خارجة بن مصعب (صحابی امام علی)
| خارجة بن مصعب | |
|---|---|
 تصویر قدیمی از مسجد کوفه | |
| نام کامل | خارجة بن مصعب |
| جنسیت | مرد |
| درگذشت | ۱۶۸ هجری |
| طول عمر | ۹۸ سال |
| از اصحاب | امام علی |
آشنایی اجمالی
نسب
چهار نام برای «خارجه فرزند مصعب» در منابع تاریخی و رجالی به چشم می‌خورد:
- «خارجة بن مصعب» بدون بیان نسب یا هر توضیح دیگری که شیخ طوسی در رجال خود [۱] از او نام می‌برد و از اصحاب و راویان امیرالمؤمنین (ع) به شمار رفته است.
- خارجة بن مصعب خراسانی تمیمی مروزی (متوفای سال ۱۶۸ق) که شیخ طوسی نیز او را به صورت مستقل می‌آورد و از اصحاب امام صادق (ع) می‌شمارد. دیگر منابع هم به تبع شیخ، دو شخصیت متمایز و جداگانه از این فرد ارائه داده‌اند. [۲].[۳]. ابن حبان نیز در ترجمه عمرو بن مصعب برادر این خارجه میگوید: «عمرو بن مصعب أخو خارجة بن مصعب أول مولود بسرخس في الاسلام من الثقات المأمونين وأخوه خارجة فيه نظر وكان أبوهما مصعب من أصحاب على بن أبى طالب».
- ابوالحجاج خارجة بن مصعب بن خارجة بن حجاج ضبعی خراسانی سرخسی که با نسب خارجة بن مصعب بن خارجة بن مصعب بن خارجة بن حجاج نیز یاد شده است. بر اساس گفته ابن حبان وی متوفای ۲۶۴ق است. او و پدش مصعب (متوفای ۲۰۱ق که منصب قضاوت شهر را داشت) هر دو ساکن سرخس بوده‌اند و مزی درباره او میگوید: «أوثق من خارجة بن مصعب الضبعي». این بیان و سند برخی از روایات (مانند: «حَدَّثَنا خَارِجَةُ بْنُ مُصْعَبِ بْنِ خَارِجَةَ، حَدَّثَنا مغيث بن بديل أخبرنا خَارِجَةُ بْنُ مُصْعَبٍ عَنْ شُعْبَة ..» قرینه‌ای است بر اینکه دومی غیر از اولی است. دو برادر این خارجه، مؤمل بن مصعب و علی بن مصعب نام دارند. احتمال می‌رود این ابوالحجاج بن مصعب از نوادگان ابن مصعب راوی و صحابی امام صادق (ع) بوده باشد.
- ابن جوزی در مورد شخص دیگری که هم‌نام است اما کنیه دیگری دارد میگوید: «وَثمّ آخر اسْمه خَارِجَة بن مُصعب بن خَارِجَة أَبُو مَنْصُور يروي عَن مغيث بن بديل». بنابر این، ابومنصور بن مصعب معاصر مغیث بن بدیل شمرده شده است. ابن جزری در کتاب خود غایة النهایة فی طبقات القراء (ج۳، ص۱۵۶) نسب مغیث را اینچنین آورده است: «مغیث بن بدیل بن عمرو بن مصعب سرخسی». بنابر این، مغیث نوه برادر ابوالحجاج خارجة بن مصعب است.
خارجه بالوجی
خارجة بن مصعب بالوجی نام دیگری غیر خارجه تمیمی است. پدرش (مصعب) در صفین در سپاه امام علی (ع) بود.
نقل است که خارجه را به سبب آنکه مادرش هنگام زایمان مُرد و او را از رحم مادرش بیرون کشیدند «خارجه» نام نهادند. وی به قریه بالو جوزجان در پنج فرسخی سرخس منسوب است. عبدالله بن مبارک او را بسیار تجلیل می‌کرد[۴].[۵]
به نقل شیخ طوسی، خارجة بن مصعب از اصحاب امیرمؤمنان حضرت علی (ع) بود[۶]. وی در سال ۱۶۸ هجری به سن ۹۸ سالگی درگذشت[۷]، اما شرح حال او خیلی روشن نیست[۸].
منابع
پانویس
- ↑ شیخ طوسی، الرجال، ص ۶۳ و ۲۰۰.
- ↑ (من باب نمونه: ر. ک. تفرشی، نقد الرجال، ج۲، ص١٧٩، خویی، معجم رجال الحدیث، ج۸، ص۹ و... و البته توضیح کامل‌تر در اعیان الشیعه، ج۶، ص۲۷۷-۲۷۸)
- ↑ مکاتبه اختصاصی دانشنامه مجازی امامت و ولایت با سید علی اکبر حسینی ایمنی
- ↑ سمعانی میگوید: «هذه النسبة الى قرية من قرى سرخس يقال لها بالوجوزجان على صوب هراة بينها وبين سرخس خمسة فراسخ». عبدالکریم السمعانی، الأنساب، ج۱، ۲۶۹؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۳۲۹.
- ↑ تهامی، سید غلام رضا، فرهنگ اعلام تاریخ اسلام ج۱ ص۹۶۹.
- ↑ رجال طوسی، ص۴۰، ش۶.
- ↑ ر. ک: اعیان الشیعه، ج۶، ص۲۷۸؛ الغدیر، ج۵، ص۲۲۸ و تهذیب التهذیب، ج۲، ص۴۹۴ - ۴۹۶.
- ↑ ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۱، ص۴۶۵.