ارصاد
مقدمه
ارصاد: در کمین نشستن. این عنوان در باب جهاد به کار رفته است. در کمین دشمن نشستن و دیده‌بانی در مرزهای کشور اسلامی و یا هرجا که احتمال خطر هجوم کفار وجود دارد، مستحب مؤکّد است[۱].
فقها با استفاده از عنوان «ارصاد» که در آیه ﴿إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصَادِ﴾[۲] آمده و در کمین دشمن نشستن را به خدا نسبت داده است، واژه مرصد را در مورد مجاهدان و رزمندگان جبهه جهاد به کار برده‌اند. در آیه دیگر عمل ارصاد به عنوان یک وظیفه دفاعی و نظامی (واجب کفایی) برای عموم جامعه اسلامی مقرر شده است: ﴿وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُوا لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ﴾[۳] درباره دشمنانی که وفادار به تعهداتشان نیستند و خصومتشان را ادامه می‌دهند چنین رفتار کنید: آنها را دستگیر کنید و به محاصره بکشید و هر کجا که ممکن است در کمینشان بنشینید[۴].
عبارت ﴿كُلَّ مَرْصَدٍ﴾ در آیه مذکور شامل تمامی مواردی است که به نحوی کمین گرفتن در آن صادق است. از این‌رو هم کمین‌های مکانی و راهبردهای را شامل می‌شود و هم در مورد زمان و بهره‌وری از موقعیت‌های زمانی در ضربه زدن به دشمن متجاوز صدق می‌کند، چنانکه از نظر ابزار و ادوات مناسب نیز مفهومی روشن را بیان می‌کند. از آنجا که هر رزمنده مجاهدی می‌تواند عمل ارصاد را انجام دهد و اصولاً در جهاد یکی از اصول رزم در کمین دشمن بودن است، پس فقها عنوان مرصد را در مورد همه مجاهدان به کار برده و آنان را به دو دسته تقسیم کرده‌اند[۵].
- المطوعه: عنوان مطوعه به رزمندگانی اطلاق می‌شود که به صورت داوطلب در جبهه جهاد شرکت می‌کنند و هرگاه انگیزه جهاد در آنان برانگیخته شود و تصمیم بر شرکت در جبهه بگیرند در عملیات جهادی شرکت می‌جویند و در غیر این صورت به شغل و کار خود می‌پردازند و به امور معاش و زندگی روزمره خود باز می‌گردند. این گروه (رزمندگان داوطلب) که در اصطلاح امروز به آنها «میلیشیا» گفته می‌شود و نقش مؤثری در جنگ‌های نامنظم و پارتیزانی دارند و می‌توانند عملیات کمین را به خوبی انجام دهند از نظر فقه اسلامی دارای امتیازاتی هستند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سهمی از زکوة به آنها تعلق می‌گیرد و می‌توانند به‌طور مرتب و ماهیانه از این سهم برخوردار باشند[۶]؛
- در صورت شرکت در جهاد از چهار پنجم غنایم جنگی برخوردار می‌شوند[۷]؛
- در مواردی که امام(ع) و دولت نیابی صلاح دیدند از «نقل» و مزایای ویژه غنایم جنگی و بیت‌المال بهره‌مند خواهند شد[۸]؛
- نیروهایی که خود را وقف جبهه جهاد کرده و همواره به صورت ثابت وظیفه جهاد را بر عهده گرفته‌اند. حقوق ثابت این دسته از مرصدان از بیت‌المال پرداخته می‌شود و در عهدنامه مالک اشتر در مورد آنان انتخاب و رسیدگی به امورشان تأکید فراوان دیده می‌شود[۹].
جمعی از فقها معتقدند حتی در صورت عدم انعقاد قراردادی دائر بر نحوه حقوق بگیری «مرصدان» و نیز فرزندانشان، پس از وفات آنها حق مطالبه مستمری دارند و موقعیت نظامی آنان برای آحاد آنها ایجاد حق می‌کند[۱۰].[۱۱].[۱۲].
منابع
پانویس
- ↑ فرهنگ فقه، ج۱، ص۳۸۵.
- ↑ «بی‌گمان پروردگارت در کمینگاه است» سوره فجر، آیه ۱۴.
- ↑ «و دستگیرشان کنید و به محاصره درآورید و در هر کمینگاهی به کمین آنان بنشینید» سوره توبه، آیه ۵.
- ↑ تفسیر مجمع البیان، ج۵، ص۷؛ التبیان، ج۵، ص۱۷۳؛ جامع قرطبی، ج۸، ص۷۲؛ طبری، ج۱۰، ص۵۵؛ المنار، ج۱۰، ص۱۶۵.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۱، ص۲۱۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۱، ص۲۱۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۱، ص۲۱۴.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۱، ص۲۱۴.
- ↑ نهج البلاغه، نامه ۵۳.
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۱، ص۲۱۵-۲۱۴.
- ↑ فقه سیاسی، ج۶، ص۸۶-۸۴.
- ↑ عمید زنجانی، عباس علی، دانشنامه فقه سیاسی، ص ۱۴۲.