تعجب
تعجب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: تعجب در قرآن - تعجب در حدیث - تعجب در کلام اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
تعجب مصدر باب تفعل از ریشه "ع ـ ج‌ـ ب" و به معنای شگفت‌زده شدن است. تعجب حاصل بزرگ شمردن پدیده‌ای کمیاب یا بی‌مانند و جهل به حقیقت یا سبب آن است و با زوال یکی از این دو شرط، تعجب‌زایل می‌شود. [۱] تعجب در برخورد با پدیده‌ای رُخ می‌دهد که علت آن بر انسان پوشیده است، از این رو با آشکار شدن، علت، تعجب رخت برمی‌بندد. [۲] از عوامل دیگر تعجب، عظمت یک شیء،[۳] وقوع حادثه‌ای نادر و خلاف عادت [۴] و رویارویی با امور خوشایند انسان است،[۵] از این رو آن را بر دو گونه ستایشی و نکوهشی شمرده‌اند؛ تعجب ستایشی از رضایتمندی و استحسان حکایت دارد و با صیغه ثلاثی مزید "أعجبت" بیان می‌شود، تعجب نکوهشی حاکی از ناخشنودی و نارضایتی است و با صیغه ثلاثی مجرد "عجبت" بیان می‌شود. [۶] نحویان در تعریفی کاربردی گفته‌اند: هرگاه صفتی در چیزی فزون از اندازه معمولی خود باشد، حالت تجب رخ می‌دهد. [۷]
در زبان عربی الفاظ بیانگر تعجب دو گونه‌اند: قیاسی و سماعی؛ در نوع نخست دو صیغه "ما اَفْعَلَه" و "اَفْعِلْ بِه" به کار می‌رود. تفهیم تعجب در گونه دوم با تعابیری است؛ همچون "لله دَرّ فلان"، "سبحان الله"، یا با کاربرد برخی ادات استفهام و ندا [۸] و نیز واژه "ویل"،[۹] یا با ایجاد تغییراتی در ساختار جمله، مانند تقدیم و تأخیر[۱۰].[۱۱]
تعجب در قرآن
گونه‌شناسی تعجب در قرآن
تعجب‌های مثبت و منفی
تعجب‌های منسوب به خدا
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ النحو الوافی، ج۳، ص۳۳۹.
- ↑ مفردات، ص۵۴۷؛ التعریفات، ص۱۹۰؛ "عجب"؛ لغت نامه، ج۵، ص۶۸۰۰ "تعجب".
- ↑ التبیان، ج۲، ص۴۵۳.
- ↑ لسان‌العرب، ج۱، ص۵۸۰، "عجب".
- ↑ مجمع البیان، ج۲، ص۵۵۳.
- ↑ مجمع البیان، ج۲، ص۵۳۳؛ التعاریف، ص۱۸۴.
- ↑ التعاریف، ص۱۸۵.
- ↑ النحو الوافی، ج۳، ص۳۴۰ ـ ۳۴۱.
- ↑ لسان‌العرب، ج۱۱، ص۷۳۸؛مجمع‌البحرین، ج۴، ص۵۶۹، "عجب".
- ↑ النحو الوافی، ج۱، ص۴۵۸.
- ↑ شریعتمداری، سید حامد؛ مقاله «تعجب»؛ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۷.