دنیا در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

قوام [[حیات]] بشری در بهره‌وری ـ البته در حد [[اعتدال]] ـ از نعمت‌های دنیاست<ref>المیزان، ج ۸، ص ۸۲.</ref> و مواهب [[جهان مادی]] که همه از نعمت‌های خدایند و وجودشان در [[نظام خلقت]] لازم است، اگر وسیله‌ای برای رسیدن به [[سعادت]] و [[تکامل معنوی]] [[انسان]] قرار گیرند، از هر نظر [[تحسین]] برانگیز است،<ref>نمونه، ج ۱۲، ص ۶۹.</ref> چنان‌که بر اساس [[آیات قرآن]]، [[خدا]] همه لوازم مورد نیاز برای [[رسیدن به کمال]] را از نعمت‌های ظاهری و [[باطنی]] به [[تسخیر]] [[انسان]] در آورده: {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الْأَرْضِ وَأَسْبَغَ عَلَيْكُمْ نِعَمَهُ ظَاهِرَةً وَبَاطِنَةً وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يُجَادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَلَا هُدًى وَلَا كِتَابٍ مُنِيرٍ}}<ref>«آیا ندیده‌اید که خداوند آنچه را در آسمان‌ها و در زمین است برای شما رام کرد و نعمت‌های آشکار و پنهان خود را بر شما تمام کرد؟ و برخی از مردم بی‌هیچ دانش و رهنمود و کتاب روشنی درباره خدا چالش می‌ورزند» سوره لقمان، آیه ۲۰.</ref>.<ref>جامع البیان، ج ۲۱، ص ۵۰؛ مجمع البیان، ج ۸، ص ۵۰۱؛ روح البیان، ج ۷، ص ۹۰.</ref> و همه اشیای روی [[زمین]] را ویژه وی دانسته است: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاءِ فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«اوست که همه آنچه را در زمین است برای شما آفرید آنگاه به (آفرینش) آسمان (ها) رو آورد  و آنها را (در) هفت آسمان، سامان داد و او به هر چیزی داناست» سوره بقره، آیه ۲۹.</ref>؛ نه تنها استفاده از آنها را [[ناپسند]] نمی‌شمارد، همه آنها را در اصل از آنِ [[مؤمنان]] می‌خواند، گرچه غیر مؤمنان نیز از آنها بهره می‌برند: {{متن قرآن|قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا خَالِصَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ كَذَلِكَ نُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ}}<ref>«بگو: چه کسی زیوری را که خداوند برای بندگانش پدید آورده و (نیز) روزی‌های پاکیزه را، حرام کرده است؟ بگو: آن (ها) در زندگی این جهان برای کسانی است که ایمان آورده‌اند، در روز رستخیز (نیز) ویژه (ی مؤمنان) است؛ این چنین ما آیات خود را برای گروهی که دانشورند روشن می‌داریم» سوره اعراف، آیه ۳۲.</ref>.<ref>مجمع البیان، ج ۴، ص ۶۳۸؛ کشف الاسرار، ج ۳، ص ۵۹۸؛ روض‌الجنان، ج ۸، ص ۱۷۶.</ref> بر پایه [[تقدیر الهی]]، انسان تنها از [[راه]] [[اعتقاد]] و عمل می‌تواند به کمال و سعادت [[شایسته]] خود برسد، از این رو [[دلبستگی]] میان انسان و دنیا ایجاد شده است، تا [[بشر]] از این طریق [[امتحان]] شود: {{متن قرآن|إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا}}<ref>«ما هر چه را بر زمین است، (در کار) آرایش آن کرده‌ایم تا آنان را بیازماییم که کدام نیکوکردارترند» سوره کهف، آیه ۷.</ref>.<ref>المیزان، ج ۱۳، ص ۲۴۰.</ref> و با [[قدرت]] [[انتخاب]] خدایی‌اش در دنیا [[راه هدایت]] یا [[گمراهی]] را در پیش گیرد: {{متن قرآن|إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا}}<ref>«ما به او راه را نشان داده‌ایم خواه سپاسگزار باشد یا ناسپاس» سوره انسان، آیه ۳.</ref> [[نیت]] و نوع نگرش [[آدمیان]]، در چگونگی نگاه به مواهب [[دنیا]]، در نتیجه اصل قرار دادن دنیا یا [[آخرت]] [[تعیین]] کننده است ([[آل عمران]] / ۳، ۱۵۲){{متن قرآن|وَلَقَدْ صَدَقَكُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ إِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِإِذْنِهِ حَتَّى إِذَا فَشِلْتُمْ وَتَنَازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَعَصَيْتُمْ مِنْ بَعْدِ مَا أَرَاكُمْ مَا تُحِبُّونَ مِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الدُّنْيَا وَمِنْكُمْ مَنْ يُرِيدُ الْآخِرَةَ ثُمَّ صَرَفَكُمْ عَنْهُمْ لِيَبْتَلِيَكُمْ وَلَقَدْ عَفَا عَنْكُمْ وَاللَّهُ ذُو فَضْلٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«و به راستی خداوند به وعده خود وفا کرد که (در جنگ احد) به اذن وی آنان را از میان برداشتید؛ تا اینکه سست شدید و در کار (خود) به کشمکش افتادید و پس از آنکه آنچه را دوست می‌داشتید به شما نمایاند سرکشی کردید؛ برخی از شما این جهان را و برخی جهان واپسین را می‌خواستید؛ سپس شما را از (دنبال کردن) آنان روگردان کرد تا بیازمایدتان؛ و از شما در گذشت و خداوند به مؤمنان بخشش دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۵۲.</ref>.<ref>تفسیر لاهیجی، ج۱، ص ۳۹۰.</ref> و کسانی که دنیا را دارای [[هدف]] می‌دانند، می‌کوشند از آن در [[راه]] هدف مطلوب استفاده کنند، از این رو در [[آیات]] پرشماری از دنیا و امکانات مادی آن [[ستایش]] و [[تمجید]] شده است؛ برای نمونه برخی آیات، [[مال]] را خیر می‌نامند: {{متن قرآن|كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِنْ تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ}}<ref>«بر شما مقرر شده است که هرگاه مرگ یکی از شما فرا رسد، اگر مالی بر جای نهد برای پدر و مادر و خویشان وصیّت شایسته کند؛ بنا به حقّی بر گردن پرهیزگاران» سوره بقره، آیه ۱۸۰.</ref>.<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص ۴۷۶؛ مجمع البیان، ج ۱، ص ۴۸۲؛ التفسیرالکبیر، ج ۵، ص ۲۳۱.</ref> و بعضی از [[مواهب مادی]] به [[فضل]] [[خدا]] تعبیر می‌کنند: {{متن قرآن|وَابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ}}<ref>« از بخشش خداوند فرا جویید » سوره جمعه، آیه ۱۰.</ref>، {{متن قرآن|ذَلِكَ فَضْلُ اللَّهِ يُؤْتِيهِ مَنْ يَشَاءُ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ}}<ref>« این، بخشش خداوند است، به هر که خواهد می‌بخشد و خداوند دارای بخشش سترگ است» سوره جمعه، آیه ۴.</ref>، {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ وَاللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضَى وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان پروردگارت می‌داند که تو و دسته‌ای از کسانی که با تواند نزدیک به دو سوم شب و نیمه آن و یک سوم آن برمی‌خیزید؛ و خداوند شب و روز را اندازه می‌دارد، او معلوم داشت که شما هرگز آن را نمی‌توانید شمار کرد پس از شما در گذشت؛ اکنون آنچه میسّر است از قرآن بخوانید! او معلوم داشت که برخی از شما بیمار خواهند بود و برخی دیگر در زمین، گام می‌زنند و (روزی خود را) از بخشش خداوند می‌جویند و گروهی دیگر در راه خداوند جنگ می‌کنند بنابراین آنچه میسّر است از آن (قرآن) بخوانید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید و به خداوند وامی نیکو بدهید و هر نیکی که برای خویش از پیش فرستید پاداش آن را نزد خداوند بهتر و با پاداشی سترگ‌تر خواهید یافت و از خداوند آمرزش بخواهید که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره مزمل، آیه ۲۰.</ref>.<ref> مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۴۳۵؛ غرائب القرآن، ج ۱، ص ۵۵۸؛ روح‌البیان، ج ۱، ص ۳۱۸.</ref> بیشتر [[مفسران]]، فضل را به روزی [[تفسیر]] کرده‌اند؛<ref>تفسیر قرطبی، ج ۱۹، ص ۱۰۸؛ زادالمسیر، ج ۴، ص ۲۸۴.</ref> همچنین {{متن قرآن|الطَّيِّبَاتِ}} که در بسیاری از آیات، [[مؤمنان]] حتی [[پیامبران]] به بهره‌گیری از آنها [[ترغیب]] شده‌اند {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ}}<ref>«ای پیامبران! از چیزهای پاکیزه بخورید و کاری شایسته کنید که من به آنچه می‌کنید دانایم» سوره مؤمنون، آیه ۵۱.</ref>، معنای گسترده‌ای دارد و همه مواهب [[دنیایی]] را شامل می‌شود.<ref>جوامع الجامع، ج ۳، ص ۷۵؛ التفسیر الکبیر، ج ۲۳، ص ۲۸۱؛ روح‌المعانی، ج ۹، ص ۲۴۰.</ref> در همین [[جهت]]، برخی، دارالمتقین را در [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَنِعْمَ دَارُ الْمُتَّقِينَ}}<ref>« سرای پرهیزگاران نیکوست!» سوره نحل، آیه ۳۰.</ref> بدین اعتبار که دنیا جای فراهم کردن توشه برای مؤمنان است، به دنیا تفسیر کرده‌اند.<ref>کشف الاسرار، ج ۵، ص ۳۷۸؛ مجمع البیان، ج ۶، ص ۵۵۲؛ تفسیرقرطبی، ج ۱۱، ص ۱۰۱.</ref> [[امیرمؤمنان]]{{ع}} نیز در واکنش به سخنان کسی که از دنیا بد می‌گفت، [[دنیا]] را چنین [[وصف]] کرد: جایگاه [[صدق]] و [[راستی]] است برای کسی که با آن به راستی [[رفتار]] کند و [[خانه]] تندرستی برای هر که از آن چیزی بفهمد و سرای [[بی نیازی]] برای کسی که از آن توشه برگیرد و جای [[اندرز]] برای آنکه از آن اندرز گیرد و [[مسجد]] [[دوستان]] [[خدا]] و نمازگاه [[فرشتگان]] [[پروردگار]] و محل [[نزول]] [[وحی الهی]] و تجارتخانه [[اولیاء]] [[حق]] و... <ref>نهج البلاغه، شرح عبده، ج ۴، ص ۳۱.</ref>. بر اساس [[تعالیم اسلامی]]، میان [[دنیا]] و [[آخرت]] تقابلی نیست و بحث [[تقابل]] [[دنیا]] و آخرت، [[دین]] و دنیا و تقسیم امور به [[مقدس]] و عرفی یا [[دینی]] و [[دنیایی]] از دیرباز در [[کلام]] [[مسیحیت]] آمده است که پس از رنسانس کسانی با انگیزه‌های گوناگون برای محدود کردن [[قلمرو دین]] و جدایی [[دین]] از [[شئون]] دنیایی ـ که همان [[سکولاریزم]] است ـ این گفتمان را به [[جوامع اسلامی]] کشاندند و بعضی از روشنفکران [[مسلمان]] نیز به گونه‌ای تفکیک میان دو مقوله دنیا و آخرت [[معتقد]] شدند؛ تا جایی که [[هدف]] از [[بعثت پیامبران]] را جز [[دعوت به خدا]] و آخرت ندانستند که این موضوع در [[حقیقت]]، [[پذیرفتن]] دوگانگی میان دنیا و آخرت است.<ref>نک: آخرت و خدا هدف رسالت انبیاء.</ref> همان گونه که در شماری از [[منابع اسلامی]] تصریح بلکه از مسلّمات [[دین اسلام]] شمرده شده است، بهره‌مندی توأمان از دنیا و آخرت شدنی است و برخورداری از نعمت‌های دنیا، مستلزم محرومیّت از آخرت نیست،<ref>مجموعه آثار، ج ۱۶، ص ۵۸۳ ـ ۵۸۴، «سیری در نهج البلاغه».</ref> چنان که [[قرآن]] از کسانی مانند [[سلیمان]]{{ع}} یاد می‌کند که در دنیا بهره‌های فراوانی داشته و در آخرت هم سعادت‌مند هستند؛ نیز مؤمنانی را می‌ستاید که در دعای خود، [[نیکی]] دنیا و آخرت را می‌خواهند {{متن قرآن|وَمِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ}}<ref>«و از ایشان کسانی هستند که می‌گویند: پروردگارا! در این جهان به ما نکویی بخش و در جهان واپسین هم نکویی ده و ما را از عذاب آتش نگاه دار» سوره بقره، آیه ۲۰۱.</ref>.<ref>[[سید سعید حسینی|حسینی، سید سعید]]، [[دنیا (مقاله)|مقاله «دنیا»]]، [[ دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)| دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>