دولة در فقه سیاسی
مقدمه
جابه‌جایی (با تحولّ در حالت و کیفیت)[۱]. اصل آن "دَ و ل" به معنای گردش (از مکانی به مکان دیگر)[۲].
﴿كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ﴾[۳].
کلمه ﴿دُولَةً﴾ در اصطلاح قرآنی به مفهوم "چرخه" است که در تعلق آن به مال، معنای چرخه مالی و اقتصادی دارد: ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ﴾[۴] و در تعلق به ایام و روزگار به معنای فراز و فرود، غلبه و شکست روزگار است که گردش روزگار هم به آن گفته می‌شود: ﴿وَتِلْكَ الْأَيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ﴾[۵].
در آیه شریفه ﴿مَا أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ مِنْكُمْ﴾[۶] حِکمت تقسیم فی‌ء (غنیمت) میان ذی‌القربی، یتیمان، مساکین، درراه‌ماندگان چنین آمده است: ﴿كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاءِ﴾؛ یعنی تا وارد چرخه اقتصادی میان اغنیا نگردد[۷].
نکته مهمی که در این حکمت به آن اشاره شده، جایگاه حکومت اسلامی و پیامبر اسلام(ص) به عنوان رهبر مسلمین و نقش او در تنظیم چرخه اقتصادی جامعه است. بر اساس این آیه شریفه، یکی از کار ویژه‌های دولت اسلامی، دخالت در چرخه اقتصادی جامعه به نفع محرومان است که معمولاً در این چرخه اموال میان اغنیا و صاحبان ثروت دست به دست می‌شود و دولت اسلامی با تقسیم برخی اموال (فی‌ء) میان محرومان، آنها را در این چرخه مالی وارد می‌کند و زمینه‌های عدالت اقتصادی را در توزیع ثروت فراهم می‌نماید[۸].[۹]
منابع
پانویس
- ↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۳، ص۲۶۲.
- ↑ ابن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۲، ص۳۱۴.
- ↑ « تا میان توانگران شما دست به دست نگردد » سوره حشر، آیه ۷.
- ↑ «آنچه خداوند از (دارایی‌های) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و پیامبر و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید و از خداوند پروا کنید که خداوند، سخت کیفر است» سوره حشر، آیه ۷.
- ↑ « و ما این روزگاران را میان مردم (دست به دست) می‌گردانیم » سوره آل عمران، آیه ۱۴۰.
- ↑ «آنچه خداوند از (دارایی‌های) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و پیامبر و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است تا میان توانگران شما دست به دست نگردد و آنچه پیامبر به شما می‌دهد بگیرید و از آنچه شما را از آن باز می‌دارد دست بکشید و از خداوند پروا کنید که خداوند، سخت کیفر است» سوره حشر، آیه ۷.
- ↑ سید محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج۱۹، ص۲۰۴.
- ↑ وهبة بن مصطفی زحیلی، التفسیر المنیر، ج۲۸، ص۸۱.
- ↑ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص: ۲۸۵-۲۸۶.