قمار در جامعه‌شناسی اسلامی

مقدمه

قماربازی یکی دیگر از راه‌های غیرمجاز کسب ثروت و از جمله مصداق‌های بارز “اکل مال به باطل” قماربازی است. “قمار” به عنوان یک فعالیت اقتصادی غیرعقلایی دارای جنبه‌های تفریحی و سرگرمی - هر چند البته جنبه‌های تفریحی و سرگرمی آن غالباً تحت‌الشعاع جنبه‌های اقتصادی آن قرار می‌گیرد - علاوه بر پیامدهای سوء اخلاقی و اجتماعی همچون زمینه‌سازی برای تحمیل هیجان‌های آنی، ایجاد دشمنی و کینه‌ورزی و در مواردی تعارض و درگیری و احیاناً قتل و خودکشی، کاهش انگیزه برای تحرک و پویایی فعال و سازنده، سوق‌یابی به ذهنیت‌های تقدیری و توسل به شانس و اقبال و گمانه‌زنی‌های واهی، چرخه اقتصادی و روند عادی فعالیت‌های مادی و تبادل ثروت بر اساس قواعد متعارف را مختل می‌سازد. عده‌ای در یک چشم برهم زدن، همه مایملک خود را از کف داده و به خاک سیاه می‌نشینند و طرف مقابل آنها با کمترین زحمت و با اعمال برخی تدبیر‌های زیرکانه، به ثروت بادآورده دست می‌یابند. چنین موقعیتی، به‌رغم بالا بودن نصاب ریسک آن، برای بسیاری می‌تواند وسوسه‌انگیز و ترغیب‌کننده باشد. تردیدی نیست شیوع این سنخ مجاری کسب، پیامدهای بسیار ویرانگری برای جامعه به دنبال دارد و تقریباً هیچ جامعه‌ای، قمار را به اشکال و صور مختلف آن به عنوان یک شیوه مقبول و مجاز برای فعالیت اقتصادی در کنار سایر شیوه‌ها و مجاری عموماً پذیرفته شده، توصیه و تجویز نکرده است. در قرآن، از قمار به “میسر” به معنای پسر و آسانی تعبیر شده است. کلمه میسر در لغت به معنای قمار است و مقامر (قمارباز) را یاسر می‌گویند و اصل در معنایش سهولت و آسانی است، و اگر قمارباز را آسان خواندند به این مناسبت است که قمارباز بدون رنج و تعب و به آسانی مال دیگران را به چنگ می‌آورد، بدون اینکه کسبی کند، یا بیلی بزند و عرقی بریزد^[۱]. تفسیر نمونه نیز در بیان برخی آثار قمار می‌نویسد: بسیاری از قماربازان به علت اینکه گاهی برنده می‌شوند و در یک ساعت ممکن است هزاران تومان سرمایه دیگران را به جیب خود بریزند، حاضر نمی‌شوند به کارهای تولیدی و اقتصادی تن بدهند و در نتیجه چرخ‌های تولیدی و اقتصادی به همان نسبت تنگ می‌شود، و درست اگر دقت کنیم می‌بینیم که تمام قماربازان و عائله آنها سربار اجتماع هستند^[۲].

آیات قرآنی مرتبط

توجه دادن به ضرر غالب قمار: يَسْأَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِمَا إِثْمٌ كَبِيرٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا ^[۳].
نهی از قمار به عنوان یک عمل شیطانی: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ^[۴].
قمار زمینه‌ساز بروز دشمنی‌ها و بازدارنده از عبادت خداوند: إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ ^[۵].^[۶]

منابع

شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم

پانویس

↑ سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۸۸.
↑ ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲، ص۱۲۸.
↑ «از تو درباره شراب و قمار می‌پرسند، بگو در این دو، گناهی بزرگ و سودهایی برای مردم (نهفته) است. امّا گناه آنها از سود آنها بزرگ‌تر است» سوره بقره، آیه ۲۱۹.
↑ «ای مؤمنان! جز این نیست که شراب و قمار و انصاب و ازلام، پلیدی (و) کار شیطان است پس، از آنها دوری گزینید باشد که رستگار گردید» سوره مائده، آیه ۹۰.
↑ «شیطان، تنها بر آن است تا با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه افکند و از یاد خداوند و از نماز بازتان دارد؛ اکنون آیا دست می‌کشید؟» سوره مائده، آیه ۹۱.
↑ شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۵۰۰.

[1] سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۲۸۸.

[2] ناصر مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج۲، ص۱۲۸.

[3] «از تو درباره شراب و قمار می‌پرسند، بگو در این دو، گناهی بزرگ و سودهایی برای مردم (نهفته) است. امّا گناه آنها از سود آنها بزرگ‌تر است» سوره بقره، آیه ۲۱۹.

[4] «ای مؤمنان! جز این نیست که شراب و قمار و انصاب و ازلام، پلیدی (و) کار شیطان است پس، از آنها دوری گزینید باشد که رستگار گردید» سوره مائده، آیه ۹۰.

[5] «شیطان، تنها بر آن است تا با شراب و قمار میان شما دشمنی و کینه افکند و از یاد خداوند و از نماز بازتان دارد؛ اکنون آیا دست می‌کشید؟» سوره مائده، آیه ۹۱.

[6] شرف‌الدین، سید حسین، ارزش‌های اجتماعی از منظر قرآن کریم، ص ۵۰۰.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]