حجاج بن عامر ثمالی

آشنایی اجمالی

وی منسوب به ثماله، تیره‌ای از کلان، از قبیلة أزد یمن است. نام پدرش را برخی عبدالله گفته و نسبش را افزون بر «ثمالی»، «نصری» نیز نوشته‌اند^[۱]. بخاری^[۲] نام پدر وی را با تعبیر «یقال»، عبدالله نوشته است. منشأ این اختلاف، به هم آمیختگی اطلاعات مربوط به «حجاج بن عبدالله نصری» و «حجاج بن عامر ثمالی» است که این‌ها دو نفر هستند، اما برخی، چون ابن عبدالبر، این دو را یکی دانسته و نسب و نام پدر آنان را به هم درآمیخته‌اند^[۳]، در حالی که بیشتر نویسندگان مانند ابونعیم^[۴]، و ابن اثیر^[۵] بر دوگانه بودن این دو عنوان تصریح کرده‌اند. ابونعیم^[۶]، ضمن آنکه مانند ابن حبان^[۷] «حجاج بن عبدالله ثمالی» را همان «حجاج بن عامر ثمالی» می‌داند، اما «حجاج بن عبدالله نصری» را در عنوانی جدا آورده و آن را غیر از دو عنوان یاد شده پیشین می‌داند. در صحابی بودن «حجاج بن عامر ثمالی» اختلافی نیست. چنان که احمد بن محمد بن عیسی حمصی در کتاب تاریخ الحمصیین وی را صحابی دانسته و می‌گوید: خبر صحابی بودن «حجاج» را افرادی که فرزندان وی را در حمص دیده‌اند به من گزارش کرده‌اند^[۸]. تنها یادی که در حوادث سیره نبوی از وی شده، مربوط به حضور و همراهی او در حجة الوداع، با رسول خدا(ص) است^[۹]. وی از جمله صحابه‌ای شمرده شده که سبیل (شوأرب) خود را کوتاه کرده، اما ریش خود را بلند گذاشته و درنگ می‌کردند^[۱۰]. وی بعدها ساکن شام شد^[۱۱] و در شمار اهل حمص^[۱۲] و مدفون در همان جاست^[۱۳]. تنها حدیث نقل شده از او روایتی اخلاقی درباره دوری از قیل و قال و تضییع مال، توصیه به انفاق، ملامت نکردن و توصیه به آغاز انفاق بر افرادی است که نفقه شان بر عهده انسان است: ایاکم و کثرة السؤال، و اضاعة المال، و قیل و قال و..^[۱۴]؛ حجاج بن عامر همراه عبدالله بن عامر که هر دو ثمالی‌اند، در نماز صبح بر عمر بن خطاب اقتدا کرده و گزارش کرده‌اند که عمر سوره ﴿إِذَا السَّمَاءُ انْشَقَّتْ﴾^[۱۵]. را در نماز خواند و سجده کرد^[۱۶]. خالد بن مغدان، شرحبیل بن مسلم و عاصم بن حجاج راوی روایت اویند^[۱۷]^[۱۸].

جستارهای وابسته

أزد (قبیله)
کلان (قبیله)

منابع

داداش‌نژاد، منصور، مقاله «حجاج بن عامر ثمالی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳

پانویس

↑ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۸۸.
↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۳۷۰.
↑ ر.ک: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۹۰.
↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۲.
↑ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۹۰.
↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۳.
↑ ابن حبان، کتاب الثقات، ج۳، ص۸۷.
↑ ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۲۷.
↑ ابن قانع، معجم الصحابه، ج۱، ص۱۹۴؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۳.
↑ ابن ابی عاصم، الآحاد و المثانی، ج۴، ص۳۷۲؛ بیهقی، ج۱، ص۱۵۱.
↑ ابن حبان، کتاب الثقات، ج۳، ص۸۷؛ بغوی، معجم الصحابه، ج۲، ص۱۷۳؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۸۸.
↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۲؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.
↑ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۳۰۳.
↑ طبرانی، مسند الشامیین، ج۱، ص۳۱۴؛ بغوی، معجم الصحابه، ج۲، ص۱۷۳.
↑ «هنگامی که آسمان شکاف بردارد،» سوره انشقاق، آیه ۱.
↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۲؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۳، ص۲۲۵؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.
↑ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۲.
↑ داداش‌نژاد، منصور، مقاله «حجاج بن عامر ثمالی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳، ص۴.

[1] ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۸۸.

[2] بخاری، التاریخ الکبیر، ج۲، ص۳۷۰.

[3] ر.ک: ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۹۰.

[4] ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۲.

[5] ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۹۰.

[6] ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۳.

[7] ابن حبان، کتاب الثقات، ج۳، ص۸۷.

[8] ابن حجر، الاصابه، ج۲، ص۲۷.

[9] ابن قانع، معجم الصحابه، ج۱، ص۱۹۴؛ ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۳.

[10] ابن ابی عاصم، الآحاد و المثانی، ج۴، ص۳۷۲؛ بیهقی، ج۱، ص۱۵۱.

[11] ابن حبان، کتاب الثقات، ج۳، ص۸۷؛ بغوی، معجم الصحابه، ج۲، ص۱۷۳؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۱، ص۳۸۸.

[12] ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۲؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.

[13] یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۳۰۳.

[14] طبرانی، مسند الشامیین، ج۱، ص۳۱۴؛ بغوی، معجم الصحابه، ج۲، ص۱۷۳.

[15] «هنگامی که آسمان شکاف بردارد،» سوره انشقاق، آیه ۱.

[16] ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۲؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۳، ص۲۲۵؛ ابن اثیر، اسد الغابه، ج۱، ص۶۸۹.

[17] ابونعیم، معرفة الصحابه، ج۲، ص۷۳۲.

[18] داداش‌نژاد، منصور، مقاله «حجاج بن عامر ثمالی»، دانشنامه سیره نبوی ج۳، ص۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]