علی بن ابی‌حمزه بطائنی

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

علی بن ابی‌حمزه بطائنی در معارف و سیره رضوی

مقدمه

ابوالحسن علی بن سالم بطائنی کوفی انصاری از موالی انصار بود و نسبت انصاری او بدین سبب است. شیخ طوسی بطائنی را اهل کوفه و از اصحاب امام صادق و امام کاظمS به شمار آورده است. بطائنی به جز آن دو امام، از برخی راویان چون ابوبصیر اسدی، اخطل کاهلی و شعیب عقرقوفی نیز روایت کرده است.

وی در گذشته از شاگردان خاص ابوبصیر یحیی بن قاسم اسدی بود و از راویان درجه اول او شناخته می‌‌شد و به سبب اینکه ابوبصیر از بینایی محروم بود، به عنوان قائد و عصاکش وی نیز او را خدمت می‌‌نمود. بطائنی شاگردان و راویانی را نیز تربیت کرده که از آن میان باید به افرادی همچون محمد بن زیاد، محمد بن ابی عمیر و احمد بن حسن میثمی اشاره کرد.

بطائنی از سابقه درخشان و روشنی برخوردار است، اما سرانجامِ وی به توقف در امامت امام کاظمS منتهی شد و از سران واقفیه گشت. بر پایه روایاتی چند که کشی آنها را نقل کرده، بطائنی سرانجام خوبی نداشته و چه بسا مورد لعن و نفرین واقع شده است.

کشی می‌‌نویسد: امام کاظمS بطائنی و اصحاب او را به درازگوشان تشبیه کرده است. نیز در روایتی آمده است که امام رضاS پس از مرگ بطائنی به برخی از اصحاب فرمودند: بطائنی به دلیل آنکه واقفی بود، مورد عذاب الهی قرار گرفت و قبرش پُر از آتش گردید.

برخی روایات نیز بر آن دلالت دارد که گویا بطائنی به سبب آنکه نماینده مالی امام کاظمS بوده و اموال فراوانی نزد وی و گروهی دیگر باقی مانده بود و قصد تحویل اموال به امام بعدی یعنی امام رضاS را نداشتند، دست به چنین توطئه‌ای زده و قائل به توقف امامت در امام کاظمS به عنوان آخرین امام شیعه شدند و امامت امام رضاS را نپذیرفتند.

تاریخ و محل وفات بطائنی به درستی روشن نیست، ولی با توجه به آنچه بیان گردید به احتمال زیاد در اواخر قرن دوم یا اوایل قرن سوم رخ داده است. ابن شهرآشوب به نقل از حسن بن علی وشاء، حدیثی روایت کرده که از آن برداشت می‌‌شود که وی در زمان امام رضاS در کوفه در گذشته و در همان جا به خاک سپرده شده است. آثار بطائنی از این قرارند: الصلاة الزکاة التفسیر کتابی جامع در ابواب فقه و اصل.

جستارهای وابسته

• جعفر بن ابی‌حمزه بطائنی (برادر)
• حسن بن علی بن ابی حمزه بطائنی (فرزند)
• حسین بن علی بن ابی‌حمزه بطائنی (فرزند)
• تفسیر بطائنی

منابع

1. جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱