ابوامیمه جشمی
ابوامیمه جشمی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ابوامیمه جشمی در تراجم و رجال - ابوامیمه جشمی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
نام وی ناشناخته و کنیه‌اش به صیغه تصغیر است. او را جُشَمی و جَعدی دانسته‌اند[۱]. نسب جشمی وی نیز نامعلوم است؛ زیرا چندین تیره بنوجشم در اوس و خزرج از تبار قحطانیان وجود دارد[۲].
هیچ اختلافی در صحابی بودن وی گزارش نشده است. تنها اختلاف در نام و نسب اوست که ابن حجر نمونه‌هایی از اشتباهات مؤلفان را که بین او با چهار نفر دیگر ابوامیه عمرو بن امیه ضمری، ابوامیه جعدی، ابوامیه قشیری و ابوتمیمه رخ داده است، یادآور می‌شود[۳]. جعدی و قشیری، منسوب به جعده و قشیر هستند. این دو، برادر و فرزندان کعب بن ربیعة بن عامر بن صعصعه‌اند[۴].
جَعدیون و قُشَیریون از عدنانیان شمرده می‌شوند؛ حال آنکه جُشمیان در نسب، قحطانی‌اند. از این رو، جشمی با جعدی و قشیری، قابل جمع نیست؛ مگر آنکه جشمی و جعلی تصحیف یکدیگر باشند. ابن حجر، جعلی را به جشمی ارجاع داده است [۵].
ابن اثیر می‌گوید: او حدیثی در مورد روزه و نماز مسافر دارد که شبیه روایت ابوامیه قشیری است و آن چنین است: رسول خدا (ص) در مسافرت غذا میل می‌فرمود و من نزدیک حضرت نشسته بودم. حضرت مرا به خوردن غذا دعوت کرد، گفتم: روزه‌دارم، فرمود: "خداوند روزه و بخشی از نماز را از مسافر وانهاده است"[۶]. بیهقی این حدیث را از نظر سند و متن، مضطرب می‌داند. او سند را به انس بن مالک قشیری، از بنو عبداشهل، و سند دیگری را به انس بن مالک ابواُمیه کعبی، و دیگری را به مردی کعبی به نام انس (بدون ذکر نام پدرش) از بنو قشیر از تیره عبدالله بن کعب، و نیز به انس بن مالک مطلق (بدون انتساب به قبیله‌ای)، و همچنین به مردی از تیره بنو عامر به نام انس می‌رساند و این اختلاف‌ها برای تردید و تضعیف سند یک روایت، کافی است[۷]. روشن است که برخی از موارد فوق، با یکدیگر قابل جمع است که ذیلا به آن اشاره خواهد شد.
ابن اثیر و ابن حجر، این حدیث را به دلیل اختلاف در نام راوی اول، "مضطرب الاسناد" دانسته‌اند. ابن اثیر افزون بر این می‌گوید: زیرا علاوه بر اینکه ابوامیمه مردی ناشناخته است، در سند این روایت، ابوامیه و ابوتمیمه نیز گفته‌اند که اینها، چیزی از اسناد این حدیث را تصحیح نمی‌کنند. ابونعیم و ابوموسی مدینی، این روایت را از ابو امیمه جعدی نقل می‌کنند و برخی ابوامیه را بدون انتساب به قبیله‌ای نام می‌برند [۸].
از طرفی دیگر، ترمذی[۹] حدیث انس بن مالک را حسن می‌داند و می‌گوید: جز یک حدیث برای او نمی‌شناسم و بعضی از اهل علم به آن عمل کرده‌اند.
نتیجه بررسی بیست سند از اسناد و طُرق روایت یاد شده، یازده طریق است:
- ابوامیمه[۱۰] و نیز ابوامیمه جعدی[۱۱]؛
- عمرو بن امیه ضمری[۱۲]؛
- ابوامیه ضمری[۱۳]؛
- ابوامیه مطلق[۱۴]؛
- انس[۱۵]؛
- انس بن مالک[۱۶]؛
- انس بن مالک کعبی[۱۷]؛
- مردی از بنو قشیر از عمویش[۱۸]؛
- مردی از بنو عامر[۱۹]؛
- مردی از بنوجریش[۲۰]؛
- سه مورد دیگر که ناشناخته و مجهول هستند[۲۱].
آشکار است که برخی از طُرق یاد شده، با دیگری قابل ادغام است. برای مثال، از آنجا که کنیه عمرو بن امیه ضمری، ابوامیه است، ردیف‌های ۲ تا ۴ می‌تواند یکی باشد و ردیف‌های ۵ تا ۷ نظیر انس، انس بن مالک و انس بن مالک کعبی، قابل انطباق برهم است. با توجه به آنچه پیش‌تر در مورد انس بن مالک قشیری گذشت، بند ۸ بر این نام منطبق می‌شود. براساس گزارش شیخ طوسی[۲۲]، انس بن مالک قشیری، همان کعبی است و بر اساس گزارش بیهقی در بالا، سلسله نسب کعبی و قشیری یکی است[۲۳]. قشیری، به بنو عبدالله بن کعب بن ربیعة بن عامر بن صعصعه منسوب است[۲۴]. در این صورت، انس بن مالک، به اعتبار نسب دور و نزدیک، به قشیری، کعبی و عامری معرفی شده است و ردیف ۹ نیز از ابهام خارج می‌شود؛ یعنی ادغام ردیف‌های ۵ تا ۹. بدین ترتیب، با صرف نظر از سه سند مجهول و مرسل، هفده سند دیگر به سه طریق ابوامیمه (جشمی با جعدی)، عمرو بن امیه و انس بن مالک ختم می‌گردد[۲۵][۲۶]
منابع
پانویس
- ↑ ابن اثیر، ج۵، ص۱۴۰؛ ابن حجر، ج۱، ص۲۷۸.
- ↑ ر. ک: ابن سلام، ص۲۷۳، ۲۷۵ و ۲۸۴؛ قرطبی، ص۱۵۱-۱۵۲ و ۱۵۹.
- ↑ ابن اثیر، ج۵، ص۱۴۰؛ ابن حجر، ج۷، ص۱۹؛ و نیز ر. ک: عمروبن امیه ضمری، ابوأمیه.
- ↑ ابن حجر، ج۷، ص۱۸.
- ↑ ابن حجر، ج۷، ص۱۹.
- ↑ ابن اثیر، ج۵، ص۱۴۰.
- ↑ بیهقی، ج۳، ص۱۵۴ و ۲۳۱.
- ↑ ابن اثیر، ج۵، ص۱۴۰؛ ابن حجر، ج۷، ص۱۹.
- ↑ ترمذی، ج۲، ص۱۰۹.
- ↑ ابونعیم، ج۵، ص۲۸۳۰ و ۲۸۳۱؛ ابن اثیر، ج۵، ص۱۴۰.
- ↑ ابونعیم، ج۵، ص۲۸۳۰ و ۲۸۳۱.
- ↑ نسائی، ج۲، ص۱۰۲.
- ↑ نسائی، ج۲، ص۱۰۲.
- ↑ نسائی، ج۲، ص۱۰۲ و ۱۰۳.
- ↑ نسائی، ج۲، ص۱۰۳.
- ↑ نسائی، ج۲، ص۱۰۴ و ۱۰۵.
- ↑ بخاری، ج۲، ص۲۹؛ ابن سلمه، ج۱، ص۴۲۳.
- ↑ نائی، ج۲، ص۱۰۳؛ ابن سلمه، ج۱، ص۴۲۳.
- ↑ ابن سلمه، ج۱، ص۴۲۲.
- ↑ ابن سلمه، ج۱، ص۴۲۳.
- ↑ نسائی، سنن الکبری، ج۲، ص۱۰۴-۱۰۵؛ ابن سلمه، ج۱، ص۴۲۳.
- ↑ شیخ طوسی، ص۲۱.
- ↑ بیهقی، ج۳، ص۱۵۴ و ۲۳۱.
- ↑ سمعانی، ج۴، ص۵۰۱ پاورقی.
- ↑ ر. ک: انس بن مالک، ابوأمیه تیری، و عمرو بن أمیه ضمری، ابوامیه.
- ↑ حیدری آقایی، محمود، مقاله «ابوامیمه جشمی»، دانشنامه سیره نبوی ج۱، ص:۱۲۷-۱۲۸.