وکیع بن جراح رؤاسی

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

وکیع بن جراح رؤاسی در علوم قرآنی

مقدمه

ابوسفیان وکیع بن جراح بن ملیح بن عدی بن فرس رؤاسی کوفی اهل کوفه و از طایفه عامر بن صعصعه بود. در اصل و نسبش اختلاف است: برخی اصل او را از نیشابور و گروهی از «سُغد»، ناحیه‌ای خوش آب و هوا بین سمرقند و بخارا گفته‌اند. تاریخ ولادتش به اختلاف بین سال‌های ۱۲۷ تا ۱۲۹هـ نقل شده است. لذا از مفسران صاحب تفسیر عصر حضور است. پدرش ریاست بیت المال مهدی عباسی را به عهده داشت.

استادان و شاگردان

وی امام اهل کوفه بود و از کسانی چون اسماعیل بن خالد، هشام بن عروه، سلیمان بن اعمش، ابن جریج، اوزاعی و سفیان ثوری حدیث شنیده و روایت کرده است. راویان و محدثان برجسته‌ای نیز از ایشان روایت کرده‌اند که از آن میان افرادی همچون عبدالله بن مبارک، یحیی بن آدم، قتیبة بن سعید و احمد بن حنبل را می‌‌توان نام برد.

ویژگی‌های وکیع

وی در سال ۱۴۵هـ به بصره رفت و بارها نیز به بغداد سفر کرد که در یکی از این دفعات، هارون خواست وی را به قضاوت منصوب کند که نپذیرفت. وکیع کثیرالحدیث، ثقه، اهل فضل و از حافظان استوار بود. گفته‌اند که وی هرگز کتابی به دست نمی‌گرفت، بلکه کتاب‌هایش را از حفظ می‌‌خواند. او فردی عابد و صائم بود و گویند که هر شب قرآن را ختم می‌‌کرد.

وثاقت یا عدم وثاقت وکیع

رجالیان از او به وثاقت و امانت و راستگویی یاد کرده‌اند. علاوه بر زهد و پرهیز او از زخارف دنیا و گریزانی او از دربار امیران و سلاطین وقت، همه بزرگان ـ با آنکه بعضا او را با عنوان «رافضی» و از موالیان اهل بیت(ع) یاد می‌کنند ـ بر وثاقت و صداقت و امانت و زهد و ورع او اتفاق نظر دارند.

داوودی او را در طبقات المفسرین آورده و با عناوین "الامام، الحافظ، الثبت، محدث العراق... صاحب التفسیر" توصیف کرده است. حاج خلیفه نیز با عنوان تفسیر وکیع از تفسیر وی خبر داده و با عبارت "الامام الزاهد ابو سفيان وكيع بن الجراح الكوفي الحنفي المتوفى سنة ۱۹" او را معرفی کرده است. از ابن مدینی نقل کرده‌اند که گفته است: در او اندکی گرایش به شیعه وجود دارد . در نزد اهل تسنن ثقه و در نزد شیعه وثاقت وی نامعلوم است. در تفسیر قمی از وی روایت شده است و بنابر مبنای کسی که راویان آن تفسیر را مشمول توثیق عام علی بن ابراهیم بداند، در نزد شیعه نیز موثق است، ولی در آن مبنا تأمّل است

از او روایاتی درباره فضایل امام علی(ع) نقل شده که برخی از آنها می‌‌تواند از اعتقاد به امامت و تشیع وی خبر دهد از جمله آنها حدیث نبوی «مَنْ فَضَّلَ أَحَداً مِنْ أَصْحَابِي عَلَى عَلِيٍّ فَقَدْ كَفَرَ» است.

وفات

وی هنگام بازگشت از حج در مکانی به نام فید، از روستاهای میان راه مکه و مدینه درگذشت. سال وفاتش به اختلاف از ۱۹۶ تا ۱۹۸هـ نقل شده است. وکیع دارای آثار و تألیفاتی نیز بوده که عبارت‌اند از: «کتاب السنن»، «المعرفة و التاریخ»، «کتاب فی اختلاف العدد»، تفسیر القرآن و «کتاب الزهد».

جستارهای وابسته

• دانش تفسیر قرآن
• مفسران اهل سنت
• تفسیر وکیع بن جراح

منابع

1. معرفت، محمد هادی، تفسیر و مفسران
2. بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن
3. فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱