ابوالعباس مفسر

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ابوالعباس مفسر در تاریخ اسلامی

مقدمه

ابوالعباس احمد بن حسن اسفراینی از مفسران و محدثان امامیه که با توجه به انتسابش به اسفراین (شهری در خراسان)، ظاهراً اهل این شهر بوده است. او نابینا بود؛ اما روشن نیست که از آغاز تولد نابینا بوده یا بعدها بینایی‌اش را از دست داده است. برای او کتابی نیکو و سودمند با عنوان المصابیح فی ذکر ما نزل من القران فی اهل البیت(ع) ذکر کرده‌اند که راوی آن ابوطالب محمد بن احمد بن اسحاق بن بهلول است. احمد بن ابراهیم بن ابی رافع، شاگرد کلینی نیز با واسطه ابوطالب این کتاب را روایت کرده است؛ بنابراین ابوطالب شاگرد اسفراینی در طبقه کلینی و خود اسفراینی در طبقه پیش از کلینی خواهد بود. ازاین رو به نظر می‌‌رسد وی در سال‌های پایانی قرن سوم هجری می‌‌زیسته است. به همین سبب برخی از معاصران، وی را در طبقه سعد بن عبدالله قمی قرار داده‌اند. از آنچه گذشت روشن می‌‌شود گفته برخی دیگر مبنی بر زندگی اسفراینی پیش از ۴۱۳ هجری صحیح نیست.

ابوالعباس احمد بن علی بن نوح سیرافی، استاد نجاشی این کتاب را ستوده؛ هرچند مؤلف آن تمجید نشده است؛ ولی به گفته اهل رجال، تمجید سیرافی از کتاب، برای مدح نویسنده آن کفایت می‌‌کند. از این جهت ابن داوود او را در قسم اول کتاب خود ذکر کرده که به ممدوحان اختصاص دارد. با وجود این، برخی او را تضعیف کرده‌اند که نمی‌توان توجیه دقیقی برای آن یافت.

برخی از اهل رجال نیز وی را با مفسر نابینای دیگری به نام ابوالعباس احمد بن أصفهبذ قمی، نویسنده تعبیرالرؤیا که راوی آن جعفر بن محمد بن قولویه بوده، یکی دانسته‌اند. اما با توجه به ذکر هر دو در رجال نجاشی و رجال و فهرست طوسی و با توجه به تفاوت در مشخصات فردی، نام کتاب و روایتگر آن، بسیاری از رجالیان، یکی بودن آنان را نپذیرفته‌اند. .

منابع

1. فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱