ازهر بن قیس بن راشد
ازهر بن قیس بن راشد از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ازهر بن قیس بن راشد در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
هَوزَن[۱] شاخه‌ای از ذوالکلاع از قبیله حمیر است که در شام ساکن شدند[۲]. در برخی منابع، ازهر بن راشد به حذف نام پدر و انتساب به جد آمده است[۳]؛ چنان که ولید بن أزهر نیز که تلفیقی از کنیه و نام اوست در برخی موارد ضبط شده است[۴].
از علمای شیعه، طوسی[۵] و به تبع او تفرشی[۶]، سید علی بروجردی[۷] و سید ابوالقاسم خویی[۸] و از علمای اهل سنت، بغوی[۹]، ابن شاهین[۱۰]، ابن عبدالبر[۱۱] و به تبع آنان ابن اثیر[۱۲] او را از اصحاب رسول خدا (ص) دانسته‌اند. ابن حجر[۱۳] با رد مستندات آنان، این مطلب را توهمی بیش ندانسته و افزوده است که اساساً چنین شخصی با این نام وجود خارجی ندارد.
ابن حجر[۱۴]، خود را تنها کسی دانسته که به این اشتباه پی برده است و گوید: تنها دلیل صحابی بودن ازهر بن قیس، روایتی است که بغوی[۱۵] از حریز بن عثمان از اَزهر نقل کرده که در آن وی با عنوان صاحب النبی (ص) معرفی شده است. عبارت ذهبی[۱۶] نیز غلط‌انداز است. آنجا که در شرح حال ازهر بن راشد هوزنی گوید: وی از عصمة بن قیس روایت کرده و افزوده: "و له صحبة"؛ که خواننده گمان می‌کند عبارت یاد شده، وصفی عنوان، یعنی ازهر بن راشد هوزنی است، در حالی که چنین نیست. منشأ اشتباه، بیان بغوی است که در نقل سند روایت، حذف و تلفیقی صورت گرفته است؛ بدین صورت که ازهر بن راشد ابوولید هوزنی، روایت را از عصمة بن قیس که از او به «صاحب رسول الله» یاد شده نقل کرده است. شاهد اینکه بخاری[۱۷] برای معرفی ابو الولید هوزنی، همین روایت او را از عصمة بن قیس بیان و ابن سعد[۱۸] نیز همین مطلب را تکرار کرده است. ابن حبان[۱۹] برای معرفی ابوولید هوزنی می‌گوید: او از مردی که از اصحاب رسول خدا (ص) است روایت می‌کند. ابن حجر[۲۰] از ابن عبدالبر تعجب کرده که ذیل شرح حال عصمة بن قیس[۲۱] روایت ازهر را از او نقل کرده است.
براساس نقل دیگری، ازهر روایت «انْهَ كَانَ يَتَعَوَّذَ فِي صَلَاتِهِ مِنَ فِتْنَةِ الْمَغْرِبِ»؛ را از رسول خدا (ص) نقل کرده است[۲۲] که ممکن است این مستند کسانی بوده که او را صحابی دانسته‌اند. اما صرف نظر از اینکه بیان شد، عصمة بن قیس از سند حذف شده است، اساساً این کلام از پیامبر نیست، بلکه بیان حال خود عصمة بن قیس است[۲۳]. طبعة ابن اثیر[۲۴] نیز مرتکب این اشتباه شده است.[۲۵]
منابع
پانویس
- ↑ به معنای غبار: سمعانی، ج۵، ص۶۵۶.
- ↑ سمعانی، ج۵، ص۶۵۶.
- ↑ ابن ابی‌حاتم، ج۲، ص۳۱۳؛ مزی، ج۵، ص۵۶۹.
- ↑ ابن ابی‌حاتم، ج۷، ص۱۹.
- ↑ طوسی، ص۲۵.
- ↑ تفرشی، ج۱، ص۱۸۶.
- ↑ بروجردی، ج۲، ص۱۲۳.
- ↑ خویی، ۳، ص۱۸۲.
- ↑ بغوی، ج۱، ص۱۸۵.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۱، ص۱۶۸.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۱۹۳.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ بغوی، ج۱، ص۱۸۵.
- ↑ ذهبی، ج۱، ص۱۷۲.
- ↑ بخاری، ج۱، ص۴۵۹.
- ↑ ابن سعد، ج۷، ص۳۰۰.
- ↑ ابن حبان، ج۴، ص۳۹.
- ↑ ابن حجر، ج۱، ص۳۶۷.
- ↑ ابن عبدالبر، ج۳، ص۱۷۸.
- ↑ طبرانی، ج۱۷، ص۱۸۷؛ ابن حجر، ج۱، ص۳۶۶.
- ↑ بغوی، ج۱، ص۱۸۵ و ر. ک: عصمة بن قیس.
- ↑ ابن اثیر، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ مرادی نسب، حسین، مقاله «ازهر بن قیس بن راشد»، دانشنامه سیره نبوی ج۲، ص:۳۲-۳۳.