عصمت موهوبی

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

عصمت موهوبی در حدیث | عصمت موهوبی در تاریخ اسلامی | عصمت موهوبی در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل عصمت موهوبی (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مفهوم‌شناسی

عصمت موهوبی یعنی اینکه عصمت، موهبتی الهی است و به کسانی که این لیاقت را با مجاهدت و تلاش در خود ایجاد کرده‌اند داده می‌شود. به عبارت دیگر عصمتِ موهوبی بعد از تلاش و کوشش انسان و بعد از به دست آوردن عصمت اکتسابی به برخی از انسان‌‌‌ها داده می‌شود. در تعریف عصمت موهوبی نظریاتی از طرف متکلمین و فلاسفه و... مطرح شده که مورد نقد قرار گرفته‌اند، مانند اینکه گفته شده: عصمت، نوعی از علم موهوب الهی است که معصوم را از خطا و اشتباه در علم و وقوع در معصیت باز می‌دارد. منتها ایراد سخن آن است که در این صورت عصمت امری جبری است، زیرا هر کس دارای چنین علمی باشد معصوم خواهد بود و این مورد، فخری برای انبیا و امامان به شمار نمی‌آید.

ویژگی‌های عصمت موهوبی

عصمت موهوبی صفات و ویژگی‌هایی دارد:

1. قرآن عصمت را موهبتی الهی معرفی می‌کند و اوصاف آن را چنین بیان می‌کند: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا﴾. فرقان، نیروی شناخت حق از باطل است. در آیۀ دیگری نیز فرموده: ﴿وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا﴾. در این آیه وصف عصمت، هدایت الهی معرفی شده است. منتها باید دقت داشت لازمۀ رسیدن به عصمت تقوا و تلاش و کوشش معرفی شده است.
2. در روایات نیز عصمت، موهوب الهی شمرده شده است که با کسب و تلاش حاصل می‌شود؛ مثل: امام علی(ع) در نامه به اهل مصر فرمودند: «خداوند شما را با هدایتش حفظ و شما را به تقوا ثابت قدم کند». امام صادق(ع) فرمودند: «کسی که به خدا تمسک کند و تقوای الهی پیشه نماید خداوند او را حفظ می‌کند».
3. دو فرق اساسی میان عصمت معصومان و غیر معصومان وجود دارد:
   1. عصمت علمی مطلق، مخصوص انبیا و امامان است که یا به واسطه وحی است یا به سبب الهام.
   2. در عصمت عملی، فرق میان معصومین و غیر معصومین در این است که برای معصوم، وقوع در گناه و معاصی امتناع عادی و وقوعی است، اما در غیر معصومین چنین نیست.

پاسخ به شبهه

آیا علم موهوبی منافاتی با اختیار ندارد؟ با عنایت به مطالب گفته شده، موارد زیر قابل توجه است:

1. همه مخلوقات برای اینکه خود را به کمال برسانند، به طور ذاتی از علم و اراده برخوردارند.
2. خداوند قبل از خلقت، علم ذاتی دارد که تعدادی از مخلوقاتش از علم و اراده‌ای که در حد دیگران به آنها می‌دهد، به اختیار خود در جهت رسیدن به کمال نهایی، در بالاترین حد ممکن از استعدادشان بهره‌برداری می‌کنند. به همین دلیل خدا ـ که علم به این توانایی و وظیفه‌شناسی معصومین دارد ـ برای تشویق، موهبت ویژه‌ای به آنها اعطا کرده است که در نتیجه از گناه، خطا و نسیان، مصون می‌شوند. این موهبت علاوه بر اینکه پاداشی برای معصومین است، وسیله‌ای برای هدایت سایر انسان‌ها به شمار می‌رود. این بخش از دعای ندبه نیز به همین مطلب اشاره دارد: «الَّذِینَ اسْتَخْلَصْتَهُمْ لِنَفْسِکَ وَ دِینِکَ... بَعْدَ أنْ شَرَطْتَ عَلَیْهِمُ الزُّهْدَ فِی دَرَجَاتِ هَذِهِ الدُّنْیَا الدَّنِیَّهِ وَ زُخْرُفِهَا وَزِبْرِجِهَا فَشَرَطُوا لَکَ ذَلِکَ وَ عَلِمْتَ مِنْهُمُ الْوَفَاءَ بِهِ».

منابع

• صفرزاده، ابراهیم، عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: