ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم (کتاب)

ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم
زبان	فارسی
نویسنده	سید حسین شرف‌الدین
موضوع	قرآن کریم
مذهب	شیعه
ناشر	انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
محل نشر	قم، ایران
سال نشر	۱۳۹۶ ش
تعداد صفحه	۵۶۴
شابک	۹۷۸-۶۰۰-۱۰۸-۳۶۹-۳
شماره ملی	4536214‬‬ ‏‫‭ ۴۵۳۶۲۱۴‬‬

ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، کتابی است که با زبان فارسی به بررسی مباحثی پیرامون اجتماع و ارزش‌های آن از منظر قرآن کریم می‌پردازد. پدیدآورندهٔ این اثر سید حسین شرف‌الدین است و انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی انتشار آن را به عهده داشته است.

دربارهٔ کتاب

در معرفی این کتاب آمده است: «این کتاب بخشی از یک تحقیق گسترده در حوزه اندیشه‌های اجتماعی قرآن کریم است که به صورتی مجزا، تدوین و تألیف یافته است. ارزش‌ها همان‌گونه که در مباحث مطرح شده در بخش نخست به تفصیل بیان شده مهم‌ترین، کانونی‌ترین و زنده‌ترین بخش یک فرهنگ محسوب می‌‌شوند و از این رو، شناخت یک فرهنگ بدون شناخت تحلیل نظام ارزشی و عناصر و اجزای آن، ارتباطات متنوع میان عناصر این نظام، پیوستگی این نظام با نظام باورها، هنجارها، شخصیت و رفتارها غیرممکن خواهد بود. بررسی اجمالی معارف اسلامی نیز نمایانگر جایگاه برتر و موقعیت محوری (ارزش‌ها) در فرهنگ دینی است. اگر معارف دین را طبق تقسیم‌بندی معروف مرکب از یه بخش به هم پیوسته و درهم‌تنیده (باورها، احکام و اخلاق) بدانیم، ارزش‌ها در تاروپود این اجزا به گونه ای انفکاک‌ناپذیر درهم‌آمیخته شده، بحث از ارزش‌ها پای هر سه بخش را به میان می‌‌کشد. محور این مطالعه، قرآن کریم و بخش گوهری و اساسی فرهنگ اسلامی انعکاس یافته در این متن آسمانی و مقدس است؛ از این رو ارزش‌های اجتماعی مورد بحث نیز ارزش‌هایی است که قرآن کریم به طور مستقیم و غیر مستقیم و در قالب عبارات و بیانات مختلف، از آن سخن گفته است. این کتاب، در پنج فصل تحت عنوان‌های ارزش‌های اجتماعی از دیدگاه علوم اجتماعی، مواضع کلی قرآن کریم در حوزه ارزش‌ها، مفاهیم عام ناظر به ارزش‌های اجتماعی، مفاهیم خاص ناظر به ارزش‌های اجتماعی وارزش‌های اجتماعی ناظر به حوزه‌های مختلف رفتاری تهیه و تنظیم شده است».

فهرست کتاب

• پیشگفتار
• مقدمه
• فصل اول: ارزش‌های اجتماعی از دیدگاه علوم اجتماعی
• مقدمه

1. ارزش از نگاهی توصیفی
2. تعریف ارزش
3. ساختار زبانی ارزش‌ها
4. وجودشناسی ارزش‌ها
5. ویژگی ارزش‌ها
6. خاستگاه ارزش‌ها
7. گونه‌شناسی ارزش‌ها
8. کارکرد ارزش‌ها
9. مطلق یا نسبی بودن ارزش‌ها
10. ارزش‌ها و مفاهیم مرتبط
    1. ارزش و باور
    2. ارزش و نگرش
    3. ارزش و گرایش
    4. ارزش و عاطفه
    5. ارزش و هنجار
    6. ارزش و رفتار
    7. ارزش و اشیا
11. جامعه‌پذیری و نظام ارزش‌ها
12. ثبات و تغییر ارزش‌ها
13. نهادی‌شدن ارزش‌ها
14. سلسله مراتب ارزش‌ها
15. تحلیل نظری ارزش‌ها
16. ضمانت اجرای ارزش‌ها

• فصل دوم: مواضع کلی قرآن کریم در حوزه ارزش‌ها
• مقدمه

1. مبانی عام ارزش‌ها
   1. رسیدن انسان به سعادت و تقرب خدا
   2. اجتناب‌ناپذیر بودن زندگی اجتماعی
   3. دین؛ معتبرترین و تنها منبع سنن و قوانین برای کسب سعادت
2. مبانی اعتقادی ارزش‌ها
3. شیوه‌های القا، دریافت و انتقال ارزش‌ها
4. ضمانت اجرای ارزش‌ها
   1. فطری بودن ارزش‌های دینی و قوانین
   2. خردپذیری ارزش‌ها
   3. ایمان به حقانیت ارزش‌ها
   4. احکام جزایی و کیفری
5. ضرورت‌های زندگی اجتماعی
6. هدف‌ها و غایت‌های مورد نظر در التزام به ارزش‌ها
7. پیامدها و آثار سوء ناشی از سرپیچی از ارزش‌ها
8. موانع التزام و عمل به ارزش‌های دینی

• فصل سوم: مفاهیم عام ناظر به ارزش‌های اجتماعی
• مقدمه

1. مفاهیم عام ناظر به ارزش‌های اجتماعی
   1. عبودیت
   2. صراط مستقیم
   3. شریعت
   4. حق
   5. عدل
   6. قسط
   7. مساوات
   8. تقوا
   9. حسن و احسان
   10. عمل صالح و اصلاح
   11. معروف
   12. خیر
   13. برّ
   14. طیب و خبیث
   15. حلال
   16. شعایر
2. مفاهیم عام ناظر به ارزش‌های منفی (ضد ارزش‌ها)
   1. تبعیت از گام‌های شیطان
   2. صدّ از راه خدا
   3. محاربه با خدا و رسول(ص)
   4. هواپرستی
   5. عصیان
   6. طغیان
   7. منکر (و نهی از منکر)
   8. فساد
   9. بغی
   10. ظلم و ستم
   11. شر
   12. سیئه
   13. خطیئه
   14. باطل
   15. فجور
   16. اثم
   17. فسق
   18. ذنب
   19. جرم
   20. فحشا
   21. تعدی
   22. حرام
   23. قول زور
   24. لهو
   25. لعب
   26. لغو
   27. اسراف و تبذیر
   28. توغل در انحراف

• فصل چهارم: مفاهیم خاص ناظر به ارزش‌های اجتماعی

1. مفاهیم خاص ناظر به ارزش‌های مثبت
   1. بهداشت عمومی
   2. آراستگی و زینت
   3. سلام و تحیت
   4. تعامل‌های کلامی مناسب (در مقام گفتار)
   5. پرهیز از تعامل‌های کلامی نامناسب
   6. تعامل‌های کلامی مناسب (در مقام شنیدار)
   7. صداقت (گفتاری، رفتاری و عقیدتی)
   8. امانت‌داری
   9. احساس مسئولیت اجتماعی
   10. مردم‌داری
   11. تواضع و فروتنی
   12. میانه‌روی و اعتدال
   13. سعه صدر و گشادگی روح
   14. واکنش اخلاقی در برابر رفتارهای ناپسند
   15. فرو خوردن خشم
   16. عفو و گذشت
   17. ایثار و ازخودگذشتگی
   18. ترجیح امور غیرمادی بر امور مادی
   19. شکرگزاری از نعمت‌ها
   20. میهمان‌نوازی و اکرام
   21. اذن ورود به حریم خصوصی
   22. رعایت آداب مجالست
   23. امر به اجازه قبل ورود، ورود با دعوت و طول ندادن حضور
   24. رأفت و شفقت به ایتام
   25. اتقان و محکم‌کاری
   26. رعایت تمایزهای معقول
   27. مقابله به مثل
2. مفاهیم خاص ناظر به ارزش‌های منفی (ضد ارزش‌ها)
   1. دروغ (دروغ گفتاری|گفتاری]]، رفتاری و [[دروغ عقیدتی|عقیدتی)
   2. ریاکاری
   3. نمامی و سخن‌چینی
   4. رشک و حسد
   5. مکر و فریب
   6. خودستایی و تفاخر
   7. تکبر و برتری‌جویی
   8. انحصارگرایی
   9. تجسس و کنجکاوی بی‌مورد
   10. سوء ظن بی‌مورد
   11. عیب‌جویی
   12. غیبت
   13. سخریه و استهزا
   14. تهمت و افترا
   15. تحقیر و استخفاف دیگران
   16. اذیت و آزار دیگران
   17. نجوا و رازگویی در جمع
   18. منّت‌گذاری
   19. خیانت در امانت
   20. کینه‌ورزی
   21. سستی و ضعف در انجام وظایف
   22. حق‌گریزی و حق‌ستیزی
   23. اعتقاد به سعد و نحس ایام

• فصل پنجم: ارزش‌های اجتماعی ناظر به حوزه‌های مختلف رفتاری

1. ارزش‌های اجتماعی ناظر به حریم‌های جنسی
   1. رعایت حریم عفاف
   2. داشتن حجاب و پوشش مناسب
   3. غیرت‌ورزی و تعصب
   4. پرهیز از روابط جنسی نامشروع
   5. پرهیز از همجنس‌گرایی
   6. ازدواج و همسرگزینی
2. ارزش‌های اجتماعی ناظر به روابط خانوادگی و خویشاوندی
   1. نیکی و احسان به والدین
   2. نیکی و احسان به خویشان
   3. اجتناب از قطع رحم
   4. رعایت حقوق و تکالیف متقابل والدین و فرزندان
   5. رعایت حقوق همسر
   6. گزینش طلاق (در صورت لزوم)
   7. رعایت حقوق همسایه
3. ارزش‌های اجتماعی ناظر به حوزه دین (=اسلام)
   1. اقامه دین
   2. موضع‌گیری منطقی در مواجهه با دین [حوزه اعتقادی مؤمنان]
   3. نصرت دین خدا
   4. نشر و تبلیغ فرهنگ دینی
   5. رعایت حرمت اولیای دین
   6. اجتناب از نقض سوگند
   7. ترجیح مؤمن بر غیرمؤمن
   8. شجاعت و پایمردی در مقام ایفای رسالت
   9. شرک و کفرستیزی
   10. تقیه‌ورزی در شرایط خاص
   11. اجتناب از اضلال و کج‌نمایی طریق هدایت
4. ارزش‌های اجتماعی ناظر به حوزه تعلیم و تربیت
   1. اسوه‌گزینی از شخصیت‌های شاخص
   2. تعلیم و تعلم
   3. تزکیه نفوس
   4. تعقل و تفکر
   5. هدایت‌گری به حق
   6. سفارش به نیکی‌ها
   7. موعظه
   8. نصیحت و خیرخواهی
   9. تذکر و یادآوری
   10. مشورت در امور
   11. تشویق نیکوکاران؛ تهدید بدکاران
   12. عبرت‌آموزی از تجربیات دیگران
   13. محبت به نیکان و اجتناب از محبت ناپاکان
   14. همراهی با نیکان؛ دوری از ناپاکان
   15. دوری از پیروی منحرفان
   16. برحذر بودن از دنیاگرایی
   17. اجتناب از پیروی بینش‌ها و رسوم خرافی
   18. اجتناب از تقلید کورکورانه (سنت‌پرستی نیاکانی)
   19. اجتناب از روحیات منافقانه
   20. پرهیز از جدال باطل
5. ارزش‌های اجتماعی ناظر به حوزه سیاست
   1. اجتماع‌گرایی در مقابل انزواجویی و تفرد
   2. توسعه و آبادانی زمین
   3. همبستگی و پیوند با مؤمنان
   4. امنیت و صلح
   5. همزیستی مسالمت‌آمیز با غیرمسلمین
   6. ارتباط ضابطه‌مند با سایر جوامع
   7. قانون‌گرایی
   8. رفع تبعیض جنسی
   9. وفای به پیمان‌ها و قراردادها
   10. عزت‌خواهی و اقتدارطلبی
   11. صبر و قدم در راه هدف‌ها
   12. طاغوت‌ستیزی
   13. تبرّی از انحراف و منحرفان
   14. جهاد در مسیر تحقق هدف‌های متعالی
   15. پرهیز از فتنه‌انگیزی
   16. پرهیز از عداوت و دشمنی
   17. پرهیز از اختلاف و تفرقه
   18. اجتناب از قتال مذموم
   19. هجرت از جامعه نامطلوب
6. ارزش‌های اجتماعی ناظر به حوزه اقتصاد
   1. تحرک و پویایی (از جمله در عرصه‌های اقتصادی)
   2. عفت نفس در نیازهای مادی
   3. رعایت حقوق دیگران در امور مالی دیگران
   4. ادای حقوق مالی
      1. پرداخت زکات
      2. پرداخت خمس
      3. ادای صدقات
      4. تأمین و اطعام نیازمندان
      5. انفاق
   5. قرض‌الحسنه
   6. اجتناب از بخل‌ورزی
   7. پرهیز از رفاه‌زدگی و تجمل‌گرایی
   8. اجتناب از ثروت‌اندوزی غیرمجاز
      1. سرقت
      2. رشوه‌خواری
      3. رباخواری
      4. قماربازی

• کتابنامه
• فهرست آیات
• فهرست روایات
• فهرست اشعار
• نمایه
• نمایه موضوعی

دربارهٔ پدیدآورنده

سید حسین شرف‌الدین

آقای دکتر سید حسین شرف‌الدین (متولد ۱۳۴۰ش)، تحصیلات حوزوی خود را در محضر اساتیدی همچون حضرات آیات: محمد فاضل لنکرانی، جعفر سبحانی و ناصر مکارم شیرازی پیگیری کرد. او تحصیلات دانشگاهی خود را در مقطع دکتری فرهنگ و ارتباطات، گرایش دین و رسانه دانشگاه امام صادق (ع) به اتمام رساند. عضویت در هیأت علمی آموزشی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ازجمله فعالیت‌های وی است. او علاوه بر تدریس دروس دانشگاهی تاکنون چندین جلد کتاب و مقاله به رشته تحریر درآورده است. «تحلیل اجتماعی از صله رحم»، «اسلام و جامعه‌شناسی خانواده»، «ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم» و «سبک اهل بیت در تفریحات و اوقات فراغت» برخی از این آثار است.