صبر در اخلاق اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'باقی' به 'باقی'
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'باقی' به 'باقی')
خط ۶۶: خط ۶۶:
*با این حال امّا، درخواست آنان از سوی بارگاه [[عزّت]] رد شد؛ چه رؤیت بصری که بدون هیچ تردیدی ممتنع است، رؤیت به چشم [[باطن]] نیز تنها ویژه اهل دلی است که با [[صبر]] بسیار به [[برترین]] مدارج [[سلوک]] واصل شده باشند؛ از این‌رو این‌گونه رؤیت نیز در [[حقّ]] آنان ممتنع می‌نمود. این دسته از [[اهل دل]] که [[مجاهدت]] و [[صبر]] بسیار ورزیده‌اند، می‌توانند به چشم [[جان]] [[خورشید]] وجود را بنگرند: {{متن قرآن|وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ * إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ}}<ref>«چهره‌هایی در آن روز شاداب است *(که) به (پاداش و نعمت) پروردگارش می‌نگرد» سوره قیامه، آیه ۲۲-۲۳.</ref>
*با این حال امّا، درخواست آنان از سوی بارگاه [[عزّت]] رد شد؛ چه رؤیت بصری که بدون هیچ تردیدی ممتنع است، رؤیت به چشم [[باطن]] نیز تنها ویژه اهل دلی است که با [[صبر]] بسیار به [[برترین]] مدارج [[سلوک]] واصل شده باشند؛ از این‌رو این‌گونه رؤیت نیز در [[حقّ]] آنان ممتنع می‌نمود. این دسته از [[اهل دل]] که [[مجاهدت]] و [[صبر]] بسیار ورزیده‌اند، می‌توانند به چشم [[جان]] [[خورشید]] وجود را بنگرند: {{متن قرآن|وُجُوهٌ يَوْمَئِذٍ نَاضِرَةٌ * إِلَى رَبِّهَا نَاظِرَةٌ}}<ref>«چهره‌هایی در آن روز شاداب است *(که) به (پاداش و نعمت) پروردگارش می‌نگرد» سوره قیامه، آیه ۲۲-۲۳.</ref>
*زان پس [[حضرت حق]] - سبحانه و تعالی! - بر کوه تجلّی فرمود، تا آنان به [[یقین]] دریابند که نمی‌توان او را به چشم سر دید.
*زان پس [[حضرت حق]] - سبحانه و تعالی! - بر کوه تجلّی فرمود، تا آنان به [[یقین]] دریابند که نمی‌توان او را به چشم سر دید.
*این تجلّی، برای آنان دو گونه اثر به همراه داشت: برای برگزیدگان قومْ [[مرگ]]؛ و برای [[حضرت موسی]]{{ع}} حالتی شبیه غشوه، که صد البتّه غشوه ظاهری نبود، بلکه او به خاطر خشیتی که از تجلّی [[الهی]] بدو دست داده بود، آن‌چنان در عالم [[وحدت]] فرو رفت که هیچ‌گونه توجّهی به مراتب عالم مادّی در وجودش [[باقی]] نماند<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۲۸.</ref>.
*این تجلّی، برای آنان دو گونه اثر به همراه داشت: برای برگزیدگان قومْ [[مرگ]]؛ و برای [[حضرت موسی]]{{ع}} حالتی شبیه غشوه، که صد البتّه غشوه ظاهری نبود، بلکه او به خاطر خشیتی که از تجلّی [[الهی]] بدو دست داده بود، آن‌چنان در عالم [[وحدت]] فرو رفت که هیچ‌گونه توجّهی به مراتب عالم مادّی در وجودش باقی نماند<ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۲۸.</ref>.
*زمانی بعد چون از آن حالت به در آمد و از عالم [[وحدت]] رو به سوی عالم کثرت نهاد، باز [[احکام]] این عالم بر وجود مبارکش [[غلبه]] نمود. از این‌رو ترسی ژرف وجودش را فرا گرفت، چه می‌دانست که [[قوم]] بهانه‌جوی [[بنی‌اسرائیل]]، او را متّهم خواهند ساخت که آن جمع را خود به [[قتل]] رسانیده است؛ از این‌رو هراسان فریاد برداشت که: {{متن قرآن|رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَإِيَّايَ أَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاءُ مِنَّا}}<ref>«پروردگارا! اگر اراده می‌فرمودی آنان و مرا پیش از این نابود می‌کردی، آیا ما را برای آنچه برخی از کم‌خردان ما کرده‌اند نابود می‌فرمایی؟» سوره اعراف، آیه ۱۵۵.</ref>.
*زمانی بعد چون از آن حالت به در آمد و از عالم [[وحدت]] رو به سوی عالم کثرت نهاد، باز [[احکام]] این عالم بر وجود مبارکش [[غلبه]] نمود. از این‌رو ترسی ژرف وجودش را فرا گرفت، چه می‌دانست که [[قوم]] بهانه‌جوی [[بنی‌اسرائیل]]، او را متّهم خواهند ساخت که آن جمع را خود به [[قتل]] رسانیده است؛ از این‌رو هراسان فریاد برداشت که: {{متن قرآن|رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَإِيَّايَ أَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاءُ مِنَّا}}<ref>«پروردگارا! اگر اراده می‌فرمودی آنان و مرا پیش از این نابود می‌کردی، آیا ما را برای آنچه برخی از کم‌خردان ما کرده‌اند نابود می‌فرمایی؟» سوره اعراف، آیه ۱۵۵.</ref>.
*از این‌رو خاضعانه از [[حضرت حق]] بازخواست، که آنان را پس از [[مرگ]] به [[زندگی]] بازگرداند؛ او - جلَّ وعلا!- نیز آنان را زنده ساخت، تا هم [[حاجت]] [[بنده]] مقرّبش برآید، و هم آنان سپاسگذار [[نعمت]] او گردند: {{متن قرآن|ثُمَّ بَعَثْنَاكُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«باز، از پس مرگتان شما را برانگیختیم، باشد که سپاس بگزارید» سوره بقره، آیه ۵۶.</ref>.
*از این‌رو خاضعانه از [[حضرت حق]] بازخواست، که آنان را پس از [[مرگ]] به [[زندگی]] بازگرداند؛ او - جلَّ وعلا!- نیز آنان را زنده ساخت، تا هم [[حاجت]] [[بنده]] مقرّبش برآید، و هم آنان سپاسگذار [[نعمت]] او گردند: {{متن قرآن|ثُمَّ بَعَثْنَاكُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ}}<ref>«باز، از پس مرگتان شما را برانگیختیم، باشد که سپاس بگزارید» سوره بقره، آیه ۵۶.</ref>.
خط ۱۰۲: خط ۱۰۲:
*از همین رو است که برخی از بزرگان فرموده‌اند: "بر [[بلاء]]، [[انسان]] [[مؤمن]] [[صبر]] می‌کند، امّا بر عافیت فقط کسانی که به مرتبه صدیقان رسیده‌اند [[صبر]] می‌نمایند"؛ برخی دیگر نیز فرموده‌اند: "[[صبر]] بر عافیت و [[خوشی]]، سخت‌تر از [[صبر]] بر [[بلاء]] است. از همین جهت چون [[دنیا]] بر [[صحابه پیامبر]]{{صل}} روی آورد و آنان از تنگی معیشت رهایی یافتند، گفتند: ما به آزمایشی [[مبتلا]] شدیم که در آن با [[سختی‌ها]] مواجه بودیم، در آن [[آزمایش]] [[مقاومت]] کردیم و از آن سربلند بیرون آمدیم؛ امّا اکنون به آزمایشی [[مبتلا]] شده‌ایم که در آن با خوشی‌ها و راحتی‌ها مواجه هستیم، [[گمان]] نمی‌کنیم که [[توان]] تحمّل این [[آزمایش]] را داشته باشیم، و چه بسا از آن سربلند بیرون نیاییم!". [[آیه شریفه]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ}}<ref>«ای مؤمنان! مبادا دارایی‌ها و فرزندانتان شما را از یاد خداوند باز دارد» سوره منافقون، آیه ۹.</ref> نیز به همین مطلب اشاره دارد.
*از همین رو است که برخی از بزرگان فرموده‌اند: "بر [[بلاء]]، [[انسان]] [[مؤمن]] [[صبر]] می‌کند، امّا بر عافیت فقط کسانی که به مرتبه صدیقان رسیده‌اند [[صبر]] می‌نمایند"؛ برخی دیگر نیز فرموده‌اند: "[[صبر]] بر عافیت و [[خوشی]]، سخت‌تر از [[صبر]] بر [[بلاء]] است. از همین جهت چون [[دنیا]] بر [[صحابه پیامبر]]{{صل}} روی آورد و آنان از تنگی معیشت رهایی یافتند، گفتند: ما به آزمایشی [[مبتلا]] شدیم که در آن با [[سختی‌ها]] مواجه بودیم، در آن [[آزمایش]] [[مقاومت]] کردیم و از آن سربلند بیرون آمدیم؛ امّا اکنون به آزمایشی [[مبتلا]] شده‌ایم که در آن با خوشی‌ها و راحتی‌ها مواجه هستیم، [[گمان]] نمی‌کنیم که [[توان]] تحمّل این [[آزمایش]] را داشته باشیم، و چه بسا از آن سربلند بیرون نیاییم!". [[آیه شریفه]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ}}<ref>«ای مؤمنان! مبادا دارایی‌ها و فرزندانتان شما را از یاد خداوند باز دارد» سوره منافقون، آیه ۹.</ref> نیز به همین مطلب اشاره دارد.
*۲. [[صبر]] بر آنچه که با طبع [[آدمی]] موافق نیست، و در عین حال [[انسان]] می‌تواند آن را ترک کند. [[صبر]] بر انجام [[عبادات]] گوناگون در عین اجتناب و خودداری از محرّمات از این گونه است. بدون تردید [[صبر]] بر انجام برخی از [[عبادات]]، همچون [[عبادات]] [[مالی]] - [[خمس]] و زکاه-، و عباداتی که با [[جان]] و جسم [[آدمی]] در ارتباط است- همچون [[جهاد]] - سخت بوده، سخت‌تر از آن آن است که [[آدمی]] بدون آنکه به روی و [[ریاء]] و [[خودنمایی]] و خودبزرگ بینی و [[غرور]] دچار شود، آن را به انجام رساند. انجام این‌گونه [[عبادات]] به نحوی که [[تکلیف]] را از [[انسان]] ساقط نماید، بسیار دشوار است، و به [[صبر]] بسیار احتیاج دارد. دشوارتر از این امّا، [[صبر]] بر دوری از محرّمات است، [[صبر]] بر [[مخالفت]] با شیطان‌های جنّی و انسی، [[صبر]] بر وسوسه‌های [[وسوسه]] گرانِ [[حیله]] باز، که در [[جان]] [[مردم]] [[وسوسه]] می‌کنند و آن را به وساوس خود آلوده می‌سازند.
*۲. [[صبر]] بر آنچه که با طبع [[آدمی]] موافق نیست، و در عین حال [[انسان]] می‌تواند آن را ترک کند. [[صبر]] بر انجام [[عبادات]] گوناگون در عین اجتناب و خودداری از محرّمات از این گونه است. بدون تردید [[صبر]] بر انجام برخی از [[عبادات]]، همچون [[عبادات]] [[مالی]] - [[خمس]] و زکاه-، و عباداتی که با [[جان]] و جسم [[آدمی]] در ارتباط است- همچون [[جهاد]] - سخت بوده، سخت‌تر از آن آن است که [[آدمی]] بدون آنکه به روی و [[ریاء]] و [[خودنمایی]] و خودبزرگ بینی و [[غرور]] دچار شود، آن را به انجام رساند. انجام این‌گونه [[عبادات]] به نحوی که [[تکلیف]] را از [[انسان]] ساقط نماید، بسیار دشوار است، و به [[صبر]] بسیار احتیاج دارد. دشوارتر از این امّا، [[صبر]] بر دوری از محرّمات است، [[صبر]] بر [[مخالفت]] با شیطان‌های جنّی و انسی، [[صبر]] بر وسوسه‌های [[وسوسه]] گرانِ [[حیله]] باز، که در [[جان]] [[مردم]] [[وسوسه]] می‌کنند و آن را به وساوس خود آلوده می‌سازند.
*کوتاه سخن آنکه "[[جهاد اکبر]]"، یعنی [[صبر]] بر [[مخالفت]] با [[هواهای نفسانی]]، سخت‌تر از [[صبر]] بر انجام [[طاعات]] و [[عبادات]] [[الهی]] است، و به مراتب سخت‌تر از [[مبارزه]] با [[دشمنان]] ظاهری، که در میدان [[جنگ]] در مقابل [[انسان]] قرار می‌گیرند. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در اشاره به همین مطلب به گروهی که از میدان [[جنگی]] بازگشته بودند فرمودند: "آفرین و خوش‌آمد بر گروهی که [[جهاد]] اصغر را گذراندند و [[جهاد اکبر]] بر آنان [[باقی]] ماند!. جهادگران بازپرسیدند: ای [[پیامبر خدا]]! [[جهاد اکبر]] کدام است؟؛ و ایشان فرمودند:[[جهاد با نفس]]!. آنگاه فرمودند: [[برترین]] جهادها، [[جهاد]] کسی است که با [[نفس]] خود که در میان جانش قرار دارد، به مقابله برخواسته است" <ref>{{متن حدیث|مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِيَ عَلَيْهِمُ الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قَالَ جِهَادُ النَّفْسِ ثُمَّ قَالَ: أَفْضَلُ الْجِهَادِ مَنْ جَاهَدَ نَفْسَهُ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْهِ}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۲۲.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۳۴-۲۳۵.</ref>.
*کوتاه سخن آنکه "[[جهاد اکبر]]"، یعنی [[صبر]] بر [[مخالفت]] با [[هواهای نفسانی]]، سخت‌تر از [[صبر]] بر انجام [[طاعات]] و [[عبادات]] [[الهی]] است، و به مراتب سخت‌تر از [[مبارزه]] با [[دشمنان]] ظاهری، که در میدان [[جنگ]] در مقابل [[انسان]] قرار می‌گیرند. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در اشاره به همین مطلب به گروهی که از میدان [[جنگی]] بازگشته بودند فرمودند: "آفرین و خوش‌آمد بر گروهی که [[جهاد]] اصغر را گذراندند و [[جهاد اکبر]] بر آنان باقی ماند!. جهادگران بازپرسیدند: ای [[پیامبر خدا]]! [[جهاد اکبر]] کدام است؟؛ و ایشان فرمودند:[[جهاد با نفس]]!. آنگاه فرمودند: [[برترین]] جهادها، [[جهاد]] کسی است که با [[نفس]] خود که در میان جانش قرار دارد، به مقابله برخواسته است" <ref>{{متن حدیث|مَرْحَباً بِقَوْمٍ قَضَوُا الْجِهَادَ الْأَصْغَرَ وَ بَقِيَ عَلَيْهِمُ الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا الْجِهَادُ الْأَكْبَرُ قَالَ جِهَادُ النَّفْسِ ثُمَّ قَالَ: أَفْضَلُ الْجِهَادِ مَنْ جَاهَدَ نَفْسَهُ الَّتِي بَيْنَ جَنْبَيْهِ}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۱۲۲.</ref><ref>[[حسین مظاهری|مظاهری، حسین]]، [[دانش اخلاق اسلامی ج۴ (کتاب)|دانش اخلاق اسلامی]]، ج۴، ص ۲۳۴-۲۳۵.</ref>.
*۳. [[صبر]] بر آنچه که با طبع [[آدمی]] موافق و سازگار نیست، در عین حال [[آدمی]] [[توان]] آنکه آن را از خود دفع نماید، ندارد. [[صبر]] بر [[مصیبت‌ها]] در این شمار است، که هم با روان [[آدمی]] ناسازگار است و هم [[انسان]] نمی‌تواند آن را از خود دفع نموده به ناگزیر با آن مواجه خواهد شد. این‌گونه از [[صبر]] اگر تنها از [[فضیلت]] این [[آیه شریفه]] برخوردار بود: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش! همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: "انّا للّه و انّا الیه راجعون" (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم) بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است و آنانند که رهیافته‌اند» سوره بقره، آیه ۱۵۵-۱۵۷.</ref>، باز کافی بود تا [[شرافت]] و ارزشش به روشنی نمودار شود.
*۳. [[صبر]] بر آنچه که با طبع [[آدمی]] موافق و سازگار نیست، در عین حال [[آدمی]] [[توان]] آنکه آن را از خود دفع نماید، ندارد. [[صبر]] بر [[مصیبت‌ها]] در این شمار است، که هم با روان [[آدمی]] ناسازگار است و هم [[انسان]] نمی‌تواند آن را از خود دفع نموده به ناگزیر با آن مواجه خواهد شد. این‌گونه از [[صبر]] اگر تنها از [[فضیلت]] این [[آیه شریفه]] برخوردار بود: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش! همان کسان که چون بدیشان مصیبتی رسد می‌گویند: "انّا للّه و انّا الیه راجعون" (ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم) بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است و آنانند که رهیافته‌اند» سوره بقره، آیه ۱۵۵-۱۵۷.</ref>، باز کافی بود تا [[شرافت]] و ارزشش به روشنی نمودار شود.
*۴. [[صبر]] بر آنچه که با طبع [[آدمی]] و خواسته‌های او موافق نیست، و در عین حال [[انسان]] می‌تواند آن را جبران نموده و یا حدّاقل به وسیله [[انتقام]]، خاطر خود را آسوده سازد. این قسم از [[صبر]] در شمار [[برترین]] انواع [[صبر]] بوده، و دست‌کم در شمار بالاترین انواع آن است [[بخشش]] و [[گذشت]]- که در [[شریعت]] از فضیلتی بسیار بلند برخوردار است-، در [[قرآن کریم]] و نیز [[روایات]] ما، به همین نوع از [[صبر]] اطلاق می‌شود، و به شدّت مورد [[ترغیب]] و [[تشویق]] واقع شده است. به این دو [[آیه شریفه]] بنگرید:
*۴. [[صبر]] بر آنچه که با طبع [[آدمی]] و خواسته‌های او موافق نیست، و در عین حال [[انسان]] می‌تواند آن را جبران نموده و یا حدّاقل به وسیله [[انتقام]]، خاطر خود را آسوده سازد. این قسم از [[صبر]] در شمار [[برترین]] انواع [[صبر]] بوده، و دست‌کم در شمار بالاترین انواع آن است [[بخشش]] و [[گذشت]]- که در [[شریعت]] از فضیلتی بسیار بلند برخوردار است-، در [[قرآن کریم]] و نیز [[روایات]] ما، به همین نوع از [[صبر]] اطلاق می‌شود، و به شدّت مورد [[ترغیب]] و [[تشویق]] واقع شده است. به این دو [[آیه شریفه]] بنگرید:
۲۱۸٬۸۲۶

ویرایش