سخن‌چینی در جامعه‌شناسی اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث سخن‌چینی است. سخن‌چینی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سخن‌چینی در قرآن - سخن‌چینی در نهج البلاغه - سخن‌چینی در جامعه‌شناسی اسلامی - نفی سخن‌چینی در معارف و سیره نبوی - پرسش مرتبط نداردنمامی و سخن‌چینی
واژه “نم” به معنای سخن‌چینی و سخن گفتن برای ایجاد اختلاف است و نمیمة به معنای سخن‌چینی و دوبه‌هم‌زنی می‌باشد و در قرآن ﴿هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ﴾[۱] به کار رفته است[۲]. نمیم به معنای خبری است که نقل شده و در آن فساد هست[۳]. واژه دیگری که برای آن به کار می‌رود “قنات” به معنای سخن‌چین است[۴].
علامه طباطبایی در توضیح واژه مذکور می‌نویسد: مشاء بنمیم به معنای سعایت و دوبه‌هم‌زنی است، و مشاء به معنای نقل کننده سخنان کسانی نزد کسان دیگر به منظور فساد و تیرگی روابط است[۵].
سخن‌چینی از افعال ناپسندی است که پیامدهای زیان‌باری در بین اعضای جامعه دارد. در هر جامعه، معمولاً کسانی هستند که به بهانه‌های مختلف و به اغراض و انگیزه‌های گوناگون همچون ارضای تمایل‌های بیمارگون، اختلاف‌افکنی، تشدید مخاصمه‌ها و فاصله‌ها، ایجاد ذهنیت‌های منفی، توطئه، انتقام، تخریب شخصیت‌ها، افشای اسرار و... به این کار دست می‌زنند. گفتنی است در سوره قلم به عنوان تنها مستند قرآنی کنش “نمامی”، واژه ﴿مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ﴾ به معنای سخن‌چینی فعال به صورت صیغه مبالغه ذکر شده است.
شهید مطهری در توضیح ﴿مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ﴾ می‌نویسد: قرآن نمی‌فرماید: نمام. تعبیرش این است: ﴿مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ﴾ مثل اینکه در اینجا نوعی سخن‌چینی را که پست‌ترین نوع آن است بیان می‌کند و آن اینکه انسان حرفی را در جایی از کسی می‌شنود، آن قدر به کار سخن‌چینی حریص است که این طور نیست که بعد از مدتی با آن شخص دیگر [برخورد می‌کند و آن حرف را می‌گوید، بلکه] فوراً کفش و لباس می‌پوشد و راه می‌افتد که برود این خبر را به او بدهد، کاری ندارد غیر از اینکه همین را به او بگوید، یعنی برای او این کار آن‌قدر هدف است که هیچ کاری ندارد جز اینکه راه بیفتد برای همین کار. این دیگر پست‌ترین نوع سخن‌چینی است. نمامی در شریعت اسلام بسیار مذموم است[۶].
آیات قرآنی مرتبط
- نهی از متابعت نمامان فرومایه: ﴿وَلَا تُطِعْ كُلَّ حَلَّافٍ مَهِينٍ * هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ﴾[۷].[۸]
منابع
پانویس
- ↑ «خرده‌گیری، پیشگامی در سخن‌چینی» سوره قلم، آیه ۱۱.
- ↑ حسین بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۸۲۵.
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۱۲، ص۲۵۷.
- ↑ محمد بن حسن ابن درید، جمهرة اللغة، ج۱، ص۱۷۱.
- ↑ سید محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۶۲۱.
- ↑ مرتضی مطهری، آشنایی با قرآن، ج۸، ص۲۶۶-۲۶۸؛ برای آگاهی بیشتر از زمینه‌های روحی فاعلان و آثار و تبعات اجتماعی مخرب این عمل، ر. ک: محسن فیض کاشانی، المهجة البیضاء، ج۵، ص۲۷۵-۲۸۲؛ ناصر مکارم شیرازی و با همکاری جمعی از فضلا و دانشمندان، اخلاق در قرآن، ج۳، ص۲۹۵-۳۱۱.
- ↑ «و از هر سوگندخواره فرومایه‌ای فرمان مبر! * خرده‌گیری، پیشگامی در سخن‌چینی» سوره قلم، آیه۱۰-۱۱.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۲۷۱.