حضور قلب در حدیث

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث حضور قلب است. "حضور قلب" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

حضور قلب در قرآن - حضور قلب در حدیث - حضور قلب در نهج البلاغه - حضور قلب در معارف دعا و زیارات - حضور قلب در کلام اسلامی - حضور قلب در اخلاق اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل حضور قلب (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

احادیث مرتبط

1. امام صادق(ع) فرمودند: خداوند - عزَّوجلَّ - بر هیچ بنده‌ای نعمتی والاتر از این نبخشیده، که به‌همراه او در قلب آن بنده دیگری نباشد" ؛
2. امام صادق(ع) فرمودند: "قلب حرم خداست، بنابراین در حرم خدا غیر خدا را ساکن مگردان" ؛
3. امام صادق(ع) فرمودند: "خداوند -عزّوجلَّ! - به موسی(ع) وحی فرمود: ای موسی! به واسطه زیادی مال شادمان نشو، و یاد مرا در هیچ حالتی از دست مگذار، چرا که زیادی مال گناهان را به فراموشی می‌سپارد، و ترک یاد من قلب‌ها را سخت می‌سازد" ؛
4. امام صادق(ع) فرمودند: "اعراب قلوب بر چهار نوع است: رفع و فتح و خفض و وقف. حالت رفع قلوب، در صورتی است که در ذکر و یاد خدا باشد؛ حالت فتح، در موردی است که از پروردگار خود راضی باشد؛ حالت خفض، در حالی است که به غیر خدا متوجّه و مشغول باشد؛ حالت وقف آن، وقتی است که از خدای خود غافل باشد. آیا نمی‌بینی که چون انسان در یاد خدا بوده و او را از روی خلوص نیّت و محبّت تجلیل و تعظیم کند، چگونه حجاب‌ها و موانعی که در میان او و خدا بود برطرف شده، و قلب به سوی خدا مرتفع و متوجّه گردد؟؛ و چون در مقابل قضا و حُکم خدا راضی و تسلیم گشت چگونه قلب انسان منفتح و باز شده و حالت سرور و آرامش و اطمینان پیدا می‌کند؟، و هنگامی که انسان مشغول امور دنیوی و متوجّه به شهوات و زخارف دنیا شد، می‌بینی که چگونه در مقابل ذکر خدا و آیات او محجوب و منخفض و تاریک است، مانند اطاقی که مخروبه و خالی بوده و اثری از اُنس و عمران و سکنی در آن نباشد؛ و چون انسان از یاد خدا غفلت ورزید چگونه می‌یابی آن را که متوقف و سرپوشیده و ظلمانی گشته و اثری از انوار عظمت و جلال در آن پیدا نمی‌شود؟. و امّا علائم رفع و فتح و خفض و وقف قلب: پس علامت رفع سه چیز است: موافقت کردن با فرمان و خواست پروردگار، ظاهر نشدن خلاف، و پیوسته اشتیاق لقاء و حضور داشتن. و علامت فتح نیز سه چیز است: توکّل به خداکردن، به درستی و راستی قدم برداشتن، به حکومت و نفوذ و حکم پروردگار یقین داشتن. و علامت خفض نیز سه چیز است: خودبینی، خودنمایی، حریص شدن به زندگی دنیا. و علامت وقف نیز سه چیز است: از بین رفتن حلاوت عبادت، تلخ نشدن معصیت، فرق نگذاشتن میان حلال و حرام" ؛
5. پیامبر اکرم(ص) فرمودند: "حضرت داود به مناجات با خدا پرداخت و گفت: پروردگارا! هر پادشاهی را خزانه‌ای است، خزانه تو کجاست؟ خداوند به جلَّ جلاله! - نیز به او وحی فرمود: مرا خزانه‌ای است که از عرش بزرگ‌تر و از کرسی وسیع‌تر و از بهشت پاکیزه‌تر و از ملکوت پر تزیین‌تر است، زمین آن معرفت، و آسمان آن ایمان، و خورشید آن شوق، و ماه آن محبّت، و ستارگان آن اندیشه‌ها، و ابرهای آن عقل، و باران‌های آن رحمت، و میوه‌های آن اطاعت، و ثمره‌های آن حکمت است. و آن خزانه مرا چهار در است: علم و حلم و صبر و رضا. بدان که آن خزانه قلب است" ؛
6. سفیان بن عیینه گوید: از امام صادق(ع) درباره آیه شریفه: {{متن حدیث|عَنْ سُفْيَانَ بْنِ عُيَيْنَةَ قَالَ: سَأَلْتُ الصَّادِقَ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿إِلَّا مَنْ أَتَى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ﴾ سؤال کردم. آن حضرت فرمودند: سلیم قلبی است که پروردگار خود را ملاقات می‌کند در حالی که در آن کسی جز او نیست" ؛
7. امام باقر(ع) در سفارششان به جابر بن یزید جُعفی فرمودند: "نرمی قلب را به واسطه زیادی یاد خدا در خلوت‌ها به‌دست آور، و نور قلب را به‌واسطه حزن و اندوه دائمی به سوی خود آور" ؛
8. بنا بر آنچه در "غُرَر الحکم" آمده، امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: "ریشه درستی قلب مشغول بودن آن به یاد خداست؛ بر تو باد یاد خدا، که آن نور قلب است؛ هرکس خدا را یاد کند، خداوند قلب او را زنده گرداند، و عقل و فهمش را نورانی کند؛ هرکس قلب خود را به واسطة مداومت بر یاد خدا آباد گردانَد، کارهایش در خفا و آشکار نیکو گردد؛ در میان اندام‌های انسان هیچ عضوی کم سپاس‌تر از چشم نیست، از این رو آنچه می‌خواهد را در اختیارش نگذارید، که شما را از یاد خدا غافل می‌کند؛ در میان گناهان هیچ گناهی بدتر از پیروی از شهوت‌ها نیست، از این رو از شهوات پیروی نکنید که شما را از یاد خدا غافل می‌سازد؛ هرکس خداوند را فراموش کند، خداوند او را به خود فراموشی دچار می‌سازد و قلبش را کور می‌سازد" .

منابع

• مظاهری، حسین، دانش اخلاق اسلامی ج۴

پانویس