وحی در حدیث

مقدمه

• واژه وحی و مشتقات آن از واژه‌های پرکاربرد در حوزه حدیث است. در احادیث زیادی از وحی سخن به میان آمده یا بدان اشاره شده است. بررسی کتب حدیثی فریقین حکایت از آن دارد که هزاران بار در احادیث واژه‌های مرتبط با وحی به کار رفته است. اهمیت بررسی وحی در احادیث از آن جهت است که پیامبر اکرم(ص) خود کامل‌ترین نوع وحی را تجربه کرده‌اند و بیانات ایشان و نیز اهل‌ بیت آن حضرت در این‌باره بسیار گران‌بها خواهد بود. البته باید یادآور شد که به رغم کثرت احادیث، متأسفانه به قدر کافی از چند و چون وحی به روشنی پرده‌برداری نشده است، با این حال پژوهش همه‌جانبه در احادیث مربوط به وحی و نقد و بررسی آن‌ها می‌تواند روشنگر برخی از زوایای نامکشوف وحی باشد. علاوه بر آن‌که احادیث خود منبعی مستقل در شناخت وحی به شمار می‌آیند، در فهم مراد از کاربردهای وحی در قرآن نیز کمک شایانی می‌کنند. یاری گرفتن از احادیث در جهت فهم چگونگی وحی در قرآن از دو جهت حائز اهمیت است: یکی در معناشناسی وحی و دیگری در تفسیر کاربردهای قرآنی وحی. از آنجا که صدور احادیث در عصر نزول قرآن یا نزدیک به آن زمان بوده است، احادیثی که در تفسیر آیاتِ مربوط به وحی آمده است، بیانگر معنای مراد از وحی در قرآن است. به عنوان نمونه روشن می‌سازد که وحی در آیه ﴿﴿وَإِذْ أَوْحَيْتُ إِلَى الْحَوَارِيِّينَ أَنْ آمِنُواْ بِي وَبِرَسُولِي قَالُواْ آمَنَّا وَاشْهَدْ بِأَنَّنَا مُسْلِمُونَ﴾﴾ به معنای الهام است.

ابواب مربوط به وحی در کتب حدیثی

• همه احادیثی که می‌تواند روشنگر ماهیت وحی و مسائل مربوط به آن باشد در باب ویژه‌ای از کتب حدیث نیامده است. از این رو، پژوهشگران برای انجام پژوهشی جامع در باره وحی در احادیث باید از طریق کلیدواژه‌ها و نیز ابواب مختلف حدیثی تحقیق خود را پی‌گیری نمایند.
• ابواب حديثی مربوط به وحی عبارت‌اند از:

1. ابوابی که با عنوان وحی یا نزول قرآن یا مضامین مشابه آمده است، مانند بدء الوحی در صحیح بخاری.
2. احادیثی که واژه وحی یا مشتقاتش در آن‌ها آمده است.
3. احادیثی که مشتقات مختلف نزول در آن‌ها آمده است.
4. احادیث مربوط به فرشتگان و کیفیت ارتباط آن‌ها با خداوند و افراد بشر.
5. احادیث مربوط به مباحث نبوت، امامت و تحدیث.
6. احادیث مربوط به رؤیا که در آن از ماهیت رؤیا و انواع آن و رابطه آن با وحی سخن به میان آمده است.
7. احادیث تفسیری که در ذیل آیات مربوط به وحی و نزول قرآن آمده است.

اهم مضامین حدیثی در باب وحی

• گرچه می‌توان در احادیث مربوط به وحی نکات ظریف و جزئیات فراوانی یافت، اما با مرور احادیث می‌توان به موارد ذیل به عنوان موضوعات قابل پیگیری در احادیث اشاره کرد:

1. آغاز وحی بر پیامبر اکرم و چگونگی آن.
2. حالات پیامبر اکرم(ص) در هنگام وحی.
3. چگونگی ظهور فرشته وحی بر پیامبر.
4. تمثل جبرئیل و فرشتگان و کیفیت آن.
5. سلسله‌ مراتب گذر وحی از خدا تا پیامبر.
6. انواع وحی.
7. جایگاه رؤیاهای صادقه در وحی.
8. تفاوت وحی در رسول، نبی، امام، محدث و افراد عادی.
9. وحی شیطان به انسان و چگونگی ایجاد وسوسه.