آداب خوردن و آشامیدن در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

== [[آداب]] خوردن ==

* ایشان لاغرترین اهل [[دنیا]] و از جهت خوردن، گرسنه‌ترین آنها بود<ref>نهج البلاغه، ص ۲۲۸.</ref>. تا گرسنه نمی‌شد، [[غذا]] نمی‌خورد و می‌‌فرمود: "ما گروهی هستیم که تا گرسنه نشویم، نمی‌خوریم و چون خوردیم، پیش از سیر شدن، از [[غذا]] دست می‌کشیم"<ref>ابوالفرج حلبی شافعی، السیرة الحلبیه، ج ۳، ص۳۵۲ و محمد حسین طباطبایی، سنن النبی، ج۱، ص۱۸۱.</ref>. عائله‌اش بسیار بود؛ و هیچ گاه پیش نیامد که سفره‌ای در خانه‌اش جمع شود و غذایی در آن مانده باشد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۱، ص۳۰۷؛ سلیمان بن احمد الطبرانی، المعجم الاوسط، ج۸، ص۳۵۸ و احمد بن حنبل، مسند احمد، ج۶، ص۱۵۶.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۴۸.</ref>.

* روی [[زمین]] می‌‌نشست و [[غذا]] می‌‌خورد<ref>شیخ طوسی، الامالی، ص ۳۹۳؛ مجموعه ورام، ج ۱، ص ۲۰۸ و احمد بن محمد بن خالد برقی، المحاسن، ج ۲، ص۴۴۲.</ref> و تا زنده بود، چون [[ثروتمندان]] بر سر سفره رنگین [[غذا]] نخورد<ref>مسند احمد، ج ۲۴، ص ۴۳۵؛ صحیح بخاری، ص ۹۲ و ابن ماجه، سنن، ج۲، ص۱۰۹۵.</ref>. هنگام خوردن به چیزی تکیه نمی‌داد و می‌‌فرمود: "در حال تکیه‌دادن [[غذا]] نمی‌خورم"<ref>ابوعیسی ترمذی، الشمائل المحمدیه، ص۹۲؛ الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج۱، ص۱۸۸؛ الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۸۸؛ مسند احمد، ج۴، ص۳۰۸ و صحیح بخاری، ج۶، ص۲۰۱.</ref>. هنگام [[غذا]] خوردن، پاهای خود را جمع می‌‌کرد و مثل [[نمازگزار]]، حالت تشهد به خود گرفته، بر ران چپ تکیه می‌‌کرد و می‌‌فرمود: "من، [[بنده]] هستم و مانند [[بندگان]] [[غذا]] می‌‌خورم و مانند آنان می‌‌نشینم"<ref>الشفا بتعریف حقوق المصطفی، ج۱، ص۱۸۸؛ الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۸۸ و احمد بن عیسی بلاذری، انساب الاشراف، ج۱۰، ص۳۷۶.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۴۸.</ref>.

* در [[خوراک]] بر غلامان و کنیزان خود [[برتری]] نداشت و هر آن‌چه آنان می‌‌خوردند، او نیز می‌‌خورد<ref>ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج ۱، ص ۱۴۶ - ۱۴۷.</ref> و هیچ گاه در سفرهاش دو نوع [[غذا]] دیده نشد<ref>مجموعه ورام، ج ۱، ص ۴۸.</ref>؛ مگر آنکه یکی را می‌‌خورد و دیگری را در [[راه خدا]] [[صدقه]] می‌داد<ref>مجموعه ورام، ج ۱، ص ۴۸ و المتقی الهندی، کنز العمال، ج ۱۵، ص ۴۲۷. </ref>. هرگز غذایی را [[مذمت]] نمی‌کرد؛ اگر [[دوست]] داشت از آن می‌‌خورد و اگر [[دوست]] نداشت، از آن عیبجویی نمی‌کرد<ref>مسند احمد، ج ۲، ص ۴۷۴؛ مسلم نیشابوری، صحیح، ج ۶، ص ۱۳۴؛ ابن حبان، صحیح، ج ۱۴، ص ۳۴۸ و سید ابن طاووس، الطرائف، ج ۲، ص۳۶۲.</ref>. هرگاه خود، غذایی را نمی‌خورد، دیگری را از خوردن آن منع نمی‌کرد<ref>مکارم الاخلاق، ص۳۰ و شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، ج۲۵، ص۸.</ref>. پیش از [[غذا]] و پس از آن، دستش را می‌‌شست یا وضو می‌‌گرفت<ref>نعمان بن محمد تمیمی مغربی، دعائم الاسلام، ج۲، ص۱۱۸.</ref> و پس از خوردن گوشت، این کار را با دقت بیشتری انجام می‌‌داد<ref>مکارم الاخلاق، ص۳۱ و یوسف بن اسماعیل النبهانی، وسائل الوصول إلی شمائل الرسول{{صل}}، ص۱۵۹.</ref> و می‌‌فرمود: "خجستگی و [[برکت]] [[غذا]] در وضوی پیش و پس از خوردن شماست"<ref>حاکم نیشابورری، المستدرک، ج۴، ص۱۰۶-۱۰۷ و ترمذی، سنن، ج۳، ص۱۸۴.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۴۸-۴۹.</ref>.

* محبوب‌ترین [[غذا]] برایش غذایی بود که افراد بسیاری بر سر سفره بنشینند<ref>جلال‌الدین سیوطی، الجامع الصغیر، ج۱، ص۳۸؛ ‌ کنزالعمال، ج۱۵، ص۲۳۳ و محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج۱۶، ص۲۳۱.</ref>؛ در حد امکان، تنها [[غذا]] نمی‌خورد<ref>قطب الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ‌ ج۲، ص۸۸۶ و مکارم الاخلاق، ص۳۱. </ref> و می‌‌فرمود: "برای خوردن، دور هم جمع شوید که خجستگی و [[برکت]] در این کار است"<ref>سنن ابن ماجه، ج۲، ص۱۰۹۴؛ الجامع الصغیر، ج۲، ص۲۹۳ و مستدرک الوسائل، ج۱۶، ‌ص۲۳۳.</ref>. اگر در میان جمعی [[غذا]] می‌‌خورد، اول از همه شروع می‌‌کرد و آخر از همه از خوردن دست می‌‌کشید تا همگان از [[غذا]] به خوبی بهره‌مند شوند<ref>الکافی، ج ۶، ص ۲۸۵، المحاسن، ص ۴۴۸ و علی بن جعفر{{عم}}، مسائل، ص ۳۴۱.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۴۹.</ref>.

* شروع خوردن [[رسول خدا]]{{صل}} با نمک بود و دیگران را نیز بدین کار توصیه می‌‌کرد<ref>حسن بن شعبه حرانی، تحف العقول، ص ۱۲ و محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۶۳، ص ۳۹۸.</ref>. هنگام برداشتن لقمه از سه انگشتش [[کمک]] می‌‌گرفت<ref>الکافی، ج ۶، ص۲۹۷؛ مسند احمد،، ج ۶، ص۳۸۶ و صحیح مسلم، ج ۲، ص۱۱۴.</ref> و [[مردم]] را از خیره‌شدن به صورت یکدیگر در هنگام [[غذا]] خوردن بازمی داشت<ref>شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۳۵۵؛ همو، الخصال، ‌ج۲، ص۴۸۶ و تاج الدین شعیری، جامع الاخبار، ص ۱۷۷.</ref>؛ به خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها فوت نمی‌کرد<ref>سنن ابن ماجه، ج۲، ص۱۰۹۴؛ ‌ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۳۶۵ و کنز العمال، ج ۷، ص ۱۰۶.</ref> و دیگران را نیز از این کار [[نهی]] می‌‌کرد<ref>ابن ابی جمهور، عوالی اللآلی، ج۱، ص۱۷۰.</ref>. غذای داغ نمی‌خورد و می‌‌فرمود: "[[خداوند]]، [[آتش]] را به ما نخورانیده است، غذای داغ [[برکت]] ندارد؛ پس، آن را سرد کنید"<ref>مکارم الاخلاق، ص ۲۸ و وسائل الشیعة، ج ۲۴، ص ۴۳۵ و با اندکی اختلاف در الکافی، ج ۶، ص ۳۲۲.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۴۹-۵۰.</ref>.

* از آن‌چه برابرش بود، می‌‌خورد<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۵۵، الخصال، ج ۲، ص ۴۸۶ و جامع الاخبار، ص ۱۷۷.</ref>. پس از خوردن هر غذایی و نوشیدن هر آبی می‌‌فرمود: {{متن حدیث|اللَّهُمَ بَارِكْ لَنَا فِيهِ وَ أَطْعَمَنَا خَيْراً مِنْه!}} و چون شیر میل می‌‌کرد، می‌‌فرمود: {{متن حدیث|اللَّهُمَ بَارِكْ لَنَا فِيهِ وَ زِدْنَا مِنْهُ}}<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۳۶؛ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج ۲، ص ۳۹، مسند احمد، ج ۱، ص ۲۲۵ و سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۱۰۳.</ref> همچنین [[روایت]] شده است که هرگاه غذایی را نزدش می‌آوردند: می‌‌فرمود: {{متن حدیث|الْحَمْدُ لِلَّهِ حَمْداً كَثِيراً طَيِّباً مُبَارَكاً فِيهِ غَيْرَ مُوَدَّعٍ و لا مُسْتَغْنًى عَنْهُ رَبَّنا}}<ref>مسند احمد، ج ۵، ص ۲۵۲؛ صحیح بخاری، ج ۶، ص ۲۱۴ و المستدرک، ص ۵۲۸.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۰.</ref>.

* پس از خوردن [[غذا]] اگر در جایی مهمان بود، برای صاحب‌خانه [[دعا]] می‌‌فرمود<ref>ابن اشعث سجستانی، سنن ابی داوود، ج ۲، ص ۲۱۸؛ محیی الدین النووی، المجموع، ج ۱۶، ص ۴۰۴ - ۴۰۵ و ابن الاثیر الجزری، جامع الأصول من احادیث الرسول{{صل}}، ج ۵، ص ۱۰۱.</ref>. پس از خوردن [[غذا]] ظرفش را تمیز می‌‌کرد و می‌‌فرمود: "ته‌مانده [[غذا]] پربرکت‌ترین قسمت آن است"<ref>دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۲۰ و مکارم الاخلاق، ص ۳۰. </ref>. از [[پرخوری]] و پرنوشی برحذر می‌‌داشت و می‌‌فرمود: "دل‌هایتان را با زیاد خوردن و زیاد نوشیدن نمیرانید؛ [[دل‌ها]] همانند کشتزاران‌اند که هرگاه [[آب]]، بسیار شود، می‌‌میرند"<ref>نهج الفصاحه، تحقیق و ترجمه: ابوالقاسم پاینده، ص ۶۷۵؛ روضة الواعظین، ج ۲، ص ۴۵۷ و مجموعه ورام، ج ۱، ص ۳۶.</ref>. شب‌ها پس از [[نماز]] عشا [[شام]] می‌‌خورد و می‌‌فرمود: "خوردن [[شام]] را ترک نکنید؛ زیرا باعث خرابی [[بدن]] است"<ref>الکافی، ج ۶، ص ۲۸۸؛ الخصال، ج ۲، ص ۶۱۹ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۲۰. </ref>. به [[آرامش]] و راحتی [[بدن]] در زمان [[غذا]] خوردن اهمیت می‌‌داد و می‌‌فرمود: "هنگام خوردن، کفش‌هایتان را در آورید که مایه [[آسایش]] شماست"<ref>المحاسن، ج ۲، ص ۴۴۹؛ ابوالعباس مستغفری، طب النبی، ص ۲۰ و وسائل الشیعه، ج ۲۵، ص ۶۶.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۰.</ref>.

* غذایش بیشتر [[آب]] و خرما بود<ref>مکارم الاخلاق، ص ۲۹ و وسائل الشیعه، ج ۲۵، ص ۳۵.</ref> و به حلوا و عسل نیز علاقه‌ای وافر داشت<ref>صحیح بخاری، ج ۶، ص ۲۰۸؛ الطبقات الکبری، ج ۸، ص ۶۸؛ صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۸۵ و سنن ترمذی، ج ۳، ص۱۷۸.</ref>. سرکه و خرما را بسیار [[دوست]] می‌‌داشت و آن را از [[بهترین]] غذاها می‌‌شمرد<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۲۸ و المحاسن، ج ۲، ص ۴۳۸.</ref>. همواره خرما و شیر را می‌‌ستود و آن دو را "خوردنی‌های [[پاکیزه]]" می‌‌دانست<ref>مجموعه ورام، ج ۱، ص۴۷؛ کنز العمال، ج ۷، ص ۱۰۹ و مستدرک الوسائل، ج ۴، ص ۱۰۶.</ref>. درباره شیر می‌‌فرمود: {{متن حدیث|لَيْسَ يُجْزِي مَكَانَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ غَيْرُ اللَّبَنِ}}<ref>طب النبی، ص۲۵.</ref>؛ [[جانشینی]] بهتر و کامل‌تر از شیر برای [[غذا]] و نوشیدنی یافت نمی‌شود"<ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۰-۵۱.</ref>.

* دوست‌داشتنی‌ترین [[غذا]] برایش گوشت بود و آن را سرور غذاهای [[دنیا]] و [[آخرت]] می‌دانست<ref>المناقب، ج ۱، ص ۱۴۷؛ الطبرانی، المعجم الکبیر، ج ۱۲، ص ۲۰۲ و مکارم الاخلاق، ص ۳۰.</ref> و از میان گوشت‌ها گوشت سردست و کتف را بیشتر می‌‌پسندید<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۱۵؛ المحاسن، ج ۲، ص ۴۰۷ و المناقب، ج ۱، ص ۱۴۷. </ref> و می‌‌فرمود: {{متن حدیث|إِنَ أَطْيَبَ اللَّحْمِ لَحْمُ الظَّهْرِ}}<ref>مسند احمد، ج ۱، ص ۲۰۴؛ سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۱۰۰ و المستدرک، ج ۴، ص ۱۱۱.</ref>. به کدو علاقه بسیار داشت و به [[عایشه]] می‌‌فرمود: "ای [[عایشه]]، هرگاه در دیگ [[غذا]] می‌‌پزید، کدو در آن بسیار بریزید که [[دل]] [[غمگین]] را شاد می‌‌کند"<ref>العینی، عمدة القاری، ج ۲۱، ص ۶۲ و المناوی، فیض الغدیر، ج ۵، ص ۲۶۳. </ref>. کشمش یا خرما را در [[آب]] تمیز خیسانده، سپس از آن استفاده می‌‌کرد<ref>صحیح مسلم، ج ۶، ص ۱۰۳؛ دعائم الاسلام، ج ۲، ص ۱۲۸ و مستدرک الوسائل، ج ۱۷، ص ۲۸.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۱.</ref>.

* در میان سبزی‌ها، کاسنی، ریحان کوهی و کلم را [[دوست]] داشت<ref>المناقب، ج۱، ص۱۴۷ و سنن النبی، ص۷۷.</ref> و از سیر، تره و پیاز اجتناب می‌‌کرد<ref>الجامع الصغیر، ج۲، ص۳۵۹ و کنز العمال، ج۷، ص۷۷.</ref>؛ غذایی را که در آن سیر بسیار داشت، نمی‌خورد تا [[مردم]] را با بویش آزرده خاطر نکند<ref>مسند احمد، ج ۵، ص ۹۵؛ نسائی، سنن، ۱۹۳۰م، ج۴، ص۱۴۸ و المعجم الکبیر، ج۲، ص۲۲۷.</ref>. به روغن زیتون علاقه داشت و می‌‌فرمود: {{متن حدیث|كُلُوا الزَّيْتَ وَ ادَّهِنُوا بِهِ فَإِنَّهُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَة}}<ref>الکافی، ج۶، ص۳۳۱؛ عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۹۹ و المحاسن، ج۲، ص۴۸۴.</ref> روغن زیتون بخورید و آن را [برای شفا] به [[بدن]] بمالید؛ به درستی که درخت زیتون، درختی [[خجسته]] است<ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۱.</ref>.

* از میان میوه‌های تازه؛ هندوانه، خربزه و انگور را بیش از همه [[دوست]] داشت<ref>المناقب، ج ۱، ص ۱۴۷.</ref>. خربزه را با نان و [[شکر]] و بسیاری اوقات با خرما میل می‌‌کرد<ref>الخصال، ج ۲، ص ۴۴۳، المحاسن، ج ۲، ص ۵۵۷ و مکارم الاخلاق، ص ۲۹. </ref> و می‌‌فرمود: "خربزه را گاز بزنید و تکه تکه نکنید. خربزه، میوه‌ای است [[خجسته]]، [[پاکیزه]] کننده دهان، تقویت کننده [[قلب]]، سفید کننده دهان و [[خشنود]] کننده [[خداوند]]؛ بوی خوشش از عنبر و آبش از کوثر و گوشتش از [[بهشت]] و لذتش از مینو و خوردن آن، [[عبادت]] است"<ref>طب النبی، ص ۲۸ و بحارالانوار، ج ۵۹، ص ۲۹۶. </ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۲.</ref>.

* انار را [[دوست]] می‌‌داشت و در خوردن آن کسی را با خود شریک نمی‌کرد<ref>الکافی، ج ۶، ص ۳۵۲ و وسائل الشیعه، ج ۲۴، ص ۴۱۱. </ref>. به خوردن "به" سفارش، و آن را جلادهنده [[قلب]] و تقویت کننده [[بدن]] معرفی می‌‌کرد<ref>مکارم الاخلاق، ص ۱۷۲ و مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۴۰۱. </ref>. خیار را همراه نمک و خرما میل می‌‌کرد<ref>مکارم الاخلاق، ص ۲۹ و المناقب، ج ۱، ص ۱۴۷. </ref>. به میوه‌های نوبر علاقه داشت و دیگران را هم به خوردن میوه‌های نوبرانه سفارش می‌‌کرد<ref>مستدرک الوسائل، ج ۱۶، ص ۳۲۹ و مکارم الاخلاق، ۲۴. </ref> و در میان میوه‌های نوبر به خوردن انار و ترنج بیشتر تأکید داشت<ref>قطب الدین راوندی، الدعوات، ص ۱۵۹ و مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۳۴. </ref>. چون میوه تازه‌ای برایش می‌‌بردند، آن را می‌‌بویید و بر چشم می‌‌نهاد و می‌‌فرمود: "خداوندا! چنان که اول میوه را در حال [[سلامتی]] و عافیت به ما دادی، تا آخر، آن را همچنان در عافیت و [[سلامت]] نگهدار!"<ref>امالی صدوق، ص ۲۶۶؛ روضة الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۷ و مکارم الاخلاق، ص ۱۷۰.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۲.</ref>.

== [[آداب]] آشامیدن ==

* هنگام آشامیدن، [[نفس]] نمی‌کشید و اگر می‌‌خواست [[نفس]] بکشد، ظرف [[آب]] را از دهانش دور نگه می‌‌داشت <ref>الدعوات، ص ۱۴۴، النووی، شرح مسلم، ج ۳، ص ۱۶۰ و مکارم الاخلاق، ص ۳۱.</ref>. از و ظروف شکسته، [[آب]] نمی‌نوشید<ref>نجم الدین راوندی، شرف النبی، ص ۹۶.</ref>. در کاسه‌های چوبی، چرمی وسفالی [[آب]] می‌‌نوشید و نوشیدن [[آب]] و شربت را در پیاله شامی خوش داشت<ref>پیاله‌ای شیشه‌ای که از شام می‌‌آوردند و آب را در آن می‌‌ریختند تا خنک بماند.</ref>. گاه با [[کف دست]] آّب می‌نوشید و می‌‌فرمود: "ظرفی پاکیزه‌تر از دست نیست"<ref>سنن ابن ماجه، ج ۲، ص ۱۱۳۵؛ ابو یعلی الموصلی، مسند، ج ۱۰، ص ۶۵ و الجامع الصغیر، ج ۱، ص ۱۸۴.</ref>. هرگاه غذایی چرب می‌‌خورد، کمتر [[آب]] می‌‌نوشید و چون از ایشان می‌‌پرسیدند که چرا کم [[آب]] می‌‌نوشید، می‌‌فرمود: "برای این [[غذا]] کم‌نوشیدنِ [[آب]]، بهتر است"<ref>المحاسن، ج ۲، ص ۵۷۲ و وسائل‌الشیعه، ج۲۵، ص۲۳۹.</ref><ref>[[سید جواد موسوی بردکشکی|موسوی بردکشکی، سید جواد]] و [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۳.</ref>.

== [[خوردن و آشامیدن]] ==

* آن [[حضرت]] به خوردن نوع خاصی از [[غذا]] [[مقید]] نبود. {{متن حدیث|كَانَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} يَأْكُلُ كُلَّ الْأَصْنَافِ مِنَ الطَّعَامِ}}<ref>«پیامبر خدا هر نوع غذایی را می‌خورد» مکارم الاخلاق، ص۲۶.</ref>.

* اینکه بگوییم [[رسول اکرم]]{{صل}} لذت‌های [[زندگی]] را [[دوست]] نمی‌داشت یا از لذت‌های متعارف بدش می‌آمد، سخنی نادرست است؛ زیرا او نیز مانند همه [[انسان‌ها]] بود: {{متن قرآن|قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ}}<ref>«بگو: جز این نیست که من هم بشری چون شمایم» سوره کهف، آیه ۱۱۰.</ref>. تفاوت او با دیگران تنها در [[دریافت وحی]] بود: {{متن قرآن|يُوحَى إِلَيَّ}}<ref>«(جز اینکه) به من وحی می‌شود» سوره کهف، آیه ۱۱۰.</ref> البته او مانند [[فرشتگان]] نیز [[آفریده]] نشده بود که [[غریزه]] [[انسانی]] نداشته باشد. با این حال، ایشان برخلاف ما و [[پادشاهان]] [[روزگار]] بود. «[[دنیا]] او را [[مغرور]] نکرد و [[تجملات]] و زیبایی‌های آن گرفتارش نساخت، بلکه آن را با چشم‌های عفیف‌تر نگریست»<ref>بحارالانوار، ج۱۲، ص۲۲۰.</ref>.

== تبیین چگونگی غذاخوردن [[پیامبر]]{{صل}}<ref>به قلم فاضل ارجمند، جناب آقای عبد الهادی مسعودی.</ref>==

[[غذا خوردن پیامبر]]{{صل}} نیز نمونه بارز فروتنی و [[رعایت ادب]] و هنجارهای [[اجتماعی]] بوده است. [[پیامبر اکرم]]، [[دعوت]] به [[غذا خوردن]]، حتّی به خوراکی ساده و اندک را به آسانی می‌پذیرفتند<ref>ر. ک: الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۷۱.</ref> و روی زمین، مانند بردگان می‌نشستند و همانند آنان [[غذا]] می‌خوردند<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۲، ص۴۷۳ (چگونگی غذا خوردن پیامبر{{صل}}/ فروتنی).</ref> و هیچ‌گاه به هنگام غذا خوردن، مانند [[مستکبران]] و [[فرمانروایان]] به تخت و پشتی تکیه نمی‌زدند<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۲، ص۵۰۱ (شبیه شدن به مستکبران و نازپروردگان).</ref>. ایشان این شیوه نشستن و تکیه نزدن را با همه خستگی‌های جسمی و [[روحی]] حاصل از کار سنگین [[رسالت]] و [[امارت]]، در همه حال از [[جشن]] و مهمانی گرفته تا میدان رزم و [[خانه]] ادامه دادند و بر این کار، چنان [[مداومت]] ورزیدند که [[امام صادق]]{{ع}} [[ناتوانی]] خود را از انجام چنین کاری اعلام می‌نماید<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۲، ص۵۰۰، ح۱۳۵۴. ممکن است مقصود امام{{ع}} از {{متن حدیث|نَحْنُ لَا نَسْتَطِيعُ أَنْ نَفْعَلَ‌}}؛ «ما توانایی انجام آن را نداریم» این باشد که ما با پادشاهان و خلفای عباسی در رفت و آمد هستیم و نمی‌توانیم در این‌باره با آنان مخالفت کنیم و گونه‌ای تقیّه بر ما لازم است.</ref>.

پیامبر{{صل}} همچنین از خوردن غذاهایی که به طور معمول بر سر سفره عموم [[مردم]] نبودند، اجتناب می‌ورزیدند، هرچند که برای آسانگیری بر [[امّت]] خویش، آن را [[حرام]] نمی‌کردند<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۲، ص۴۹۷، ح۱۳۴۸ - ۱۳۵۱.</ref>. همچنین به [[عادت]] [[مردمان]] آن [[روزگار]]، ایشان با سه انگشت غذا می‌خوردند و چونان [[متکبران]] فخرفروش، با دو انگشت [[غذا]] میل نمی‌نمودند. [[احادیث]] متعددی خوردن با سه انگشت را شیوه [[پیامبر خدا]]{{صل}} و [[امام صادق]]{{ع}} دانسته و به آن سفارش کرده‌اند<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۱، ص۴۸۵ (چگونگی غذا خوردن پیامبر{{صل}}/ غذا خوردن با سه انگشت) و نیز (کلیات آداب غذا خوردن).</ref>.

گفتنی است که برخی گزارش‌ها، [[غذا خوردن]] با چهار انگشت را نیز به [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نسبت داده‌اند<ref>ر. ک: مکارم الأخلاق، ج۱، ص۷۰، ح۸۸. این حدیث، خوردن با همه دست را نیز به پیامبر{{صل}} نسبت می‌دهد؛ اما با توجه به ضعف مأخذ و بی‌سند بودن حدیث نمی‌توان به آن اعتماد نمود. افزون بر این، با نهی پیامبر{{صل}} از خوردن با پنج انگشت، تعارض دارد. این نهی در حدیثی به نقل از نوادر الأصول آمده است (ر. ک: ج۲، ص۴۸۵، ح۱۳۳۰). حدیث یاد شده، این‌گونه خوردن را متعلق به صحرانشینان دانسته است.</ref>. این، بدان معناست که [[پیامبر]]{{صل}} به صورت معمول و متعارفی [[روزگار]] خود و مانند [[مردمان]] عادی غذا می‌خورده‌اند و به تناسب نیاز و بدون کمترین [[فخر]] و ناز، از هر تعداد انگشتان که لازم بوده، استفاده می‌کرده‌اند. می‌توان چنین [[تصوّر]] کرد که پیامبر خدا{{صل}} نان را با چهار یا پنج انگشت دست، تکه و لقمه می‌کرده و سبزی را با تعداد انگشتان کمتری بر می‌داشته‌اند و تنها استثنا، همان شیوه دو انگشتی مختص به [[جبّاران]] و [[متکبران]] بوده است. بر این پایه، [[حدیثی]] که خوردن با سه انگشت را توصیه کرده و آن را [[سیره پیامبر]]{{صل}} خوانده، در [[مقام]] بیان کمترین تعداد انگشتان مورد استفاده در غذا خوردن است<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۲، ص۴۸۵، ح۱۳۳۱.</ref>، همان‌گونه که از دنباله [[حدیث]] هویداست؛ زیرا خوردن با دو انگشت را شیوه جبّاران دانسته است. این حدیث با توجه به سند معتبرش پذیرفتنی می‌نماید و نشان می‌دهد که در [[صدر اسلام]] و محیط آن [[روز]] [[جزیرة العرب]]، این‌گونه خوردن، ویژه جبّاران بوده است. غذا خوردن با دو انگشت، در حدیث نقل شده در مکارم الأخلاق نیز شیوه‌ای نادرست و [[شیطانی]] معرفی شده است که می‌تواند ناظر به همین شیوه [[غذا خوردن]] [[جبّاران]] به عنوان شیطان‌هایی در [[لباس]] [[انسان]] باشد<ref>مکارم الأخلاق، ج۱، ص۷۰، ح۸۸.</ref>. بر پایه آنچه گفته شد، [[روح]] [[حاکم]] بر [[رفتار پیامبر]] [[اکرم]]{{صل}} در چگونگی غذا خوردن، [[فروتنی]] و اظهار [[بندگی]] است، همان‌گونه که [[هنجارگرایی]] و رعایت [[آداب]] [[اجتماعی]]، اصل دیگری است که در [[غذا خوردن پیامبر]]{{صل}} به چشم می‌آید. مطابق برخی گزارش‌ها، [[پیامبر]]{{صل}} از خوردن با پنج انگشت [[نهی]] فرمود و آن را شیوه [[صحرانشینان]] و [[اعراب]] بیابانی خوانده‌اند<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۲، ص۴۸۵، ح۱۳۳۰.</ref>.

بر همین پایه می‌توان خوردن فالوده و برخی شربت‌ها را در [[روزگار]] کنونی، نشانه رفاه‌زدگی و [[اسراف]] ندانست؛ اما باید پذیرفت که [[پیامبر اکرم]]{{صل}} از خوردن نوشیدنی شیر و عسل و یا فالوده خودداری ورزید، هر چند آن را [[حرام]] ننموده است<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۲، ص۴۹۷ (پرهیزهای غذایی پیامبر{{صل}}/ خوردن خوراک و نوشیدنی نازپروردگان).</ref>. همچنین می‌توان چرایی استمرار این کار را تا روزگار [[امام علی]]{{ع}} که ادامه عصر [[تنگ‌دستی]] [[مسلمانان]] بوده است، دریافت. نیز با همین دیدگاه می‌توان گزارش [[غریب]] و منفرد غزالی را در باره خوردن [[پیامبر]]{{صل}} از فالوده‌ای که [[عثمان بن عفان]] برای ایشان آورده بود، نپذیرفت<ref>متن گزارش چنین است: {{متن حدیث|جَاءَهُ عُثْمَانُ بْنُ عَفَّانَ بِفَالُوذَجٍ فَأَكَلَ مِنْهُ وَ قَالَ مَا هَذَا يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ؟ قَالَ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي نَجْعَلُ السَّمْنَ وَ الْعَسَلَ فِي الْبُرْمَةِ وَ نَضَعُهَا عَلَى النَّارِ ثُمَّ نَقْلِيهِ ثُمَّ نَأْخُذُ مُخَّ الْحِنْطَةِ إِذَا طُحِنَتْ فَنُلْقِيهِ عَلَى السَّمْنِ وَ الْعَسَلِ فِي الْبُرْمَةِ ثُمَّ نَسُوطُهُ حَتَّى يَنْضَجَ فَيَأْتِيَ كَمَا تَرَى فَقَالَ رَسُولُ اللهِ{{صل}}: إِنَّ هَذَا الطَّعَامَ طَيِّبٌ}}؛ «عثمان، فالوده‌ای برای پیامبر{{صل}} آورد. پیامبر{{صل}} از آن خورد و فرمود: ای بنده خدا! این چیست؟ گفت: پدر و مادرم فدایت باد! روغن و عسل را در کاسه سنگی نهاده و آن را روی آتش می‌نهیم و آن را می‌پزیم. همچنین مغز گندم آرد شده را گرفته و روی روغن و عسل تفت می‌دهیم و آن را هم می‌زنیم تا به عمل آید و این‌گونه که می‌بینی، آماده خوردن می‌شود. پیامبر{{صل}} فرمود: این خوراکی پاکیزه [و گوارا] است» (إحیاء علوم الدین، ج۲، ص۵۳۲؛ مکارم الأخلاق، ج۱، ص۷۰، ح۸۹).</ref>؛ گزارشی که محتمل است برای توجیه [[گرایش]] [[عثمان]] به [[اشرافی‌گری]] و اسراف، ساخته شده باشد و با [[احادیث]] متعدّد و مورد اعتمادی که در کتاب‌های مشهور [[حدیثی]] نقل شده‌اند، [[تعارض]] دارد.

توجه به اصل‌های [[حاکم]] بر [[سیره نبوی]] مانند: [[هنجارگرایی]]، [[فروتنی]] و نیز توجه به اصل [[استوار]] دوری از اسراف - که در مدخل کتاب گذشت -، می‌تواند همزمان، معنا و مقصود [[احادیث نبوی]] درباره لیسیدن ظرف [[غذا]] و نیز انگشتان را پس از خوردن غذا و نیز موضع امروزین ما را در برابر آنها روشن کند؛ احادیثی که در منابع معتبری نقل شده و وجه روشنی دارند<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۳، ص۱۹، ح۱۴۰۷ - ۱۴۰۹.</ref>. [[شیوه]] متعارف آن روزگار، خوردن با انگشتان بوده و مقداری هر چند اندک از غذا به آن می‌چسبیده است. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} بدون هیچ [[تکبر]] و نازی، از هدررفت این مقدار کمِ غذا نیز جلوگیری و از آن استفاده می‌نموده‌اند؛ اما اکنون که بسیاری از غذاها با قاشق خورده می‌شوند و تنها اندکی از چربی و یا چیزهایی دیگر ممکن است با دست تماس یابد، موضوع لیسیدن انگشتان، خود به خود، منتفی می‌شود، مگر آنکه فواید طبّی و یا آثار دیگری برای آن [[کشف]] و ثابت شود.

گفتنی است که به خوردن ته‌مانده غذا نیز سفارش شده و نقل گردیده که پیامبر اکرم{{صل}} ظرف غذای خود را نیز می‌لیسیده است. نکته جالب توجه، سخن دلیل‌گونه [[پیامبر]] پس از این کار است. ایشان می‌فرماید: هر کس چنین کند، گویی به اندازه آنچه لیسیده، [[صدقه]] داده است<ref>ر. ک: سیره پیامبر خاتم، ج۳، ص۱۹، ح۱۴۰۹.</ref>. اگر نگاه آماری و کلان داشته باشیم، [[حکمت]] ژرف نهفته در این سخن به روشنی هویدا می‌شود. اگر هر کس تنها یک لقمه از باقی‌مانده غذای خویش را دور نریزد و آن را بخورد، هر [[روز]] می‌توانیم از [[اسراف]] میلیون‌ها لقمه و هزاران کیلوگرم مواد غذایی جلوگیری کنیم. روشن است که هر فرد با خوردن مدوام ته ماندۀ غذای خویش، از مقدار [[غذا]] در وعده‌های بعدی خود می‌کاهد و کم‌کم به کشیدن غذا به اندازه لازم، خو می‌گیرد. این کار به معنای [[آزاد]] شدن حجم عظیمی از موادّ غذایی است که راه را برای بخشیدن و [[انفاق]] و [[صدقه]] هموار می‌کند.