گرسنگی در قرآن

این مدخل زیرشاخهٔ بحث گرسنگی است. گرسنگی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: گرسنگی در قرآن - گرسنگی در حدیث - گرسنگی در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

گرسنگی پیامبر

منظور نوعی از تحمل سختی و دشواری و ایجاد مخمَصَه از ناحیه شکم است که خدا وسیله آزمایش قرار داده و می‌فرماید: ﴿وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ﴾ و برای پیامبران به طور خاص بیان کرده است: این گرسنگی که بسا آگاهانه و معنادار مطرح شده و هدفمند است، مثل «وَ اذْكُرُوا بِجُوعِكُمْ وَ عَطَشِكُمْ فِيهِ جُوعَ يَوْمِ الْقِيَامَةِ» با گرسنگی و تشنگی خود گرسنگی آن روز سخت را به یاد آورید. در سیره ایشان آمده: «فإنّ رسول اللّه(ص) کان یربط علی بطنه حَجراً مِن الجوع، و کان یسمّیه بالمشبع». پیامبر گرامی همواره بر شکم خود سنگی برای تحمل گرسنگی می‌بست.

در سوره قریش آمده است که آنان را از گرسنگی نجات داد و به آنان اطعام داد: (قریش:۴) اما درباره پیامبر(ص) چنین نسبتی نداده است و در سورة شرح منت شرح صدر و سختی‌های دیگر را یادآوری می‌کند. امیرمؤمنان در توصیف پیامبر چنین می‌فرماید: «وَ لَقَدْ كَانَ فِي رَسُولِ اللَّهِ(ص) كَافٍ لَكَ فِي الْأُسْوَةِ... فَتَأَسَ بِنَبِيِّكَ الْأَطْيَبِ الْأَطْهَرِ(ص) فَإِنَّ فِيهِ أُسْوَةً لِمَنْ تَأَسَّى وَ عَزَاءً لِمَنْ تَعَزَّى وَ أَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَى اللَّهِ الْمُتَأَسِّي بِنَبِيِّهِ وَ الْمُقْتَصُّ لِأَثَرِهِ قَضَمَ الدُّنْيَا قَضْماً وَ لَمْ يُعِرْهَا طَرْفاً أَهْضَمُ أَهْلِ الدُّنْيَا كَشْحاً وَ أَخْمَصُهُمْ مِنَ الدُّنْيَا بَطْناً خَرَجَ مِنَ الدُّنْيَا خَمِيصاً وَ وَرَدَ الْآخِرَةَ سَلِيماً... وَ لَقَدْ كَانَ فِي رَسُولِ اللَّهِ(ص) مَا يَدُلُّكَ عَلَى مَسَاوِئِ الدُّنْيَا وَ عُيُوبِهَا إِذْ جَاعَ فِيهَا مَعَ خَاصَّتِهِ» پس به پیامبر پاکیزه و پاک(ص) خود اقتدا کن، که در “رفتار” او خصلتی است آن را که زدودن اندوه خواهد، و مایه شکیبایی است برای کسی که شکیبایی طلبد، و دوست داشته‌ترین بندگان نزد خدا کسی است که رفتار پیامبر را سرمشق خود کند، و به دنبال او رود. از دنیا چندان نخورد که دهان را پر کند، و بدان ننگریست چندان که گوشه چشم بدان افکند. تهیگاه او از همه مردم دنیا لاغرتر بود، و شکم او از همه خالی‌تر... و در زندگانی رسول خدا(ص) برای تو نشانه‌هایی است که تو را به زشتی‌ها و عیب‌های دنیا راهنماست چه او با نزدیکان خویش گرسنه به سر می‌برد... از دنیا برون رفت و از نعمت آن سیر نخورد «خَرَجَ مِنَ الدُّنْيَا خَمِيصاً» بنابر نقل دیلمی در ارشاد القلوب از منقولات شب معراج پیامبر به همین مسئله گرسنگی (جوع) در ابعاد مختلف اشاره دارد و به نکات جالبی در آموزش و تربیت ویژه ایشان توجه می‌دهد: «فَقَالَ بِالْخَلْوَةِ عَنِ النَّاسِ وَ بُغْضِكَ الْحُلْوَ وَ الْحَامِضَ وَ فَرَاغِ بَطْنِكَ وَ بَيْتِكَ مِنَ الدُّنْيَا يَا أَحْمَدُ احْذَرْ أَنْ تَكُونَ مِثْلَ الصَّبِيِّ إِذَا نَظَرَ إِلَى الْأَخْضَرِ وَ الْأَصْفَرِ وَ إِذَا أُعْطِيَ شَيْئاً مِنَ الْحُلْوِ وَ الْحَامِضِ اغْتَرَّ بِهِ فَقَالَ يَا رَبِّ دُلَّنِي عَلَى عَمَلٍ أَتَقَرَّبُ بِهِ إِلَيْكَ قَالَ اجْعَلْ لَيْلَكَ نَهَاراً وَ نَهَارَكَ لَيْلًا قَالَ يَا رَبِّ كَيْفَ ذَلِكَ قَالَ اجْعَلْ نَوْمَكَ صَلَاةً وَ طَعَامَكَ الْجُوعَ». به یاد خدابودن و تداوم ذکر او در خالی بودن شکم و گرسنگی و بی‌توجهی به غذاهای لذیذ شیرین و ترش ذکرشده است «فَقَالَ بِالْخَلْوَةِ عَنِ النَّاسِ وَ بُغْضِكَ الْحُلْوَ وَ الْحَامِضَ وَ فَرَاغِ بَطْنِكَ وَ بَيْتِكَ مِنَ الدُّنْيَا» هرچند در برخی روایات از جهتی دیگر جوع مذمت هم شده است: «أَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ الْجُوعِ؛ فَإِنَّهُ بِئْسَ الضَّجِيعُ».

تحمل گرسنگی دیگران

اما صورت دیگری از این گرسنگی منظور تحمل آن در دفاع از جان پیامبر و طاعت از آن جناب در راه خدا، است که عملی صالح و دارای پاداش و در برخی از آیات به آن اشاره شده است.

1. ﴿مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَلَا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لَا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَطَئُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ﴾.

منابع

1. سعیدیان‌فر، محمد جعفر و ایازی، سید محمد علی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم