ربوبیت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

* [[رب]] که در [[زبان فارسی]] از آن به [[پروردگار]] و [[خدا]] تعبیر می‌شود<ref>لغت نامه، ج ۸ ، ص ۱۱۸۷۵، «رب».</ref>، واژه‌ای [[عربی]] از ریشه "ر ـ ب ـ ب" و در لغت به معانی مالک، سیّد، مدبّر، [[قیّم]]، [[منعم]]، [[مربّی]]<ref>لسان العرب، ج ۵ ، ص ۹۵، «ربب».</ref>، [[مطاع]]<ref>اقرب الموارد، ص ۳۸۱، «ربب».</ref>، [[معبود]]، [[مصلح]]<ref>کلیات ابوالبقاء، ص ۴۶۶، «الرّب».</ref>، [[برتر]]، [[خالق]] <ref>روح المعانى، ج ۱، ص ۱۳۰؛ اسماء الحسنى، ص ۱۴۱.</ref> و... است.

*و زمانی به اسم ظاهر نظیر {{متن قرآن|رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«پروردگار جهانیان» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref> و در مواردی نیز همراه یکی دیگر از [[اسمای الهی]] آمده است؛ همچون {{متن قرآن|سَلَامٌ قَوْلًا مِنْ رَبٍّ رَحِيمٍ}}<ref>«درود» سخنی است (که) از (سوی) پروردگاری بخشاینده (می‌شنوند)» سوره یس، آیه ۵۸.</ref>. این اسم در [[عهد قدیم]] و [[جدید]] نیز به کار رفته است<ref>المحیط الجامع، ص ۵۶۵ ـ ۵۶۶ .</ref>؛ البته در [[قرآن]] و همچنین [[عهدین]] <ref>معجم اللاهوت الکتابى، ص ۳۶۸.</ref> گاهی به معنای [[سید]] یا [[مربّی]] آمده و مراد از آن غیر [[خدا]] است {{متن قرآن|يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَمَّا أَحَدُكُمَا فَيَسْقِي رَبَّهُ خَمْرًا وَأَمَّا الْآخَرُ فَيُصْلَبُ فَتَأْكُلُ الطَّيْرُ مِنْ رَأْسِهِ قُضِيَ الْأَمْرُ الَّذِي فِيهِ تَسْتَفْتِيَانِ}}<ref>«ای دو یار زندان! اما (تعبیر خواب) یکی از شما (این است که) به سرور خود باده می‌نوشاند؛ و اما دیگری به دار آویخته می‌شود و پرندگان از سرش خواهند خورد؛ کاری که از من درباره آن نظر می‌خواستید قطعی  شده است» سوره یوسف، آیه ۴۱.</ref> و با این موضوع ربط ندارد<ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[رب / اسماء و صفات (مقاله)|رب / اسماء و صفات]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>.

*افزون بر این، حرکاتی در گردونه [[ربوبیت]] [[حق متعال]] جای می‌گیرد که به کمال و [[سعادت]] [[انسان‌ها]] انجامد، زیرا [[تربیت]] و [[ربوبیت]] جز فراهم ساختن اسباب وصول به کمال نیست و به کمال نرسیدن اشیا به [[قصور]] ماهیات و عدم قابلیّت محلّ مستند است و [[خدا]] به اقتضای اسم [[ربّ]]، متصدّی [[تربیت]] عالمیان، هر چند به اقتضای اسمایی چون مضلّ: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يُضِلُّ مَنْ يَشَاءُ }}<ref>«بی‌گمان خداوند هر که را بخواهد بیراه می‌دارد» سوره رعد، آیه ۲۷.</ref> و [[ضارّ]]: {{متن حدیث|يَا ضَارُّ يَا نَافِعُ }}<ref>المصباح، ص ۲۵۱؛ بحارالانوار، ج ۹۱، ص ۲۷۳.</ref>، [[شأن]] دیگری دارد <ref>تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۱، ص ۳۸۰.</ref>، از این رو نه [[کفر]] [[کافر]] و [[تعذیب]] او منافی با [[ربوبیّت]] مطلق خداست و نه [[خلق]] جبری [[ایمان]] شرط [[ربوبیت]] است؛ برخلاف نظر [[قدریه]] که [[کفر]] [[کافر]] را مخلوق [[خدا]] و [[عقوبت]] او را منافی با [[ربوبیت]] می‌دانند؛ نیز برخلاف نظر جبریّه که [[خلق]] جبری [[ایمان]] را شرط [[ربوبیّت]] معرفی کرده‌اند<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۲۳۲.</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[رب / اسماء و صفات (مقاله)|رب / اسماء و صفات]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>.

* [[وصف]] [[خدا]] به {{متن قرآن|رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«پروردگار جهانیان» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref> مایه جلب محبّتِ [[بنده]] به [[خدا]] <ref>مجد البیان، ص ۲۸۸.</ref> و زمینه‌ساز [[بندگی]] در برابر اوست و به [[سخن]] دیگر، [[اعتقاد]] به ربوبیّتِ مطلق [[خدا]] مستلزم [[عبودیّت]]، [[محبّت]]، [[خوف و رجا]] و [[شکرگزاری]] در برابر بخشیدن [[نعمت‌ها]] و دفع ضررها از جانب وی است<ref>مجد البیان، ص ۶۲۰ ـ ۶۲۷ و نیز نک: تفسیر سید مصطفی خمینی، ج، ص ۳۰۶.</ref>؛ ولی با اینکه [[خدا]] جز [[انسان]]، مملوک و مربوب دیگری نیز دارد و [[انسان]] جز [[خدا]] پروردگاری ندارد، او [[انسان]] را به‌گونه‌ای می‌پروراند که گویا جز آن مملوکی ندارد و [[آدمی]] [[خدا]] را به گونه‌ای می‌پرستد که گویی جز او پروردگاری دیگر دارد<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۲۳۲.</ref>.

* [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ أَغَيْرَ اللَّهِ أَبْغِي رَبًّا وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْءٍ وَلَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَيْهَا وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ}}<ref>«بگو: آیا جز خداوند پروردگاری بجویم حال آنکه او پروردگار هر چیز است و هیچ کس کاری (زشت) جز به زیان خویش نمی‌کند و هیچ باربرداری بار (گناه) دیگری را بر نمی‌دارد سپس بازگشتتان به سوی پروردگارتان است آنگاه شما را به آنچه در آن اختلاف می‌ورزیدید آگاه می‌گرداند» سوره انعام، آیه ۱۶۴.</ref> به [[پیامبر]]{{صل}} [[دستور]] می‌دهد به [[مشرکان]] بگوید: آیا جز [[خدا]] را به [[پروردگار]] بودن بجویم، در حالی که او پرورش دهنده همه موجودات است. برخی ذیل این [[آیه]]، بر [[ظلم]] کسانی تأکید کرده‌اند که با داشتن [[اعتقاد]] به [[خالقیت]] و [[ربوبیّت]] مطلق [[خدا]]، جز او را می‌پرستند<ref>التحریر و التنویر، ج ۸، ص ۲۰۶.</ref>. بر همین اساس، [[لقمان]] به فرزندش سفارش می‌کند او تنها باید [[خدا]] را بپرستد و کسی را در [[عبادت]] شریک وی قرار ندهد، زیرا [[شرک]] مساوی قرار دادن کسی است که [[شایسته]] [[عبادت]] نیست، با کسی که سزاوار [[پرستش]] است <ref>لباب التأویل، ج ۳، ص ۴۴۰.</ref> و آن ستمی بس بزرگ است: {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ لُقْمَانُ لِابْنِهِ وَهُوَ يَعِظُهُ يَا بُنَيَّ لَا تُشْرِكْ بِاللَّهِ إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که لقمان به پسرش- در حالی که بدو اندرز می‌داد- گفت: پسرکم! به خداوند شرک مورز که شرک، ستمی سترگ است» سوره لقمان، آیه ۱۳.</ref>؛ [[ستم]] است، چون [[عبادت]] در [[جایگاه]] خویش انجام نمی‌شود<ref>لباب التأویل، ج ۳، ص ۴۴۰.</ref> و [[ستم]] بزرگ است، زیرا در آن، کسی که همه [[نعمت‌ها]] از اوست با کسی که هیچ نعمتی به وی استناد ندارد، یکسان دیده می‌شود <ref>الکشاف، ج ۳، ص ۴۹۳.</ref>.

* [[قرآن کریم]] در [[آیات]] بسیاری همراه [[دستور]] به [[پرستش]] [[خدا]] به [[وصف]] [[پروردگار]] و [[آفریدگار]] [[انسان‌ها]]، [[اعتقاد]] به [[ربوبیّت]] او را مقتضیِ [[پرستش]] و [[لزوم اطاعت]] از وی دانسته است، چنان‌که در [[آیات]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که  پرهیزگاری ورزید آنکه زمین را برای شما بستر و آسمان را سرپناهی  ساخت و از آسمان، آبی فرو فرستاد که با آن از میوه‌ها برای شما روزی‌یی برآورد، پس برای خداوند، دانسته همتایانی نیاورید» سوره بقره، آیه ۲۱-۲۲.</ref> [[مردم]] را به [[پرستش]] پروردگاری فرامی‌خواند که [[خالق]] آنهاست و [[زمین]] را همچو فرشی گسترده و [[آسمان]] را مانند سازه‌ای افراشته و از [[آسمان]] آبی را فرود آورده که با آن روزی آنها را فراهم ساخته است؛ گویا [[خدا]] در این دو [[آیه]] [[ربوبیت]] و [[خالقیت]] خود را [[دلیل]] [[لزوم]] [[پرستش]] خویش نهاده است<ref>اطیب البیان، ج ۱، ص ۴۳۸؛ تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۴، ص ۳۰۶.</ref>. [[حضرت مسیح]]{{ع}} نیز با تکیه بر [[ربوبیّت الهی]] به [[پیروان]] خویش سفارش می‌کند تنها [[خدا]] را بپرستند که [[راه مستقیم]] همین است: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان خداوند، پروردگار من و شماست؛ او را بپرستید، این، راهی است راست» سوره آل عمران، آیه ۵۱.</ref>؛ نیز {{متن قرآن|وَإِنَّ اللَّهَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ}}<ref>«و بی‌گمان خداوند پروردگار من و شماست، او را بپرستید! این راهی راست است» سوره مریم، آیه ۳۶.</ref> و {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ هُوَ رَبِّي وَرَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ هَذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان خداوند پروردگار من و پروردگار شماست پس او را بپرستید! این راهی است راست» سوره زخرف، آیه ۶۴.</ref>، چنان‌که او در [[رستاخیز]] نیز در پاسخ این [[پرسش]] که آیا تو [[مردم]] را به [[پرستش]] غیر [[خدا]] [[دعوت]] کرده‌ای، می‌گوید من آنان را به چیزی جز آنچه [[خدا]] [[دستور]] داده، [[دعوت]] نکرده‌ام؛ من به آنان گفتم تنها خدایی را بپرستید که [[پروردگار]] من و شماست: {{متن قرآن|مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ }}<ref>«به آنان چیزی نگفتم جز آنچه مرا بدان فرمان دادی که: «خداوند- پروردگار من و پروردگار خود- را بپرستید»  سوره مائده، آیه ۱۱۷.</ref>؛ همچنین [[فرشته وحی]]، خدای را [[پروردگار]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] و  آنچه میان آن‌دوست دانسته و به [[پیامبر]]{{صل}} می‌گوید: بنابراین تنها او را [[عبادت]] کن؛ نیز در [[پرستش]] وی [[شکیبا]] باش که برایش همنام و شریکی نیست: {{متن قرآن|رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا فَاعْبُدْهُ وَاصْطَبِرْ لِعِبَادَتِهِ هَلْ تَعْلَمُ لَهُ سَمِيًّا}}<ref>«پروردگار آسمان‌ها و زمین است و آنچه میان آنهاست پس او را بپرست و در پرستش او شکیبایی کن، آیا برای او همنامی می‌شناسی؟» سوره مریم، آیه ۶۵.</ref><ref> المیزان، ج ۱۴، ص ۸۵.</ref> به گفته برخی، [[تأمّل]] در [[آیه]] {{متن قرآن|الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref> به [[درک]] عظمتِ [[حق]] ـ تعالی ـ و انکسار، [[حیا]]، [[خشوع]] و [[اخبات]] در برابر  وی و [[انقطاع]] از غیر او و اطلاع به حدود مربوبیّت و [[شئون]] مناسب آن می‌انجامد؛ نیز سبب ترک ادّعای مشارکت در شأنی از [[شئون]] [[ربوبیت]] است، زیرا همان‌گونه که [[حضرت حق]] به شکل مطلقْ [[ربّ]] است، [[بنده]] نیز به هر اعتباری مربوب است<ref>مجد البیان، ص ۲۸۹.</ref>.

* [[قرآن کریم]] گاهی به روش برهانی در قالب [[قیاس]] استثنایی و بیان [[تالی]] فاسدِ تعدّدِ [[خدایان]] (ارباب)<ref>رک: الالهیات، ج ۲، ص ۶۷.</ref> [[ربوبیت]] و [[تدبیر]] را به گونه انحصاری برای [[خدا]] ثابت و آن را از دیگران [[نفی]] می‌کند: {{متن قرآن|لَوْ كَانَ فِيهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا فَسُبْحَانَ اللَّهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ}}<ref>«اگر در آن دو (- آسمان و زمین) جز خداوند خدایانی می‌بودند، هر دو تباه می‌شدند پس پاکا که خداوند است- پروردگار اورنگ (فرمانفرمایی جهان)- از آنچه وصف می‌کنند» سوره انبیاء، آیه ۲۲.</ref> و زمانی از زبان [[یوسف]]{{ع}} جدل‌گونه به شکل استفهام انکاری یا تقریری، [[پروردگار]] یگانه [[قهار]] را از [[خدایان]] گوناگون بهتر می‌داند: {{متن قرآن|يَا صَاحِبَيِ السِّجْنِ أَأَرْبَابٌ مُتَفَرِّقُونَ خَيْرٌ أَمِ اللَّهُ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ}}<ref>«ای دو یار زندان! آیا خدایان پراکنده بهتر است یا خداوند یگانه دادفرما؟» سوره یوسف، آیه ۳۹.</ref> ([[توحید]])، چنان‌که از زبان [[ابراهیم]]{{ع}} بازگو می‌کند که وی با  تکیه بر [[آفرینش]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]]، در برابر کسانی که به [[ربوبیت]] اجرام آسمانی و تأثیرشان در امور [[زندگی]] گروهی و فردی [[انسان‌ها]] [[معتقد]] بودند، [[ربّ]] آنان را [[پروردگار]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] دانست؛ همان پروردگاری که آنها را آفرید: {{متن قرآن|قَالَ بَلْ رَبُّكُمْ رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ الَّذِي فَطَرَهُنَّ وَأَنَا عَلَى ذَلِكُمْ مِنَ الشَّاهِدِينَ}}<ref>«گفت: (نه،) بلکه پروردگارتان، پروردگار آسمان‌ها و زمین است که آنها را پدید آورده است و من بر این گواهم» سوره انبیاء، آیه ۵۶.</ref><ref>المنار، ج ۷، ص ۵۷۰.</ref> نیز در آیاتی ـ مانند [[آیات]] {{متن قرآن|المر تِلْكَ آيَاتُ الْكِتَابِ وَالَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا يُؤْمِنُونَ اللَّهُ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى يُدَبِّرُ الْأَمْرَ يُفَصِّلُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقَاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ وَهُوَ الَّذِي مَدَّ الْأَرْضَ وَجَعَلَ فِيهَا رَوَاسِيَ وَأَنْهَارًا وَمِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ جَعَلَ فِيهَا زَوْجَيْنِ اثْنَيْنِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ وَفِي الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجَاوِرَاتٌ وَجَنَّاتٌ مِنْ أَعْنَابٍ وَزَرْعٌ وَنَخِيلٌ صِنْوَانٌ وَغَيْرُ صِنْوَانٍ يُسْقَى بِمَاءٍ وَاحِدٍ وَنُفَضِّلُ بَعْضَهَا عَلَى بَعْضٍ فِي الْأُكُلِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ}}<ref>«الف، لام، میم، را؛ این آیات کتاب (آسمانی) است و آنچه از پروردگارت بر تو فرو فرستاده شده راستین است اما بیشتر مردم ایمان نمی‌آورند خداوند همان است که آسمان‌ها را بی‌ستون‌هایی که آنها را ببینید برافراخت سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت و خورشید و ماه را رام کرد؛ هر یک تا زمانی معیّن روان است؛ امر (آفرینش) را کارسازی  می‌کند، آیات را آشکار می‌دارد باشد که شما به لقای پرورد و اوست که زمین را گسترد و در آن کوه‌ها و رودهایی نهاد و از هر میوه در آن جفتی دوگانه  برآورد؛ شب را با روز فرا می‌پوشد، بی‌گمان در آن (کار) نشانه‌هایی برای گروهی است که می‌اندیشند و در زمین پاره‌هایی کنار هم و باغسارهایی از انگور است و (نیز) کشت (هایی گوناگون) و خرما بنان هم‌ریشه و ناهم‌ریشه  که (همه) از یک آب آبیاری می‌شوند و برخی را بر برخی دیگر در بر و بار  برتری می‌دهیم؛ بی‌گمان در آن (ها) برای گروهی که خرد می‌ورزند نشانه‌های» سوره رعد، آیه ۱-۴.</ref> و [[آیات]] {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مَا مِنْ شَفِيعٍ إِلَّا مِنْ بَعْدِ إِذْنِهِ ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ فَاعْبُدُوهُ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ إِلَيْهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعًا وَعْدَ اللَّهِ حَقًّا إِنَّهُ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ لِيَجْزِيَ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ بِالْقِسْطِ وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ شَرَابٌ مِنْ حَمِيمٍ وَعَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْفُرُونَ هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِيَاءً وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللَّهُ ذَلِكَ إِلَّا بِالْحَقِّ يُفَصِّلُ الْآيَاتِ لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ إِنَّ فِي اخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَا خَلَقَ اللَّهُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَّقُونَ}}<ref>«به راستی پروردگارتان خداوندی است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت؛ کار (هستی) را کارسازی می‌کند ، هیچ میانجی مگر با اذن او (در کار) نیست، این است  خداوند پروردگار شما، او را بپرستید! آیا پند نمی‌گیرید؟ بازگشت همه شما بنا به وعده راستین  خداوند، به سوی اوست؛ بی‌گمان او آفرینش را می‌آغازد آنگاه آن را باز می‌گرداند تا به آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند، دادگرانه پاداش دهد و آنان که کافرند برای کفری که می‌ورزیده‌اند نوشابه‌ای  از آب جوشان اوست که خورشید را تابان و ماه را درخشان آفرید و برای آن برج‌ها نهاد تا شمار سال‌ها و «حساب» را بدانید؛ خداوند آن را جز به حق نیافرید؛ او آیات را برای گروهی که دانشورند روشن بیان می‌کند بی‌گمان در پیاپی آمدن شب و روز و آنچه خداوند در آسمان‌ها و زمین آفریده نشانه‌هایی است برای (اندیشیدن) گروهی که پرهیزگاری می‌ورزند» سوره یونس، آیه ۳-۶.</ref> ـ به [[بت‌پرستان]] که با وجود [[باور]] به [[خالقیت]] [[خدا]] [[معتقد]] بودند [[ربوبیت]] [[آسمان]]، [[زمین]]، [[انسان]]، حیوان و... به موجودی نیرومند واگذار شده، از این رو آنان برای جلب [[منفعت]] خود آن را می‌پرستیدند، گوشزد می‌کند که [[ربوبیت]] آنها مانند [[ربوبیت]] دیگر پدیده‌های [[جهان]] همه به دست خداست<ref>المیزان، ج ۱۱، ص ۲۸۸، و نیز نک: ج ۱۰، ص ۱۲ ـ ۱۴.</ref> و در [[ربوبیت]] شریکی برای او [[تصور]] ندارد<ref>المیزان، ج ۱۰، ص ۱۲ ـ ۱۴.</ref>؛ البته باید [[اقرار]] کرد [[توحید ربوبی]] از نظر [[دانش]]، غامض است و به لحاظ حال و عمل بر طبق آن دشوار است<ref>مجد البیان، ص ۲۸۷.</ref>.

* [[خدا]] در [[آیه]] {{متن قرآن|اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ}}<ref>«بخوان و (بدان که) پروردگار تو گرامی‌ترین است» سوره علق، آیه ۳.</ref> پس از تصریح به جلوه خلاّقیت اسم "[[رب]]" به ویژه [[آفرینش انسان]] از خونی بسته: {{متن قرآن|اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ}}<ref>«بخوان به نام پروردگار خویش که آفرید آدمی را از خونپاره‌ای فروبسته آفرید» سوره علق، آیه ۱-۲.</ref> بر "اکرم" بودن آن تأکید داشته و سپس از [[تعلیم]] [[انسان]] با "قلم" یاد می‌کند: {{متن قرآن|اقْرَأْ وَرَبُّكَ الْأَكْرَمُ الَّذِي عَلَّمَ بِالْقَلَمِ}}<ref>«بخوان و (بدان که) پروردگار تو گرامی‌ترین است همان که با قلم آموزش داد» سوره علق، آیه ۳-۴.</ref>؛ گویا [[پروردگار]] از این رهگذر خواسته که اعلام کند با [[تعلیم]] [[انسان]]، کمال [[جود]] و [[کرم]] خویش را به نمایش گذاشته <ref>تفسیر ابن عربی، ج ۲، ص ۴۱۶.</ref> و وی را از صفتی که زیر ساخت [[آفرینش]] و خلاّقیت است: {{متن قرآن|أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ}}<ref>«آیا آنکه آفریده است نمی‌داند؟ با آنکه او نازک‌بین  آگاه است» سوره ملک، آیه ۱۴.</ref> بهره‌مند ساخته است.

* [[قرآن کریم]]، افزون بر اینکه [[خدا]] را [[پروردگار]] عالمیان: {{متن قرآن|الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«سپاس، خداوند، پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref>، همه چیز: {{متن قرآن|وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْءٍ }}<ref>«او پروردگار هر چیز است» سوره انعام، آیه۱۶۴.</ref>، [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] و آنچه میان آنهاست: {{متن قرآن|رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا }}<ref>«پروردگار آسمان‌ها و زمین است و آنچه میان آنهاست» سوره مریم، آیه ۶۵.</ref> می‌شناساند، خصوص [[ربوبیت]] [[عرش]]: {{متن قرآن|وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِ}}<ref>«و او پروردگار اورنگ سترگ (فرمانفرمایی جهان) است» سوره توبه، آیه ۱۲۹.</ref>، مشارق و مغارب: {{متن قرآن|فَلَا أُقْسِمُ بِرَبِّ الْمَشَارِقِ وَالْمَغَارِبِ إِنَّا لَقَادِرُونَ}}<ref>«نه، سوگند  به پروردگار خاوران و باختران ما توانمندیم،» سوره معارج، آیه ۴۰.</ref>، سپیده صبح: {{متن قرآن|قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ}}<ref>«بگو: به پروردگار سپیده‌دم پناه می‌برم» سوره فلق، آیه ۱.</ref>، [[مردم]]: {{متن قرآن|قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ}}<ref>«بگو: به پروردگار آدمیان پناه می‌برم» سوره ناس، آیه ۱.</ref>، [[ستاره]] شعری:{{متن قرآن|وَأَنَّهُ هُوَ رَبُّ الشِّعْرَى}}<ref>«و اوست که پروردگار (ستاره) شعری  است» سوره نجم، آیه ۴۹.</ref>، [[خانه کعبه]]: {{متن قرآن|فَلْيَعْبُدُوا رَبَّ هَذَا الْبَيْتِ}}<ref>«پس باید پروردگار این خانه را بپرستند» سوره قریش، آیه ۳.</ref> و... را از آنِ [[خدا]] می‌داند، از این رو می‌توان گفت سراسر [[جهان هستی]] و همه جلوه‌های وجود را ربوبیتِ [[پروردگار]] بزرگ <ref>المیزان، ج ۱۹، ص ۴۰۵.</ref>فرا می‌گیرد: {{متن قرآن|فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّكَ الْعَظِيمِ}}<ref>«پس نام سترگ پروردگار خویش را به پاکی بستای!» سوره واقعه، آیه ۷۴.</ref> که از هرگونه [[محدودیت]] و [[کاستی]] پیراسته است.

:*بخشیدن یا گرفتن [[فرمانروایی]]: {{متن قرآن|تُؤْتِي الْمُلْكَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْكَ مِمَّنْ تَشَاءُ }}<ref>«به هر کس بخواهی فرمانروایی می‌بخشی و از هر کس بخواهی فرمانروایی را باز می‌ستانی» سوره آل عمران، آیه ۲۶.</ref>،  

:* [[عزیز]] یا [[ذلیل]] ساختن: {{متن قرآن|وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ وَتُذِلُّ مَنْ تَشَاءُ }}<ref>«هر کس را بخواهی گرامی می‌داری و هر کس را بخواهی خوار می‌گردانی» سوره آل عمران، آیه ۲۶.</ref>،

:*روزی دادن: {{متن قرآن| وَاللَّهُ يَرْزُقُ مَنْ يَشَاءُ بِغَيْرِ حِسَابٍ}}<ref>«خداوند به هر کس بخواهد بی‌شمار روزی می‌رساند» سوره بقره، آیه ۲۱۲.</ref>،

:*گستراندن یا تنگ کردن روزی: {{متن قرآن|اللَّهُ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ }}<ref>«خداوند روزی را برای هر که بخواهد فراخ می‌دارد یا تنگ می‌گرداند» سوره رعد، آیه ۲۶.</ref>؛ {{متن قرآن|مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً وَاللَّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ}}<ref>«کیست که به خداوند وامی نیکو دهد  تا خداوند آن را برای وی چندین برابر گرداند؟ و خداوند (روزی را) تنگ و فراخ می‌سازد و به سوی او بازگردانده می‌شوید» سوره بقره، آیه ۲۴۵.</ref>،

:*عقیم ساختن یا بخشیدن [[فرزندان]] دختر و پسر: {{متن قرآن|يَهَبُ لِمَنْ يَشَاءُ إِنَاثًا وَيَهَبُ لِمَنْ يَشَاءُ الذُّكُورَ}}<ref>«به هر که خواهد فرزندان دختر و به هر که خواهد فرزندان پسر می‌بخشد» سوره شوری، آیه ۴۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَيَجْعَلُ مَنْ يَشَاءُ عَقِيمًا }}<ref>«هر که را خواهد سترون می‌گذارد» سوره شوری، آیه ۵۰.</ref>

:* خارج ساختن زنده از مرده و به‌عکس: {{متن قرآن|يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ }}<ref>«زنده را از مرده و مرده را از زنده برمی‌آورد» سوره روم، آیه ۱۹.</ref>،

:* [[تسخیر]] [[خورشید و ماه]]: {{متن قرآن| وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ }}<ref>«خورشید و ماه را رام کرده است» سوره عنکبوت، آیه ۶۱.</ref>،

:* [[تدبیر امور]] از بالاترین مرحله وجود تا پایین‌ترین مرحله: {{متن قرآن|يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاءِ إِلَى الْأَرْضِ }}<ref>«کار (جهان) را از آسمان تا زمین تدبیر می‌کند» سوره سجده، آیه ۵.</ref>،

:* [[حفظ]] [[آسمان‌ها]] از افتادن بر [[زمین]]: {{متن قرآن|أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ وَالْفُلْكَ تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ وَيُمْسِكُ السَّمَاءَ أَنْ تَقَعَ عَلَى الْأَرْضِ إِلَّا بِإِذْنِهِ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«آیا ندیده‌ای که خداوند آنچه را در زمین است و (نیز) کشتی‌ها را که در دریا به فرمان وی روانند، برای شما رام کرده است و آسمان را از فرو افتادن روی زمین- جز به اذن وی- باز می‌دارد؟ بی‌گمان خداوند با مردم، مهربانی است بخشاینده» سوره حج، آیه ۶۵.</ref>،

*براین پایه، برخلاف کسانی که {{متن قرآن|الْعَالَمِينَ}}<ref>«جهانیان» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref> را در سوره [[حمد]] به آفریدگان دارای [[علم]] و [[ادراک]] مانند [[انسان‌ها]]، [[فرشتگان]] و جنّ محدود کرده‌اند <ref>المنار، ج ۱، ص ۵۱.</ref>، می‌توان گفت همه کائنات و مخلوقات مراد است<ref>المنار، ج ۱، ص ۵۱.</ref>؛ نیز می‌شود افزود با توجه به اینکه از یک سو [[خدا]] خود را در این [[آیه]] به [[وصف]] {{متن قرآن|رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>پروردگار جهانیان» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref> ستوده و از سوی دیگر، [[بهترین]] و [[کامل‌ترین]] صفت را در [[مقام]] تعریف به کار می‌گیرند، [[بهترین]] و [[کامل‌ترین]] [[وصف]] [[خدا]] [[ربوبیت]] فراگیر اوست<ref> التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۲۳۲.</ref>، چنان‌که برخی پس از تأکید بر اینکه [[کامل‌ترین]] مرتبه آن است که شی‌ءْ تام، بلکه فوق تمام باشد، گفته‌اند: لفظ {{متن قرآن|لِلَّهِ }}<ref>«خداوند» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref> بر تمام بودن [[خدا]] تکیه دارد، چون بر [[واجب]] الوجود بالذات دلالت می‌کند و {{متن قرآن|رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«پروردگار جهانیان» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref> بر فوق تمام بودن وی پای می‌فشارد، زیرا بر فیضان و [[تربیت]] ما سوی‌ [[الله]] از جانب او تأکید می‌کند<ref> التفسیر الکبیر، ج ۱، ص ۲۳۲.</ref>.

* [[قرآن کریم]] در موارد بسیاری اسم [[رب]] را همراه اسمای دیگر یاد می‌کند که هر کدام افزون بر بیان ویژگی خاصّ آن مورد، در [[ظهور]] شأنی از [[شئون]] [[ربوبیت]] عام [[خدا]] نقش دارد؛ مثلاً یادکرد دو اسم {{متن قرآن|الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>«بخشنده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> و {{متن قرآن|الرَّحِيمِ}}<ref>«بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> پس از {{متن قرآن|رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«پروردگار جهانیان را» سوره فاتحه، آیه ۲.</ref> در آغاز [[سوره]] [[حمد]]، می‌نمایاند که [[تربیت الهی]] موجودات، براساس فراگیری [[احسان]] و [[رحمت]] اوست؛ نه جلب یا دفع زیان؛ همچنین چون معنای "[[رب]]" برای برخی [[قهر]] و [[جبروت]] را تداعی می‌کند، [[خدا]] با ذکر این دو اسم آنان را به [[رحمت]] و احسانش توجه می‌دهد، تا آنها میان [[اعتقاد]] به [[صفات جمال]] و صفات جلال را که هر دو نشان [[کمال مطلق]] خدایند، یکجا داشته باشند و خواسته است به [[بندگان]] خویش بفهماند [[ربوبیت]] وی [[ربوبیت]] [[رحمت]] و [[احسان]] است، تا [[محبت]] آنان را به خود جلب کرده، نیز ایشان به فراهم آوردن [[رضایت]] او روی آورند.

*البته فراگیر بودن [[رحمت خدا]] با عقوبت‌های [[دنیایی]] و عذاب‌های [[آخرتی]] [[متجاوزان]] به [[حدود الهی]] منافاتی ندارد، زیرا این گونه امور، گرچه ظاهرشان [[قهر]] و [[انتقام]] است، با نگاه به [[حقیقت]] و [[غایت]] آنها از مصادیق [[رحمت]] و مایه [[تربیت]] [[مردم]] و هشداری درباره وقوع [[انحراف‌ها]] و شقاوت‌هایند <ref>المنار، ج ۱، ص ۵۱.</ref>. افزون بر این، گفته شده: از آنجا که [[رب]]، مالک [[بندگان]] و مدبّر امور آنان است و هرکسی را عادلانه [[پاداش]] می‌دهد و [[حقّ]] [[ستمدیدگان]] را از [[ظالمان]] می‌ستاند، مایه [[ترس]] اشخاص و [[چیرگی]] [[خوف]] بر امیدشان می‌گردد، چون آنان معمولاً در مورد [[تکالیف الهی]] و [[حقوق مردم]] مقصِّرند، از این رو [[خدا]] صفتِ [[ربوبیّت]] خویش را با صفت [[رحمت]] همنشین ساخته، تا [[بندگان]] در کنار [[هراس]] از [[عدالت خدا]] به [[رحمت]] او نیز [[امیدوار]] باشند، به شکلی که هیچ‌کدام بر دیگری [[غلبه]] نکند و از [[رحمت]] با دو اسم {{متن قرآن|الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ}}<ref>«بخشنده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> و {{متن قرآن|الرَّحِيمِ}}<ref>«بخشاینده» سوره فاتحه، آیه ۱.</ref> یاد کرده، تا رحمان بر نهایت کمالِ اتصاف به [[رحمت]] دلالت کند و [[رحیم]] بر این مطلب که این [[رحمت]] از صفات ذاتیِ معنویِ متعلق به [[بندگان]] به طور حتم است: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا}}<ref>«خداوند نسبت به شما بخشاینده است» سوره نساء، آیه ۲۹.</ref>؛ {{متن قرآن|وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref><ref> المنار، ج ۱، ص ۷۴ ـ ۷۵.</ref> گفتنی است دو صفت [[ربوبیّت]] و [[رحمت]]، گویای همه معانی صفات [[افعال]] الهی‌اند، زیرا ربِّ [[بندگان]] کسی است که تمام لوازم مربوط به [[آفرینش]]، [[رزق]] و [[تدبیر امور]] آنان را از روی [[احسان]] به آنها عطا می‌کند؛ یعنی کارهایش مدلول اسماءِ [[افعال]] اوست؛ نظیر [[خالق]]، رازق، باری، [[مصوّر]]، قهّار، [[وهّاب]]، [[رزّاق]]، فتاح، [[قابض]]، [[باسط]]، خافض، رافع، [[معزّ]]، [[مذلّ]]، حَکمِ [[عدل]]، لطیف، خبیر، [[حلیم]]، [[محیی]]، [[ممیت]]، [[ضارّ]]، [[نافع]]، باعث، [[شهید]]، [[توّاب]]، [[غفور]]، [[رئوف]]، شکور، [[مانع]] <ref>المنار، ج ۱، ص ۷۵.</ref>.

:* [[غفور]]: {{متن قرآن|وَرَبٌّ غَفُورٌ}}<ref>«پروردگاری آمرزنده» سوره سبأ، آیه ۱۵.</ref>،

:*{{متن قرآن|ذُو مَغْفِرَةٍ }}: {{متن قرآن| وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو مَغْفِرَةٍ }}<ref>«پروردگارت با وجود ستم مردم آمرزگار آنهاست» سوره رعد، آیه ۶.</ref>،

:* [[بصیر]]: {{متن قرآن| وَكَانَ رَبُّكَ بَصِيرًا}}<ref>«پروردگار تو بیناست» سوره فرقان، آیه ۲۰.</ref>،

:* [[هادی]] و [[نصیر]]: {{متن قرآن| وَكَفَى بِرَبِّكَ هَادِيًا وَنَصِيرًا}}<ref>«پروردگارت (تو را) رهنما و یاور بس» سوره فرقان، آیه ۳۱.</ref>،

:*قدیر: {{متن قرآن| وَكَانَ رَبُّكَ قَدِيرًا}}<ref>«و پروردگار تو تواناست» سوره فرقان، آیه ۵۴.</ref>،

:*{{متن قرآن|ذُو فَضْلٍ}}: {{متن قرآن|وَإِنَّ رَبَّكَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ }}<ref>«و به راستی پروردگارت به مردم بخششی (بزرگ) دارد» سوره نمل، آیه ۷۳.</ref>،

:* [[کریم]]: {{متن قرآن|مَا غَرَّكَ بِرَبِّكَ الْكَرِيمِ}}<ref>«چه تو را با پروردگار بخشنده‌ات به خیرگی وا داشت؟» سوره انفطار، آیه ۶.</ref>،

:* [[رحیم]]: {{متن قرآن|مِنْ رَبٍّ رَحِيمٍ}}<ref>«از (سوی) پروردگاری بخشاینده (می‌شنوند)» سوره یس، آیه ۵۸.</ref>،

:*{{متن قرآن|ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ }}: {{متن قرآن|رَبُّكُمْ ذُو رَحْمَةٍ وَاسِعَةٍ }}<ref>«پروردگارتان دارای بخشایشی گسترده است» سوره انعام، آیه ۱۴۷.</ref>،

:*علیم و [[حکیم]]: {{متن قرآن| إِنَّ رَبَّكَ عَلِيمٌ حَكِيمٌ}}<ref>«پروردگار تو دانایی فرزانه است» سوره یوسف، آیه ۶.</ref>،

:* [[عزیز]] [[رحیم]]: {{متن قرآن|وَإِنَّ رَبَّكَ لَهُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ}}<ref>«و بی‌گمان پروردگار توست که پیروز بخشاینده است» سوره شعراء، آیه ۹.</ref>،

:* [[عزیز]] علیم: {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكَ يَقْضِي بَيْنَهُمْ بِحُكْمِهِ وَهُوَ الْعَزِيزُ الْعَلِيمُ}}<ref>«همانا پروردگارت میان آنان به حکم خویش داوری خواهد کرد و اوست که پیروز داناست» سوره نمل، آیه ۷۸.</ref>،

:*قوی [[عزیز]]: {{متن قرآن| إِنَّ رَبَّكَ هُوَ الْقَوِيُّ الْعَزِيزُ}}<ref>«بی‌گمان پروردگار توست که توانمند پیروزمند است» سوره هود، آیه ۶۶.</ref>،

:*{{متن قرآن|سَمِيعُ الدُّعَاءِ}}: {{متن قرآن| إِنَّ رَبِّي لَسَمِيعُ الدُّعَاءِ}}<ref>«به راستی پروردگارم شنوای دعاست» سوره ابراهیم، آیه ۳۹.</ref>،

:* [[وکیل]]: {{متن قرآن| وَكَفَى بِرَبِّكَ وَكِيلًا}}<ref>«و پروردگارت (آنان را) کارساز ، بس» سوره اسراء، آیه ۶۵.</ref>،

:*{{متن قرآن|سَرِيعُ الْعِقَابِ}}: {{متن قرآن| إِنَّ رَبَّكَ سَرِيعُ الْعِقَابِ}}<ref>«بی‌گمان پروردگار تو زودکیفر است» سوره انعام، آیه ۱۶۵.</ref>،

* [[خردمندان]] نیز از [[پروردگار]] می‌خواهند آنان را از [[عذاب]] [[آتش]] در [[امان]] نگاه دارد: {{متن قرآن| رَبَّنَا... فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ}}<ref>«(پروردگارا... ما را از عذاب آتش (دوزخ) باز دار» سوره آل عمران، آیه ۱۹۱.</ref> و گناهانشان را آمرزیده و بدی‌های آنان را بپوشاند و با نیکانشان بمیراند: {{متن قرآن| رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَارِ}}<ref>«پروردگارا، گناهان ما را بیامرز و از بدی‌های ما چشم بپوش  و ما را با نیکان بمیران» سوره آل عمران، آیه ۱۹۳.</ref> و آنچه را به زبان پیامبرانش به آنها [[وعده]] داده عطایشان کند و در [[رستاخیز]] آنان را رسوا نسازد: {{متن قرآن|رَبَّنَا وَآتِنَا مَا وَعَدْتَنَا عَلَى رُسُلِكَ وَلَا تُخْزِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّكَ لَا تُخْلِفُ الْمِيعَادَ}}<ref>«پروردگارا! و آنچه با پیامبرانت به ما وعده کردی عطا کن و روز رستخیز ما را خوار مگردان؛ بی‌گمان تو در وعده (خود) خلاف نمی‌ورزی» سوره آل عمران، آیه ۱۹۴.</ref> در [[آیات]] ۱۹۱ ـ ۱۹۴ سوره [[آل عمران]] دعاهایی یاد می‌شوند که در آنها لفظ {{متن قرآن|رَبَّنَا}} ۵ بار تکرار می‌گردد و پس از دعاهای یاد شده در [[آیه]] ۱۹۵ می‌فرماید: [[پروردگار]] آنان ([[خردمندان]]) دعایشان را [[اجابت]] کرد: {{متن قرآن|فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ}}<ref>«آنگاه پروردگارشان به آنان پاسخ داد » سوره آل عمران، آیه ۱۹۵.</ref>، از این‌رو [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: اگر کسی خواسته‌ای داشته باشد و ۵ بار {{متن قرآن|رَبَّنَا}} بگوید، حاجتش برآورده می‌شود<ref>تاج التراجم، ج ۱، ص ۴۵۳؛ تفسیر قرطبی، ج ۴، ص ۳۱۸؛ منهج الصادقین، ج ۲، ص ۴۱۷.</ref>.

*به گفته برخی در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ يُغْشِي اللَّيْلَ النَّهَارَ يَطْلُبُهُ حَثِيثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلَا لَهُ الْخَلْقُ وَالْأَمْرُ تَبَارَكَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«به راستی پروردگارتان همان خداوند است که آسمان‌ها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر اورنگ (فرمانفرمایی جهان) استیلا یافت، شب را بر روز می‌پوشاند- که آن را شتابان می‌جوید- و خورشید و ماه و ستارگان را رام فرمان خویش آفرید؛ آگاه باشید که آفرینش و فرمان او راست؛ بزرگوار است خداوند پروردگار جهانیان» سوره اعراف، آیه ۵۴.</ref> برای [[خردمندان]] [[بشارت]] بزرگی است، زیرا براساس آن کمالِ [[قدرت]]، [[حکمت]] و [[رحمت]] [[پروردگار]] به پایه‌ای است که این اشیای بزرگ را [[آفریده]] و [[خیرات]] و [[منافع]] گوناگونی را در آنها به [[ودیعت]] نهاده است و دارنده چنین پروردگاری سزاوار نیست در نیازهایش بر غیر او [[اعتماد]] داشته و نزد جز او رود<ref>التفسیر الکبیر، ج ۱۴، ص ۱۰۱.</ref>، از این رو [[خدا]] در [[آیه]] پسین سفارش می‌کند [[مردم]] [[پروردگار]] خویش را به [[زاری]] و نهانی بخوانند که او تجاوزکاران را [[دوست]] نمی‌دارد: {{متن قرآن|ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ}}<ref>«پروردگارتان را به لابه و نهانی بخوانید که او تجاوزگران را دوست نمی‌دارد» سوره اعراف، آیه ۵۵.</ref> در بیان [[راز]] ذکر اسم "[[رب]]" به جای اسم [[الله]] در [[آیه]] {{متن قرآن|قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ}}<ref>«بگو: به پروردگار سپیده‌دم پناه می‌برم» سوره فلق، آیه ۱.</ref> وجوهی ذکر شده؛ از جمله اینکه اسم "[[رب]]" به [[تربیت]] اشاره دارد؛ گویا [[خدا]] به [[پیامبر]]{{صل}} ـ و دیگران ـ می‌گوید [[قلب]] تو از آنِ من است، پس [[محبّت]] غیر مرا در آن راه مده؛ [[زبان]] تو از آنِ من است، از این رو نام غیر مرا بر زبان مران؛ [[بدن]] تو مِلک من است، بنابراین آن را به [[خدمت]] دیگران سرگرم مکن و اگر چیزی خواستی، آن را تنها از من بخواه؛ چنانچه [[علم]] می‌خواهی، بگو: پروردگارا! [[علم]] مرا افزون کن: {{متن قرآن|قُلْ رَبِّ زِدْنِي عِلْمًا}}<ref>«بگو: پروردگارا! بر دانش من بیفزای!» سوره طه، آیه ۱۱۴.</ref>؛ اگر [[دنیا]] می‌خواهی، آن را از [[فضل]] و [[رحمت]] من بجوی: {{متن قرآن| وَاسْأَلُوا اللَّهَ مِنْ فَضْلِهِ }}<ref>«و بخشش خداوند را درخواست کنید» سوره نساء، آیه ۳۲.</ref>؛ چنانچه از ضرری می‌ترسی، بگو: به [[پروردگار]] سپیده [[پناه]] می‌برم: {{متن قرآن|قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ}}<ref>«بگو: به پروردگار سپیده‌دم پناه می‌برم» سوره فلق، آیه ۱.</ref>، زیرا من تنها کسی هستم که خودم را به شکافنده صبح: {{متن قرآن|فَالِقُ الْإِصْبَاحِ }}<ref>«شکافنده بامداد» سوره انعام، آیه ۹۶.</ref> و دانه و هسته: {{متن قرآن| فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَى }}<ref>«شکافنده هسته و دانه است» سوره انعام، آیه ۹۵.</ref> ستوده و من همه این [[کارها]] را برای تو انجام داده‌ام؛ آیا با وجود اینها من تو را از آفات و [[خطرها]] نگه نمی‌دارم؟!<ref>التفسیر الکبیر، ج ۳۲، ص ۱۹۱.</ref><ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[رب / اسماء و صفات (مقاله)|رب / اسماء و صفات]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>.

*افزون بر این، اسناد [[ربوبیت]] [[جهان]] به [[خدا]] مستلزم [[نفی]] وسائط مباشر نیست، چون آنها با وجود موجودیّت و تأثیرشان، ذات، صفت و فعلشان در ذات، صفت و فعل [[خدا]] فانی است، پس می‌توان فعل آنان را با آنکه فعل آنهاست، از ایشان سلب کرد و به [[خدا]] نسبت داد: {{متن قرآن|وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَكِنَّ اللَّهَ رَمَى }}<ref>«و چون تیر افکندی تو نیفکندی بلکه خداوند افکند» سوره انفال، آیه ۱۷.</ref> و حرکت در مورد وسائط جایز است<ref>[[حسن رمضانی|رمضانی، حسن]]، [[رب / اسماء و صفات (مقاله)|رب / اسماء و صفات]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref>.

* [[قرآن کریم]]، افزون بر تأکید بر [[ربوبیّت]] عمومی [[خدا]] بر موجودات {{متن قرآن|قُلْ أَغَيْرَ اللَّهِ أَبْغِي رَبًّا وَهُوَ رَبُّ كُلِّ شَيْءٍ وَلَا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلَّا عَلَيْهَا وَلَا تَزِرُ وَازِرَةٌ وِزْرَ أُخْرَى ثُمَّ إِلَى رَبِّكُمْ مَرْجِعُكُمْ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ}}<ref>«بگو: آیا جز خداوند پروردگاری بجویم حال آنکه او پروردگار هر چیز است و هیچ کس کاری (زشت) جز به زیان خویش نمی‌کند و هیچ باربرداری بار (گناه) دیگری را بر نمی‌دارد سپس بازگشتتان به سوی پروردگارتان است آنگاه شما را به آنچه در آن اختلاف می‌ورزیدید آگاه می‌گرداند» سوره انعام، آیه ۱۶۴.</ref>. [[عنایت]] ویژه‌ای به [[ربوبیت]] و [[تربیت]] [[انسان‌ها]] دارد که برخی آن را به استناد [[آیه]] {{متن قرآن|أُولَئِكَ عَلَى هُدًى مِنْ رَبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref>«آنان از (سوی) پروردگارشان به رهنمودی رسیده‌اند  و آنانند که رستگارند» سوره بقره، آیه ۵.</ref> عین [[هدایت]] آنان دانسته‌اند <ref>تفسیر سید مصطفی خمینی، ج ۳، ص ۸۳.</ref>.

* [[رب]] [[حضرت]] ختمی تعیّن اوّل است که اصل [[اسمای الهی]] و منشأ و منتهای [[ربوبیّت]] است<ref>رسالة النصوص، ص ۱۵.</ref> و تجلّی اوّل است که مسمّای "هو" و [[باطن]] اسم "[[الله]] ‌" و منتهای همه تعیّنات است؛ {{متن قرآن|وَإِلَيْهِ يُرْجَعُ الْأَمْرُ كُلُّهُ}}<ref>«و همه کارها بدو باز گردانده می‌شود» سوره هود، آیه ۱۲۳.</ref><ref>مصباح الانس، ص ۳۶۴.</ref>.

* [[رب]] الارباب بودن [[خدا]] نیز به اعتبار [[اسم اعظم]] و تعیّن اوّل است که منشأ تمام اسماء، [[غایت]] همه غایات و دارای جمیع مطالب است و [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَنَّ إِلَى رَبِّكَ الْمُنْتَهَى}}<ref>«و اینکه پایان (هر چیز) به سوی پروردگار توست» سوره نجم، آیه ۴۲.</ref> به آن اشاره دارد، بنابراین [[ربوبیّت]] ویژه [[رسول الله]]{{صل}} [[ربوبیت]] عظماست<ref>المقدمات من نص النصوص، ص ۴۵۲.</ref>، زیرا [[تربیت]] هر پدیده‌ای مناسب با همان موجود است؛ مثلاً [[ربوبیت]] [[رسول اکرم]]{{صل}} با [[ربوبیت]] دیگران، اعم از [[پیامبران]]، [[فرشتگان مقرّب]] و توده [[مردم]] متفاوت است.