشود، و [[بدیهی]] است که نقد منصفانه و عالمانه، هرگز با [[علمی]] بودن منافات ندارد.
دائرة‌ المعارف‌هایی که در [[مغرب زمین]] درباره [[اسلام]] و موضوعات [[اسلامی]] تألیف شده و می‌شوند، بی‌شک از دیدگاه غربیان درباره [[اسلام]] و [[فرهنگ اسلامی]] تاثیر پذیرفته‌اند و اثرگذاری این دیدگاه بر [[گزینش]] [[مدخل‌ها]] و چگونگی مقالات انکارناپذیر است. از این گذشته، [[بیگانه]] هرگز مانند خودی برای انتقال [[فرهنگ]] اصیل [[اسلامی]] [[دل]] نمی‌سوزاند و [[همت]] نمی‌ورزد، البته نباید نادیده گرفت که ویژگی بارز دائرة‌ المعارف، یعنی [[علمی]] بودن و [[پرهیز]] از [[ارزش]] [[داوری]]، سبب شده که برخی دانشوران، به تدوین [[دائرة‌المعارف]] در باب موضوع‌های [[مقدس]] و مذهبی رغبت نشان ندهند. به [[پندار]] این گروه، هر گونه ورود به قلمرو این گونه موضوع‌ها باید با نگاه درون مذهبی صورت پذیرد، و چنین نگاهی، مستلزم [[داوری]] است. برای سازگار ساختن این دو نگرش باید راهی میانه برگزید؛ به گونه‌ای که هم [[علمی]] بودنِ بی‌طرفانه، و هم [[غیرت]] و [[حمیّت دینی]] [[حفظ]] شود. از [[قضا]]، اگر کار تدوین مقالات دائرة‌ المعارفی به [[درستی]] و [[استواری]] صورت پذیرد، همین راه میانه پیموده می‌شود؛ یعنی اگر مقاله، بر اطلاعات دسته اول و سالم مبتنی، و نیز با تحلیل‌های [[علمی]] و غیر متعصبانه آمیخته باشد، خود به خود [[حقیقت]] را متجلی می‌سازد و لازم نمی‌آید که با عبارت‌های غیرعلمی و متعصبانه درآمیزد تا از [[حقیقت]] [[دفاع]] کند. راست گفته‌اند که خوب‌ترین راه [[دفاع از عقیده]]، دوری از غرض‌ورزی و بیان عین [[حقیقت]] است. اگر نویسنده مقاله دائرة‌ المعارفی از این شیوه بهره گیرد، چنانچه ناگزیر باشد گاهی دیدگاه‌های [[نادرست]] را نیز [[نقل]] کند، به طور [[قطع]]، به نقد عالمانه آنها می‌پردازد تا هیچ مخاطبی دچار کج اندیشی نشود، و [[بدیهی]] است که نقد منصفانه و عالمانه، هرگز با [[علمی]] بودن منافات ندارد.
۲۱۸٬۸۴۲

ویرایش