رمضان

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

رمضان در قرآن - رمضان در حدیث - رمضان در معارف دعا و زیارات - رمضان در فقه - رمضان در معارف و سیره سجادی - رمضان در معارف مهدویت

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل رمضان (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

رمضان به معنای سوزاندن گناهان، نهمین ماه از ماه‌های قمری و ماهی که روزه گرفتن در آن واجب است. در آیات و روایات فراوانی درباره ماه رمضان و آثار و فواید روزه‌داری و احکام آن بحث شده است. "ماه رمضان"، از ماه‌های بافضیلتی است که "شب قدر" در آن قرار دارد و قرآن در این شب نازل شده است. حضرت علی(ع) نیز در این ماه به شهادت رسیده است. در آخرین سال از غیبت حضرت مهدی(ع)، در این ماه رویدادهای عجیبی اتفاق خواهد افتاد.

مقدمه

ماه رمضان، ماه نهم از ماه‌های قمری، یکی از ماه‌های بافضیلت و ماه رحمت و آمرزش است که روزه گرفتن در آن بر مسلمانان واجب شده است. در روایات از آن به عنوان "شهر الله" یعنی ماه خدا یاد شده است. یکی از شب‌های بسیار مهم در این ماه، "شب قدر" است که بهتر از هزار ماه است و قرآن نیز در این شب نازل شده است. در نوزدهمین روز این ماه حضرت علی(ع) ضربت خوردند و در روز بیست و یکم به شهادت رسیدند. مسلمانان از چند روز به ماه رمضان مانده، خود را برای روزه‌داری و عبادت در این ماه آماده می‌‌کنند و مجالس دینی و مساجد و نمازهای جماعت رونق بیشتری دارد و فرصت خوبی برای انس با خدا و قرآن و توبه از گناهان است.

معناشناسی

معنای لغوی

رمضان از ریشه "رمض" به معنای سوزاندن، گرم شدن سنگ و ریگ از شدت حرارت خورشید یا تیز و براق کردن شمشیر گرفته شده است.

معنای اصطلاحی

مفسران و واژه‌شناسان با توجه به معانی یاد شده و در مواردی متأثر از برخی روایات، وجوه گوناگونی را برای نامگذاری این ماه به رمضان بیان کرده‌اند از جمله:

1. به معنای سوزاندن گناهان (با کارهای نیک) آمده است
2. و یا به معنای گرمای درون و سوختن از شدت گرسنگی و تشنگی و تحمل دشواری‌های آن.
3. حرارت گرفتن دل‌ها از پندها و اندیشه درباره آخرت از دیگر نام‌های این ماه است.
4. عده ای هم پاک ساختن جسم و جان انسان از گناه را وجه تسمیه این ماه می‌دانند.
5. اقدام اعراب جاهلی به تیز کردن شمشیرها در این ماه و آماده شدن برای جنگیدن در ماه‌های بعد سبب نامیدن این ماه به رمضان دانسته شده است.

ماه رمضان از منظر قرآن و روایات

رمضان تنها ماهی است که در قرآن به صراحت نام آن آمده است و به سبب نزول قرآن و وجوب روزه‌داری در آن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، تا جایی که شب قدر آن معادل هزار ماه دانسته شده است: ﴿لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ﴾. روایات فراوانی از معصومان(ع)، از این ماه با عنوان "شهر الله" یاد کرده و فضیلت‌های بسیاری برای آن برشمرده‌اند.

قرآن در تنها یادکرد صریح از ماه رمضان، پس از بیان وجوب روزه و برخی احکام آن، از ماه رمضان به عنوان ماه نزول قرآن برای هدایت انسان‌ها به بزرگی یاد شده و به روزه در آن فرمان می‌دهد: ﴿شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾ با توجه به این آیه و آیات ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ﴾. و نیز آیه ﴿إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ﴾، شب قدر در این ماه قرار دارد. در برخی روایات به نزول دیگر کتاب‌های آسمانی در این ماه تصریح شده است.

در باب فضیلت این ماه در حدیثی از پیامبر اکرم(ص) آمده که ایشان فرموده است: «ای مردم! شما در ماه رمضان به میهمانی خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفته‌اید. در این ماه، نَفَس‌های شما تسبیح، خوابتان عبادت، عملتان مقبول و دعایتان مستجاب است».

آثار روزه‌داری

در قرآن و روایات، برای روزه‌داری، آثاری مانند: تقویت تقوا، پرهیزگاری؛ پیشگیری از عذاب‌های دنیوی و اخروی؛ جلوگیری از نفوذ شیطان و سلامت جسم بیان شده است. مهم‌ترین امتیاز ماه رمضان، توجه بیشتر مؤمنان به قرآن کریم است.

رمضان و مهدویت

همچنین ببینید: رمضان در معارف مهدویت

در آخرین سال از غیبت حضرت مهدی(ع)، در این ماه رویدادهای عجیبی اتفاق خواهد افتاد. امام صادق(ع) به ابوبصیر فرمود: ای ابومحمد! پیش از قیام حضرت قائم(ع) قطعاً پنج نشانه ظاهر خواهد شد، ندایی آسمانی که در ماه رمضان شنیده می‌‌شود، قیام سفیانی، قیام خراسانی، کشته شدن نفس زکیه و فرورفتن لشکر سفیانی به زمین در سرزمین بیداء.

امام باقر(ع) فرمود: در میان ماه رمضان، شب جمعه و بیست و سوم، صدای جبرئیل شنیده خواهد شد. آن صدا نام حضرت مهدی(ع) و نام پدر ایشان را برده و در پی آن صدای شیطان بلند می‌‌شود که به سوی دشمنان حضرت فرا می‌‌خواند و مردم با این دو صدا امتحانی سخت خواهند شد و حق و باطل مشخص می‌‌شود. در روایتی از ظاهر شدن نشانه‌ای در ماه رمضان سخن گفته شده است. این نشانه ستونی از آتش است که از سوی مشرق در آسمان ظاهر خواهد شد. هرگاه چنین نشانه‌ای دیده شد، باید به اندازه یک سال آذوقه ذخیره نمود (زیرا غذا نایاب خواهد شد).

روزه در ادیان دیگر

به باور گروهی، در آیین مسیحیت هم روزه ماه رمضان واجب بوده؛ ولی آنان زمان و مقدار روزهای آن را تغییر داده‌اند. برخی نیز نخستین روزه ماه رمضان را به نوح(ع) پس از بیرون آمدن از کشتی نسبت داده و بعضی تاریخ آن را به امت‌های پیش از وی رسانده‌اند. صاحبان دیدگاه یاد شده، برای سخن خود دلیلی نیاورده و به احتمال، برداشت آنان از آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ﴾ مبنی بر وجوب روزه بر امت‌های پیشین باشد. با وجود این، آیه بر وجوب یاد شده در این ماه دلالت ندارد و برخی روایات وجوب روزه ماه رمضان را تنها به پیامبران پیشین و امت اسلام نسبت می‌دهند.

پرسش مستقیم

• ارتباط میان ماه رمضان و نشانه‌های ظهور چیست؟ (پرسش)

منابع

1. ملک‌محمدی، مهدی، مقاله «رمضان»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۴.
2. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
3. شایسته‌نژاد، علی اکبر، مقاله «رمضان»، دانشنامه صحیفه سجادیه
4. مجتبی تونه‌ای، موعودنامه
5. حیدرزاده، عباس، فرهنگنامه آخرالزمان