بصیر در کلام اسلامی

مقدمه

از صفات ثبوتی مشهور خداوند است که قرآن کریم افزون بر پنجاه بار به صراحت از آن یاد کرده است. بینایی خداوند به واسطه اندام بینایی نیست؛ بلکه به صفت علم الهی است. بنابراین، بصیر یعنی دانا به آنچه دیدنی است^[۱]. خداوند نه تنها دیدنی‌های آشکار را می‌بیند، بلکه دیدنی‌های پنهان نیز از بینایی او بیرون نیستند^[۲]. این صفت خداوند، تأثیری ژرف بر بندگان دارد. اگر بنده‌ای بداند که خداوند در همه حال او را می‌بیند، در برابر گناهان و زشتی‌ها خویشتنداری می‌کند و می‌کوشد تا ظاهر و باطن خویش را از آنچه در دیده الهی ناخوش است، بپیراید. بنده‌ای را نیز که به این مقام می‌رسد، "بصیر" می‌نامند. از پیامبر اسلام (ص) نقل است که خدا را چونان بندگی کنید که گویی او را می‌بینید و اگر شما او را نمی‌بینید، او شما را می‌بیند^[۳]. موضوع "بصیر" را در علم کلام، فلسفه، عرفان و تفسیر بررسی می‌کنند^[۴].