حرمت اولیای دین
رعایت حرمت اولیای دین
بخش زیادی از آداب و مناسک دینی، به نحوه تعامل مؤمنان با اولیا و پیامبران الهی در زمان حیات و بعد از وفات ایشان معطوف است. رعایت ادب و احترام نسبت به عموم به ویژه شخصیت‌های شاخص و انسان‌های بزرگ، وظیفه‌ای است که همه فرهنگ‌ها به ویژه فرهنگ‌های دارای مایه‌های دینی بر آن مداومت و تأکید دارند. قرآن کریم، در آیاتی چند مؤمنان را به اتخاذ مواضع معقول و منطقی و مشی بزرگوارانه توأم با عشق و محبت قدرشناسانه نسبت به پیامبر اکرم (ص) توصیه کرده است. رعایت این آداب هر چند به درجاتی برای عموم مستحسن و نیکوست، اما نسبت به شایستگان و ولی‌نعمتان با کیفیت بهتر و دقت و اهتمام بیشتر توصیه شده است. سایر بزرگان دین نیز به میزان نسبتی که با حضرت (ص) دارند، مشمول این آداب خواهند بود، هرچند برخی از احکام و وظایف اخلاقی و فقهی مختص حضرت (ص) می‌باشد. تفسیر نمونه در توضیح میزان اهتمام دین به رعایت ادب می‌نویسد: اصولاً دین مجموعه‌ای از آداب است: ادب در برابر خدا، ادب در مقابل پیامبر (ص) و پیشوایان معصوم (ع)، ادب در مقابل استاد و معلم، پدر و مادر و عالم و دانشمند؛ حتی دقت در آیات قرآن مجید نشان می‌دهد که خداوند با آن مقام و عظمت هنگامی که با بندگان خود سخن می‌گوید، آداب را کاملاً رعایت می‌کند. جایی که چنین است تکلیف مردم در مقابل خدا و پیامبرش روشن است[۱]. گفتنی است رعایت برخی از آداب مذکور در منابع، الزامی و واجب و برخی اخلاقی و مرجح؛ برخی مربوط به زمان حیات حضرت (ص) و برخی مطلق می‌باشد. علامه طباطبایی نیز در تفسیر آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَلَا تُبْطِلُوا أَعْمَالَكُمْ﴾[۲] که به لزوم اطاعت از خدا و رسول فرمان داده، می‌نویسد: منظور از اطاعت رسول، اطاعت اوست در همه دستورهایی که از ناحیه خدا نازل کرده و آن دستورهایی که خودش از باب اینکه ولی مسلمین و زمامدار جامعه دینی ایشان است، صادر فرموده و در آخر به ایشان هشدار می‌دهد از اطاعت این دو نوع دستور سر باز نزنند که اگر چنین کنند، اعمالشان حبط می‌شود[۳]. وی در تفسیر عبارت ﴿لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ﴾[۴] می‌نویسد: چون لفظ آیه مطلق است تمامی انواع تقدم را می‌گیرد: تقدم در سخن گفتن، تقدم در عمل، حتی تقدم در راه رفتن، تقدم در نشستن، تقدم در عبادت‌هایی که وقت معین دارد و تقدم‌های دیگر[۵]. شهید مطهری نیز در توضیح ولای محبت پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) و آثار آن معتقد است منظور از ولاء محبت یا ولاء قرابت این است که اهل البیت، ذوی القربای پیغمبر اکرم‌اند و مردم توصیه شده‌اند که نسبت به آنها به طور خاص و زائد بر آنچه ولاء اثباتی عام اقتضا می‌کند، محبت بورزند و آنها را دوست بدارند. محبت اهل البیت از مسائل اساسی اسلامی است. قرآن کریم از زبان رسول اکرم تصریح می‌کند که پاداشی که از شما خواستم (مودّت ذوی القربی)، فایده‌اش عاید خود شماست. ولاء محبت وسیله‌ای برای سایر ولاء‌هاست. رشته محبت است که مردم را به اهل البیت پیوند واقعی می‌دهد تا از وجود و آثارشان استفاده کنند و عشق و محبت به اولیای حق عامل بسیار ارزنده‌ای برای تربیت و برای به حرکت آوردن روح‌ها و زیر و رو کردن روحیه‌هاست[۶].[۷]
آیات قرآنی مرتبط
- امر مؤمنان به اطاعت حضرت (ص): ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ﴾[۸].
- برحذر داشتن مؤمنان از منازعه با حضرت (ص) در احکام الهی: ﴿لِكُلِّ أُمَّةٍ جَعَلْنَا مَنْسَكًا هُمْ نَاسِكُوهُ فَلَا يُنَازِعُنَّكَ فِي الْأَمْرِ﴾[۹].
- توصیه به پیشی گرفتن بر حضرت (ص) در امور دینی: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَيْنَ يَدَيِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾[۱۰].
- امر مؤمنان به نثار صلوات و درود مستمر بر پیامبر اکرم (ص): ﴿إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا﴾[۱۱].
در آیاتی نیز مؤمنان از آزار و ایذای حضرت (ص)[۱۲]، هم‌پایه پنداشتن خود با حضرت (ص)[۱۳] و برچسب‌زنی‌های ناروا به رسول خدا (ص) به عنوان عملی منافقانه[۱۴] به شدت نهی شده‌اند؛ همچنین مؤمنان به رعایت ادب در مقام سخن گفتن با حضرت (ص)[۱۵]، رعایت ادب در مقام فراخوانی حضرت (ص)[۱۶] و عدم ایجاد مزاحمت یا رفع مزاحمت در اولین فرصت ممکن از حضرت (ص)[۱۷] توصیه شده‌اند.[۱۸]
منابع
پانویس
- ↑ ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲۲، ص۱۴۳.
- ↑ «ای مؤمنان! از خداوند فرمانبرداری کنید و از پیامبر فرمان برید و کردارهایتان را تباه نگردانید» سوره محمد، آیه ۳۳.
- ↑ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۳۷۱.
- ↑ «ای مؤمنان! از خداوند و پیامبرش پیش نیفتید» سوره حجرات، آیه ۱.
- ↑ سید محمد حسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۸، ص۴۵۷.
- ↑ ر. ک: مرتضی مطهری، انسان کامل، ص۳۷-۳۹.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۳۵۰.
- ↑ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.
- ↑ «برای هر امّتی آیینی نهاده‌ایم که آنان بر همان (آیین) رفتار می‌کنند پس نباید در این کار با تو بستیزند» سوره حج، آیه ۶۷.
- ↑ «ای مؤمنان! از خداوند و پیامبرش پیش نیفتید و از خداوند پروا کنید که خداوند شنوایی داناست» سوره حجرات، آیه ۱.
- ↑ «خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا﴾ «ای مؤمنان! به خانه‌های پیامبر وارد نشوید مگر به شما برای (خوردن) خوراک، اجازه دهند- بی‌آنکه چشم به راه آماده شدن آن (خوراک) باشید- ولی چون فرا خوانده شدید درون روید و چون خوراک خوردید پراکنده شوید و دل به گفت و گو نسپارید که این (کار) پیامبر را آزار می‌دهد و از شما شرم می‌دارد ولی خداوند از (گفتن) حقیقت شرم نمی‌کند و چون از آنان چیزی خواستید از پشت پرده‌ای بخواهید، این برای دل‌های شما و دل‌های آنان پاکیزه‌تر است و شما حقّ ندارید که پیامبر را بیازارید و نه هرگز پس از او همسرانش را به همسری گیرید که آن نزد خداوند، سترگ است» سوره احزاب، آیه ۵۳.
- ↑ ﴿لَا تَجْعَلُوا دُعَاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعَاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضًا قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الَّذِينَ يَتَسَلَّلُونَ مِنْكُمْ لِوَاذًا فَلْيَحْذَرِ الَّذِينَ يُخَالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصِيبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ يُصِيبَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾ «پیامبر را میان خویش چنان فرا نخوانید که یکدیگر را فرا می‌خوانید؛ بی‌گمان خداوند کسانی از شما را که در پناه کسان دیگر، پنهانی بیرون می‌آیند می‌شناسد پس کسانی که از فرمان وی سرمی‌پیچند از اینکه به آنان آزمونی یا عذابی دردناک رسد باید بپرهیزند» سوره نور، آیه ۶۳.
- ↑ ﴿وَمِنْهُمُ الَّذِينَ يُؤْذُونَ النَّبِيَّ وَيَقُولُونَ هُوَ أُذُنٌ قُلْ أُذُنُ خَيْرٍ لَكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَيُؤْمِنُ لِلْمُؤْمِنِينَ وَرَحْمَةٌ لِلَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ رَسُولَ اللَّهِ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾ «و برخی از ایشان کسانی هستند که پیغمبر را آزار می‌کنند و می‌گویند او خوش‌باور است؛ بگو سخن نیوش خوبی برای شماست که به خداوند ایمان و مؤمنان را باور دارد و برای آن دسته از شما که ایمان آورده‌اند رحمت است و برای آن کسان که به فرستاده خداوند آزار می‌رسانند» سوره توبه، آیه ۶۱.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَرْفَعُوا أَصْوَاتَكُمْ فَوْقَ صَوْتِ النَّبِيِّ وَلَا تَجْهَرُوا لَهُ بِالْقَوْلِ كَجَهْرِ بَعْضِكُمْ لِبَعْضٍ أَنْ تَحْبَطَ أَعْمَالُكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تَشْعُرُونَ﴾ «ای مؤمنان! صدایتان را از صدای پیامبر فراتر نبرید و در گفتار با او بلند سخن مگویید چنان که با یکدیگر بلند سخن می‌گویید؛ مبادا کردارهایتان بی‌آنکه خود دریابید تباه گردد» سوره حجرات، آیه ۲.
- ↑ ﴿إِنَّ الَّذِينَ يُنَادُونَكَ مِنْ وَرَاءِ الْحُجُرَاتِ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ﴾ «به راستی آنان که تو را از پشت (در) اتاق‌ها صدا می‌زنند، بیشترشان خرد نمی‌ورزند» سوره حجرات، آیه ۴.
- ↑ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَى طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِنْ وَرَاءِ حِجَابٍ ذَلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَلِكُمْ كَانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمًا﴾ «ای مؤمنان! به خانه‌های پیامبر وارد نشوید مگر به شما برای (خوردن) خوراک، اجازه دهند- بی‌آنکه چشم به راه آماده شدن آن (خوراک) باشید- ولی چون فرا خوانده شدید درون روید و چون خوراک خوردید پراکنده شوید و دل به گفت و گو نسپارید که این (کار) پیامبر را آزار می‌دهد و از شما شرم می‌دارد ولی خداوند از (گفتن) حقیقت شرم نمی‌کند و چون از آنان چیزی خواستید از پشت پرده‌ای بخواهید، این برای دل‌های شما و دل‌های آنان پاکیزه‌تر است و شما حقّ ندارید که پیامبر را بیازارید و نه هرگز پس از او همسرانش را به همسری گیرید که آن نزد خداوند، سترگ است» سوره احزاب، آیه ۵۳.
- ↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۳۵۰.