بَر (اسم الهی)

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اسم الهی است. بَر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بَر در قرآن - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

بَرّ بر وزن فَعْل صفت مشبهه از ریشه «بَرَّ یبَرُّ» است. لغویان برّ را به معنای محسن (نیکوکار) دانسته‌اند؛ ولی همان‌گونه که برخی گفته‌اند با توجّه به ریشه آن ـ که برّ به معنای خشکی است و گستردگی و وسعت را تداعی می‌کند ـ این واژه بر کسی که نیکی و خیرش گسترده است اطلاق می‌گردد. البته برخی هم اصل «بَرّ» را «بِرّ» به معنای صدق و آن را به معنای صادق، لطیف و... دانسته‌اند. گفتنی است که با توجّه به اشتراک و وحدت ریشه دو واژه بَرّ و بارّ بسیاری از لغت‌شناسان این دو را مرادف هم معرّفی کرده‌اند؛ ولی چون برّ صفت مشبهه و بارّ اسم فاعل است می‌توان گفت بَرّ بر ثبات و دوام نیز دلالت دارد. برخی با توجّه به کثرت استعمال بَرّ در روایات و نیآمدن بارّ در قرآن عقیده دارند تنها بَرّ در زمره اسمای خداوند داخل است؛ نه بارّ؛ ولی این عقیده درست نیست؛ زیرا در پاره‌ای از روایات و ادعیه به اسم شریف «بارّ» نیز تصریح شده است.

در قرآن کریم واژه «بَرّ» ۱۵ بار ذکر شده که تنها در یک مورد در کنار رحیم به عنوان یکی از اوصاف خدا از زبان بهشتیان به کار رفته است: ﴿إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ﴾ و در دیگر موارد به معنای خشکی بوده یا به گونه مصدری به بندگان خدا اسناد داده شده است. نام مبارک «بَرّ» نشان دهنده نیکوکاری، احسان و مهربانی گسترده خداوند به مخلوقات به ویژه بندگان راستین خویش است. نیکی و احسان وی چنان گسترده است که کسی نمی‌تواند نعمت‌های او را بشمارد: ﴿وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا﴾ خداوند حتّی با وجود نافرمانی آفریدگان هرگز احسان خود را از آنان قطع نمی‌کند: «عَادَتُكَ الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِيئِينَ وَ سَبِيلُكَ الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِينَ‏»، بلکه نعمت‌های بی‌شماری چون سلامت، ثروت، فرزندان و یاران را در اختیار آنان قرار می‌دهد. نیکی‌های خدا در دنیا فراگیر است و همه موجودات و افراد را دربرمی‌گیرد؛ ولی در آخرت تنها کسانی را شامل می‌شود که در جوار رحمت الهی در بهشت ساکن گردند و بدیهی است که دوزخیان را از آنها بهره‌ای نخواهد بود. مهربانی و احسان خدا به گونه‌ای است که او کار را بر بندگان خویش آسان گرفته، بسیاری از خطاهای آنان را می‌بخشد. حسنات‌شان را ۱۰ برابر پاداش می‌دهد؛ ولی آنها را به سبب گناهان غیر قابل بخشش به همان اندازه که گناه کرده‌اند مجازات می‌کند. کسانی که «برّ» را به معنای صادق دانسته‌اند برّ بودن خدا را به وفاداری و راستگویی او در وعده‌ها و پیمانها تفسیر کرده‌اند و کسانی که آن را به معنای لطیف دانسته‌اند باید بَرّ را همانند اسم لطیف بیانگر لطفی که منفعتی بزرگ و درخور توجه داشته باشد بدانند. البته در تفاسیر معانی دیگری نیز برای بَرّ ذکر شده که به استثنای برخی از آنها که از قبیل استحسانات و ذوقیات است عمدتا به معانی یاد شده باز می‌گردد.

منابع

1. غلام‌علی، احمد، مقاله «بَرّ»، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۵