رجم: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'سعیدیان‌فر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، [[فرهنگ‌نامه' به 'سعیدیان‌فر و ایازی، [[فرهنگ‌نامه') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[رجم (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div> | : <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[رجم (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div> | ||
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> | <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
علی‌رغم این که در [[قرآن]] بارها سخن از رجم نسبت به گذشتگان کرده: | |||
علی‌رغم این که در [[قرآن]] بارها سخن از رجم نسبت به گذشتگان کرده {{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ}}<ref>«جز آن کسان که شکیبایی ورزیده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند؛ آنانند که آمرزش و پاداشی بزرگ خواهند داشت» سوره هود، آیه ۱۱.</ref>،{{متن قرآن|وَكَذَلِكَ أَعْثَرْنَا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لَا رَيْبَ فِيهَا إِذْ يَتَنَازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَيْهِمْ بُنْيَانًا رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِدًا}}<ref>«و بدین‌گونه (مردم را) از حال آنان آگاهانیدیم تا بدانند که وعده خداوند راستین است و در رستخیز تردیدی نیست؛ آنگاه (مردم) در کار خویش، میان هم کشمکش کردند؛ گفتند بنایی بر (غار) آنان بسازید (تا داستانشان آشکار نگردد)- پروردگارشان بر (احوال) آنان آگاه‌تر است» سوره کهف، آیه ۲۱.</ref>، {{متن قرآن|قَالَ أَرَاغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتِي يَا إِبْرَاهِيمُ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ لَأَرْجُمَنَّكَ وَاهْجُرْنِي مَلِيًّا}}<ref>«گفت: ای ابراهیم! آیا تو از خدایان من روی می‌گردانی؟ اگر دست نکشی تو را با سنگ خواهم راند و از من چند گاهی دور شو» سوره مریم، آیه ۴۶.</ref>، {{متن قرآن|قَالُوا لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ يَا نُوحُ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْمَرْجُومِينَ}}<ref>«گفتند: ای نوح! اگر (از این سخنان) دست برنداری سنگسار خواهی شد» سوره شعراء، آیه ۱۱۶.</ref>{{متن قرآن|قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«گفتند: ما به شما فال بد می‌زنیم، اگر دست نکشید، سنگسارتان خواهیم کرد و از ما به شما عذابی دردناک خواهد رسید» سوره یس، آیه ۱۸.</ref>، {{متن قرآن|وَإِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُمْ أَنْ تَرْجُمُونِ}}<ref>«و بی‌گمان من از اینکه سنگسارم کنید به پروردگار خویش و پروردگار شما پناه می‌برم» سوره دخان، آیه ۲۰.</ref> | |||
:{{متن قرآن|إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ}}<ref>«جز آن کسان که شکیبایی ورزیده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند؛ آنانند که آمرزش و پاداشی بزرگ خواهند داشت» سوره هود، آیه ۱۱.</ref>، | |||
:{{متن قرآن|وَكَذَلِكَ أَعْثَرْنَا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لَا رَيْبَ فِيهَا إِذْ يَتَنَازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَيْهِمْ بُنْيَانًا رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِدًا}}<ref>«و بدین‌گونه (مردم را) از حال آنان آگاهانیدیم تا بدانند که وعده خداوند راستین است و در رستخیز تردیدی نیست؛ آنگاه (مردم) در کار خویش، میان هم کشمکش کردند؛ گفتند بنایی بر (غار) آنان بسازید (تا داستانشان آشکار نگردد)- پروردگارشان بر (احوال) آنان آگاه‌تر است» سوره کهف، آیه ۲۱.</ref>، | |||
:{{متن قرآن|قَالَ أَرَاغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتِي يَا إِبْرَاهِيمُ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ لَأَرْجُمَنَّكَ وَاهْجُرْنِي مَلِيًّا}}<ref>«گفت: ای ابراهیم! آیا تو از خدایان من روی می‌گردانی؟ اگر دست نکشی تو را با سنگ خواهم راند و از من چند گاهی دور شو» سوره مریم، آیه ۴۶.</ref>، | |||
:{{متن قرآن|قَالُوا لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ يَا نُوحُ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْمَرْجُومِينَ}}<ref>«گفتند: ای نوح! اگر (از این سخنان) دست برنداری سنگسار خواهی شد» سوره شعراء، آیه ۱۱۶.</ref>، | |||
:{{متن قرآن|قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«گفتند: ما به شما فال بد می‌زنیم، اگر دست نکشید، سنگسارتان خواهیم کرد و از ما به شما عذابی دردناک خواهد رسید» سوره یس، آیه ۱۸.</ref>، | |||
:{{متن قرآن|وَإِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُمْ أَنْ تَرْجُمُونِ}}<ref>«و بی‌گمان من از اینکه سنگسارم کنید به پروردگار خویش و پروردگار شما پناه می‌برم» سوره دخان، آیه ۲۰.</ref> | |||
در داستان [[ابراهیم]]، [[شعیب]]، [[موسی]]، [[اصحاب کهف]]، و [[اصحاب]] القریه در [[سوره یس]]، اشاره می‌کند که چگونه [[مخالفان]] آنان تهدید به سنگسار کردن آنان کرده‌اند، و رجم روشی برای ترساندن دیگران و مجازات شخص بوده است و در [[قرآن]] مجازات‌های سخت‌گیرانه‌ای در باره مجازات [[محارب]] و زانی وضع کرده، و [[حکم]] رجم در [[یهودیت]]، [[خاصه]] در [[تورات]]، آمده؛ اما حکمی در [[تأیید]] [[رجم]] به عنوان مجازات نیامده و آنچه [[نقل]] شده منقول از [[سنت]] و [[حدیث]] و در کتاب‌های [[فقهی]] است؛ اهمیت این نگفتن و نیاوردن، کمتر از آوردن [[احکام]] دیگر نیست، زیرا [[سکوت]] و [[تشریع]] نکردن با همه تداول و عملی بودن، بسیار معنادار است. همان گونه که گفتن‌های [[قرآن]] معنادار است، نگفتن‌های [[قرآن]] هم معنادار است. از سویی برخی از [[شرایع]] [[یهودیت]] در [[قرآن]] مورد [[تأیید]] قرار گرفته و برخی از [[احکام]] [[تورات]]، به درست یا نادرست، حکمی [[اسلامی]] انگاشته شده است. | |||
[[تورات]] به صراحت برای چند [[جرم]] مجازات سنگسار را مقرر کرده که در [[اسلام]] قطعاً نیامده است، مانند: [[قربانی]] برای [[خدایان]] غیر <ref>لاویان ۲۰:۲.</ref>، جادوگری <ref>لاویان ۲۰:۲۷.</ref>، [[کفرگویی]] <ref>لاویان ۲۴:۱۶.</ref>، بی‌حرمتی به روز [[شنبه]] <ref>اعداد ۱۵:۳۵.</ref>، [[بت‌پرستی]] <ref>تثنیه ۱۷۱۰:۵-۱۳:۹.</ref> مجازات پسر [[سرکش]] و [[فتنه‌انگیز]] <ref>تثنیه ۲۱:۲۱.</ref>، [[زنا]] با دختر نامزددار <ref>تثنیه ۲۱ ۲۲:۲۴.</ref>. | |||
[[کتاب مقدس]] [[یهودی]] اجرای این مجازات را نیز گزارش کرده است <ref>لاویان ۲۴:۲۳؛ اعداد ۱۵:۳۶؛ اول [[پادشاهان]] ۲۱:۱۳؛ دوم تواریخ ۲۴:۲۱.</ref>. چنان‌که از تلمود، گنجینه [[شریعت]] شفاهی [[یهودی]] که در نزد [[یهودیان]] اعتباری همپایه [[تورات]] مکتوب دارد، بر می‌آید سنگسار شدیدترین نوع مجازات اعدام است که برای هجده [[جرم]] در نظر گرفته شده است. نحوه اجرای این مجازات و شرایط آنها به تفصیل در تلمود مورد بحث [[عالمان]] [[یهودی]] واقع شده است.<ref>رک: [[حسین]] سلیمانی، [[عدالت کیفری]] در [[آیین یهود]]، ص ۲۸۶-۲۸۵.</ref>. به این [[دلیل]] ما نیاوردن [[حکم]] رجم و موضع [[پیامبر]] در باره رجم [[گناه‌کار]] را مدخلی قرار دادیم تا نشان داده شود که [[حکم]] رجم برای زانی در [[قرآن]] نیامده و این کلمه در [[ارتباط]] با [[پیامبر]] ناظر به امور دیگر است. | |||
از سوی دیگر مواردی که از تهدید به سنگسار در میان [[اقوام]] پیشین نسبت به [[پیامبران]] و فرستادگان [[الهی]] را [[نقل]] می‌کند، بدین جهت است تا به [[پیامبر]] [[تسلی]] دهد که اذیت و [[آزار]] و تهدید به رجم سابقه داشته و خطاب به آن [[حضرت]] است که ای [[پیامبر]] تو نگران آن نباش.[[شاهد]] این معنا پس از [[نقل]] این تهدید: {{متن قرآن|قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«گفتند: ما به شما فال بد می‌زنیم، اگر دست نکشید، سنگسارتان خواهیم کرد و از ما به شما عذابی دردناک خواهد رسید» سوره یس، آیه ۱۸.</ref> و سخنان آن [[پیامبران]]، نتیجه‌گیری می‌شود: {{متن قرآن|يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ}}<ref>«دریغا بر آن بندگان! هیچ فرستاده‌ای نزدشان نمی‌آمد مگر که او را ریشخند می‌کردند» سوره یس، آیه ۳۰.</ref> | از سوی دیگر مواردی که از تهدید به سنگسار در میان [[اقوام]] پیشین نسبت به [[پیامبران]] و فرستادگان [[الهی]] را [[نقل]] می‌کند، بدین جهت است تا به [[پیامبر]] [[تسلی]] دهد که اذیت و [[آزار]] و تهدید به رجم سابقه داشته و خطاب به آن [[حضرت]] است که ای [[پیامبر]] تو نگران آن نباش.[[شاهد]] این معنا پس از [[نقل]] این تهدید: {{متن قرآن|قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«گفتند: ما به شما فال بد می‌زنیم، اگر دست نکشید، سنگسارتان خواهیم کرد و از ما به شما عذابی دردناک خواهد رسید» سوره یس، آیه ۱۸.</ref> و سخنان آن [[پیامبران]]، نتیجه‌گیری می‌شود: {{متن قرآن|يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ}}<ref>«دریغا بر آن بندگان! هیچ فرستاده‌ای نزدشان نمی‌آمد مگر که او را ریشخند می‌کردند» سوره یس، آیه ۳۰.</ref>، {{متن قرآن|أَلَمْ يَرَوْا كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَيْهِمْ لَا يَرْجِعُونَ}}<ref>«آیا ندیده‌اند چه بسیار نسل‌ها را پیش از ایشان نابود کردیم که آنان به سویشان باز نمی‌گردند؟» سوره یس، آیه ۳۱.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۶۱۶.</ref>. | ||
== پرسش‌های وابسته == | == پرسش‌های وابسته == | ||
نسخهٔ ۷ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۴۵
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل رجم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
علی‌رغم این که در قرآن بارها سخن از رجم نسبت به گذشتگان کرده:
- ﴿إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولَئِكَ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ﴾[۱]،
- ﴿وَكَذَلِكَ أَعْثَرْنَا عَلَيْهِمْ لِيَعْلَمُوا أَنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَأَنَّ السَّاعَةَ لَا رَيْبَ فِيهَا إِذْ يَتَنَازَعُونَ بَيْنَهُمْ أَمْرَهُمْ فَقَالُوا ابْنُوا عَلَيْهِمْ بُنْيَانًا رَبُّهُمْ أَعْلَمُ بِهِمْ قَالَ الَّذِينَ غَلَبُوا عَلَى أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَيْهِمْ مَسْجِدًا﴾[۲]،
- ﴿قَالَ أَرَاغِبٌ أَنْتَ عَنْ آلِهَتِي يَا إِبْرَاهِيمُ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ لَأَرْجُمَنَّكَ وَاهْجُرْنِي مَلِيًّا﴾[۳]،
- ﴿قَالُوا لَئِنْ لَمْ تَنْتَهِ يَا نُوحُ لَتَكُونَنَّ مِنَ الْمَرْجُومِينَ﴾[۴]،
- ﴿قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[۵]،
- ﴿وَإِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُمْ أَنْ تَرْجُمُونِ﴾[۶]
در داستان ابراهیم، شعیب، موسی، اصحاب کهف، و اصحاب القریه در سوره یس، اشاره می‌کند که چگونه مخالفان آنان تهدید به سنگسار کردن آنان کرده‌اند، و رجم روشی برای ترساندن دیگران و مجازات شخص بوده است و در قرآن مجازات‌های سخت‌گیرانه‌ای در باره مجازات محارب و زانی وضع کرده، و حکم رجم در یهودیت، خاصه در تورات، آمده؛ اما حکمی در تأیید رجم به عنوان مجازات نیامده و آنچه نقل شده منقول از سنت و حدیث و در کتاب‌های فقهی است؛ اهمیت این نگفتن و نیاوردن، کمتر از آوردن احکام دیگر نیست، زیرا سکوت و تشریع نکردن با همه تداول و عملی بودن، بسیار معنادار است. همان گونه که گفتن‌های قرآن معنادار است، نگفتن‌های قرآن هم معنادار است. از سویی برخی از شرایع یهودیت در قرآن مورد تأیید قرار گرفته و برخی از احکام تورات، به درست یا نادرست، حکمی اسلامی انگاشته شده است.
تورات به صراحت برای چند جرم مجازات سنگسار را مقرر کرده که در اسلام قطعاً نیامده است، مانند: قربانی برای خدایان غیر [۷]، جادوگری [۸]، کفرگویی [۹]، بی‌حرمتی به روز شنبه [۱۰]، بت‌پرستی [۱۱] مجازات پسر سرکش و فتنه‌انگیز [۱۲]، زنا با دختر نامزددار [۱۳].
کتاب مقدس یهودی اجرای این مجازات را نیز گزارش کرده است [۱۴]. چنان‌که از تلمود، گنجینه شریعت شفاهی یهودی که در نزد یهودیان اعتباری همپایه تورات مکتوب دارد، بر می‌آید سنگسار شدیدترین نوع مجازات اعدام است که برای هجده جرم در نظر گرفته شده است. نحوه اجرای این مجازات و شرایط آنها به تفصیل در تلمود مورد بحث عالمان یهودی واقع شده است.[۱۵]. به این دلیل ما نیاوردن حکم رجم و موضع پیامبر در باره رجم گناه‌کار را مدخلی قرار دادیم تا نشان داده شود که حکم رجم برای زانی در قرآن نیامده و این کلمه در ارتباط با پیامبر ناظر به امور دیگر است.
از سوی دیگر مواردی که از تهدید به سنگسار در میان اقوام پیشین نسبت به پیامبران و فرستادگان الهی را نقل می‌کند، بدین جهت است تا به پیامبر تسلی دهد که اذیت و آزار و تهدید به رجم سابقه داشته و خطاب به آن حضرت است که ای پیامبر تو نگران آن نباش.شاهد این معنا پس از نقل این تهدید: ﴿قَالُوا إِنَّا تَطَيَّرْنَا بِكُمْ لَئِنْ لَمْ تَنْتَهُوا لَنَرْجُمَنَّكُمْ وَلَيَمَسَّنَّكُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾[۱۶] و سخنان آن پیامبران، نتیجه‌گیری می‌شود: ﴿يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ مَا يَأْتِيهِمْ مِنْ رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِئُونَ﴾[۱۷]، ﴿أَلَمْ يَرَوْا كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَيْهِمْ لَا يَرْجِعُونَ﴾[۱۸][۱۹].
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ «جز آن کسان که شکیبایی ورزیده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند؛ آنانند که آمرزش و پاداشی بزرگ خواهند داشت» سوره هود، آیه ۱۱.
- ↑ «و بدین‌گونه (مردم را) از حال آنان آگاهانیدیم تا بدانند که وعده خداوند راستین است و در رستخیز تردیدی نیست؛ آنگاه (مردم) در کار خویش، میان هم کشمکش کردند؛ گفتند بنایی بر (غار) آنان بسازید (تا داستانشان آشکار نگردد)- پروردگارشان بر (احوال) آنان آگاه‌تر است» سوره کهف، آیه ۲۱.
- ↑ «گفت: ای ابراهیم! آیا تو از خدایان من روی می‌گردانی؟ اگر دست نکشی تو را با سنگ خواهم راند و از من چند گاهی دور شو» سوره مریم، آیه ۴۶.
- ↑ «گفتند: ای نوح! اگر (از این سخنان) دست برنداری سنگسار خواهی شد» سوره شعراء، آیه ۱۱۶.
- ↑ «گفتند: ما به شما فال بد می‌زنیم، اگر دست نکشید، سنگسارتان خواهیم کرد و از ما به شما عذابی دردناک خواهد رسید» سوره یس، آیه ۱۸.
- ↑ «و بی‌گمان من از اینکه سنگسارم کنید به پروردگار خویش و پروردگار شما پناه می‌برم» سوره دخان، آیه ۲۰.
- ↑ لاویان ۲۰:۲.
- ↑ لاویان ۲۰:۲۷.
- ↑ لاویان ۲۴:۱۶.
- ↑ اعداد ۱۵:۳۵.
- ↑ تثنیه ۱۷۱۰:۵-۱۳:۹.
- ↑ تثنیه ۲۱:۲۱.
- ↑ تثنیه ۲۱ ۲۲:۲۴.
- ↑ لاویان ۲۴:۲۳؛ اعداد ۱۵:۳۶؛ اول پادشاهان ۲۱:۱۳؛ دوم تواریخ ۲۴:۲۱.
- ↑ رک: حسین سلیمانی، عدالت کیفری در آیین یهود، ص ۲۸۶-۲۸۵.
- ↑ «گفتند: ما به شما فال بد می‌زنیم، اگر دست نکشید، سنگسارتان خواهیم کرد و از ما به شما عذابی دردناک خواهد رسید» سوره یس، آیه ۱۸.
- ↑ «دریغا بر آن بندگان! هیچ فرستاده‌ای نزدشان نمی‌آمد مگر که او را ریشخند می‌کردند» سوره یس، آیه ۳۰.
- ↑ «آیا ندیده‌اند چه بسیار نسل‌ها را پیش از ایشان نابود کردیم که آنان به سویشان باز نمی‌گردند؟» سوره یس، آیه ۳۱.
- ↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص ۶۱۶.