نفی سخن‌چینی در معارف و سیره نبوی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سخن‌چینی است. سخن‌چینی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سخن‌چینی در قرآن - سخن‌چینی در نهج البلاغه - سخن‌چینی در جامعه‌شناسی اسلامی - نفی سخن‌چینی در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
از زشت‌ترین زشتی‌ها برای آدمی سخن‌چینی است که خود نوعی پرده‌دری و فاش ساختن اسرار دیگران است و از اسباب مهم ایجاد کینه و دشمنی و عامل گسستگی پیوندها است. خدای سبحان به پیامبر گرامی‌اش فرمود: ﴿وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ مَنَّاعٍ لِلْخَيْرِ مُعْتَدٍ أَثِيمٍ﴾[۱].
آنان که نقّال سخنان مردمی به سوی مردمی دیگر به منظور ایجاد تباهی و تیرگی میان آنانند پست‌ترین گناهکارانند. به چنین اشخاصی نباید اعتنایی شود، بلکه باید از هر جامعه‌ای طرد شوند و افراد جامعه نه به سخن آنان گوش سپارند و نه در عملی پیرویشان کنند[۲]، که آنان مایه تیرگی و جدایی جامعه‌اند. از رسول خدا (ص) روایت شده است که درباره چنین کسان فرمود: «أَ لَا أُنَبِّئُكُمْ بِشِرَارِكُمْ قَالُوا بَلَى يَا رَسُولَ اللَّهِ- قَالَ الْمَشَّاءُونَ بِالنَّمِيمَةِ الْمُفَرِّقُونَ بَيْنَ الْأَحِبَّةِ الْبَاغُونَ لِلْبُرَآءِ الْمَعَايِبَ»[۳].
امام باقر (ع) نیز درباره آنان فرمود: «مُحَرَّمَةٌ الْجَنَّةُ عَلَى الْقَتَّاتِينَ الْمَشَّائِينَ بِالنَّمِيمَةِ»[۴].[۵]
سخن‌چینی در سیره اجتماعی پیامبر اعظم
پیامبر اسلام در تعریف سخن‌چینی می‌فرماید: سخن‌چینی آن است که انسان سخنی را از بعضی افراد پیش دیگران نقل کند و آنها را به هم بزند: «أ تدرون ما العضة؟.. نقل الحديث من بعض النّاس إلى بعض ليفسدوا بينهم»[۶].
سخن‌چینی موجب قطع روابط اجتماعی انسان می‌گردد. فردی که می‌کوشد سخن کسی را به دیگران برساند، در گام نخست خودش را رسوا می‌کند؛ زیرا حقیقت پنهان نمی‌ماند و روزی آشکار می‌گردد. از سوی دیگر، سخن‌چین میان مردم محبوبیت خود را از دست می‌دهد. سخن‌چینی باعث فتنه و فساد زیادی در جامعه می‌شود، چه بسا خون‌هایی ریخته و جنگ‌هایی برافروخته گردد.
سخن‌چین کاری می‌کند پیوندها و ارتباط‌ها را از هم بگسلد. خدای سبحان در قرآن کریم چنین فردی را از زیان‌کاران شمرده است که قطع می‌کند آن‌چه را خدا به وصل آن امر فرموده است[۷]. غلامی با چنین عملی موجب شد، شوهری زنش را کشت. وقتی نزدیکان مقتول با سخن‌چینی غلام از جریان باخبر شدند شوهر را کشتند و آن‌گاه دو قبیله (اقوام زن و شوهر) با هم درگیر شدند و در نتیجه آن، افراد زیادی کشته شدند[۸].
در روایتی از امام صادق (ع) آمده است: سخن‌چینی بدتر از جادوگری است؛ زیرا موجب جدایی دوستان، دشمنی و ریختن خون، نابودی خانه‌ها و... می‌گردد[۹].[۱۰]
زشتی سخن‌چینی در سخنان پیامبر اعظم (ص)
- دو به هم‌زنی: سخن‌چینی آن است که انسان سخنی را از بعضی افراد پیش دیگران نقل کرده، میان آنها اختلاف ایجاد کند: « أَ تَدْرُونَ مَا الْعَضَّةِ ؟ . . نُقِلَ الْحَدِيثُ مِنْ بَعْضِ النَّاسِ إِلَى بَعْضٍ لِيُفْسِدُوا بَيْنَهُمْ »[۱۱].
- منفور‌ترین فرد در قیامت: در حدیث نبوی آمده است: هشت طایفه در قیامت از همه منفورترند، یکی از آنها سخن‌چین است که میان دوستان جدایی می‌اندازد: « ثَمانِيَةَ أَبْغَضَ خَلِيقَةُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ . . . وَ الْمَشَّاءُونَ بِالنَّمِيمَةِ »[۱۲].
- دور بودن از عقل: پیامبر اسلام فرمود: هر که بد مردم را بگوید و سخن‌چینی نماید، از عقل به دور است یا خللی در اوست: « مَنْ سَعَى بِالنَّاسِ فَهُوَ بِغَيْرِ رُشْدُهُ أَوْ فِيهِ شَيْءُ مِنْهُ »[۱۳].
- عذاب قبر: در حدیثی از پیامبر آمده است که فرمود: سخن‌چینی موجب عذاب قبر می‌شود: « النَّمِيمَةَ عَذَابِ الْقَبْرِ »[۱۴].
- خواری در قیامت: حضرت فرمود: هر که از مؤمنی، بد بگوید و سعایت او را کند، خداوند در روز قیامت وی را خوار و زبون می‌کند: « مَنْ سَعَى بِمُؤْمِنٍ أَقَامَهُ اللَّهُ مَقَامَ ذُلُّ وَ خزى يَوْمَ الْقِيَامَةِ»[۱۵].[۱۶]
منابع
پانویس
- ↑ «و از هر سوگندخواره فرومایه‌ای فرمان مبر! خرده‌گیری، پیشگامی در سخن‌چینی بازدارنده خیری، تجاوزکاری، بزهکاری» سوره قلم، آیه ۱۰-۱۵.
- ↑ ر. ک: تفسیر المیزان، ج۱۹، ص۳۷۱-۳۷۲.
- ↑ «آیا شما را به بدترینتان آگاه نکنم؟ [گفتند: چرا ای رسول خدا. فرمود:] آنان که به سخن‌چینی روند و میانه دوستان جدایی افکنند و از پاکان عیب‌جویی کنند». الکافی، ج۲، ص۳۶۹؛ قریب به همین: من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۳۷۵؛ کشف الریبة، ص۴۱-۴۲.
- ↑ «بهشت بر جویندگان خبر که سخن‌چینی کنند حرام است» الکافی، ج۲، ص۳۶۹؛ کشف الریبة، ص۴۲ [«الْجَنَّةُ مُحَرَّمَةٌ»آمده است].
- ↑ دل‍ش‍اد ت‍ه‍ران‍ی، م‍ص‍طف‍ی، سیره نبوی، ج۲، ص ۶۱۵.
- ↑ نهج الفصاحه، حدیث ۳۰.
- ↑ اشاره به این آیه دارد: ﴿وَيَقْطَعُونَ مَا أَمَرَ اللَّهُ بِهِ أَنْ يُوصَلَ وَيُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ أُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ﴾ «همان کسان که پیمان با خداوند را پس از بستن آن می‌شکنند و چیزی را که خداوند فرمان به پیوند آن داده است می‌گسلند و در زمین تباهی می‌ورزند، آنانند که زیانکارند» سوره بقره، آیه ۲۷.
- ↑ معراج السعاده، ص۵۳۰.
- ↑ منتخب میزان الحکمه، شح ۶۲۶۰.
- ↑ برهانی، محمد جواد، سیره اجتماعی پیامبر اعظم، ص ۱۵۳.
- ↑ نهج الفصاحه، حدیث ۳۰.
- ↑ نهج الفصاحه، حدیث ۱۲۹۴.
- ↑ نهج الفصاحه، حدیث ۳۰۲۴.
- ↑ نهج الفصاحه، حدیث ۲۱۹۳.
- ↑ نهج الفصاحه، حدیث ۲۹۹۶.
- ↑ برهانی، محمد جواد، سیره اجتماعی پیامبر اعظم، ص ۱۵۵.