بنی‌تغلب: تفاوت میان نسخه‌ها

([[قلقشندی]]، نهایة الارب، ص۱۸۶؛ دینوری، [[اخبار]] الطوال، ص۵۵)

یا [[اخنس بن شهاب]] آورده:

فوارسها من تغلب ابنة وائل حماة کمیاه لیس فیهم اشایب (شیخو، شعراء النصرانیه قبل الاسلام، ص۱۸۶)</ref> استناد کرده‌اند. اما این این گفته آنان، دارای پاسخی از پیش گفته است و آن این که لغویین، ذکر "ابنة" به جای "ابن" و بیان اصطلاحاتی نظیر"تغلب بنت وائل" به جای "تغلب بن وائل" در استعمالات شعری و ادبی را به جهت توجه به [اسم] [[قبیله]] و معنای آن دانسته، نمونه مشابه آن را استعمال "[[تمیم]] بنت مرّ "به جای "تمیم بن مرّ " در برخی اشعار و مکتوبات ادبی گذشته عنوان کرده‌اند.<ref> ابن منظور، لسان العرب، ج۱، ص۶۵۲؛ مرتضی زبیدی، تاج العروس، ج۲، ص۲۹۳.</ref>

تغلب بن وائل را برادرانی بوده که بکر و غنز و شُخَیص چهره‌های معروف و شناخته شده آنانند و هر کدامشان، بعدها در رأس [[قبایل]] خود قرار گرفتند.<ref> ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۱-۲؛ ابن قتیبه، المعارف، ص۹۵؛ ابن درید، الاشتقاق، ص۳۳۵.</ref> تغلب همچنین سه پسر به نامهای غَنْم، اَوْس و عِمران داشت<ref> ابن کلبی، جمهرة النسب، ج ۲، ص۲۹۸؛ ابن قتیبه، المعارف، ص۹۵.</ref> اما، از آنجا که اغلب بزرگان و مشاهیر تغلبی از [[نسل]] غنم بودند، از این رو، در کتب انساب و شجره [[نامه‌ها]] منحصراً به این نسل توجه شده است.<ref> د. اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه.</ref> [[طوایف]] مختلفِ قبیله تغلب عمدتاً از نسل شش تن از [[فرزندان]] [[بکر بن عمرو بن غنم]] به نام‌های «جُشَم»، «مالک»، «عمرو»، «ثَعلبه»، «معاویه» و حارث‌اند که به سبب شباهت چشمهایشان با چشم نوعی مار، اَراقِم (جمع اَرقم، نوعی مار خالدار) [[لقب]] گرفته بودند.<ref> ابن کلبی، جمهرة النسب، ج ۲، ص۲۹۸؛ ابن درید، الاشتقاق، ص۳۳۶؛ دانشنامه جهان اسلام، ج. ۱ ص. ۳۶۶۲، ستار عودی.</ref> تغلبیان به شاخه‌های متعددی تقسیم می‌‌گردند که از مشهورترین آن می‌‌توان به شعبه‌های: بنی عِکَب -که خود به دو شاخۀ [[بنی عدی]] و [[بنی کنانه]] تقسیم شده‌اند-،<ref> ابن قتیبه، المعارف، ص۹۶؛ ابن درید، الاشتقاق، ص۳۳۷.</ref> [[بنی وحد]]، [[بنی حمدان]]<ref> بر اساس غالب روایات و ارجح آنها بنی حمدان بطنی از بنی تغلبند و نظر امثال همدانی (همدانی، صفة جزیرةالعرب، ص۱۳۳) که آنان را از موالیان بنی تغلب برشمرده، بسیار شاذ و نادر است. علاوه بر آن، حمدانیان به نسبت شان به تغلب بن وائل، شدیداً فخر می‌‌فروختند به گونه ای که این غلو در تمجید از تغلب، در اشعار ابوفراس حمدانی کاملاً نمود دارد. (رمزیه الاطرقجی،تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۵۴.)</ref> ([[ملوک]] [[شیعه]] [[موصل]])، [[بنی عتاب]]، [[بنی فَدَوْکَس]]، اراقم -که خود جمع چند شاخه است- و بنی شعبه -در [[طائف]]-<ref> نک: ابن درید، الاشتقاق، ص۶۸، ۳۳۶-۳۳۸؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۳۰۴؛ ابن عنبه، الفصول الفخریة، ص۶۱؛ سویدی، سبائک الذهب، ص۲۳۳، ۲۳۷.</ref> اشاره کرد. از این [[قبیله]] از [[قرن هفتم]] به بعد آثار چندانی در دست نیست چنان که به نوشته [[ابن سعید مغربی]] وی سراسر جزیرة ابن [[عمر]] و دیار [[ربیعه]] را گشته، اما کوچکترین اثری از تغلبیان به صورت قبیله‌ای نیرومند و مستقل [[عرب]] نیافته است.<ref>ابن سعید مغربی، المغرب فی حلی المغرب، ج ۲، ص۶۰۲.</ref> به عقیدة [[الاطرقجی]]<ref> الاطرقجی، «تغلب و دورها فی التاریخ»، ج۹، ص۱۶۹.</ref> از [[قرن نهم]] دیگر نامی از این قبیله پُرآوازه یافته نشده است. اما برخی از [[پژوهشگران]] معاصر بر این اعتقادند که هم اکنون شماری از [[قبایل]] کهن با نام‌های دیگری در شبه [[جزیره عربستان]] ساکنند؛ چندان که [[قبایل]] [[تغلب]] امروزه با نام دَواسِر در عسیر تهامه [[زندگی]] می‌‌کنند و قبایل دیگری از تغلب هم با نام [[عنزه]] در جنوب شبه جزیره به سر می‌‌برند که خاندان‌های سلطنتی [[آل]] سعود، [[آل]] [[خلیفه]] و آل الصباح در [[عربستان]] و [[بحرین]] و [[کویت]] از همین قبیله‌اند.<ref> محمد سلیمان طیب، ج۱، ص۴۱-۴۴ و ۴۸-۴۹؛ عبدالعزیز ابراهیم أحیدب، ص۳۰،۳۷.</ref>

== مواطن [[بنی تغلب]] ==

خاستگاه اولیه تغلبیان را –به مانند دیگر تیره‌های [[ربیعه]]-، تِهامه گفته‌اند. آنان سپس، بتدریج از آنجا به دیگر بلاد از جمله [[حجاز]] و نَجد و [[بحرین]] و دیار ربیعه -که در حوالی سنجار و نصیبین قرار داشت- [[مهاجرت]] کردند. <ref> جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج ۴، ص۴۹۰؛ الاطرقجی،«تغلب و دورها فی التاریخ»،ص ۱۵۵.</ref> درباره [[تاریخ]] این مهاجرتها و علل آن [[اختلاف]] نظر وجود دارد. برخی [[مورخان]]، یکی از عمده دلیل‌های پراکنده شدن تغلبیان و به‌ویژه مهاجرت آنان از سرزمین‌های اصلی خود در شبه [[جزیره عربستان]] به دیار ربیعه را [[جنگ]] بَسوس و جنگ‌هایی که پس از آن به [[انگیزه]] [[خونخواهی]] [[کلیب]] برپا شده، دانسته اند<ref>البته این عقیده همان گونه که در ادامه خواهد آمد، خلاف نظر برخی مورخین و گزارشات تاریخی آنان است. از جمله این مورخان، طبری است که در یکی از گزارشات خود در باب وقایع پیش از اسلام نقل کرده که: شاپور ذوالاکتاف –پادشاه ساسانی ایران-(۳۱۰ـ۳۷۹ میلادی)، حین بازگشت از فتوحات خود در جزیرة العرب، [در اواسط قرن چهارم میلادی و سالها پیش از آغاز جنگ بسوس] به دسته‌هایی از تغلبیان ساکن در دیار ربیعه حمله برده است. (طبری، تاریخ، ج ۲، ص۵۷)</ref> که از حدود ۵۳۰ میلادی به بعد، بین آنان و پسر عموهایشان از قبیله [[بنی بکر بن وائل]] رخ داد. این جنگ‌های طولانی، آنان را به شدت در تنگنا قرار داد و هر دو [[قبیله]] را مجبور به کوچیدن به [[اراضی]] شمالی‌تر در زمان‌های مختلف کرده است. از دیگر اسبابی که باعث مهاجرت [[قبایل]] ربیعه –از جمله بکر و [[تغلب]]- به این منطقه شد می‌‌توان به [[عصبیت]] قبیله‌ای، ازدیاد [[جمعیت]] همراه با کمبود [[ارزاق]] اشاره کرد. [[راویان]] [[اخبار]]، نخستین فرد از بطون تغلب که در جزیره فراتیه فرود آمد را [[علقمة بن سیف بن شرحبیل بن مالک بن سعد بن جشم بن بکر]] گفته‌اند و آورده‌اند که وی با [[مردم]] جزیره جنگید و با مغلوب کردن آنها، قومش را در آنجا ساکن نمود.<ref> ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۱۲۴.</ref> مردم [[ربیعه]] در مناطق پایین دست سرچشمه رودخانه [[فرات]]،<ref> السامر، الدولة الحمدانیه فی الموصل و حلب، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹.</ref> واقع در میان [[موصل]] به طرف رأس عین و نصیبین و خابور،<ref> جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج ۴، ص۴۹۰-۴۹۱.</ref> [[مسکن]] گزیدند؛ از این رو این [[سرزمین]] را از آن پس، دیار ربیعه خواندند. <ref> السامر، الدولة الحمدانیه فی الموصل و حلب، ج۱، ص۱۶۸-۱۶۹؛ رمزیه الاطرقجی، تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۵۵.</ref> البته دیار ربیعه، سرزمین وسیعی بود با [[شهرها]] و آبادی‌های بسیار که در مآخذ گوناگون به مناسبت [[جنگ‌ها]] یا حوادث دیگر از آنها نام برده شده است، از جمله این آبادی‌ها، جزایر فرسان، موضع العقارب -حوالی نصیبین که مسکن اصلی [[آل حمدان]] بود-، حوالی [[جبل]] سنجار و نیز اطراف سواد [[عراق]] میان بلد بکر و [[بلد]] [[قضاعه]] و جزیرۀ ابن [[عمر]] است. <ref> همدانی، صفة جزیرةالعرب، ص۹۶، ۲۴۶، ۲۸۴؛ هورینی، شرح دیباچة القاموس، ص۳۸۴.</ref> جزیرۀ ابن عمر در شمال بین‌النهرین در سدۀ دوم [[هجری]] به دست [[حسن بن عمر]] تغلبی پدید آمد و برای سده‌ها از رونق [[اقتصادی]] برخوردار بود و همچنین [[مسیحیت]] در آن رونقی داشت.<ref> غندور، تاریخ جزیرة ابن عمر، ص۲۳۰، ۲۵۹، ۳۳۷.</ref> همچنین [[شهر]] [[رحبه]] در کرانۀ [[رود فرات]]،<ref> سویدی، سبائک الذهب، ۲۲۸.</ref> جزیرۀ فراتیه، ماردین و دارا،<ref> ابن قتیبه، المعارف، ص۹۴؛ شمیسانی، مدینة ماردین، ص۷۲.</ref> وادی ظبی بر فرات و الاَحَصّ نیز از دیگر آبادی‌های این سرزمین برشمرده شده است.<ref> سرحانی، جامع انساب قبائل العرب، ص۳۵؛ مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مقاله بنی تغلب، محمد نوری.</ref> البته برخی [[صاحب نظران]] را [[اعتقاد]] بر این است که [[هجرت]] بزرگ بکر و [[تغلب]] به دیار ربیعه، سالها قبل از وقوع سلسله جنگ‌های موسوم به بسوس و در دوران [[حکومت]] ذی نواس بر [[یمن]] -در سال ۳۸۰ میلادی- اتفاق افتاده،<ref> دائرة المعارف الاسلامیه، ماده تغلب، ج۵، ص۳۲۴. این قول با برخی گزارشات تاریخی از جمله گزارش حمله شاپور ذوالاکتاف (۳۱۰ـ۳۷۹ میلادی) به دسته‌هایی از تغلبیان (در اواسط قرن چهارم میلادی) ساکن دیار ربیعه منطبق است. (ر. ک. طبری، تاریخ، ج ۲، ص۵۷). </ref> و تا قرن‌ها و تا آغاز [[برپایی نظام اسلامی]] ادامه یافته است. در حد فاصل این [[زمان]] تا [[قرن ششم]] میلادی، پیوسته بخشی از آنان در مواطن اصلی شان سکنی داشتند و بقیه [[سرزمین]] [[مادری]] شان را به [[امید]] جایگاه بهتر ترک می‌‌کردند. <ref> احمد عطیة الله، القاموس الاسلامی، ج۱، ص۴۸۰.</ref> در ابتدای [[قرن نخست هجری]] (قرن ۷ میلادی) منازل بنوتغلب در وسط جزیره بین [[قرقیسیا]]<ref> همدانی، صفة جزیرةالعرب، ص۱۳۳.</ref> و سنجار و نصیبین و [[موصل]] در شمال و عانة و [[تکریت]] در جنوب<ref> دائرة المعارف الاسلامیه، ماده تغلب، ج۵، ص۳۲۴.</ref> واقع بود و بطونشان در «ثرثار» -بین سنجار و تکریت-<ref> بلاذری، فتوح البلدان، ج۱، ص۹۲۱.</ref> هم پراکنده شده بودند. «کباث» هم از دیگر مواطن [[ربیعه]] عنوان شده است که در جزیره واقع شده بود و [[بنی تغلب]] در [[دوران پیش از اسلام]]، بازاری را در آن برپا کرده بودند.<ref> حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۲۳۲.</ref> جماعتی از [[تغلب]] نیز، در مضارب بر کرانه شرقی نهر [[فرات]] نزدیک منبج و رصافه سکونت داشتند و بعدها به مناطق بالاتر در اطراف قنسرین و [[دمشق]] رفتند و در مناطق جنوبی تا [[عین التمر]] و [[جبل]] لاهة [[منزل]] کردند.<ref> رمزیه الاطرقجی، تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۵۶.</ref> «بکری» محدوده سرزمینی تغلب را بین خفان و عذیب در نزدیکی مرز [[شام]] دانسته که جز شواهد شعری دلیلی دیگر بر آن اقامه نشده است: «لیهن تراثی تغلب بنتة [[وائل]] اذا نزلوا بین العذیب و خفان»<ref> بکری، معجم ما استعجم، ج۳، ص۵۰۵.</ref>  

همچنین گروهی از بنی تغلب در سال ۱۹۹ هجری (۸۱۵ میلادی)، دیر [[اعلی]] در ارتفاعات شمال [[موصل]] مشرف بر دجله را [[مسکن]] خود ساختند.<ref> ازدی، تاریخ موصل، ص۳۳۸.</ref> و برخی در سُکَیر، ماکسین، شرعبیه و شهرهای کنار رود خابور ساکن گردیدند<ref> بکری، معجم ما استعجم، ج۱، ص۱۱۸؛ ابن اثیر، الکامل، ج۴، ص۳۱۰، ۳۱۴.</ref> جمعی دیگر نیز به منطقه [[آذربایجان]] رفتند<ref> دائرة المعارف الاسلامیه، ماده تغلب، ج۵، ص۳۲۴؛ شعر اخطل، ص۳۰۸.</ref> و در ایام [[حکومت]] شاپور ذی الاکتاف –پادشاه ساسانی [[ایران]]- نیز گروهی از [[بنی تغلب]] و [[عبدالقیس]] و [[بکر بن وائل]] در کرمان و توج و [[اهواز]] سکونت داده شدند.<ref> ازدی، تاریخ موصل، ص۳۸۱؛ طبری، تاریخ، ج ۲، ص۵۷، ۶۱؛ نولدکه، تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان، ص۱۱۸.</ref> عده‌ای هم در اطراف موصل فرود آمدند و سپس به این [[شهر]] نقل مکان کردند و در آن ساکن شدند. در حال حاضر نیز محله آنان در این شهر در باب الحدید در جنوب موصل به «محله التغالبه» و نیز «محله بارودجیه» معروف است. پس از [[فتوحات اسلامی]] نیز، [[قبایل]] دیگری مانند [[ازد]]، [[خزرج]]، [[تمیم]]، [[تغلب]]، شیبان و سلی<ref> السامر، الدولة الحمدانیه فی الموصل و حلب، ج۱، ص۴۶</ref> به این جمع افزوده شدند و به این شهر وارد شدند. [[بلاذری]] هم با ذکر این مطلب که پس از [[فتح موصل]] [[هرثمة بن عرفجه برقی]] آن را تقسیم‌بندی نمود، از سکونت قومی از [[عرب]] تغلب، [[ایاد]] و نمر در آن خبر داده است.<ref> بلاذری، فتوح البلدان، ص۳۲۷.</ref> گروهی از تغلبیان هم به [[بحرین]] و هجر رفتند و پس از [[اتحاد]] با [[بنی عقیل بن عامر بن صعصعه]] که در بحرین ساکن بودند علیه [[بنی سلیم]] دیگر ساکنان بحرین وارد [[نبرد]] شدند و آنان را از بحرین [[اخراج]] کردند.<ref> قلقشندی، نهایة الارب، ج۱، ص۳۴۲؛ رمزیه الاطرقجی، تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۵۶-۱۵۷.</ref> حضور آنان در این منطقه تا [[زمان]] [[سلجوقیان]]، همواره همراه با [[جنگ]] و غلبۀ آنان بر قبایل دیگر بوده، و پس از آن به موضع [[ضعف]] افتاده‌اند<ref> قلقشندی، صبح الاعشی، ج۱، ص۳۴۲.</ref> گروهی از [[بنی تغلب]] هم، [[پیش از ظهور]] [[اسلام]]، به [[مصر]] کوچیدند و با قبطیان درآمیختند.<ref>بکری، المسالک و الممالک، ص۹۱ </ref> برخی از [[مردم]] [[تغلب]] هم در [[کوفه]] ساکن شدند. در علت و چگونگی آمدن آنها به کوفه [[روایت]] شده که: [[سعد بن ابی وقاص]] هیأتی را نزد [[عمر بن خطاب]] فرستاد تا او را از [[اخبار]] فتوحاتی که به سرانجام رسیده بود باخبر سازند. در این هیأت، جماعتی از بنی تغلب حضور داشتند که برای [[عقد]] [[قرارداد]] برای [[قوم]] خود نزد [[عمر]] رفته بودند. عمر از آنان خواست تا اسلام بیاورند و هر که هم که اسلام قبول نکند باید [[جزیه]] بدهد. [[نمایندگان]] تغلب این امر را موجب گریزان شدن قومشان و [[الحاق]] به [[عجم]] دانستند از این رو پیشنهاد دادند که کماکان بر [[آیین]] خود –مسیحیت- بمانند و [به جای جزیه] [[مالیات]] بدهند. اما عمر نپذیرفت ولی مبلغ جزیه را کاهش داد و به اندازه مالیات نمود به شرطی که [[فرزندان]] تازه [[تولد]] یافته را [[نصرانی]] نکنند. پس تغلبی‌ها به همراه [[اتباع]] خود از بنی نمر و [[ایاد]] به [[مدائن]] نزد سعد بن ابی وقاص کوچ کردند و سپس با تأسیس کوفه در سال ۱۷ هجری، همراه با او وارد کوفه شدند.<ref> طبری، تاریخ، ج۴، ص۴۰؛ ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۵۲۷.</ref> در [[تأیید]] این خبر می‌‌توان به روایت [[ابوالفرج اصفهانی]] که در آن از وجود قبایلی از [[اعراب]] نصرانی در بیابان کوفه خبر داده شده، استناد کرد. <ref> ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۲، ص۱۳۷؛ رمزیه الاطرقجی، تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۵۷-۱۵۸.</ref> بنی تغلب پس از اسکان در کوفه، محله ای را در این [[شهر]] به خود اختصاص دادند و همراه با [[قبایل]] [[بکر بن وائل]] و دیگر قبایل [[ربیعه]] -غیر از [[عبد القیس]]- یکی از «اسباع» کوفه را تشکیل دادند.<ref> ثقفی کوفی، الغارات، مقدمه، ج۱، ص۵۱.</ref> در این تقسیم‌بندی، هر محله‌ای دارای امیری بود که [[ریاست]] قبائل [[بکر بن وائل]] و [[تغلب]] و سایر [[قبایل]] [[ربیعه]] را [[وعلة بن محدوح ذهلی]] بر عهده داشت.<ref> ثقفی کوفی، الغارات، مقدمه، ج۱، ص۵۱.</ref> از آنجا که به گزارش [[بلاذری]]، قبایل نزاری در سمت [[غربی]] [[کوفه]] مستقر شدند<ref>بلاذری، فتوح البلدان، ص۲۸۶.</ref> و دیگران نیز این قبیله‌ها را نام برده‌اند، می‌‌توان [[اطمینان]] یافت که ربعی‌ها –از جمله تغلبی‌ها- در سمت غربی این [[شهر]] مستقر بوده‌اند.

==[[تاریخ]] [[جاهلی]] [[تغلب]] ==

 

 

== [[حیات اجتماعی]] [[بنی تغلب]] ==

تغلبیان در گذشته، به [[شغل]] [[کشاورزی]] و [[دامپروری]] [[اشتغال]] داشتند<ref> بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۸۲. اخطل -شاعر معروف بنی تغلب- هم در اشعارش به کشت نخل و گندم از سوی مردم قومش اشاره کرده است.</ref> و علاوه بر آن به [[تجارت]] نیز دست می‌‌زدند. آنان در کَباث، واقع در دیار [[ربیعه]]، بازاری بر پا نموده بودند<ref> یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۴، ص۲۳۲.</ref> و گروهی از آنان که در جزیرة فَرَسان، واقع در دریای سرخ، می‌‌زیستند، سالانه یک کاروان [[تجاری]] راهی [[حبشه]] می‌‌کردند.<ref> ابن حائک، صفة جزیرة العرب، ص۹۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۳، ص۸۷۴.</ref> جمعی از تغلبیان هم، شغل ملوانی پیشه کرده بودند و از راه تجارت دریایی کسب [[ثروت]] کرده بودند و بواسطه آن، به [[اقتدار]] و نفوذشان افزوده بودند که در اشعار قدیمی به این ملاحت و ملوانی بنی تغلب اشاره شده است.<ref> [[شعر]] الاخطل، ص۲۲۲. [[بیت]] ۱۰۲ از معلقه [[عمرو]] بن [[کلثوم]] اشاره به همین امر است:

 

او [[افتخار]] می‌‌کرد به قومش بنی تغلب و قائل است به این که کشتی‌های قومش دریا را در می‌‌نوردند و در آن [[غوطه]] می‌‌خورند. ([[دائرة المعارف]] الاسلامیه، ج۱۱، ص۴۶۳)</ref> آنان [[رشد]] [[جمعیت]] سریعی داشتند چندان که تبریزی در شرح خود بر معلقه [[عمرو بن کلثوم]] درباره این [[قوم]] چنین آورده که «اگر [[اسلام]] اندکی دیرتر می‌‌آمد بنی تغلب [[مردم]] را بلعیده بودند». که این تعبیر کنایه از قوت و سرعت انتشار [[تغلب]] است.<ref> تبریزی، شرح القصائد العشر، ص۱۰۸؛ رمزیه الاطرقجی،تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۷۳-۱۷۴.</ref> بنی تغلب از بسیاری جهات، با دیگر [[قبایل عرب]] متفاوت گشتند و [[آداب]] خاص خود را که به [[رسوم]] و [[سنن]] [[مسیحیان]] نزدیک‌تر بود، یافتند؛ مثلاً گوشت خوک می‌خوردند که در [[دوران جاهلیت]] [[اعراب]] [[بدوی]] نیز از آن [[کراهت]] داشتند.<ref> جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج ۷، ص۱۲۴. این تفاوت‌ها موجب شد تا اعراب دیگر، بنی تغلب را مستعرب بخوانند، نه به دلیل نژاد و نسب، بلکه به سبب سکونت آنها در سرزمین‌های نزدیک به روم شرقی و اختلاطی که به ناگزیر با رومیان یافتند، چنان‌که تأثیری که آنان از رومیان پذیرفتند به خوبی در فرهنگ و لهجۀ ایشان پیداست. (نک‍: جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج ۶، ص۵۹۹-۶۰۰).</ref> این تفاوت‌ها گاه باعث می‌شد شیوخ [[مسیحی]] تغلبی مورد [[تمسخر]] افراد [[قبایل]] دیگر، به‌ویژه [[دشمنان]] و حریفان [[جنگی]] خود قرار گیرند<ref> نک ‍: بلاذری، انساب الاشراف، ج۷، ص۶۱؛ مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مقاله بنی تغلب، محمد نوری.</ref> و گاه از سوی دیگر [[اعراب]] رانده شوند؛ چندان که از [[ابن عباس]] نقل شده که ذبیحه نصارای [[بنی تغلب]] را نباید خورد و با زنانشان نباید [[ازدواج]] کرد؛ آنان نه از مایند و نه از [[اهل کتاب]].<ref> بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۸۲.</ref> از جمله عادات [[زشت]] آنان [[شرب خمر]] بود که آن را بر اساس روایتی از [[امام علی]]{{ع}}، از [[نصاری]] گرفته بودند.<ref> زمخشری، تفسیر سوره مائده، آیه ۷.</ref> نقل است که شاعر معروفشان [[عمرو بن کلثوم]] آن قدر شراب [[خالص]] نوشید تا مرد. <ref> ابن اثیر، الکامل، ج ۱، ص۵۰۶.</ref> گفته شده که تغلبیان در [[صدر اسلام]]، برای [[حفظ]] عادات و [[رسوم جاهلی]] و استمرار شراب‌خواری خود به [[مسیحیت]] گرویدند و از این رو جزو اهل کتاب شمرده نمی‌شدند. <ref> ر. ک. دانشنامه جهان اسلام، ج. ۱ ص. ۳۶۶۲، ستار عودی.</ref>

پراکندگی تیره‌های گوناگون [[قبیله]] [[تغلب]] در مکان‌های مختلف، از [[زندگی]] در جنوب [[عربستان]] گرفته تا موج‌های مهاجرتی که در اثر [[جنگ‌ها]] و جست‌وجوی زمین‌های مناسب‌تر برای زندگی به سوی شمال به وقوع پیوست، موجب شد تا تغلبیان همواره در معرض آشنایی با [[عقاید]] و [[فرهنگ]] [[مردمان]] مختلف و تحت تأثیر آن قرار گیرند. آنان نیز بمانند دیگر [[قبایل]] داخلی عربستان، نخست، [[بت‌پرست]] بودند. وجود نام «[[عبد یغوث]]» در میان قبیله نشان از آن دارد که یغوث یکی از بت‌های آنان بوده است.<ref> جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۲۶۲؛ دلّو، جزیرةالعرب قبل الاسلام، ج۲، ص۱۸۶.</ref> «اوال» هم بتی بود که مورد [[پرستش]] قبایل [[ربیعه]] از جمله [[عبدالقیس]] و تغلب و بکر بود.<ref> ابن کلبی، الاصنام، ص۶۷. نک ‍: زکی پاشا، تکمله بر الاصنام کلبی، ص۱۰۷</ref> همچنان که بتانی چون «عوض»<ref> ابن کلبی، الاصنام، ص۷۰.</ref> و «محرق» –واقع در موضعی به نام [[سلمان]]-<ref> ابن کلبی، الاصنام، ص۷۱. ابن حبیب این بت را معبود همه طوایف ربیعه معرفی کرده است. ابن حبیب بغدادی، المحبر، ص۳۱۷.</ref> نیز [[معبود]] مردمان این [[قوم]] قرار گرفته بود. بنی‌تغلب نیز همانند بیشتر [[اعراب جاهلی]] کعبه‌هایی داشتند که به احتمال [[قوی]]، خانۀ بتهای آنان بوده، و به دور آن [[طواف]] می‌کرده‌اند.<ref> جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۴۱۶.</ref> علاوه بر آن، [[مهاجرت]] به عرصه‌های شمالی و اقامت در دیار ربیعه و تماس مداوم با مناطق مسیحی‌ نشین<ref> شام مسکن مسیحیان رومی یا تحت سیطرۀ رومیان بود و از غرب به مصر و حبشه راه داشت که مسیحیت در آنجا نیز رسوخ کرده بود و در شرق نیز آل منذر که در مرز ایران و عربستان حکومت می‌کردند، مسیحی بودند.</ref> و [[رومیان]] مسیحیِ [[شام]]، بیشتر آنان را که به این مناطق مهاجرت کرده بودند به سوی [[آیین مسیحیت]] سوق داد.<ref> ابن رشیق، العمدة فی محاسن الشعر و آدابه و نقده، ج ۲، ص۱۹۴؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۱، ص۶۳۱ـ۶۳۲. نک ‍: ابن خلدون،تاریخ، ج۲(۳)، ص۶۲۳).</ref> با این‌همه، به دقت نمی‌توان [[تاریخی]] برای [[نفوذ]] [[مسیحیت]] در [[قبیله]] تعیین نمود<ref> برو، تاریخ العرب القدیم، ص۳۰۷-۳۰۸؛ مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مقاله بنی تغلب، محمد نوری.</ref> گفته شده است که احودمه یا احودمی یکی از [[شاگردان]] [[یعقوب]] البرداعی -متولد سال ۵۰۰ میلادی- که از [[معتقدان]] به [[طبیعت]] واحد برای [[حضرت مسیح]]{{ع}} بود، به نصیبین و میان تغلبیان رفت و به تبیلغ [[آیین مسیحیت]] پرداخت.<ref> جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۸۱-۸۲.</ref> ورود برخی از کاهنین و [[رهبانان]] به منطقه و اسکان آنان میان [[بنی تغلب]]، باعث [[ترویج]] و گسترش هر چه بیشتر این [[دین]] شد تا این که رفته رفته دیری که در [[زبان سریانی]] به «عین قنا» یا «عین الوکر» معروف بود و دیری دیگر در [[تکریت]] به نام «دیر جلتانی» -که در آنها اسقف‌هایی از بنی تغلب مشغول به کار بودند-، بنا نهاده شد. این [[مسیحیان]]، به مرکزیت دیر عاقول در [اطراف] [[کوفه]] فعالیت می‌‌کردند.<ref> جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۸۱-۸۲؛ رمزیه الاطرقجی، تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۱۷.</ref> نکته‌ بسیار حائز اهمیت دیگر این که، [[دولت]] [[روم]] شرقی یا بیزانس سخت اهتمام داشت که [[قبایل]] ساکن در قلمرو دولت خود را [[مسیحی]] سازد؛ زیرا در این صورت زمینۀ [[روحی]] و [[روانی]] کاملاً مناسبی برای تثبیت سلطۀ خود بر آنان فراهم می‌آورد؛<ref> جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۵۹۰.</ref> از این‌رو نه تنها قبیلۀ [[تغلب]]، بلکه همۀ قبایلی که به [[شام]] [[مهاجرت]] کردند، مسیحی شدند.<ref> ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۲، ص۱۶۰.</ref> گفته شده که [[هنگام ظهور]] [[اسلام]]، مسیحیت در [[غساسنه]]، مناذره، بکر و تغلب منتشر شده بود.<ref> صالح احمد العلی، محاضرات فی تاریخ العرب، ج ۱، ص۱۴۷؛ سالم عبدالعزیز، تاریخ العرب قبل الاسلام، ص۴۸۳.</ref> این قبایل نزد [[نسب‌شناسان]] [[عرب]] به عرب‌های منتصره معروف شدند تا میان آنان با عرب‌های [[بت‌پرست]] تمایزی باشد.<ref> جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۵۹۹.</ref> از مهمترین مناطق مسیحی‌نشین تحت [[حاکمیت]] این [[قبیله]] –علاوه بر موارد مذکور- می‌‌توان به جزایر فَرَسان -واقع در دریای سرخ- اشاره کرد. تغلبیان مسیحی در جزایر فَرَسان دارای [[کلیسا]] بودند و آیین‌های خویش را در آنجا [[اجرا]] می‌‌کردند.<ref> ابن حائک، صفة جزیرة العرب، ص۹۶؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج ۳، ص۸۷۴. </ref> جزیرۀ ابن [[عمر]] در شمال بین‌النهرین -که در سدۀ دوم [[هجری]] به دست [[حسن بن عمر تغلبی]] پدید آمد،- نیز از دیگر مناطقی بود که [[مسیحیت]] در آن رونقی داشت. [[روحانیان]] مشهور و بنامی از [[مسیحیان]] از این [[شهر]] برخاستند که از جمله آنان می‌‌توان به نام [[اسقف]] [[عثمان تغلبی]]، [[اسقف داوود]] و [[اسقف یوحنا]] اشاره کرد.<ref> غندور، تاریخ جزیرة ابن عمر، ص۲۳۰، ۲۵۹، ۳۳۷؛ مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مقاله بنی تغلب، محمد نوری.</ref> مهمترین زیارتگاهی که آنان همراه با مسیحیان [[عرب]] [[شام]] از جمله [[غساسنه]] به زیارتش می‌‌شتافتند، [[مشهد القدیس]] (سرجیوس) در رصافه بود. آنان این قدیس را [[شفیع]] خود قرار می‌‌دادند و در [[جنگ‌ها]] برایش پرچمی قرار می‌‌دادند و آن را در نبردهای خویش حمل می‌‌کردند.<ref> جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۲۱۶.</ref> تغلبیان پس از پذیرش [[آیین مسیحیت]]، بر [[حفظ]] آن [[اصرار]] ورزیدند چندان که با [[ظهور اسلام]]، گفتگوها جهت متقاعد کردن آنها جهت ورود به [[اسلام]] ثمره‌ای نداشت و جز بخش کوچکی از آنان، بقیه همچنان تا چند قرن بر [[دین]] خود [[تمسک]] جسته اسلام را در [[قلوب]] خود راه نداند.<ref>ر. ک. بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۸۱-۱۸۲؛ رمزیه الاطرقجی، تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۷۶.</ref> اما به نظر می‌‌رسد این قول با توجه به برخی گزارشات دیگر [[تاریخی]] که درباره این قبیله وجود دارد، لااقل در حیطه [[جزیرة العرب]] و قسمت‌های جنوبی و مرکزی [[عراق]]، کمی سختگیرانه باشد. منقری در بیان حوادث به وقوع پیوسته درباره واقعه [[صفین]]، به [[وفد]] [[بنی تغلب]] در مسیر صفین اشاره کرده، ضمن نقل خبری چنین گزارش داده که علی{{ع}} پس از رسیدن به منطقه [[رقه]] فرمود: به [[خدا]] قسم وقتی هیأت [[نمایندگی]] بنی تغلب نزد [[پیامبر]]{{صل}} آمدند من [[شاهد]] بودم که با ایشان بر این پایه توافق کردند که خود بر [[آیین نصرانیت]] باشند اما فرزندانشان را بر [[کیش]] [[نصرانیت]] پرورش ندهند و سپس فرمود: اینک خبر یافته ام که آنها این قرار را ترک کرده‌اند؛ به خدا قسم اگر بر آنها دست یابم، بی‌گمان رزمجویانشان را بکشم و فرزندانشان را به [[اسارت]] بگیرم. ولی چون به [[سرزمین]] آنها وارد شد، گروه بسیاری از [[مسلمانان]]، به استقبالش آمدند. این امر، موجب [[شادمانی]] ایشان شد و [[حضرت]] را از نظر پیشین خود منصرف ساخت.<ref>نصر بن مزاحم منقری، وقعة صفین، ص۱۴۶.</ref> این خبر و نیز برخی دیگر از [[اخبار]] از جمله اخباری که از حضور تغلبیان در [[جمل]] و صفین حکایت دارند، می‌‌تواند دلیل بر این باشد که لااقل تا دوران [[حکومت علی]]{{ع}} بخش قابل توجهی از [[مردم]] بنی تغلب [[اسلام]] پذیرفته بودند.

== [[اسلام]] [[تغلب]] ==

در [[سال نهم هجری]] هیأتی شانزده نفره از [[مسلمانان]] و [[مسیحیان]] [[بنی تغلب]] در حالی که مسیحیانشان [[صلیبی]] طلایی بر گردن آویخته بودند، به [[مدینه]] نزد [[پیامبر اکرم]]{{صل}} رفتند. در این [[دیدار]]، مسلمانان این [[قبیله]]، هدایایی از [[رسول خدا]]{{صل}} دریافت نمودند و مسیحییانشان [[متعهد]] شدند که در ازای باقی ماندن بر [[مسیحیت]]، فرزندانشان را به این [[دین]] در نیاورند.<ref>. ابن کلبی، نسب مَعَدّ و الیمن الکبیر، ج ۱، ص۳۵۵؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۹؛ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ج۵، ص۹۳.</ref> همچنین، [[پیامبر]]{{صل}} در دیدار با یکی از سران ایشان به نام «جرّار»، اسلام را بر او عرضه کرد؛ اما وی از [[قبول اسلام]] شانه خالی کرد. از این رو، [[حضرت]] سپاهی را به [[فرماندهی]] [[زید الخیل]] –شاعر و جنگاور معروف- به [[جنگ]] او و قبیله‌اش فرستاد تا از آنها بخواهد یا اسلام بپذیرند یا بجنگند. پس از [[امتناع]] ایشان از [[پذیرش اسلام]]، کار به [[نبرد]] کشیده شد و جرّار و جمعی از تغلبیان کشته شدند.<ref>. ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۷، ص۱۶۶؛ جواد علی، المفصل فی تاریخ العرب، ج۶، ص۲۲۰.</ref>

=== [[ارتداد قبایل]] ===

در سال ۱۱ هجری زنی به نام سجاح دختر "حارث بن سوید بن عقفان تمیمی"، دعوی [[پیامبری]] کرد. پس برخی [[قبایل]] -از جمله سران [[بنی تغلب]] که از [[اقوام]] مادری‌اش بودند- به هواخواهی از او پرداختند و در صدد [[جنگ]] با [[حکومت مدینه]] برآمدند.<ref> طبری، تاریخ، ج۳، ص۲۶۹؛ ابن اعثم، الفتوح، ج۱، ص۲۲.</ref> برخی ظهور سجاح را در [[تغلب]] گفته‌اند و آورده‌اند که وی سپس از بلاد جزیره همراه با اعوان و [[انصار]] خود از [[ربیعه]]، و [[خویشان]] [[مادری]] خود از تغلب، بنی نمر و [[بنی شیبان]] از بلاد جزیره به [[فرماندهی]] [[هذیل بن عمران تغلبی]] [[وفود]] کرده، خود را نزد [[مسیلمه کذاب]] دیگر [[پیامبر دروغین]] که بخش اعظم قبایل یمامه را در [[سیطره]] داشت، رساند.<ref> رمزیه الاطرقجی، تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۷۳؛ دائرة المعارف الاسلامیه، ج۱۱، ص۲۷۳-۲۷۴.</ref> در پی این [[دیدار]]، سجاح به [[نکاح]] مسیلمه در آمد و پس از [[ازدواج]] با او، به جزیره بازگشت و در میان بنی تغلب ساکن شد تا این که در ایام [[حکومت معاویه]]، همراه با [[مردم]] تغلب در «عام الجماعه» به [[کوفه]] رفت و در آنجا ساکن گردید.<ref> طبری، تاریخ، ج۳، ص۲۶۹-۲۷۵؛ ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۳۵۴-۳۵۷.</ref>

در [[سال ۱۷ هجری]] و پس از فروکش کردن فتوحات مسلمانان، [[سعد بن ابی وقاص]] هیأتی را نزد [[عمر بن خطاب]] فرستاد تا او را از [[اخبار]] فتوحاتی که به سرانجام رسیده بود باخبر سازند. در این هیأت، جماعتی از بنی تغلب حضور داشتند که برای [[عقد]] [[قرارداد]] برای [[قوم]] خود نزد [[عمر]] رفته بودند. عمر از آنان خواست تا [[اسلام]] بپذیرند در غیر این صورت باید که [[جزیه]] بدهد. آنها گفتند: در این صورت تغلبی‌ها گریزان می‌‌شوند و به [[عجم]] ملحق خواهند شد. [آنها حاضرند [[مسیحی]] بمانند] و [[مالیات]] بدهند. اما عمر قبول نکرد ولی مبلغ جزیه را آن قدر کاهش داد تا به اندازه [[مالیات]] رسید مشروط بر این که ایشان، [[فرزندان]] تازه [[تولد]] یافته خود را [[نصرانی]] نکنند. آنان سپس به [[مدائن]] نزد سعد بن وقاص بازگشتند و سپس همراه با او، به [[کوفه]] کوچ کردند تا از ایشان، -چه [[مسیحی]] و چه [[مسلمان]]- مالیات یکسانی اخذ شود. <ref> طبری، تاریخ، ج۴، ص۴۰؛ ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۵۲۷.</ref> آنگاه [[عمر]]، [[ولید بن عقبه]] را بر امر صدقۀ ایشان [[مأمور]] ساخت.<ref> بلاذری، انساب الاشراف، ج۵، ص۳۱؛ ابن قتیبه، المعارف، ص۳۱۹.</ref> ولید به فتح جزیره آغاز نمود و بر [[بنی تغلب]] فرود آمد.<ref> ابن بکر، التمهید و البیان، ص۳۸.</ref> ولید از همان آغاز به [[سخت‌گیری]] بر تغلبیان پرداخت و از آنان جز [[قبول اسلام]] نمی‌پذیرفت. [[ایستادگی]] [[قبیله]]، موجب [[نامه‌نگاری]] به عمر شد و عمر [[رأی]] سابق خود را تکرار کرد. پس بعضی به [[اسلام]] و بعضی به [[جزیه]] [[راضی]] شدند.<ref> طبری، تاریخ، ج۴، ص۵۵.</ref> عمر چون از یک‌سو دوگانگی نظر بنی تغلب در اجرای دستور خود را دید و از سوی دیگر سخت‌گیری ولید را به [[سود]] و [[مصلحت]] نمی‌دید، او را برکنار ساخت و کسانی دیگر را به این کار برگماشت.<ref> طبری، تاریخ، ج۴، ص۵۶؛ ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۵۳۳؛ رمزیه الاطرقجی، تغلب و دورها فی التاریخ، ج۹، ص۱۵۷؛ مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، مقاله بنی تغلب، محمد نوری.</ref> در [[نقلی]] دیگر آمده که خلیفه دوم قصد داشت از تغلبیان مسیحی ساکن [[جزیرة العرب]] جزیه بگیرد، در نتیجه گروهی از آنان [[تصمیم]] گرفتند به [[رومیان]] [[پناه]] ببرند، اما با وساطت [[زُرعة بن نعمان تغلبی]] به دادن [[صدقه]] ([[زکات]]) مضاعف راضی شدند و با [[خلیفه]] [[صلح]] کردند.<ref> ابن قتیبه، المعارف، ص۵۷۴؛ بلاذری، فتوح البلدان، ص۱۸۱ـ ۱۸۲.</ref>

== [[بنی تغلب]] و [[حکومت علی]]{{ع}} ==

دوگانگی [[تغلب]] در [[امور سیاسی]] ـ [[اجتماعی]]، در [[دوران امام علی]]{{ع}} نیز ادامه یافت. در [[سال ۳۶ هجری]] و در پی وقوع [[فتنه]] [[جمل]]، گروهی از آنان به [[یاری امام علی]]{{ع}} شتافتند. با صف بندی دو [[سپاه]] در مقابل هم، [[حضرت]] برای آنان و [[قبایل]] [[بکر بن وائل]] و [[طوایف]] [[ربیعه]] [[پرچم]] بست و [[محدوج]] ذهلی را به [[فرماندهی]] آنان گماشت.<ref>دینوری، اخبار الطوال، ص۱۹۶.</ref> در [[نبرد صفین]] هم، گروهی از تغلبیان در کنار علی{{ع}} و برخی نیز علیه ایشان جنگیدند.<ref> نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ص۲۸۸، ۲۹۸، ۴۸۶، ۵۴۹.</ref> در سال ۳۹ هجری و در ایام [[حکومت امام علی]]{{ع}}، [[معاویه]] در امر [[غارت]] سرزمین‌های تابعه [[حکومت امیرالمؤمنین]]{{ع}}، یکی از یارانش به نام [[حارث بن نمر تنوخی]] را با هزار مرد از حماه [[شام]] به غارت جزیره فرستاد. آنان در حدود [[صفین]] در منطقه "دارا" بر قومی از بنی تغلب که در [[طاعت]] علی{{ع}} بودند [[حمله]] کردند و هشت تن از ایشان را به [[اسارت]] به شام بردند.<ref> ابن اعثم، الفتوح، ج۴، ص۲۲۴؛ ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۸۰.</ref> بنی تغلب نیز به [[تلافی]] این عمل، به فرماندهی [[عتبة بن وعل]] گرد آمدند و به حدود مرزی شام تاختند و [[غنایم]] بسیار به‌دست آوردند.<ref> ابن اعثم، الفتوح، ج۴، ص۲۲۴.</ref> جماعتی از بنی تغلب که از [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[بریده]] و به معاویه پیوسته بودند، خواهان [[آزادی]] اسرای [[اقوام]] خود از حارث شدند و چون او نپذیرفت آنها، از معاویه هم روی برگرداندند. در تبادل اسرایی که بین علی{{ع}} و معاویه صورت گرفت، حضرت، شخصی از [[قبیله خثعم]] به نام عبدالرحمن را به [[موصل]] فرستاد تا [[مردم]] را آرام و دلگرم کند. این گروه، در [[راه رفتن]] به موصل با آن [[جماعت]] از بنی تغلب که از معاویه بریده بودند، برخورد کردند. این گروه با [[ریاست]] [[قریع بن حارث تغلبی]]، با [[نماینده]] [[امام]]{{ع}} به [[مشاجره]] پرداخت. کار به [[دشنام]] و سپس [[جنگ]] کشیده شد و [[نماینده]] [[حضرت]] در این زد و خورد کشته شد. علی{{ع}}، پس از اطلاع از این واقعه خواست لشکری را جهت سرکوبی آنها و [[انتقام]] نماینده خود بفرستد اما [[قبیله ربیعه]] مانع از این امر شدند. <ref> ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۳۸۰.</ref>

در دوران [[حکومت امویان]]، تغلبیان در برخی حوادث مهم [[سیاسی]] و [[جنگ‌ها]] نقش ایفا نمودند. از جمله این وقایع، رخداد [[عظیم]] [[عاشورا]] بود. با آغاز [[قیام]] [[سید]] و [[سالار شهیدان]]{{ع}} جمعی از [[مردم]] [[تغلب]] به این قیام پیوستند و در شمار هواداران و [[بیعت کنندگان]] با [[حضرت]] در آمدند. آنان، پس از ورود [[مسلم بن عقیل]] -[[سفیر]] [[امام حسین]]{{ع}}- به [[کوفه]] با ایشان [[بیعت]] کردند و پس از [[شهادت]] او، جمعی از مردم [[قبیله]] تغلب به [[زحمت]] خود را به [[سپاه امام حسین]]{{ع}} رساندند و در عاشورا پس از نبردی دلیرانه، به شهادت رسیدند. از جمله این افراد ضرغام و به [[نقلی]] [[ضرغامة بن مالک تغلبی]] از [[شیعیان امام علی]]{{ع}} بود که در [[زیارت رجبیه]] مشمول [[سلام]] حضرت قرار گرفته است.<ref> ابن‌ شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۱۱۳؛ محمد السماوی، ابصار العین فی انصار الحسین{{ع}}، ص۱۹۹؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۴۵، ص۷۱-۷۲.</ref> علاوه بر ایشان، [[کنانة بن عتیق تغلبی]]-از [[اصحاب رسول خدا]]{{صل}} -،<ref> النمازی الشاهرودی، مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۶، ص۳۱۵؛ السید ابراهیم موسوی زنجانی، وسیلة الدارین فی انصار الحسین، ص۱۸۵.</ref> [[قاسط بن زهیر بن حرث تغلبی]] –از مردان [[شریف]] و [[شجاع]] کوفه و از [[شیعیان]] و همراهان علی{{ع}} در [[جمل]] و [[صفین]]- <ref>شیخ طوسی از او با نام قاسط بن عبدالله نام می‌برد. شیخ طوسی، رجال، ص۱۰۴.</ref>و برادرانش [[مقسط]] و [[کردوس]]<ref> السماوی، ابصار العین فی انصار الحسین{{ع}}، ص۲۰۰.</ref> از دیگر شهدای [[دشت]] [[نینوا]] یاد شده‌اند.<ref> دائرة المعارف تشیع ج۳، عبدالحسین شهیدی ص۴۵۴.</ref> در برابر [[سپاه]] [[اباعبدالله الحسین]]{{ع}} هم، جمعی از بنی تغلب همراه با قبیله [[مادری]] خود –ربیعه-، حضور داشتند که [[فرماندهی]] آنان را [[قیس بن اشعث کندی]] بر عهده داشت.<ref> محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۵، ص۴۲۲؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۶۰.</ref> [[عروة بن بطار تغلبی]] –یکی از [[قاتلین]] [[سوید بن عمرو بن ابی‌المطاع خثعمی]]-<ref> محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۵، ص۴۵۳. بلاذری از او با نام عزرة بن بطان و ابن اثیر از او با نام عروة بن بطان ثعلبی نام برده است. (بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۰۴؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۷۹.)</ref> نمونه‌ای از مردان این قومند که نامش در شمار قتله [[کربلا]] در منابع به ثبت رسیده است.<ref>ر. ک. دانشنامه پژوهه پژوهشکده باقر العلوم{{ع}}، دانشنامه امام حسین{{ع}}، مدخل قاتلان امام حسین{{ع}}.</ref>

تغلبیان در [[واقعه حره]] –به [[سال ۶۲ هجری]]- برای [[یزید بن معاویه]] جنگیدند و در سال ۶۵ هجری [[مروان بن حکم]] را در مصاف با [[ضحاک بن قیس فهری]] [[یاری]] نمودند.<ref> طبری، تاریخ، ج۷، ص۵۹-۶۰؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۳۰۹.</ref> در [[سال ۶۶ هجری]] و در پی آغاز [[قیام]] [[مختار بن ابی عبیده ثقفی]] در [[کوفه]]، جمعی از مردانشان در شمار [[یاران]] وی در آمدند و از خونخواهان [[حسین بن علی]]{{ع}} گردیدند که [[شریک بن جدیر تغلبی]] از جمله این افراد است. وی به [[خون‌خواهی]] [[امام حسین]]{{ع}}، وارد [[سپاه]] مختار شد و به همراه عشیره‌اش در [[جنگ]] نهر خازر (سال ۶۷ هجری) نقش مهمی در [[پیروزی]] مختار ایفا کرد.<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ترجمه، ج۴، ص۲۶۴؛ کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۱۲۲.</ref> آنان همچنین در سال ۷۷ هجری یاری گر [[حجاج بن یوسف ثقفی]] علیه [[شبیب بن یزید شیبانی حروری]] بودند.<ref> محمد بن جریر الطبری، تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری)، ج۶، ص۲۶۳-۲۶۵؛ کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۱۲۲.</ref>  

 

 

قبیلة [[تغلب]] خاستگاه بسیاری از [[دانشمندان]] و [[شاعران]] و جنگاوران [[عرب]] است. از جمله چهره‌های ممتاز این [[قبیله]] در دوران [[جاهلی]] می‌‌توان از [[مُهَلْهِل بن ربیعه]]، اولین قصیده سرای عرب،<ref> نک ‍: ابن قتیبه، الشعر و الشعراء، ص۱۶۴؛ برای تحلیل شعر او، نک: فاخوری، تاریخ ادبیات زبان عربی، ص۴۹-۵۱.</ref> [[عَمرو بن کَلْثوم]]، نوۀ دختری مهلهل و سراینده یکی از قصاید مشهور معلّقات سبع،<ref> ابن قتیبه، الشعر و الشعراء، ص۱۱۷-۱۲۰؛ فاخوری، تاریخ ادبیات زبان عربی، ص۸۸.</ref> [[کُلَیْب بن ربیعه]] از [[شجاعان]] عرب و بزرگ بکر و تغلب در [[جاهلیت]]،<ref>زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۲۳۲.</ref> [[أَخْنَس بن شهاب]] از شجاعان تغلب و معروف به "صاحب [[عصا]]"،<ref> بوسنینه منجی، موسوعة اعلام العلماء و الأدباء العرب، ج۴، ص۵۰۰؛ ابن درید، الاشتقاق، ص۳۳۶.</ref> [[سَلَمة بن خالد بن کعب]] معروف به "سفّاح" از شعرای عرب<ref>یعقوبی، تاریخ، ج۱، ص۲۶۵.</ref> و [[رهبر]] تغلب در [[یوم]] الکلاب<ref> ابن خلدون، تاریخ، ج۲، ص۳۲۸. </ref> و یوم خزاز،<ref> ابن اثیر، الکامل، ج۱، ص۵۲۱.</ref> [[صُرَیْم بن مَعْشَر]] معروف به "اُفنون"،<ref> ابن درید، الاشتقاق، ص۳۳۶؛ ابن قتیبه، الشعر و الشعراء، ۲۴۸.</ref> [[جابر بن حُنَی]] –شاعر تغلب-،<ref> زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۰۳.</ref> [[بِشر بن سواده]]، شاعر<ref>ر. ک. بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج۱، ص۳۰ و ۴۰.</ref> و سالار تغلب در [[جنگ]] "[[ذی قار]]"<ref>مسعودی، التنبیه و الاشراف، ص۲۰۸.</ref> و [[عَمیرة بن جُعَل]] –از شعرای [[عهد]] جاهلی-<ref> زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۹۰.</ref> یاد کرد.

ضمن این که از [[زنان]] مشهور این قبیله نیز می‌‌توان از [[خوله تغلبیه]] –همسر [[نبی مکرم اسلام]]{{صل}}-، <ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۴، ص۱۸۳۴.</ref> [[لیلی بنت مهلهل]]،<ref> زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۲۴۹.</ref> [[جمیله بنت ناصرالدوله حمدانی]] –از اشهر زنان زمانه در [[جود]] و [[سخاوت]]-<ref>امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۲۲۲-۲۲۳؛ زرکلی، الاعلام، ج۲، ص۱۳۹.</ref> و نیز برخی [[شاعران]] [[زن]] این قبیله<ref> مرزبانی، اشعار النساء، ص۱۵۰ـ۱۶۲.</ref> یاد کرد. از چهره‌های [[شیعی]] و از روات و [[اصحاب ائمه]]{{ع}} که از [[قبیله بنی تغلب]] برخاستند می‌‌توان از [[کردوس تغلبی]] از [[اصحاب]] و [[راویان]] [[امام علی]]{{ع}}، <ref> شیخ طوسی، رجال، ص۸۰؛ تفرشی، نقد الرجال، ج۴، ص۶۶.</ref> [[حفص بن بیان تغلبی]]، [[عبدالرحمن بن بشیر تغلبی]]، [[فضیل بن فضاله تغلبی کوفی]]، [[ابونوفل محمد بن اسحاق تغلبی]]، [[محمد بن طارق تغلبی]]<ref> شیخ طوسی، رجال، ص۱۹۰، ۲۳۶، ۲۶۸، ۲۷۷، ۲۸۶.</ref> و... به عنوان بخشی از اصحاب و روات بسیار [[امام صادق]]{{ع}} و [[یونس بن عمار صیرفی تغلبی]]، در شمار اصحاب و [[راویان امام کاظم]]{{ع}} <ref> نجاشی، رجال، ص۳۶۱.</ref> نام برد.