ابوعقیل انصاری در تاریخ اسلامی

مقدمه

ابوعقیل عبدالرحمان بن عبدالله بن ثعلبه انصاری^[۱] از تیره بنی أنیف^[۲] و هم‌پیمان بنی عمرو بن عوف از اوس ^[۳] ملقب به عدو الاوثان^[۴] و صاحب الصاع است^[۵]. بنا به نوشته صحابه نگاران، نام وی ابتدا عبدالعزی بود و رسول خدا (ص) او را عبدالرحمان نام نهاد و به او لقب دشمن بتان داد^[۶]. برخی^[۷] نامش را حثحاث و حثجاث^[۸] ثبت کرده‌اند.

ابوعقیل در غزوه بدر^[۹] و دیگر غزوات حضور داشت^[۱۰]، او از مسلمانان تهی‌دست بود. در جنگ تبوک یک صاع خرما آورد و گفت: ای رسول خدا! در نخلستان کار کردم و دو صاع خرما اجرت گرفتم، یکی را برای خانواده خود گذاشتم و یک صاع را هم برای هزینه جنگ آوردم^[۱۱]. بخاری^[۱۲] مقدار صدقه او را نصف صاع ذکر کرده است. از این رو، به عنوان صاحب الصاع مشهور شد؛ زیرا او نصف صاع صدقه داد و دیگران بیشتر از وی می‌آوردند. در این حال منافقان که مقدار صدقه ابوعقیل را ناچیز می‌دانستند، گفتند خدا بی‌نیاز از این صدقه است^[۱۳]. گویا آیه ﴿الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لَا يَجِدُونَ إِلَّا جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ﴾^[۱۴] هم به این مطلب اشاره دارد و سیوطی^[۱۵] هم نزول آن را در شأن ابوعقیل دانسته است. البته بنا بر قولی، صاحب صاع خرما، عقبة بن زید محارثی بوده است^[۱۶]. سال وفات ابوعقیل یوم الیمامه^[۱۷] به سال دوازده هجرت در روزگار ابوبکر دانسته شده است^[۱۸]. باید توجه داشت که از این ابوعقیل در منابع با چند عنوان ابوعقیل صاحب الصاع، ابوعقیل بلوی و ابوعقیل انصاری یاد شده^[۱۹] که در اصل آن عناوین متعلق به یک نفر است؛ زیرا در هر سه مورد تصریح شده که وی از حلفای بنی عمرو بن عوف از قبیله اوس است.^[۲۰]

منابع

سامانی، سید محمود، مقاله «ابوعقیل احمری»، دانشنامه سیره نبوی ج۱

پانویس

↑ واقدی، ج۱، ص۱۶۱؛ ابن عبدالبر، ج۲، ص۸۳۹-۸۳۸.
↑ ابن سعد، ج۳، ص۳۶۱؛ خلیفة بن خیاط، ص۷۴.
↑ واقدی، ج۱، ص۱۶۱؛ ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۷۹؛ ابن حجر، ج۷، ص۲۳۴.
↑ واقدی، ج۱، ص۱۶۱؛ ابن سعد، ج۳، ص۳۶۱-۳۶۲.
↑ ابن اثیر، ج۶، ص۲۱۵؛ ابن حجر، ج۷، ص۲۳۲-۲۳۴.
↑ ابن عبدالبر، ج۲، ص۸۳۹-۸۳۸؛ ابن اثیر، ج۳، ص۳۶۲.
↑ ابن حجر، ج۷، ص۲۳۳.
↑ ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۷۹.
↑ واقدی، ج۱، ص۱۶۱.
↑ ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۸۰؛ ابن اثیر، ج۳، ص۳۶۲.
↑ ابن اثیر، ج۵، ص۲۵۷.
↑ بخاری، ج۵، ص۲۴۵.
↑ ابن هشام، ج۴، ص۵۵۱؛ ابن حجر، ج۷، ص۲۳۲-۲۳۴.
↑ «آنان که به مؤمنان داوطلب دادن صدقه‌ها و به کسانی که جز توان (اندک) خود چیزی (برای دادن صدقه) نمی‌یابند طعنه می‌زنند و آنان را به ریشخند می‌گیرند، خداوند به ریشخندشان می‌گیرد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره توبه، آیه ۷۹.
↑ سیوطی، ج۴، ص۲۴۹.
↑ طبرسی، ج۵، ص۵۴.
↑ خلیفة بن خیاط، ص۷۴؛ واقدی، ج۱، ص۱۶۱؛ ابن عبدالبر، ج۲، ص۸۳۹-۸۳۸.
↑ ابن سعد، ج۳، ص۳۶۲-۳۶۱.
↑ ر. ک: ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۷۹-۲۸۰.
↑ سامانی، سید محمود، مقاله «ابوعقیل احمری»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۴۴۷-۴۴۸.

[1] واقدی، ج۱، ص۱۶۱؛ ابن عبدالبر، ج۲، ص۸۳۹-۸۳۸.

[2] ابن سعد، ج۳، ص۳۶۱؛ خلیفة بن خیاط، ص۷۴.

[3] واقدی، ج۱، ص۱۶۱؛ ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۷۹؛ ابن حجر، ج۷، ص۲۳۴.

[4] واقدی، ج۱، ص۱۶۱؛ ابن سعد، ج۳، ص۳۶۱-۳۶۲.

[5] ابن اثیر، ج۶، ص۲۱۵؛ ابن حجر، ج۷، ص۲۳۲-۲۳۴.

[6] ابن عبدالبر، ج۲، ص۸۳۹-۸۳۸؛ ابن اثیر، ج۳، ص۳۶۲.

[7] ابن حجر، ج۷، ص۲۳۳.

[8] ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۷۹.

[9] واقدی، ج۱، ص۱۶۱.

[10] ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۸۰؛ ابن اثیر، ج۳، ص۳۶۲.

[11] ابن اثیر، ج۵، ص۲۵۷.

[12] بخاری، ج۵، ص۲۴۵.

[13] ابن هشام، ج۴، ص۵۵۱؛ ابن حجر، ج۷، ص۲۳۲-۲۳۴.

[14] «آنان که به مؤمنان داوطلب دادن صدقه‌ها و به کسانی که جز توان (اندک) خود چیزی (برای دادن صدقه) نمی‌یابند طعنه می‌زنند و آنان را به ریشخند می‌گیرند، خداوند به ریشخندشان می‌گیرد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره توبه، آیه ۷۹.

[15] سیوطی، ج۴، ص۲۴۹.

[16] طبرسی، ج۵، ص۵۴.

[17] خلیفة بن خیاط، ص۷۴؛ واقدی، ج۱، ص۱۶۱؛ ابن عبدالبر، ج۲، ص۸۳۹-۸۳۸.

[18] ابن سعد، ج۳، ص۳۶۲-۳۶۱.

[19] ر. ک: ابن عبدالبر، ج۴، ص۲۷۹-۲۸۰.

[20] سامانی، سید محمود، مقاله «ابوعقیل احمری»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۴۴۷-۴۴۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]