ویژگی‌های امامت: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
خط ۱۱۴: خط ۱۱۴:
*تعریف اجمالی [[ولایت تشریعی]] این است<ref>تصریح و تأکید بر اجمالی به این دلیل است که تعریف این دو قسم ولایت و مراتب و شئون آنها در همه دارندگان آن به یک صورت و کاملاً یک شکل و یکنواخت نبوده و تفاوت دارد.</ref>: [[ولایت تشریعی]] در تعریف ابتدایی و [[حقیقی]]، به معنای [[جعل]] و [[تشریع احکام]] و [[قوانین]] آسمانی و ارسالی توسط [[خداوند متعال]] برای [[هدایت]] و [[رستگاری]] [[انسان]] است که توسط [[پیامبران]] به [[بشر]] [[ابلاغ]] شده است. بر خلاف [[ولایت تکوینی]]، که امکان تخلّف و عدم تحقق ارادۂ [[صاحب ولایت]] در آن متصور نیست و [[اراده]] فعل همان و تحققش همان{{متن قرآن|إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}<ref> «فرمان او جز این نیست که چون چیزی را بخواهد بدو می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره یس، آیه ۸۲.</ref>؛ و نیز {{متن قرآن|وَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}<ref> «و چون (انجام) کاری را بخواهد تنها می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره بقره، آیه ۱۱۷.</ref>؛ {{متن قرآن|إِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}<ref> «چون کاری را اراده کند تنها بدان می‌فرماید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره آل عمران، آیه ۴۷.</ref>؛ {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ فَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}<ref> «اوست که زنده می‌دارد و می‌میراند و چون کاری را بخواهد تنها به آن می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره غافر، آیه ۶۸.</ref>، در [[ولایت تشریعی]]، امکان تخلّف در تحقق آن در [[مقام]] [[امتثال]] وجود دارد؛ زیرا تحقق [[اراده تشریعی]] به واسطه نیاز دارد و آن [[اقدام]] اختیاری [[انسان]] برای انجام [[فرامین]] و [[احکام]] [[تشریعی]] [[الهی]] است. از این‌رو، تحقق [[ولایت تکوینی]]، بلافاصله و بدون چون و چرا است، اما تحقق [[ولایت تشریعی]]، با واسطه و مشروط است.
*تعریف اجمالی [[ولایت تشریعی]] این است<ref>تصریح و تأکید بر اجمالی به این دلیل است که تعریف این دو قسم ولایت و مراتب و شئون آنها در همه دارندگان آن به یک صورت و کاملاً یک شکل و یکنواخت نبوده و تفاوت دارد.</ref>: [[ولایت تشریعی]] در تعریف ابتدایی و [[حقیقی]]، به معنای [[جعل]] و [[تشریع احکام]] و [[قوانین]] آسمانی و ارسالی توسط [[خداوند متعال]] برای [[هدایت]] و [[رستگاری]] [[انسان]] است که توسط [[پیامبران]] به [[بشر]] [[ابلاغ]] شده است. بر خلاف [[ولایت تکوینی]]، که امکان تخلّف و عدم تحقق ارادۂ [[صاحب ولایت]] در آن متصور نیست و [[اراده]] فعل همان و تحققش همان{{متن قرآن|إِنَّمَا أَمْرُهُ إِذَا أَرَادَ شَيْئًا أَنْ يَقُولَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}<ref> «فرمان او جز این نیست که چون چیزی را بخواهد بدو می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره یس، آیه ۸۲.</ref>؛ و نیز {{متن قرآن|وَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}<ref> «و چون (انجام) کاری را بخواهد تنها می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره بقره، آیه ۱۱۷.</ref>؛ {{متن قرآن|إِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}<ref> «چون کاری را اراده کند تنها بدان می‌فرماید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره آل عمران، آیه ۴۷.</ref>؛ {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُحْيِي وَيُمِيتُ فَإِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ}}<ref> «اوست که زنده می‌دارد و می‌میراند و چون کاری را بخواهد تنها به آن می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره غافر، آیه ۶۸.</ref>، در [[ولایت تشریعی]]، امکان تخلّف در تحقق آن در [[مقام]] [[امتثال]] وجود دارد؛ زیرا تحقق [[اراده تشریعی]] به واسطه نیاز دارد و آن [[اقدام]] اختیاری [[انسان]] برای انجام [[فرامین]] و [[احکام]] [[تشریعی]] [[الهی]] است. از این‌رو، تحقق [[ولایت تکوینی]]، بلافاصله و بدون چون و چرا است، اما تحقق [[ولایت تشریعی]]، با واسطه و مشروط است.
*هر یک از [[ولایت تکوینی]] و [[تشریعی]] دارای مراتب، ابعاد و شئونی است که در جای خود باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد؛ و در بحث و بررسی مراتب، ابعاد و [[شئون]] این دو نوع [[ولایت]] است که ماهیت [[حقیقی]] آنها در دارندگان این دو [[قسم]] [[ولایت]] و تفاوت و تمایزشان نیز آشکارتر می‌شود<ref>برای آگاهی بیشتر از ولایت تکوینی و تشریعی ر.ک: شمیم ولایت، عبدالله جوادی آملی؛ ادب فنای مقربان، ج۱، ۲ و ۳؛ تفسیر المیزان، ج۳، به ویژه ص۱۷ - ۱۹؛ ولایت تشریعی و تکوینی از دیدگاه علم و فلسفه، جعفر سبحانی؛ ولایت تکوینی و تشریعی، لطف‌الله صافی گلپایگانی.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۵۲-۵۴.</ref>
*هر یک از [[ولایت تکوینی]] و [[تشریعی]] دارای مراتب، ابعاد و شئونی است که در جای خود باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد؛ و در بحث و بررسی مراتب، ابعاد و [[شئون]] این دو نوع [[ولایت]] است که ماهیت [[حقیقی]] آنها در دارندگان این دو [[قسم]] [[ولایت]] و تفاوت و تمایزشان نیز آشکارتر می‌شود<ref>برای آگاهی بیشتر از ولایت تکوینی و تشریعی ر.ک: شمیم ولایت، عبدالله جوادی آملی؛ ادب فنای مقربان، ج۱، ۲ و ۳؛ تفسیر المیزان، ج۳، به ویژه ص۱۷ - ۱۹؛ ولایت تشریعی و تکوینی از دیدگاه علم و فلسفه، جعفر سبحانی؛ ولایت تکوینی و تشریعی، لطف‌الله صافی گلپایگانی.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۵۲-۵۴.</ref>
===[[دلایل]] [[اثبات]] [[ولایت تکوینی]] و [[تشریعی]] [[ائمه]]{{عم}}===
*ثبوت [[ولایت تکوینی]] و [[تشریعی]] برای [[امامان معصوم]]{{عم}} از نظر [[عقلی]] مشکلی ندارد؛ زیرا چه اشکالی دارد که [[خداوند متعال]]، زمام امور [[تکوینی]] و [[تشریعی]] [[جهان]] و و [[انسان]] را در قلمرو معینی - که خود [[صلاح]] میداند - به افراد [[شایسته]] و لایقی مانند [[پیامبر]] و [[ائمه معصومین]]{{عم}} واگذار کند <ref>مراد از واگذاری، واسطه در تدبیر و تصرّف به اذن و اراده الهی است، چه این واسطه پیامبر باشد چه امام و چه فرشتگان. (ر.ک: المیزان، ج۱۶، ص۳۷۱ - ۳۷۳ و ج۲۰، ص۱۷۹ - ۱۸۴).</ref>، همچنان که به برخی [[فرشتگان]] والا [[مقام]] مقرّبش واگذار کرده و آنها به [[اذن]] و [[اراده]] [[ربوبی]] در بسیاری از امور [[تکوینی]] و [[تشریعی]] [[جهان]] و [[انسان]] [[اعمال]] [[ولایت]] و تصرّف می‌نمایند<ref>قرآن [[کریم]] در یک نظر کلی از زبان [[فرشتگان]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَمَا مِنَّا إِلَّا لَهُ مَقَامٌ مَعْلُومٌ}} «و هیچ یک از ما ([[فرشتگان]]) نیست مگر که جایگاهی معیّن دارد» [[سوره صافات]]، [[آیه]] ۱۶۴.
*برخی از این [[مسئولیت‌ها]] و مأموریت‌های برخی [[فرشتگان]] به این شرح است:
#گروهی مدبّرات امور جهانند. ({{متن قرآن|فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا}} «آنگاه، به فرشتگان کارگزار،» سوره نازعات، آیه ۵؛ {{متن قرآن|تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ}} «فرشتگان و روح (الامین) در آن، با اذن پروردگارشان برای هر کاری فرود می‌آیند» سوره قدر، آیه ۴).
#گروهی [[مأمور]] قبض ارواحند. ({{متن قرآن|فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ أُولَئِكَ يَنَالُهُمْ نَصِيبُهُمْ مِنَ الْكِتَابِ حَتَّى إِذَا جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا يَتَوَفَّوْنَهُمْ قَالُوا أَيْنَ مَا كُنْتُمْ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قَالُوا ضَلُّوا عَنَّا وَشَهِدُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُوا كَافِرِينَ}} «ستمگرتر از کسی که بر خداوند دروغ بندد یا آیات او را دروغ شمارد کیست؟ آنان کسانی هستند که بهره‌شان از آن نوشته (که در لوح محفوظ است) بدیشان خواهد رسید تا چون فرستادگان ما  که جانشان را می‌ستانند، نزدشان فرا رسند (و به آنان) گویند: کجاست آنچه به جای خداون» سوره اعراف، آیه ۳۷، {{متن قرآن|الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ ظَالِمِي أَنْفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ مَا كُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُوءٍ بَلَى إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}«کسانی که در حال ستم بر خویش، فرشتگان جانشان را می‌گیرند، از در سازگاری  وارد می‌شوند (و می‌گویند:) ما هیچ کار زشتی نمی‌کردیم؛ چرا، (می‌کردید) بی‌گمان خداوند به آنچه انجام می‌دادید داناست» سوره نحل، آیه ۲۸. و {{متن قرآن|الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ}}«همان کسانی که در حال پاکی، فرشتگان جانشان را می‌گیرند؛ (و به آنان) می‌گویند:» سوره نحل، آیه ۳۲).
#گروهی [[مأمور]] [[کیفر]] [[اقوام]] سرکشند. ({{متن قرآن|وَلَمَّا جَاءَتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِيءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالَ هَذَا يَوْمٌ عَصِيبٌ وَجَاءَهُ قَوْمُهُ يُهْرَعُونَ إِلَيْهِ وَمِنْ قَبْلُ كَانُوا يَعْمَلُونَ السَّيِّئَاتِ قَالَ يَا قَوْمِ هَؤُلَاءِ بَنَاتِي هُنَّ أَطْهَرُ لَكُمْ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَلَا تُخْزُونِ فِي ضَيْفِي أَلَيْسَ مِنْكُمْ رَجُلٌ رَشِيدٌ قَالُوا لَقَدْ عَلِمْتَ مَا لَنَا فِي بَنَاتِكَ مِنْ حَقٍّ وَإِنَّكَ لَتَعْلَمُ مَا نُرِيدُ قَالَ لَوْ أَنَّ لِي بِكُمْ قُوَّةً أَوْ آوِي إِلَى رُكْنٍ شَدِيدٍ قَالُوا يَا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّكَ لَنْ يَصِلُوا إِلَيْكَ فَأَسْرِ بِأَهْلِكَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّيْلِ وَلَا يَلْتَفِتْ مِنْكُمْ أَحَدٌ إِلَّا امْرَأَتَكَ إِنَّهُ مُصِيبُهَا مَا أَصَابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَلَيْسَ الصُّبْحُ بِقَرِيبٍ}}«و چون فرشتگان ما نزد لوط آمدند از (آمدن) آنان پریشان گشت و دستش از (یاری به) آنان کوتاه شد و گفت: امروز  روز سختی است! و قوم او شتابان به سویش رو آوردند و (آنان) پیش از آن، کارهای زشت انجام می‌دادند؛ (لوط) گفت: ای قوم من! اینان دختران منند، آنان برای شما پاکیزه‌ترند، از خداوند پروا کنید و مرا در (کار) مهمانانم خوار نگردانید، آیا در میان شما مرد کاردانی نیست؟ گفتند: خوب می‌دانی که به دخترانت نیازی نداریم  و بی‌گمان تو نیک می‌دانی که چه می‌خواهیم گفت: کاش برای رویارویی با شما توانی داشتم یا به گوشه‌ای استوار پناه می‌جستم (فرشتگان) گفتند: ای لوط! ما فرستادگان پروردگار توییم، آنان هیچ‌گاه به تو نمی‌رسند پس، در پاره‌ای از شب خانواده‌ات را بکوچان  مگر زنت را که آنچه به آنان خواهد رسید به او نیز می‌رسد و هیچ‌یک از شما نباید روی بگرداند؛ بی‌گمان آنان را پیمانگاه، پگاه است؛ آی» سوره هود، آیه ۷۷- ۸۱).
#گروهی امدادگر [[مؤمنان]] به هنگام [[جنگ‌ها]] هستند، ({{متن قرآن|يُنَزِّلُ الْمَلَائِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ أَمْرِهِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ أَنْ أَنْذِرُوا أَنَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاتَّقُونِ}}«فرشتگان را با روح  از (مبدأ) امر خویش بر هر کس از بندگانش که بخواهد فرو می‌فرستد که بیم دهید: هیچ خدایی جز من نیست بنابراین از من پروا کنید» سوره نحل، آیه ۲، {{متن قرآن|إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَلَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلَاثَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُنْزَلِينَ بَلَى إِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا وَيَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هَذَا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُسَوِّمِينَ}}«(یاد کن) آنگاه را که به مؤمنان می‌گفتی: آیا بسنده‌تان نیست که خداوند با سه هزار فرشته فرو فرستاده (از سوی خود) شما را یاری رساند؟ چرا؛ (بی‌گمان بسنده است و) اگر شکیبایی کنید و پرهیزگاری ورزید و آنان چنین شتابان به سوی شما آیند خداوند شما را با پنج هزار فرشته نشانگذار  یاری خواهد رساند» سوره آل عمران، آیه ۱۲۴-۱۲۵ و....</ref>.
*اما از [[دلایل نقلی]] و [[قرآنی]] اثبات‌ کننده [[ولایت تکوینی]] و [[تشریعی]] [[ائمه]]{{عم}}، یکی همان [[آیه]] مشهور به "[[آیه ولایت]]" است، که در آن تصریح شده است: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>.
*در این [[آیه]]، [[ولایت]] [[پیامبر]]{{صل}} و فرد صدقه‌ دهنده در حال [[نماز]] -که بنابر [[روایات معتبر]] [[سنّی]] و [[شیعه]]، [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} است<ref>ر.ک: تفسیر الکشاف، ج۱، ص۶۲۴؛ مسند احمد حنبل، ج۵، ص۳۸، الدر المنثور، جلال الدین سیوطی، ج۲، ص۲۹۳ - ۲۹۴.</ref>- همتای [[ولایت]] [[خداوند]] اعلام شده است؛ چون به تصریح مفسّران [[قرآن]]، [[وحدت سیاق]] [[آیه]] چنین اقتضا می‌کند<ref>ر.ک: المیزان، ج۶، ص۱۲ - ۱۴؛ المراجعات، سید شرف الدین عاملی، ص۱۴۳.</ref>.
*مراد از این [[ولایت]] چیست؟ به [[دلیل]] این که در این [[آیه]]، کلمه "[[ولایت]]" به صورت مطلق و بدون هرگونه قیدی آورده شد و از [[ولایت]] [[خداوند]] [[سخن]] رفته است، مراد از آن، [[ولایت]] تامّه و مطلقه [[الهی]]، اعم از [[تشریعی]] و [[تکوینی]] است و شامل هر دو [[قسم]] [[ولایت]] [[خدا]]، [[پیامبر]]{{صل}} و [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} می‌شود و هر دو [[قسم]] [[ولایت مطلقه]] [[تشریعی]] و [[تکوینی]] را برای آنان [[اثبات]] می‌کند <ref>شمیم ولایت، ص۱۷۷-۱۷۹ و ۴۳۲-۴۳۳؛ جمعی از نویسندگان، اسلام و جامعه، ج۱، ص۳۹۱. ر.ک: المیزان، ج۶، ص۸-۲۵.</ref>. با این توضیح که دلالت [[آیه]] مزبور بر [[ولایت مطلقه]] [[تشریعی]] بالمطابقه است ولی بر [[ولایت مطلقه]] [[تکوینی]] به دلالت التزامی است<ref>اگر ادعا شود که مراد از ولایت در این آیه، صرف ولایت تشریعی است و شامل ولایت تکوینی نمی‌شود، در پاسخ میگوییم: به فرض که به دلالت مطابقی و مستقیم شامل ولایت تکوینی نشود به طور حتم به دلالت التزامی و غیر مستقیم شامل آن می‌شود؛ زیرا ولایت تکوینی شرط لازم نیل به ولایت تشریعی است و تحقق ولایت تشریعی در کسی مستلزم وجود ولایت تکوینی در اوست؛ چون ولایت تکوینی باطن و حقیقت ولایت تشریعی و ولایت تشریعی ظاهر و نمود آن است.</ref>.
*این [[آیه]] از [[ولایت تکوینی]] و [[تشریعی]] [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} [[سخن]] گفته و به حسب ظاهر، نسبت به [[ولایت تکوینی]] و [[تشریعی]] سایر [[ائمه]]{{عم}} ساکت است ولی شمول آن نسبت به [[ولایت]] سایر [[ائمه]]{{عم}}، از طریق برخی [[روایات]]، محرز است<ref>اصول کافی، ج۱، {{عربی|باب ما نصّ اللّه عزّ و جلّ و رسوله على الأئمّة واحدا فواحدا}}، ح۳.</ref>.
*در [[قرآن کریم]]، برای بسیاری از [[انبیاء]] و [[اولیای الهی]] نمونه‌هایی از تصرفات [[تکوینی]] [[نقل]] شده است؛ از جمله آنها [[حضرت سلیمان]] [[نبی]]{{ع}} و [[وزیر]] او [[آصف بن برخیا]] است. به عنوان نمونه، [[قرآن کریم]] در [[آیه]] ۴۰ [[سوره نمل]]{{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قَالَ هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَنْ شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ}}<ref> «آن که دانشی از کتاب (آسمانی) با خویش داشت گفت: من پیش از آنکه چشم بر هم زنی آن را برایت می‌آورم و چون (سلیمان) آن (اورنگ) را نزد خود پای برجا دید گفت: این از بخشش (های) پروردگار من است تا بیازمایدم که سپاس می‌گزارم یا ناسپاسی می‌کنم و هر که سپاس گزارد تنها به سود خویش گزارده است و هر که ناسپاسی کند بی‌گمان پروردگار من بی‌نیازی ارجمند است» سوره نمل، آیه ۴۰.</ref> درباره [[آصف بن برخیا]] آورده که او با [[اعمال]] [[ولایت]] در یک چشم بر هم زدن، توانست [[تخت بلقیس]] را از [[یمن]] به [[بیت المقدس]] نزد [[حضرت سلیمان]]{{ع}} حاضر سازد<ref>ر.ک: المیزان، ج۱۵، ص۳۶۳ - ۳۷۱.</ref>.
*او که به تصریح [[قرآن کریم]]، مقداری از [[علم کتاب]]<ref>درباره معنای «علم کتاب» وجوهی ذکر کرده‌اند. با توجه به روایات موجود در این زمینه، آنچه مسلم است علم کتاب همان اسم اعظم است که از سنخ الفاظ و مفاهیم نیست بلکه از سنخ حقیقت و واقعیت است و نوعی تصرّف وجودی در عالم به شمار میآید. (ر.ک: المیزان، ج۱۵، ص۳۶۳ - ۳۶۵)</ref>: {{متن قرآن|قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ}} و به تصریح [[روایات]]، یک حرف از حروف و اسماء هفتاد و سه‌گانه [[اسم اعظم]] را در [[اختیار]] داشت<ref>ر.ک: اصول کافی، ج۱، ص۲۳۰؛ بصائر الدرجات، ص۲۰۸ - ۲۱۹.</ref>، توانست در محدوده‌ای از [[عالم هستی]] تصرّف کند و آن کار عجیب را انجام دهد.
*[[ائمه معصومین]]{{عم}} که به [[دلیل]] در [[اختیار]] داشتن هفتاد و دو حرف از [[اسم اعظم]]، "عالم به همه کتاب" هستند، به طور مسلّم [[توانایی]] تصرّف در گستره هستی را دارند. [[ظهور]] [[معجزات]] و [[کرامات]] فزون از شمار و تصرّفات [[تکوینی]] شگفت‌انگیزی که از [[امامان معصوم]]{{عم}} در طول زندگی‌شان صورت گرفته است، [[گواه]] روشن و متقنی بر [[ولایت تکوینی]] گسترده و مطلقه آنان است<ref>ر.ک: بحارالانوار، ج۴۱، باب ۱۰۹، ص۱۶۶؛ بصائر الدرجات، به ویژه جزء پنجم و ششم، ص۲۱۲ - ۳۱۲؛ مناقب الطاهرین، عمادالدین طبری، ج۱ و ۲، در این کتاب دو جلدی کرامات بسیاری از ائمه{{عم}} نقل شده است.</ref>.
*با توجه به [[مقام معنوی]] و [[منزلت]] والای [[ائمه]]{{عم}} نزد [[خدای متعال]]، [[کرامات]] و تصرفات [[تکوینی]] ذکر شده در کتب [[تاریخی]] و [[منابع روایی]]، جلوه‌های کوچکی از [[ولایت تکوینی]] گسترده [[ائمه]]{{عم}} است.
*[[آیه اولی الامر]] نیز اثبات‌ کننده [[ولایت تشریعی]] [[ائمه]]{{عم}} است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}}<ref>«ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref>.
*در این [[آیه]]، [[اطاعت از اولی الامر]] همانند [[اطاعت خدا]] و [[رسول]]، بدون قید و شرط و به صورت مطلق [[واجب]] شده است. از این‌رو، [[اولی الامر]] نیز از [[ولایت مطلقه]] و اختیارات گسترده برخوردار بوده و اوامرش در همه [[شئون]] [[دینی]] و [[دنیوی]] لازم‌الاجراست؛ زیرا او مانند [[پیامبر]]{{صل}} از [[مقام عصمت]] برخوردار است و دستورهایش در جهت خیر و [[صلاح]] [[مردم]] است. اگر چنین نبود، هرگز [[اطاعت]] از او را همچون [[اطاعت]] خود و پیامبرش به طور مطلق و بدون چون و چرا [[واجب]] نمی‌کرد<ref>برگرفته از: تفسیر کبیر، ج۱۰، ص۱۴۳-۱۴۴؛ تفسیر المیزان، ج۴، ص۳۹۱-۳۹۴.</ref>.
*[[شیعه]] و [[سنی]]، دلالت این [[آیه]] بر [[عصمت]] "[[اولی الامر]]" را پذیرفته‌اند<ref>ر.ک: المیزان، ج۴، ص۳۹۱-۳۹۴؛ تفسیر کبیر، ج۱۰، ص۱۴۴.</ref> و [[اختلاف]] فقط در مصداق [[اولی الامر]] است. از سوی دیگر، برای کسی از [[صحابه پیامبر]]{{صل}} جز [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} ادعای [[مقام عصمت]] کبری و کامل نشده است. نیز [[آیه تطهیر]] بر [[عصمت پیامبر]]{{صل}} و [[اهل بیت]]{{عم}} تصریح دارد، بنابراین، مصداق [[حقیقی]] و [[عینی]] [[اولی الامر]]، فقط [[ائمه]]{{عم}}‌اند<ref>ر.ک: المیزان، ج۴، ص۳۹۱-۴۰۰؛ مجمع البیان، ج۳ (۳ - ۴)، ص۱۰۱-۱۰۳؛ تفسیر التبیان، ج۳، ص۲۳۵-۲۳۷.</ref>.
*براساس این [[آیه]] و [[آیه تبلیغ]]{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الْكَافِرِينَ}}<ref>«ای پیامبر!  آنچه را از پروردگارت به سوی تو فرو فرستاده شده است برسان و اگر نکنی پیام او را نرسانده‌ای؛ و خداوند تو را از (گزند) مردم در پناه می‌گیرد، خداوند گروه کافران را راهنمایی نمی‌کند» سوره مائده، آیه ۶۷.</ref> [[رسول خدا]]{{صل}} در سال "[[حجة‌الوداع]]" در بازگشت از [[زیارت]] [[خانه خدا]] در محل "[[غدیر خم]]"، [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} را به عنوان "[[اولی الامر]]" و [[جانشین]] [[بلافصل]] خود به [[امّت]] [[مسلمان]] معرفی کرد و در بیانی رسا و پیامی گویا که به "[[حدیث غدیر]]" [[شهرت]] دارد<ref>ماجرای غدیر در بسیاری از کتاب‌های تاریخی، تفسیری و روایی نقل شده است، مانند: تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، ج۸، ص۲۹۰؛ تفسیر الدر المنثور، ج۲، ص۲۹۸ و ۲۵۹؛ تفسیر المنار، ج۲، ص۴۶۳-۴۶۴؛ تفسیر المیزان، ج۶، ص۵۳-۵۹: الغدیر، علامه امینی، ج۱، ص۲۱۴-۲۲۹.</ref>، به [[مردم]] فرمود: آیا من به شما از خودتان سزاوارتر نیستم؟<ref>{{متن حدیث|أَ لَسْتُ أَوْلَى بِكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ؟}}</ref>؛ همه گفتند: آری. آنگاه [[پیامبر]]{{صل}} [[دست]] [[علی]]{{ع}} را گرفته و فرمود: پس هر کس که من [[مولی]] و [[سرپرست]] او هستم، این [[علی]] نیز [[مولی]] و [[سرپرست]] اوست<ref>{{متن حدیث|فَمَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ}}.</ref><ref>حدیث غدیر جزو احادیث متواتر و قطعی الصدور است که سنّی و شیعه آن را نقل کرده‌اند. (ر.ک: المستدرک، حاکم نیشابوری، ج۳، ص۱۰۹ - ۱۱۰؛ سنن ترمذی، ج۵، ص۲۹۷؛ الغدیر، ج۱، ص۱۴ - ۲۱۳؛ احقاق الحق، قاضی نورالله تستری، ج۲، ص۴۱۵ - ۵۰۰؛ بحارالانوار،ج ۲۱، ص۳۸۷ و...) </ref>.
*مراد از "[[مولی]]" و "ولی" در [[حدیث غدیر]]، فقط [[محبّت]] به آن [[حضرت]] نیست؛ زیرا هم با جمله آغازین [[گفتار پیامبر]]{{صل}} همخوانی ندارد که با اشاره به [[آیه]] {{متن قرآن|النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}}<ref>«پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است» سوره احزاب، آیه ۶.</ref>، به [[ولایت مطلقه]] [[تشریعی]] خود بر [[مسلمانان]] استناد کرده بود و هم نیازی به اعلام [[ضرورت]] [[محبت]] به [[علی]]{{ع}} و سایر [[اهل بیت]]{{عم}} در آن هوای گرم و سوزان در آن محل نبود؛ زیرا قبلاً بارها بار به آن تصریح کرده بود و در بسیاری از [[آیات]]، به ویژه [[آیه مودت]]{{متن قرآن|قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى}}<ref> «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.</ref>، به آن تصریح شده بود. از این‌رو، این [[ولایت]]، از سنخ [[ولایت]] خود [[پیامبر]]{{صل}} یعنی [[ولایت تشریعی]] مطلقه است. به همین [[دلیل]]، [[حکومت]] و [[زعامت سیاسی]] - [[اجتماعی]] در همه ابعاد و [[اداره امور]] [[دینی]] و [[دنیوی]] [[مردم]] از [[شئون]] [[ولایت تشریعی]] [[پیامبر]] و [[ائمه]]{{عم}} است.
*[[ولایت]]، جامع بین [[نبوت]] و [[امامت]] است که گاهی به صورت [[نبوت]] و زمانی به صورت [[امامت]] تجلّی می‌کند. با [[نبوت]] نبّی اکرم{{صل}} و [[امامت]] هر یک از [[ائمه]]{{عم}}، [[ظهور]] تازه‌ای از [[ولایت الهی]] نصیب جهانیان میشده است. [[نعمت]] [[ولایت]]، از عالی‌ترین مرحله [[تکوینی]] تا نازل‌ترین مرتبه [[تشریعی]] آن‌که [[اصلاح امور جامعه]]<ref>ر.ک: تفسیر موضوعی قرآن کریم، عبدالله جوادی آملی، ج۹، ص۱۸۵.</ref> [[انسانی]] از طریق [[فصل خصومت]] و [[داوری]] به [[حق]] باشد، سودمند و ضروری است.
*از این‌رو، [[ولایت]] مانند [[نبوّت]] [[ضرورت]] دارد و [[بشر]] [[نیازمند]] آن است. [[بشر]] به [[دلیل]] نیاز به [[قوانین]] جامع، کامل و تأمین‌کننده [[سعادت دنیا]] و [[آخرت]]، [[نیازمند]] [[نبوت]] است و به [[دلیل]] نیاز به [[رهبری]] [[شایسته]] و [[آگاه]] به [[قوانین]] [[وحیانی]] و [[متعهد]] به اجرای آن در [[جامعه]]، [[نیازمند]] [[امامت]] و [[ولایت]] است. سلسله [[نبوت]] با [[رحلت پیامبر خاتم]]{{صل}} به پایان رسید ولی سلسله [[ولایت]] هرگز به پایان نمی‌رسد و تا [[قیامت]] ادامه دارد؛ چون [[بشر]] همواره نیاز به [[رهبری الهی]] دارد<ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[ امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۵۴-۵۹.</ref>


==منابع==
==منابع==

نسخهٔ ‏۳۰ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۰۸:۱۴

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث امامت است. "ویژگی‌های امامت" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل ویژگی‌های امامت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

  1. امامت، هر آنچه ممکن است انسان‌ها در آن اختلاف داشته باشند را در بر مى‌‌گیرد؛ یعنی شامل تمام افعال ارادی انسان مى‌شود؛ زیرا اختلاف، فرع اراده است و هرگز در افعال غیر ارادی، اختلاف به وجود نمى‌‌آید و موجودات بی‌اختیار، در افعال و آثارشان مساوی و متحد هستند. تنها انسان‌ها هستند که با یکدیگر اختلاف مى‌‌کنند؛ زیرا یکی چیزی مى‌‌خواهد و دیگری چیز دیگر، در نتیجه دچار اختلاف مى‌‌شوند. بنابراین تفاوت در خواسته‌ها منشأ اختلاف است و از این روست که اگر عملی، غیر ارادی باشد هرگز در آن اختلاف به وجود نمى‌‌آید، بلکه عملی یکسان خواهد شد.
  2. امامت، شامل هر آنچه وصف ظلم یا عدل پذیر است، مى‌‌گردد.
  3. در امامت الهی فرقی میان فرد و جامعه و یا افعال دنیوی و اخروی، یا مادی و معنوی نیست؛ بلکه امامت همه افعال اختیاری انسان، اعم از رفتارهای اجتماعی و فردی را پوشش مى‌دهد.
  • در ادامه خواهیم دید که آیات قرآن کریم نیز این سه ویژگی امامت را مورد تأکید قرار مى‌هند. همچنین این مفهوم از امامت، به تنهایی به ضرورت وجود نص بر امام - یعنی تعیین امام از سوی خدا - دلالت مى‌کند؛ زیرا انسان در مسیر خود به سوی فضیلت و کمال، فقط از طریق وحی و نصّ الهی مى‌تواند "اهل فضیلت" را که شایستگی رهبری انسان به سوی عدل و فضیلت و کمال را دارند، بشناسد. خداوند متعال مى‌فرماید: ﴿فَلَا تُزَكُّوا أَنْفُسَكُمْ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنِ اتَّقَى﴾[۱]، ﴿بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَنْ يَشَاءُ﴾[۲].
  • در اینجا لازم است آیات قرآن در این باره را از نظر گذرانده و با استفاده از این آیات مفهوم امامت را به همراه سه ویژگی آن مشخص کنیم:
  • خداوند متعال در قرآن کریم مى‌فرماید: ﴿أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِيُّ وَهُوَ يُحْيِي الْمَوْتَى وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ وَمَا اخْتَلَفْتُمْ فِيهِ مِنْ شَيْءٍ فَحُكْمُهُ إِلَى اللَّهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَإِلَيْهِ أُنِيبُ﴾[۳].
  • این آیه به صراحت بر دو مفهوم اساسی تأکید مى‌کند: نخست اینکه فقط خدا ولی است و جایز نیست که انسان غیر او را به عنوان ولی برگزیند. دیگر آنکه، حُکمِ هر چه انسان‌ها در آن اختلاف مى‌کنند، در دست خداست؛ بنابراین فقط خدا ولی و حاکم است و احدی غیر از او نمى‌تواند ولایت امور مردم را به دست گیرد یا بر آنان حکومت کند و نیز حکومت و ولایت خدا، منحصر در برخی عرصه‌های حیات نیست، بلکه شامل هر آنچه بشر در آن اختلاف مى‌کند، مى‌گردد. با توجه به اینکه افعال ارادی بشر است که اختلاف پذیر است، بشر در افعال ارادی اختلاف مى‌کند؛ افعالی که بر اساس عوامل و ملاک‌هایی که ارادۀ او را جهت مى‌دهد، برمى‌گزیند. از این رو افعال ارادی همان اموری است که انسان‌ها به سبب تفاوت گرایش‌ها، نیازها، مسلک‌ها و دیگر عوامل تأثیر گذار، در آن اختلاف مى‌کنند.
  • اگر دو آیه دیگر از سوره شریفه "مائده" را به این دو آیه ضمیمه نماییم، تصویر امامتِ قرآنی کامل مى‌گردد. خدای باری‌ تعالی مى‌فرماید: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ * وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ﴾[۴].
  • این دو آیه به صراحت تأکید مى‌کند که ولایت خدا و رسول او و آنان که ایمان آورده‌اند گروه خاصی از مؤمنین، ولایتی مطلق بوده و محدود به هیچ مجال و موضوعی نیست. و نیز مى‌فرماید: ﴿وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ﴾[۵].
  • در این جا خداوند متعال، امامت را به نحو مطلق - بدون هیچ قیدی - و دربردارندۀ هر آنچه ممکن است مردم در آن امامی داشته باشند جعل فرموده است؛ بنابراین معنای آیه چنین است: من تو را در هر آنچه ممکن است بشر در آن امام داشته باشد، امام مردم قرار دادم. لذا امامت صرفاً به امامت در دنیا یا آخرت، امور اجتماعی یا فردی و یا هر امری غیر از این محدود نمى‌شود.
  • خداوند متعال در آیهای دیگر مى‌فرماید: ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ﴾[۶].
  • این آیه رسول خدا(ص) را مورد خطاب قرار مى‌دهد؛ یعنی تو ای رسول باید در هر چه مردم به حکمی نیاز دارند، حُکم کنی؛ این دستور نیز مطلق است و به هیچ امر مشخص و مخصوصی مقید نشده است؛ در نتیجه رسول خدا(ص) در هر مسئلهای که برای مردم پیشآید بر ایشان حُکم مى‌راند.
  • در آیه دیگری مى‌خوانیم: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ﴾[۷].
  • در این آیه کریمه نیز امر "اطاعت کنید" مطلق است؛ یعنی در هر چه ایشانامر مى‌کنند، اطاعتشان کنید و این اطاعت نیز به هیچ مرزی، محدود و محصور نشده است. بنابراین اطاعتی که ما بدان مأمور شدهایم، شامل هر آنچه امکان امر و نهی در آن وجود دارد، مى‌شود.
  • شایان ذکر است که اهتمام قرآن کریم به مسئلۀ امامت کمتر از توحید نیست و چه بسا آیات موجود در این باب کمتر از آیات توحید نباشد؛ بلکه در موارد بسیاری مى‌بینیم که قرآن کریم پس از ذکر توحید، از امامت و رهبری الهی سخن گفته است: ﴿إِنَّ اللَّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذَلِكَ لِمَن يَشَاء وَمَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَقَدِ افْتَرَى إِثْمًا عَظِيمًا أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يُزَكُّونَ أَنفُسَهُمْ بَلِ اللَّهُ يُزَكِّي مَن يَشَاء وَلاَ يُظْلَمُونَ فَتِيلاً انظُرْ كَيْفَ يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَكَفَى بِهِ إِثْمًا مُّبِينًا أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُواْ نَصِيبًا مِّنَ الْكِتَابِ يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَالطَّاغُوتِ وَيَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُواْ هَؤُلاء أَهْدَى مِنَ الَّذِينَ آمَنُواْ سَبِيلاً أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَعَنَهُمُ اللَّهُ وَمَن يَلْعَنِ اللَّهُ فَلَن تَجِدَ لَهُ نَصِيرًا * أَمْ لَهُمْ نَصِيبٌ مِّنَ الْمُلْكِ فَإِذًا لاَّ يُؤْتُونَ النَّاسَ نَقِيرًا أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ فَقَدْ آتَيْنَا آلَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَآتَيْنَاهُم مُّلْكًا عَظِيمًا فَمِنْهُم مَّنْ آمَنَ بِهِ وَمِنْهُم مَّن صَدَّ عَنْهُ وَكَفَى بِجَهَنَّمَ سَعِيرًا إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِآيَاتِنَا سَوْفَ نُصْلِيهِمْ نَارًا كُلَّمَا نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْنَاهُمْ جُلُودًا غَيْرَهَا لِيَذُوقُواْ الْعَذَابَ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَزِيزًا حَكِيمًا وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ سَنُدْخِلُهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا لَّهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَنُدْخِلُهُمْ ظِلاًّ ظَلِيلاً إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤَدُّواْ الأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُم بَيْنَ النَّاسِ أَن تَحْكُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُم بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُواْ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَن يَتَحَاكَمُواْ إِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ أُمِرُواْ أَن يَكْفُرُواْ بِهِ وَيُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَن يُضِلَّهُمْ ضَلالاً بَعِيدًا وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَى مَا أَنزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ رَأَيْتَ الْمُنَافِقِينَ يَصُدُّونَ عَنكَ صُدُودًا فَكَيْفَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِيبَةٌ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ ثُمَّ جَاؤُوكَ يَحْلِفُونَ بِاللَّهِ إِنْ أَرَدْنَا إِلاَّ إِحْسَانًا وَتَوْفِيقًا أُوْلَئِكَ الَّذِينَ يَعْلَمُ اللَّهُ مَا فِي قُلُوبِهِمْ فَأَعْرِضْ عَنْهُمْ وَعِظْهُمْ وَقُل لَّهُمْ فِي أَنفُسِهِمْ قَوْلاً بَلِيغًا وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَاؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللَّهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا فَلاَ وَرَبِّكَ لاَ يُؤْمِنُونَ حَتَّىَ يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لاَ يَجِدُواْ فِي أَنفُسِهِمْ حَرَجًا مِّمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُواْ تَسْلِيمًا وَلَوْ أَنَّا كَتَبْنَا عَلَيْهِمْ أَنِ اقْتُلُواْ أَنفُسَكُمْ أَوِ اخْرُجُواْ مِن دِيَارِكُم مَّا فَعَلُوهُ إِلاَّ قَلِيلٌ مِّنْهُمْ وَلَوْ أَنَّهُمْ فَعَلُواْ مَا يُوعَظُونَ بِهِ لَكَانَ خَيْرًا لَّهُمْ وَأَشَدَّ تَثْبِيتًا وَإِذًا لَّآتَيْنَاهُم مِّن لَّدُنَّا أَجْرًا عَظِيمًا وَلَهَدَيْنَاهُمْ صِرَاطًا مُّسْتَقِيمًا وَمَن يُطِعِ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولَئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُوْلَئِكَ رَفِيقًا﴾[۸].
  • در این آیات، قرآن کریم ابتدا به مفهوم توحید و سپس به موضوع امامت پرداخته است که تأکیدی است بر اینکه توحید الهی در مرحله عمل، جز از رهگذر امامت و رهبری الهی تحقق نمى‌یابد.
  • همچنین در قرآن کریم آیات بسیاری را مى‌یابیم که در آنها بر مضمون، حدود، واجبات و اهداف امامت تأکید شده است. برای نمونه در سوره "حدید" مى‌خوانیم: ﴿لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ﴾[۹].
  • بنا بر این آیه شریفه، هدف از رسالت و امامت انبیای الهی(ع)، قیام مردم به قسط و عدالت است و خداوند ابزار آن را نیز که کتاب و قوه عصمت (میزان) است در اختیار رهبران الهی قرار داده است، در نتیجه آنان در همه اموری که به قیام مردم برای عدل مربوط است، سمت امامت و پیشوایی دارند؛ زیرا به همین منظور مأموریت یافتهاند و فرستاده شده‌اند.
  • تمام آیاتی که بر اطاعت از خدا، رسول خدا(ص) و سایر رسولان(ع) تأکید مى‌کنند، نیز اطلاق دارند و شامل همه امور دنیوی و اخروی مى‌شوند. حق تعالی مى‌فرماید: ﴿أَطِيعُوا اللَّهَ وَالرَّسُولَ﴾[۱۰].
  • همچنین از زبان انبیاء و رسولان، که با امت‌های خویش سخن مى‌گفتند، مى‌فرماید: ﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ﴾[۱۱].
  • هیچ آیه‌ای که اطاعت از انبیاء را فقط در امور اخروی یا امور پس از قبر و یا عبادات منحصر کند، وجود ندارد. در اینجا نیز کلمه أطيعوني (از من اطاعت کنید) مطلق است و همه امور دین و دنیا را در بر مى‌گیرد.
  • خدا از زبان پیامبرش حضرت صالح(ع) مى‌گوید: ﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَطِيعُونِ وَلَا تُطِيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِينَ الَّذِينَ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ وَلَا يُصْلِحُونَ﴾[۱۲].
  • معنا و مفهوم سخن حضرت صالح(ع) در این آیه، چنین است: همانا من نزد شما آمده‌ام تا جایگزین رهبران و حاکمان فاسد باشم و شما را در این زندگانی، رهبری کنم و زمام امور شما را به دست بگیرم و شما را از اطاعت مستکبران و مفسدان باز دارم.
  • بنابراین امامت بر اساس مفهوم قرآنی آن عبارت است از: ریاست عامه در امور دنیا و دین، و یا چنانکه پیش از این گفتیم امامت یعنی: رهبری انسان در افعال اختیاری او به سوی کمال مقصود [۱۳].

مهم‌ترین ویژگی‌های امامت نزد شیعه

امامت، منصبی الهی

  1. امام، گذشته از آن‌که علم و دانش خویش را از افراد عادی فرا نمی‌گیرد بلکه علم او نیز خدادادی و موهبتی (و یا علم لدنی) است، باید عالم‌ترین فرد عصر خویش و آگاه‌ترین از میان عالمان زمان خود به مسائل اصول و فروع دین بوده و بر تفسیر و تاویل کامل قرآن کریم توانا باشد، تا بتواند بیانگر معارف و احکام دین بوده و پاسخگوی کلیه نیازهای علمی و معنوی امّت باشد؛ زیرا امام و خلیفه مسلمین بدون داشتن چنین علم و آگاهی گسترده و فراگیر، قادر به انجام رسالت‌ها و مسئولیت‌های بجا مانده از پیامبر(ص) نبوده و در نتیجه، مسلمانان به یکباره پس از ارتحال پیامبر(ص) با خلأ رهبری پیامبرگونه روبرو می‌شوند و دچار انحطاط فکری و دینی و سیر قهقرایی میگردند[۱۵].
  2. امام باید همچون پیامبر(ص) از هرگونه گناه، خطا و اشتباه پیراسته بوده و از "مقام عصمت" به تمام معنا و مراتب آن برخوردار باشد؛ زیرا بدون برخورداری از "عصمت" نمی‌تواند مورد اعتماد مردم قرار گیرد و مردم مسلمان به شیوه‌های عملی و کردار و رفتار او تأسّی جویند و او را سرمشق و الگوی خود در زندگی و رفتار دینی قرار دهند. در حالی که سخت نیازمند به چنین الگو و سرمشقی در زندگی و رفتار دینی هستند و بلکه می‌توان گفت نیاز مردم به شیوه رفتار پیامبرگونه امام و جانشین پیامبر(ص) برای الگوگیری، اگر بیشتر از نیازشان به گفتار و سیره قولی او نباشد، کمتر نیست. به همین دلیل، با وجود عصمت است که همه گفتار و رفتار امام(ع) حجّت شرعی بوده و بدون هیچگونه تردید و دغدغه‌ای لازم‌الاجرا می‌باشد[۱۶].

برخوردار از علم سرشار خدادادی و عصمت همه‌جانبه و کامل

علم

«خُزَّانَ الْعِلْمِ»: خزانه‌داران علوم الهی
«ذَوِي النُّهَى[۳۳] وَ أُولِي الْحِجَى[۳۴]»: صاحبان عقل کامل:
«مَحَالِّ مَعْرِفَةِ اللَّهِ»: محل‌های شناخت خدا
  1. آنان به دلیل این که انسان کامل، مظاهر اسماء و صفات الهی و عالم به علوم غیبی و حقایق هستی‌اند، خداوند را بهتر از هر کس دیگر می‌شناسد، چنان‌که خود در روایات فراوانی به این حقیقت تصریح کرده‌اند نظیر این سخن امیرمؤمنان: "اگر پرده از پیش چشمانمان کنار رود، چیزی بر علم و یقینمان افزوده نمی‌شود"[۳۸]. در روایت دیگری، امیرمؤمنان(ع) تصریح و تأکید کرده است که خدا را نه با چشم ظاهری، بلکه با چشم باطنی و دیده بصیرت و حقیقت ایمانی می‌بینم [۳۹]. مراد از شناخت خدا و دیدن او توسط معصومان(ع)، شناختِ مقدور موجودات امکانی در بالاترین درجه ممکن آن است؛ یعنی معرفت و شناخت خدا به اسماء و صفات او. که از آن به "علم فعلی" تعبیر می‌شود؛ نه علم به کنه ذات و حقیقت ذاتی او، که مقدور هیچ‌کس از موجودات ممکن از انبیا، اوصیا، فرشتگان مقرب و غیر آنان نیست؛ زیرا چنین شناختی مستلزم إحاطة علمی به ذات الهی است که به تصریح معصومان(ع)، در توان عقل محدود انسان‌ها نیست[۴۰]. رسول اکرم(ص)، در مناجات با خدا اظهار داشت:ما تو را آن چنان که حق معرفت توست نشناختیم[۴۱][۴۲]. امیرمؤمنان علی(ع) نیز فرمود: همّت بلندافکارانِ دوراندیش، کنه ذات او را در نیابند و غوّاصان هوشمندِ دریای علوم، به عمق و حقیقت وجود او نرسند[۴۳][۴۴].
  2. آنان به دلیل اینکه برترین شناخت ممکن را نسبت به خداوند دارند و او را به بهترین شکل ممکن در ذات و صفات به یکتایی و توحید توصیف و معرّفی کرده‌اند، بهترین و مطمئن‌ترین راه شناخت خدا و وسیلة ستایش و تقرّب به اویند. این حقیقتی است که با مراجعه به ادعیه و مناجات ائمه(ع) و روایات فزون از شمار آنان در معرفی خدا، به راحتی قابل درک و دریافت است. ابن ابی‌الحدید معتزلی، عالم مشهور سنّی، در شرح نهج البلاغه به این حقیقت پی برده و این‌گونه زبان به اعتراف گشوده است: بحث در امور الهی [از خداشناسی، توحید و...] و حکمت، هنرِ هیچ یک از اعراب نبود و در کوشش‌های بزرگان و کهتران عرب، چیزی از این امور نقل نشده است... نخستین کسی که در این امور غرق شده، علی(ع) بوده است و به همین سبب است که مباحث دقیق در توحید و عدل را در کلام و خطبه‌های او مییابی و هرگز در کلام هیچ یک از صحابه و تابعین، کلمه‌ای از این امور را نخواهی یافت، آنها هرگز توان تصوّر این معانی را نداشته‌اند و اگر هم به آنها میفهمانیدند، نمی‌فهمیدند؛ عرب کجا و این مباحث کجا؟![۴۵]. بنابراین، کسانی که بخواهند خدا را بشناسند، باید در خانه پیامبر و و آل او بیایند و شاگرد مکتبشان شوند و از راه شناخت جایگاه آنان و باور به درستی راه و حقانیت مکتب آنان و در پرتو تعالیم آنها، به خدا برسند و به شناخت و توحید راستین او دست یابند. رسول اکرم(ص) می‌فرماید: "من و علی دو پدر برای این امّت هستیم؛ هر کس ما را شناخت، خدا را شناخته و هر کس ما را انکار کرد، خدا را انکار کرده است"[۴۶]. امام صادق(ع) می‌فرماید: امام، عَلَم و شاخصی است که میان خدا و مخلوقاتش نصب شده است. هر کس او را بشناسد و معتقد به امامتش شود، مؤمن است و هر کس انکارش کند، کافر است[۴۷]. با این بیان روشن می‌شود، معرفت خدا و توحید راستین او، در معرفت امام واجب الاطاعة و اعتقاد به امامتش تجلّی مییابد. این افتخار برای کسانی است که با پیروی از مکتب اهل بیت پیامبر(ص)، به معرفت خدا و توحید راستین او دسترسی پیدا کرده‌اند[۴۸][۴۹]
«حَفَظَةِ سِرِّ اللَّهِ (وَ حَفَظَةً لِسِرِّهِ)»: حافظان سرّ الهی
«حَمَلَةِ كِتَابِ اللَّهِ»: حاملان کتاب الهی

عصمت

  1. صالح بودن خاندان، پاک بودن طینت و نسل و برخورداری از مصونیت ذاتی و روحی[۷۳]؛
  2. علم و آگاهی بسیار بالا و گسترده، که از سنخ حضوری و شهودی است، به گونه‌ای که حتی برخی بزرگان چنین علمی را برابر عصمت و بلکه خود عصمت دانسته‌اند[۷۴] چون کنه و باطن زشتی و گناه را می‌بینند و در نتیجه از آن گریزان می‌شوند؛
  3. بر اثر اراده بسیار قوی، به همراه علم سرشاری که دارند، به انتخاب درست و کارهای نیک روی می‌آورند و از هرگونه کج‌فکری، کج‌رفتاری و کارهای زشت دوری می‌گزینند.

قله کمالات انسانی – الهی (انسان کامل)

دارای ولایت تکوینی و تشریعی

منابع

پانویس

  1. ↑ «پس خودستایی نکنید، او پرهیزگاران را بهتر مى‌‌شناسد» سوره نجم، آیه ۳۲.
  2. ↑ «بلکه تنها خداست که هرکه را بخواهد به نیکی ستایش مى‌‌کند» سوره نساء، آیه ۴۹.
  3. ↑ «آیا آنها غیر از خدا را ولىّ خود برگزیدند؟! در حالى که "ولىّ" فقط خداوند است و اوست که مردگان را زنده مى‌‌کند، و اوست که بر هر چیزى تواناست * در هر چیز اختلاف کنید، حکم آن با خداست، این است خداوند، پروردگار من، بر او توکل کرده‌ام و به سوى او بازمى‌‌گردم» سوره شوری، آیه ۹-۱۰.
  4. ↑ «سرپرست و ولىّ شما، تنها خداست و پیامبر او و آنها که ایمان آورده‌اند؛ همان‌ها که نماز را برپا مى‌‌دارند، و در حال رکوع، زکات مى‌‌دهند و کسانى که ولایت خدا و پیامبر او و این مؤمنان را بپذیرند، [حزب خدایند و] حزب خدا پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۵-۵۶.
  5. ↑ «[به خاطر آورید] هنگامى‌ که خداوند، ابراهیم را با آزمایش‌های گوناگون آزمود و او به خوبى از عهده این آزمایش‌ها برآمد. خداوند به او فرمود: من تو را امام و پیشواى مردم قرار دادم! ابراهیم گفت: از دودمان من [نیز امامانى قرار بده!]، خداوند فرمود: پیمان من، به ستمکاران نمى‌‌رسد! [و تنها آن دسته از فرزندان تو که پاک و معصوم باشند، شایسته این مقام‌اند]» سوره بقره، آیه ۱۲۴.
  6. ↑ «ما این کتاب را به حق بر تو نازل کردیم تا به آن‌چه خداوند به تو آموخته، در میان مردم قضاوت کنى» سوره نساء، آیه ۱۰۵.
  7. ↑ «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! اطاعت کنید خدا را، و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولو الأمر را» سوره نساء، آیه ۵۹.
  8. ↑ «خداوند [هرگز] شرک را نمى‌‌بخشد و پایین‌تر از آن را براى هر کس بخواهد [و شایسته بداند] مى‌‌بخشد. و آن کسى که براى خدا، شریکى قرار دهد، گناه بزرگى مرتکب شده است. آیا ندیدى کسانى را که خودستایى مى‌‌کنند؟! بلکه تنها خداست که هر کس را بخواهد، ستایش مى‌‌کند و کمترین ستمى‌ به آنها نخواهد شد. ببین چگونه بر خدا دروغ مى‌‌بندند! و همین گناه آشکار، آنان را بس است. آیا ندیدى کسانى را که بهره‌اى از کتاب [خدا] به آنان داده شده، [با این حال]، به “جبت” و “طاغوت” ایمان مى‌‌آورند، و دربارۀ کافران مى‌‌گویند: آنها، از کسانى که ایمان آورده‌اند، هدایت‌یافته‌ترند”؟! آنها کسانى هستند که خداوند، ایشان را از رحمت خود، دور ساخته است و هر کس را خدا از رحمتش دور سازد، یاورى براى او نخواهی یافت. آیا آنها سهمى‌ در فرمانروایی و حکومت دارند؟ اگر چنین بود، [هر آینه همه چیز را در انحصار خود مى‌‌گرفتند،] و کمترین حق را به مردم نمى‌‌دادند. یا اینکه نسبت به مردم پیامبر و خاندانش‌، و بر آن‌چه خدا از فضلش به آنان بخشیده، حسد مى‌‌ورزند؟ ما به آل ابراهیم کتاب و حکمت دادیم و حکومت عظیمى‌ در اختیار آنها قرار دادیم. ولى جمعى از آنها به آن ایمان آوردند و جمعى راه [مردم را] بر آن بستند که شعله فروزانِ آتش دوزخ، براى آنها کافى است! کسانى که به آیات ما کافر شدند، به زودى آنها را در آتشى وارد مى‌‌کنیم که هر گاه پوست‌هاى تنشان در آن بریان گردد، پوست‌هاى دیگرى به جاى آن قرار مى‌‌دهیم، تا کیفر [الهى] را بچشند. خداوند، توانا و حکیم است. و کسانى که ایمان آوردند و کارهاى شایسته انجام دادند، به زودى آنها را در باغ‌هایى از بهشت وارد مى‌‌کنیم که نهرها از زیر درختانش جارى است، همیشه در آن خواهند ماند و همسرانى پاکیزه براى آنها خواهد بود و آنان را در سایه‌هاى گسترده جاى مى‌‌دهیم. خداوند به شما فرمان مى‌‌دهد که امانت‌ها را به صاحبانش بدهید! و هنگامى‌ که میان مردم داورى مى‌‌کنید، به عدالت داورى کنید! خداوند، اندرزهاى خوبى به شما مى‌‌دهد! خداوند، شنوا و بیناست. اى کسانى که ایمان آورده‌اید! اطاعت کنید خدا را، و اطاعت کنید پیامبر خدا و اولوالأمر را، و هر گاه در چیزى نزاع داشتید، آن را به خدا و پیامبر بازگردانید [و از آنها داورى بطلبید] اگر به خدا و روز رستاخیز ایمان دارید، این کار براى شما بهتر، و عاقبت و پایانش نیکوتر است. آیا ندیدى کسانى را که ادّعا مى‌‌کنند به آن‌چه [از کتاب‌هاى آسمانى که] بر تو و بر پیشینیان نازل شده، ایمان آورده‌اند، در حالى که مى‌‌خواهند براى داورى نزد طاغوت و حکام باطل بروند؟! با اینکه به آنها دستور داده شده که به طاغوت کافر شوند. امّا شیطان مى‌‌خواهد آنان را گمراه کند، و به بیراهه‌هاى دوردستى بیفکند. و هنگامى‌ که به آنها گفته شود: به سوى آن‌چه خداوند نازل کرده، و به سوى پیامبر بیایید، منافقان را مى‌‌بینى که از قبول دعوت تو، اعراض مى‌‌کنند! پس چگونه وقتى به خاطر اعمالشان، گرفتار مصیبتى مى‌‌شوند، به سراغ تو مى‌‌آیند، سوگند یاد مى‌‌کنند که منظورِ ما از بردنِ داورى نزد دیگران، جز نیکى کردن و توافق [میان طرفین نزاع،] نبوده است؟! آنها کسانى هستند که خدا، آن‌چه را در دل دارند، مى‌‌داند. از آنان روی گردان، و آنها را اندرز ده، و با بیانى رسا، نتایج اعمالشان را به آنها گوشزد نما. ما هیچ پیامبرى را نفرستادیم مگر براى اینکه به فرمان خدا، از وى اطاعت شود. و اگر این مخالفان، هنگامى‌ که به خود ستم کردند [و فرمان‌هاى خدا را زیر پا گذاردند، به نزد تو آیند و از خدا طلب آمرزش کنند و پیامبر هم براى آنها استغفار کند خدا را توبه پذیر و مهربان خواهند یافت. به پروردگارت سوگند که آنها مؤمن نخواهند بود، مگر اینکه در اختلافات خود، تو را به داورى طلبند و سپس از داورى تو، در دل خود احساس ناراحتى نکنند و کاملاً تسلیم باشند. اگر [همانند بعضى از امت‌هاى پیشین،] به آنان دستور مى‌‌دادیم: یکدیگر را به قتل برسانید، و یا از وطن و خانه خود، بیرون روید، تنها عده کمى‌ از آنها عمل مى‌‌کردند و اگر اندرزهایى را که به آنان داده مى‌‌شد انجام مى‌‌دادند، براى آنها بهتر بود و موجب تقویت ایمان آنها مى‌‌شد. و در این صورت، پاداش بزرگى از ناحیه خود به آنها مى‌‌دادیم. و آنان را به راه راست، هدایت مى‌‌کردیم. و کسى که خدا و پیامبر را اطاعت کند، [در روز رستاخیز] هم‌نشین کسانى از پیامبران و صدّیقان و شهدا و صالحان خواهد بود که خدا، نعمت خود را بر آنان تمام کرده و اینان نیک هم‌نشینان و رفیقانى هستند» سوره نساء، آیه ۴۸-۶۹.
  9. ↑ «به راستى که رسولانمان را با دلایلی روشن فرستادیم و با آنان کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم به عدل رفتار کنند» سوره حدید، آیه ۲۵.
  10. ↑ «خدا و رسول را اطاعت کنید» سوره آل عمران، آیه ۳۲.
  11. ↑ «پس از خدا بترسید و مرا اطاعت کنید» سوره شعراء، آیه ۱۵۰.
  12. ↑ «پس از خدا بترسید و مرا اطاعت کنید، و فرمان مسرفان را اطاعت نکنید، همان‌ها که در زمین فساد کرده و اصلاح نمى‌‌کنند» سوره شعراء، آیه ۱۵۰-۱۵۲.
  13. ↑ اراکی، محسن، امامت در قرآن، ص ۱۴-۲۲
  14. ↑ شرح تفصیلی دو صفت علم و عصمت به زودی می‌آید.
  15. ↑ چنانکه به دلیل کنار زدن وصی و جانشین به حق و بلافصل پیامبر(ص) علی(ع) و ائمه پس از او، از کرسی امامت و خلافت، تا حدود زیادی جامعه اسلامی دچار این انحطاط فکری - فرهنگی و سیر قهقرایی شده است!
  16. ↑ چنانکه آیه «اولی الامر» (سوره نساء، آیه ۵۴) نیز که اطاعت صاحبان امر یعنی جانشینان پیامبر(ص) را بدون چون و چرا و مطلق واجب میداند، اقتضا دارد که امام و خلیفه پس از پیامبر(ص) نیز معصوم باشد. (ر.ک: المیزان، ج۴، ص۳۹۱ - ۳۹۳؛ تفسیر کبیر، فخر رازی، ج۱۰، ص۱۴۳ - ۱۴۴).
  17. ↑ سیرة ابن هشام، ج۲، ص۳۲؛ السیرة الحلبیة؛ برهان‌الدین علی بن ابراهیم حلبی، ج۲، ص۳.
  18. ↑ ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری، ص:۳۳-۳۵.
  19. ↑ چنانکه بزودی خواهد آمد که عصمت به عنوان بالاترین مرتبه کمال انسانی و برترین درجه مقام معنوی، موجب دستیابی انسان به ولایت مطلقه الهی و نیز موجب بروز کارهای خارق عادت، کرامات و تصرفات ولایی می‌شود. آیات و روایات فراوانی بر آن دلالت دارد. اما در بیان ارتباط بین علم و ولایت و قدرت نیز آیات و روایاتی وارد شده که بیانگر این مطلب است که علم پیامبر و ائمه(ع) منشاء ولایت و قدرت روحی و معنوی آنان بوده است. (ر.ک: اصول کافی، ج۱، ص۲۲۶ - ۲۳۰؛ بصائر الدرجات، ص۲۱۰ - ۲۱۹؛ تفسیر نور الثقلین، ج۲، ص۵۲۲ - ۵۲۴، ذیل آیه ﴿وَمَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتَابِ﴾ [سوره رعد، آیه ۴۳]) برای تحقیق بیشتر نیز ر.ک: علم امام، مجموعه مقالات، محمد حسن نادم، دانشگاه ادیان و مذاهب.
  20. ↑ التحقیق فی کلمات القرآن، ج۳، ماده «خزن».
  21. ↑ پیامبران الهی دانش گسترده‌ای داشته‌اند که در آیات و روایات فراوانی به آن تصریح شده است (ر.ک: منشور جاوید، ج۱۰، ص۱۸۹ - ۲۰۷).
  22. ↑ درباره چگونگی دست‌یابی ائمه(ع) به دانش گسترده پیامبران و فرشتگان، ر.ک: «اصول کافی، ج۱، بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ(ع) يَعْلَمُونَ جَمِيعَ الْعُلُومِ الَّتِي خَرَجَتْ إِلَى الْمَلَائِكَةِ وَ الْأَنْبِيَاءِ وَ الرُّسُلِ(ع).
  23. ↑ اسماء و صفات خداوند فزون از شمار است. فقط در دعای جوشن کبیر، هزار و یک اسم الهی آمده است. نویسنده کتاب دو جلدی «اسماء و صفات الهی، فقط در قرآن»، دکتر محمدباقر محقق، در بیش از ۱۶۰۰ صفحه به معرفی و شرح اسماء و صفات الهی در قرآن کریم پرداخته است.
  24. ↑ علم الهی دو قسم است:
    1. علم ذاتی؛ وصف ذات الهی است و به هیچ وجه آگاهی از آن برای موجودات امکانی، حتی پیامبر خاتم(ص)، ممکن نیست؛ چون مستلزم آگاهی از کنه ذات خداوند و احاطه علمی به ذات اوست که در توان هیچ موجودی نیست.
    2. علم فعلی خداوند، یا همان علم به اسماء و صفات الهی، با علم به همه موجودات امکانی و حقایق و رازهای هستی از گذشته، حال و آینده است و چون از فعل خداوند انتزاع می‌شود "علم فعلی خداوند" نامیده می‌شود؛ و پیامبر و ائمه(ع) این علم را به تمام و کمال به صورت حضوری دارند (ادب فنای مقربان، ج۴، ص۱۳۱).
  25. ↑ «إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ يَعْلَمَ عُلِّمَ(أَو أُعْلِمَ)»؛ اصول کافی، ج۱، کتاب الحجة، بَابُ أَنَّ الْأَئِمَّةَ(ع) إِذَا شَاءُوا أَنْ يَعْلَمُوا عُلِّمُوا، روایات ۱، ۲ و ۳. اصول کافی، ج۱، کتاب الحجة.
  26. ↑ «إِذَا أَرَادَ الْإِمَامُ أَنْ يَعْلَمَ شَيْئاً أَعْلَمَهُ اللَّهُ»اصول کافی، ج۱، کتاب الحجة.
  27. ↑ «و جز آنچه خواست خداوند است، نخواهید» سوره تکویر، آیه ۲۹.
  28. ↑ «إِنَّ اللَّهَ جَعَلَ قُلُوبَ الْأَئِمَّةِ مَوْرِداً لِإِرَادَتِهِ فَإِذَا شَاءَ اللَّهُ شَيْئاً شَاءُوهُ وَ هُوَ قَوْلُ اللَّهِ: ﴿وَمَا تَشَاءُونَ إِلَّا أَنْ يَشَاءَ اللَّهُ﴾»بحارالانوار، ج۲۵، ص۳۷۲.
  29. ↑ علم بر دو گونه است: حصولی و حضوری. علم حصولی، علم به واسطه ذهن و تفکّرات ذهنی است. علم حضوری یا شهودی، علم بدون واسطه و حضور معلوم خارجی نزد انسان است؛ مانند علم انسان به خودش و صفاتش (ابن‌سینا، الشفاء، کتاب النفس، ص۱۳۷؛ المیزان، ج۶، ص۱۷۱ - ۱۷۲).
  30. ↑ واژه «علم لدنّی» ریشه قرآنی دارد: ﴿عَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا﴾ «او را از پیش خویش دانشی آموخته بودیم» سوره کهف، آیه ۶۵ و ﴿فَفَهَّمْنَاهَا... وَكُلًّا آتَيْنَا حُكْمًا وَعِلْمًا﴾ «و آن (داوری) را فهماندیم و به هر یک داوری و دانشی دادیم» سوره انبیاء، آیه ۷۹. مراد از آن، علمی است که از اشراقی و الهام در روح پس از تسویه و تصفیه به دست میآید؛ چنان که قرآن کریم به آن تصریح کرده است: سوگند به نفس ناطقه انسان و آنکه او را به حدّ کمال بیافرید و فجور و تقوا (شر و خیرش) را به او الهام کرده است ﴿وَنَفْسٍ وَمَا سَوَّاهَا * فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا﴾ «و به جان (آدمی) و آنکه آن را بهنجار داشت * پس به او نافرمانی و پرهیزگاری را الهام کرد» سوره شمس، آیه ۷-۸. دست‌یابی به این علم برای معصومان(ع)، غیرکسبی و افاضی است ولی ریشه‌اش به شایستگی کامل آنان برمیگردد. (ر.ک: علم لدنّی، ترجمه زین‌الدین کیانی‌نژاد، ص۵۵-۵۶).
  31. ↑ امیر مؤمنان (ع) در عبارت: «يَنْحَدِرُ عَنِّي السَّيْلُ»؛ سیل علم و فضیلت از کوهسار وجودم جاری می‌شود. (نهج البلاغه، خطبه ۳، ص۴۸)، به این حقیقت تصریح کرده است.
  32. ↑ ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری، ص:۳۶-۳۹.
  33. ↑ واژه «نُهی» جمع «نُهیّة» به معنای عقل است عقلی که از زشتی‌ها نهی می‌کند (مجمع البحرین، ج۲ (بخش دوم)، ص۳۸۳ - ۳۸۴، ماده «ن ه ی»).
  34. ↑ «حِجی» نیز در لغت به معنای عقل آمده است؛ عقلی که بر تمام قوای انسان احاطه دارد، به‌طوری که میتواند قصد و آهنگ هر چیزی را بکند و بر آن چیره شود. (معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۱۴۱).
  35. ↑ ر.ک: ادب فتای مقرّبان، ج۲، ص۲۶ - ۶۴.
  36. ↑ ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری، ص:۳۹-۴۰.
  37. ↑ مفردات، واژه‌های «عرف» و «علم»: التحقیق فی کلمات القرآن، ج۸، واژه‌های «عرف» و «علم»؛ تاج العروس، ج۸، ص۴۰۵؛ ادب فنای مقربان، ج۲، ص۱۳۲.
  38. ↑ بحارالانوار، ج۴۰، ص۱۵۳.
  39. ↑ نهج البلاغه، خطبه ۱۷۹، ص۲۵۸؛ الامالی، ج۱ (۱ - ۴)، ص۱۰۴.
  40. ↑ بحارالانوار، ج۶۶، ص۲۹۲.
  41. ↑ حکیم متألّه مرحوم آقاعلی مدرس زنوزی، حدیث مزبور را این طور معنا یا تفسیر کرده است: «حق شناختن تو، اعتراف به عجز از شناختن توست» (بدایع الحکم، ص۳۷).
  42. ↑ «مَا عَرَفْنَاكَ حَقَّ مَعْرِفَتِكَ»؛ بحارالانوار، ج۶۸، ص۲۳؛ محقق طوسی و شیخ بهایی نیز - به نقل مجلسی - این روایت را نقل کرده‌اند.
  43. ↑ ر.ک: ادب فنای مقربان، ج۲، ص۱۳۲ - ۱۳۶ و ۳۵۷ - ۳۵۹.
  44. ↑ «لَا يُدْرِكُهُ بُعْدُ الْهِمَمِ وَ لَا يَنَالُهُ غَوْصُ الْفِطَنِ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱، ص۳۹.
  45. ↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید معتزلی، ج۶، ص۳۷۰.
  46. ↑ «أَنَا وَ عَلِيٌّ أَبَوْا هَذِهِ الْأُمَّةِ مَنْ عَرَفَنَا فَقَدْ عَرَفَ اللَّهَ وَ مَنْ أَنْكَرَنَا فَقَدْ أَنْكَرَ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ»؛ بحارالانوار، ج۲۶، ص۳۴۲.
  47. ↑ بحارالانوار، ج۲۳، ص۸۸.
  48. ↑ وهابیون که شعار دفاع از توحید سر میدهند و عقاید پیروان راستین مکتب اهل بیت(ع) را شرک‌آلود میدانند، خود به شرک و کفرآلوده شده‌اند؛ چون خدا را موجودی جسمانی پنداشته‌اند که دارای دو دست و دو چشم و صورت می‌باشد و با چشم ظاهری قابل رؤیت است! و این اشتباه آنان از آنجا ناشی می‌شود که علم توحید را از اهل بیت(ع) نگرفته‌اند بلکه به فکر خود و کسانی مثل خود، بسنده کرده‌اند. ر.ک: مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ج۱، ص۲۹۰ و ۲۹۲ - ۲۹۳؛ منهاج السنة، ص۲۴۰؛ صحیح بخاری، ج۲، کتاب التهجد، باب الدعا والصلوة فی آخر اللیل، ج۱، باب صلوة العصر. در برخی روایات اهل سنّت ادعا شده که خدا میخندد! برای تحقیق بیشتر ر.ک: اهل سنّت، باورها و اندیشه‌ها، عبدالرحیم عباس آبادی.
  49. ↑ ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری، ص:۴۰-۴۳.
  50. ↑ بحارالانوار، ج۲، ص۱۹۳، ح۳۶؛ ر.ک: اصول کافی، ج، کتاب الحجة، بَابٌ فِيمَا جَاءَ أَنَّ حَدِيثَهُمْ صَعْبٌ مُسْتَصْعَبٌ.
  51. ↑ درباره اسرار الهی و چگونگی حفظ اسرار توسط ائمه(ع)، مباحث زیادی مطرح است. برای تحقیق بیشتر ر.ک: ادب فنای مقربان، ج۲، ص۱۷۱ - ۱۸۳ و ج۴، ص۱۲۴ - ۱۲۹.
  52. ↑ ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری، ص:۴۴-۴۵.
  53. ↑ فرهنگ نوین؛ عربی - فارسی، ص۱۶۷، ماده «حمل».
  54. ↑ «... و کسی که دانش کتاب نزد اوست» سوره رعد، آیه ۴۳.
  55. ↑ اصول کافی، ج۱، ص۲۹۲، ح۴ و ۵ و ۶.
  56. ↑ اصول کافی، ج۱، ص۲۹۲، ح۴ و ۵ و ۶.
  57. ↑ «و بر تو این کتاب را فرو فرستادیم که بیانگر هر چیز است» سوره نحل، آیه ۸۹.
  58. ↑ اصول کافی، ج۱، ص۲۶۱، ح۲.
  59. ↑ ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری، ص:۴۵-۴۶.
  60. ↑ کتاب العین، ج۱، ص۳۱۳.
  61. ↑ شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۸.
  62. ↑ قواعد العقائد، خواجه نصیر الدین طوسی، ح۹۳.
  63. ↑ باب حادی عشر، علامه حلی، ص۶۴.
  64. ↑ اللوامع الالهیه، مقداد بن عبدالله اسدی، ص۱۷۰.
  65. ↑ «عَصَمَكُمُ اللَّهُ مِنَ الزَّلَلِ وَ آمَنَكُمْ مِنَ الْفِتَنِ وَ طَهَّرَكُمْ مِنَ الدَّنَسِ وَ أَذْهَبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ طَهَّرَكُمْ تَطْهِيراً».
  66. ↑ «جز این نیست که خداوند می‌خواهد از شما اهل بیت هر پلیدی را بزداید و شما را به شایستگی پاک گرداند» سوره احزاب، آیه ۳۳.
  67. ↑ المیزان، ج۶، ص۳۱۲-۳۱۳.
  68. ↑ برخی منابع اهل سنّت عبارت است از: صحیح مسلم، به شرح النّوَری، ج۱۵، ص۱۹۴-۱۹۵؛ سنن ترمذی، ج۵، ص۳۲۸؛ الصواعق المحرقه، ص۱۴۳؛ التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۲۰۹. دلالت آیه تطهیر بر عصمت سایر ائمه(ع) از طریق روایات شیعه مسلم است (ر.ک: تفسیر نورالثقلین، ج۴، ص۲۷۱-۲۷۳، ح۸۸، ۹۲ و ۹۴).
  69. ↑ درباره ماهیت این اراده مبنی بر این که تشریعی است یا تکوینی و یا چیز دیگر، محل اختلاف واقع شده است ولی بیشتر علما و مفسران آن را از سنخ تکوینی می‌دانند. ولی با این حال تصریح و تأکید می‌کنند اراده تکوینی در این جا به طوری نیست که علت تامّه تطهیر ائمه اهل بیت(ع) شود و سر از جبر درآورد، بلکه به صور علّت مُعِدّه و به نحو مقتضی است و لذا با اختیار آنان منافات ندارد. برای تحقیق بیشتر در این زمینه به این کتب رجوع کنید: المیزان، ج۱۶، ص۳۱۳؛ مفاهیم القرآن، جعفر سبحانی، ج۵، ص۲۶۳-۲۷۳؛ تفسیر روح المعانی، ج۲۲، ص۲۷؛ تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۳۰۳-۳۰۵؛ پیام قرآن، مکارم شیرازی، ج۹، ص۱۴۹-۱۵۵؛ ادب فنای مقربان، ج۵، ص۲۱۴-۲۳۴.
  70. ↑ موهبت‌های ویژه علم، عصمت و ولایت (برای اظهار معجزه و کرامت) به پیامبر(ص) و اوصیای به حق او (ائمه)، به اقتضای جایگاه رسالتی و منصب الهی آنان برمی‌گردد که باید از این ویژگی‌ها برخوردار باشند تا شایسته مقام نبوّت، وصایت و امامت شوند. این که چرا فقط آنان به این مناصب الهی دست یازیدند، بنابر آیه ﴿اللَّهُ أَعْلَمُ حَيْثُ يَجْعَلُ رِسَالَتَهُ﴾ «خداوند داناتر است که رسالت خود را کجا قرار دهد» سوره انعام، آیه ۱۲۴، خداوند چنین صلاح دانسته و حکمتش را خودش می‌داند.
  71. ↑ برگرفته از امامت و رهبری، شهید مطهری، ص۱۷۴-۱۷۶.
  72. ↑ چون در این صورت، آنان از سنخ انسان بااراده و اختیار خارج می‌شوند و در زمره فرشتگان درمی‌آیند!
  73. ↑ بسیاری از مردم از این مصونیت ذاتی تا حدودی برخوردارند و از برخی گناهان گریزانند.
  74. ↑ ر.ک: المیزان، ج۱۱، ص۱۶۲-۱۶۳.
  75. ↑ بحارالانوار، ج۳، ص:۱۴۴؛ ادب فنای مقربان، ج۳، ص:۲۴۸-۲۷۱؛ منشور جاوید، ج۱۰، ص:۳۹-۱۴۴.
  76. ↑ ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری، ص:۴۶-۵۰.
  77. ↑ برخی از کتب تدوینی علمای سنی درباره فضایل و کمالات معنوی ائمه اهل بیت(ع) به این شرح است: ینابیع المودّة (فی مناقب الامام علی و اهل البیت(ع))، شیخ ابراهیم بلخی قندوزی حنفی در سه جلد؛ فرائد السمطین، فی فضائل المرتضی والبتول والسبطین والأئمة من ذرّیتهم(ع)، شیخ ابراهیم بن محمد جوینی خراسانی شافعی، در دو جلد بزرگ؛ شواهد التنزیل فی الآیات النازله فی اهل البیت(ع)، حاکم حسکانی حنفی (عبیدالله بن عبد الله)، در دو جلد؛ فضایل پنج تن در صحاح ششگانه اهل سنّت (ترجمه کتاب: فضائل الخمسة من الصحاح السّتة)، ترجمه شیخ محمدباقر ساعدی، در چهار جلد.
  78. ↑ المستدرک، حاکم نیشابوری، ج۳، ص۱۰۷؛ الصواعق المحرقه، ابن حجر هیثمی، ص۱۲۰ ۱۲۱.
  79. ↑ ر.ک: شرح المقاصد، ج۵، ص۲۹۵ - ۲۹۸.
  80. ↑ «بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.
  81. ↑ و لا شك انّه من كان بمنزلة نفس النبي كان أفضل
  82. ↑ «بی‌گمان خداوند و جبرئیل و (آن) مؤمن شایسته، یار اویند» سوره تحریم، آیه ۴.
  83. ↑ «بگو: برای این (رسالت) از شما مزدی نمی‌خواهم جز دوستداری خویشاوندان (خود) را» سوره شوری، آیه ۲۳.
  84. ↑ شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۷ - ۹.
  85. ↑ ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری، ص:۵۰-۵۲.
  86. ↑ ر.ک: مجد البیان فی تفسیر القرآن، شیخ محمد حسین اصفهانی، ص۹۲ - ۹۳؛ مصباح الهدایة الی الخلافة والولایة، امام خمینی، ترجمه سید احمد فهری، ص۱۷۵ - ۱۷۷؛ ولایت کلیه، سید حسن میرجهانی، ج۱، ص۲۷۵ و ۲۷۸ - ۲۷۹؛ انوار الولایة، ملا زین‌العابدین گلپایگانی، ص۳۱۰ - ۳۱۷.
  87. ↑ باید توجه داشت که ولایت به تمام و کمال و همه ابعاد و اقسام آن بالاصاله از آنِ خدای متعال به عنوان یگانه سرچشمه هستی و قدرت لایزال و توانای بی‌مثال بوده و در انحصار اوست و به هر کس از بندگان متکامل و شایسته خویش که صلاح بداند، اعطا می‌کند.
  88. ↑ شمیم ولایت، عبدالله جوادی آملی، ص۲۵ و ۹۱ - ۹۲؛ همو، ادب فنای مقربان، شرح و تفسیر زیارت جامعه کبیره، ج۳، ص۱۷ - ۲۰.
  89. ↑ مصباح الهدایة الی الخلافة و الولایة، ترجمه فهری، ص۷۷؛ انسان کامل از دیدگاه نهج‌البلاغه، حسن حسن‌زاده آملی، ص۴۵.
  90. ↑ واژه «تکوین» از ماده «کون» به معنای بودن یعنی وجود و هستی است (مجمع البحرین، ماده «ک و ن»؛ النهایه، ج۴، ص۲۱۱). ولایت تکوینی، نوعی تصرف وجودی و ایجاد دگرگونی به ارادة صاحب ولایت تکوینی است و دارای مراتب و شئون فراوانی است و از آفرینش جهان و انسان گرفته تا زنده کردن و میراندن جانداران و مدیریت جهان آفرینش و شفای بیماران و غیر آن همه را شامل می‌شود.
  91. ↑ مجموعه آثار، شهید مطهری، ج۳، ص۲۸۴.
  92. ↑ تصریح و تأکید بر اجمالی به این دلیل است که تعریف این دو قسم ولایت و مراتب و شئون آنها در همه دارندگان آن به یک صورت و کاملاً یک شکل و یکنواخت نبوده و تفاوت دارد.
  93. ↑ «فرمان او جز این نیست که چون چیزی را بخواهد بدو می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره یس، آیه ۸۲.
  94. ↑ «و چون (انجام) کاری را بخواهد تنها می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره بقره، آیه ۱۱۷.
  95. ↑ «چون کاری را اراده کند تنها بدان می‌فرماید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره آل عمران، آیه ۴۷.
  96. ↑ «اوست که زنده می‌دارد و می‌میراند و چون کاری را بخواهد تنها به آن می‌گوید: باش! بی‌درنگ خواهد بود» سوره غافر، آیه ۶۸.
  97. ↑ برای آگاهی بیشتر از ولایت تکوینی و تشریعی ر.ک: شمیم ولایت، عبدالله جوادی آملی؛ ادب فنای مقربان، ج۱، ۲ و ۳؛ تفسیر المیزان، ج۳، به ویژه ص۱۷ - ۱۹؛ ولایت تشریعی و تکوینی از دیدگاه علم و فلسفه، جعفر سبحانی؛ ولایت تکوینی و تشریعی، لطف‌الله صافی گلپایگانی.
  98. ↑ ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله، امامت و رهبری، ص:۵۲-۵۴.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=ویژگی‌های_امامت&oldid=333164»