تفسیر فضل بن شاذان رازی
مقدمه
ابن ندیم این تفسیر را با همین عنوان از تألیفات فضل بن شاذان رازی به شمار آورده است[۱].
نجاشی و شیخ طوسی هیچ کدام در معرفی تألیفات وی کتاب التفسیر را ذکر نکرده‌اند. شیخ طوسی پس از نام بردن شماری از تألیفات او فرموده است: ابن ندیم برای وی طبق مذهب عامه کتاب‌های فراوانی ذکر کرده که از جملۀ آنها کتاب التفسیر و... است و گمان می‌کنم آن کسی را که ابن ندیم ذکر کرده، فضل بن شاذان رازی است که عامه اهل تسنن از وی روایت می‌کنند[۲]. از این کلام معلوم می‌شود که در نظر شیخ، مؤلف این کتاب التفسیری که ابن ندیم از آن خبر داده، فضل بن شاذان بن خلیل نیشابوری که از دانشمندان با عظمت شیعه و ثقه و مورد اعتماد آنان است، نمی‌باشد، بلکه وی فضل بن شاذان دیگری با لقب رازی است که اهل تسنن از وی روایات می‌کنند[۳].
داوودی نیز از این تفسیر با عنوان التفسیر یاد نموده و آن را تألیف فضل بن شاذان رازی شیعی معرفی کرده است[۴]، ولی آقا بزرگ تهرانی این تفسیر را با عنوان تفسیر الفضل بن شاذان ذکر و وی را به نیشابوری توصیف کرده و فرموده است: آن را طبق مذهب عامه (اهل تسنن) نوشته است[۵]. وی به کلام شیخ و ابن ندیم دربارۀ این تفسیر نیز اشاره کرده است، به‌گونه‌ای که گویا برداشت شیخ از کلام ابن ندیم را دربارۀ اینکه مؤلف این تفسیر غیر از فضل بن شاذان نیشابوری است، مخالف تصریح ابن ندیم می‌داند[۶].
اسماعیل پاشا در شمار تألیفات فضل بن شاذان بن خلیل نیشابوری که از دانشمندان شیعه و متوفای ۲۶۰ است، از کتابی با عنوان تفسیر القرآن یاد کرده است[۷]. از عبارت وی برمی‌آید که او نیز مؤلف این تفسیر را فضل بن شاذان نیشابوری می‌داند؛ زیرا از فضل بن شاذان دیگری غیر از وی سخن به میان نیاورده است. کحّاله نیز کتاب التفسیر را از تألیف‌های فضل بن شاذان بن خلیل نیشابوری به شمار آورده است[۸].[۹]
منابع
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ ر. ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۲۸۷.
- ↑ طوسی، الفهرست، ص۱۲۵ رقم ۵۵۲.
- ↑ آیت الله خویی او را با عنوان «الفضل بن شاذان الرازی» ذکر و به اینکه عامّه از وی روایت می‌کنند، توصیف کرده و فرموده است: یاد کردن شیخ از وی و اینکه این‌دو، دو شخص هستند، در ترجمۀ فضل بن شاذان ابن خلیل گذشت (معجم رجال الحدیث، ج۱۳، ص۳۰۲، رقم ۹۳۵۶).
- ↑ ر. ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۳۰ رقم ۴۰۶.
- ↑ آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۳۰۰، رقم ۱۳۱۱.
- ↑ ر. ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، ج۴، ص۳۰۰، رقم ۱۳۱۱.
- ↑ ر. ک: بغدادی، هدیة العارفین، ج۵، ص۸۱۷.
- ↑ ر. ک: کحاله، معجم المؤلفین، ج۸، ص۶۹.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۳۹۱.