ام‌کجه انصاری
مقدمه
در ذیل چند آیه قرآن از این بانو سخن به میان آمده است که پس از درگذشت یا شهادت همسرش، در مسجد "فضیخ" نزد پیامبر(ص) آمد و از اینکه براساس سنت‌های جاهلی (محرومیت زنان و پسران خُردسال از ارث) ارث قابل توجّه [۱] همسرش به پسر عموهای [۲] او تعلّق یافته و دخترانش از ارث محروم مانده‌اند، گله کرد.[۳] پیامبر(ص) پاسخ ام کجّه را به نزول وحی واگذاشت. پس از چندی، آیات ﴿لِلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِيبٌ مِمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالْأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَفْرُوضًا﴾[۴][۵]و ﴿يُوصِيكُمُ اللَّهُ فِي أَوْلَادِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الْأُنْثَيَيْنِ فَإِنْ كُنَّ نِسَاءً فَوْقَ اثْنَتَيْنِ فَلَهُنَّ ثُلُثَا مَا تَرَكَ وَإِنْ كَانَتْ وَاحِدَةً فَلَهَا النِّصْفُ وَلِأَبَوَيْهِ لِكُلِّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا السُّدُسُ مِمَّا تَرَكَ إِنْ كَانَ لَهُ وَلَدٌ فَإِنْ لَمْ يَكُنْ لَهُ وَلَدٌ وَوَرِثَهُ أَبَوَاهُ فَلِأُمِّهِ الثُّلُثُ فَإِنْ كَانَ لَهُ إِخْوَةٌ فَلِأُمِّهِ السُّدُسُ مِنْ بَعْدِ وَصِيَّةٍ يُوصِي بِهَا أَوْ دَيْنٍ آبَاؤُكُمْ وَأَبْنَاؤُكُمْ لَا تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعًا فَرِيضَةً مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا﴾[۶][۷] و به گفته برخی ﴿وَابْتَلُوا الْيَتَامَى حَتَّى إِذَا بَلَغُوا النِّكَاحَ فَإِنْ آنَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشْدًا فَادْفَعُوا إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ وَلَا تَأْكُلُوهَا إِسْرَافًا وَبِدَارًا أَنْ يَكْبَرُوا وَمَنْ كَانَ غَنِيًّا فَلْيَسْتَعْفِفْ وَمَنْ كَانَ فَقِيرًا فَلْيَأْكُلْ بِالْمَعْرُوفِ فَإِذَا دَفَعْتُمْ إِلَيْهِمْ أَمْوَالَهُمْ فَأَشْهِدُوا عَلَيْهِمْ وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا﴾[۸][۹] درباره سهم ورثه از ارث نازل شد. در پی فرود آمدن این آیه، پیامبر(ص) از پسر عموهای متوفّا خواست تا یک هشتم ارث را به أم کجّه و دو سوم آن را به دخترانش بازپس دهند.[۱۰] درباره نام همسر أم‌کجّه، چگونگی درگذشت و نیز وارثان او اختلاف فراوانی در منابع وجود دارد،[۱۱] به‌گونه‌ای که نظر خاصی را نمی‌توان برگزید[۱۲].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ الکشاف، ج ۱، ص ۴۷۶؛ اسدالغابه، ج ۴، ص ۲۳.
- ↑ الکشاف، ج ۱، ص ۴۷۶؛ الاصابه، ج ۸، ص ۴۵۶.
- ↑ الکشاف، ج ۱، ص ۴۷۶؛ اسدالغابه، ج ۴، ص ۲۳.
- ↑ «مردان را از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان، بر جای می‌نهند، بهره‌ای معیّن است؛ و زنان را (نیز) از آنچه پدر و مادر و خویشاوندان بر جای می‌نهند؛ بهره‌ای معیّن است؛ چه کم باشد و چه زیاد» سوره نساء، آیه ۷.
- ↑ جامع البیان، مج ۳، ج ۴، ص ۳۴۹.
- ↑ «خداوند درباره (ارث) فرزندانتان به شما سفارش می‌کند که بهره پسر برابر با بهره دو دختر است و اگر (همه وارثان)، دختر و بیش از دو تن باشند تنها دو سوم آنچه بر جای نهاده، از آن ایشان است و اگر (تنها) یک دختر باشد، نصف از آن اوست. و برای هر یک از پدر و مادر شخص در گذشته اگر فرزند داشته باشد، یک ششم از آنچه بر جای نهاده، خواهد بود و اگر فرزندی نداشته باشد و پدر و مادرش ارث‌بر اویند، مادرش یک سوم خواهد برد؛ اگر برادرانی (یا خواهرانی یا برادران و خواهرانی) داشته باشد، برای مادرش یک ششم است. (این تقسیم‌ها) پس از (انجام) آن وصیّتی است که می‌کند یا (پرداختن) وامی (که دارد)؛ شما در نمی‌یابید کدام‌یک از پدرانتان و فرزندانتان برای شما سودمندترند؛ (این احکام) فریضه‌ای است از سوی خداوند بی‌گمان خداوند دانایی حکیم است» سوره نساء، آیه ۱۱.
- ↑ جامع البیان، مج ۳، ج ۴، ص ۳۶۵.
- ↑ «و یتیمان را تا زمانی که توانایی زناشویی یافته باشند بیازمایید، پس اگر در آنان کاردانی یافتید، دارایی‌هایشان را به آنان بازگردانید و آن را به گزافکاری و شتاب، از (بیم) اینکه بالغ گردند (و از شما باز گیرند) نخورید و هر کس از شما که توانگر باشد (در برداشت مزد سرپرستی) خویشتنداری کند و هرکس تنگدست باشد برابر عرف (از آن) بخورد؛ و هنگامی که دارایی‌های ایشان را به آنان باز می‌گردانید بر آنها گواه بگیرید و حسابرسی را خداوند، بسنده است» سوره نساء، آیه ۶.
- ↑ البحر المحیط، ج ۳، ص ۵۱۸.
- ↑ الکشاف، ج۱، ص۴۷۷؛ تفسیر قرطبی، ج ۵، ص۳۲.
- ↑ الاصابه، ج ۸، ص ۴۵۷.
- ↑ جمشیدی‌نیا، علی رضا، مقاله «ام کجه»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۴.