معانی القرآن و اعرابه (کتاب)
معانی القرآن و اعرابه کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویل و تفسیر قرآن کریم می‌باشد. این کتاب اثر ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سری زجاج بغدادی معروف به زجاج است و انتشارات عالم الکتب انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
| معانی القرآن و اعرابه | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سری زجاج بغدادی معروف به زجاج |
| ناشر | [[:رده:انتشارات انتشارات عالم الکتب|انتشارات انتشارات عالم الکتب]][[رده:انتشارات انتشارات عالم الکتب]] |
| محل نشر | بیروت، لبنان |
| سال نشر | ۱۴۰۸ ق، ۱۹۸۸ م، ۱۳۶۷ ش |
دربارهٔ کتاب
اخیراً کتابی با عنوان معانی القرآن و اعرابه تألیف زجّاج با شرح و تحقیق دکتر عبدالجلیل عبده شلبی در پنج جلد[۲] چاپ و منتشر شده است[۳] و ظاهراً این، همان معانی القرآن زجاج است که کتاب‌شناسان، تاریخ‌نویسان، رجال‌شناسان و مفسرشناسان اهل تسنن از آن خبر داده‌اند.
محقق این کتاب - دکتر عبدالجلیل عبده شلبی - از شش نسخۀ خطی این کتاب که برخی کامل و برخی، قسمتی از این کتاب می‌باشد، خبر داده است[۴].
در جلد اول، متن کتاب پس از ۳۸ صفحه مقدمه محقق در شرح حال مؤلف و معرفی کتاب و...، با عبارت "قال ابواسحق ابراهيم بن السري الزجاج هذا كتاب مختصر في اعراب القرآن ومعانيه" آغاز شده است. این عبارت گویای آن است که مؤلف از این کتاب با عنوان اعراب القرآن و معانیه یاد کرده است، ولی در چهارچوب فعلی (شاید به صلاح دید شلبی محقق کتاب) این عنوان تغییر یافته و با عنوان فوق نام‌گذاری شده است.
در هر صورت، بیشتر محتوای این کتاب شرح و بحث ادبی شامل قرائت، ساختار، اعراب و معانی واژه‌ها و جمله‌های قرآن به ترتیب سوره‌ها و آیات است و تمام سوره‌های قرآن را دربر دارد. در برخی سوره‌ها، درباره همه جمله‌ها و واژه‌ها و در برخی، درباره بیشتر جمله‌ها و در برخی مانند سوره‌های آخر قرآن، درباره بعضی از جمله‌ها بحث کرده است؛ برای نمونه، در سوره حمد درباره تمام جمله‌ها بحث کرده است؛ مانند چگونگی قرائت واژه‌های ﴿الْحَمْدُ﴾، ﴿رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾، ﴿الرَّحْمَنِ﴾، ﴿الرَّحِيمِ﴾، ﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾، ﴿عَلَيْهِمْ﴾ و حتی چگونگی تلفظ «آمین» بعد از سوره؛ معانی واژه‌های ﴿الْحَمْدُ﴾، ﴿الْعَالَمِينَ﴾، ﴿الدِّينِ﴾، ﴿إِيَّاكَ﴾، ﴿الصِّرَاطَ﴾ و ﴿اهْدِنَا﴾؛ اعراب ﴿الْحَمْدُ﴾، ﴿للَّهِ﴾، نون ﴿الْعَالَمِينَ﴾، ﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾، ﴿صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ﴾، ﴿غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ﴾ و ﴿وَلَا الضَّالِّينَ﴾؛ همچنین وجه اختصاص ﴿مَالِكِ﴾ به ﴿يَوْمِ الدِّينِ﴾، صیغه ﴿نَسْتَعِينُ﴾ و اعلال آن را بیان کرده است[۵].
در سوره بقره درباره برخی جمله‌ها مانند ﴿وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ﴾[۶] و ﴿وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ﴾[۷]. سخنی ندارد[۸] و در آیه ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾[۹] با اینکه بیان معنای «ولی» و اعراب ﴿وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾ لازم و مهم بوده، درباره آن دو سخنی نگفته است[۱۰] و در سوره‌های فلق و ناس فقط معنای برخی واژه‌ها مانند ﴿الْفَلَقِ﴾، ﴿غَاسِقٍ﴾، ﴿النَّفَّاثَاتِ﴾، ﴿الْوَسْوَاسِ﴾، ﴿الْخَنَّاسِ﴾ و ﴿الْجَنَّةَ﴾ بیان شده است[۱۱].
در بیان مطالب، فراوان به آیات[۱۲]، اشعار عرب[۱۳]، گفته‌های لغت‌دانان و ادیبان عرب مانند خلیل[۱۴]، سیبویه [۱۵]، ابو عمرو[۱۶]، اخفش[۱۷]، قطرب[۱۸] و گاهی نیز به روایات[۱۹] و آرای برخی صحابه[۲۰] و تابعین[۲۱] استناد کرده است. گاهی تفسیر برخی آیات را از مفسران نقل می‌کند و به ندرت به سبب یا شأن نزول برخی آیات نیز اشاره دارد[۲۲]. بنابراین، می‌توان این کتاب را تفسیر ترتیبی ادبی قرآن کریم نامید و از نظر گستره محتوایی هرچند توضیح ادبی لازم برای همه واژه‌ها و جمله‌های قرآن را دربر ندارد، ولی در میان معانی القرآن‌ها و تفسیرهای ادبی تألیف شده در قرون نخستین که به دست ما رسیده است، این کتاب از کتاب‌های دیگر گسترده‌تر می‌باشد و بیان معانی و اعراب آیات بیشتری را دربر دارد[۲۳][۲۴]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
پانویس
- ↑ وبگاه نیل و فرات
- ↑ جلد اول، ۵۳۱ صفحه سوره‌های حمد، بقره، و آل عمران، جلد دوم، ۵۰۰ صفحه سوره‌های نساء تا برائت، جلد سوم ۴۵۵ صفحه سوره‌های یونس تا حج، جلد چهارم ۴۶۲ صفحه سوره‌های مؤمنون تا احقاف و جلد پنجم ۳۹۸ صفحه سوره‌های محمد(ص) تا ناس را دربر دارد.
- ↑ انتشارات «عالم الکتب» در بیروت در سال ۱۴۰۸ ه. ق این کتاب را چاپ و منتشر کرده است.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص«ج».
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ص۴۵-۵۴.
- ↑ «و به جهان واپسین یقین دارند» سوره نمل، آیه ۳.
- ↑ «و عذابی سترگ خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۷.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۷۴.
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۱۸۳-۱۸۴.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۵، ص۳۷۹.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۵۱، ۷۲، ۷۳، ۸۶، ۹۰-۹۳، ۲۷۸، ۳۷۸ و ۴۰۱.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۴، ۴۸، ۵۲، ۷۶، ۸۱-۸۴، ۸۷ و ۸۸؛ ج۵، ص۳۷۷ و ۳۷۸.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۲، ۸۰.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۰، ۴۲، ۵۰، ۸۰.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۲.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۶۶.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۵۵.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۴۸، ج۵، ص۳۷۸ و ۳۸۱.
- ↑ مانند ابن عباس ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۵۶، ۶۲.
- ↑ مانند شعبی ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۵۶.
- ↑ ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۴، ص۳۹۸ و ۴۴۷.
- ↑ معانی القرآن فرّاء (۲۰۷ ه.ق) و معانی القرآن اخفش (۲۱۵ ه.ق) پیش از این کتاب تألیف شده و اکنون موجود است ولی آن دو کتاب به گستردگی این کتاب نمی‌باشد.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۵۰۹-۵۱۱.