باطن در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

در یک [[آیه]] از [[قرآن کریم]]، [[خداوند]] به نام الباطن خوانده شده است: {{متن قرآن|هُوَ الْأَوَّلُ وَالْآخِرُ وَالظَّاهِرُ وَالْبَاطِنُ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ}}<ref>«او، آغاز و انجام و آشکار و نهان است و به هر چیزی داناست» سوره حدید، آیه ۳.</ref>.

از مجموع این [[روایات]] استفاده می‌شود که نام باطن درباره خداوند سه معنا را در بردارد:

باطن درباره خداوند به معنای نهان بودن از [[اندیشه]] و [[خیال]] و حواس [[آدمی]] است. [[سید رضی]] باطن بودن خداوند را بدان معنا می‌داند که وی [[درک]] نمی‌شود<ref>تلخیص البیان، ج۲، ص۳۲۶.</ref>. [[زمخشری]] باطن را آن می‌داند که به حواس درک نشود و توصیف خداوند به باطن را دلیل بر رد کسانی می‌داند که بر این باورند که [[خدا]] در [[آخرت]] به [[حس]] درک می‌شود<ref>الکشاف، ج۴، ص۴۷۰.</ref>. [[طوسی]] این معنا را یکی از سه وجه در معانی باطن دانسته است<ref>التبیان، ج۹، ص۵۰۵.</ref>. باطن بودن خداوند بدان معنا است که وی از نهانی‌ها [[آگاه]] است و بر پنهانی‌ها [[دانا]] است. [[ابراهیم]] زجاج می‌نویسد: بالن اوست که به درون چیز داناست و [[آگاهی]] دارد<ref>شرح اسماء الله الحسنی، ج۱، ص۶۱.</ref>. این [[تفسیر]] به [[عبدالله بن عباس]] نیز نسبت داده شده است<ref>تنویر المقباس، ج۱، ص۴۵۶.</ref>. [[طوسی]] این معنا را یکی از سه وجه در معانی [[باطن]] دانسته است<ref>التبیان، ج۹، ص۵۰۵.</ref>. [[فخر رازی]] این وجه را نمی‌پذیرد. دلیل وی آن است که اگر باطن به معنای دانستن درون باشد در [[آیه]] (سوم [[حدید]]) تکرار پیش می‌آید؛ زیرا در پایان آیه آمده است: او به همه چیز داناست<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۹، ص۱۸۶.</ref>. باطن به معنای [[چیرگی]] بر درون است. [[طبرسی]] از [[ابوزید]] بلخی نقل می‌کند که اول و آخر و ظاهر و باطن [[خداوند]] بدان معنا است که همه کار به دست اوست. طوسی نیز یکی از معنای باطن بودن خداوند را چیرگی بر درون چیزها می‌شمرد<ref>التبیان، ج۹، ص۵۰۵.</ref>. دیگر معنای نام باطن، آن است که خداوند به عنوان [[حقیقت]] هستی، درون و [[ملکوت]] همه چیز را در بردارد. [[سید حسین همدانی]] درباره نام باطن می‌نویسد: خداوند باطن هر چیزی است، بدین اعتبار که بر ملکوت هر چیز احاطه دارد<ref>شرح اسماء الحسنی، ص۵۴.</ref>. [[احمد ثعلبی]] و [[فخر رازی]]، هر یک، بیست و چهار سخن در معنای صفت باطن نقل می‌کند<ref>الکشف و البیان، ج۹، ص۲۲۹؛ لوامع البینات، ص۳۲۴.</ref>. [[زمخشری]] بر این [[باور]] است که واو [[عاطفه]] بین دو صفت ظاهر و باطن بر آن دلالت دارد که مجموع این دو صفت را باید به خداوند نسبت دهیم، خداوند ظاهر باطن است<ref> الکشاف، ج۴، ص۴۷۰.</ref>. فخر رازی، باطن بودن [[خدا]] را به معنای پنهان بودنش از خردها می‌داند. وی در توضیح می‌نویسد: کمال آشکاری خداوند، دلیل بر نهانی اوست. همانگونه که اگر [[آفتاب]] همواره می‌تابید، نمی‌دانستیم این [[روشنایی]] از آن است. حال اگر هستی بخشی خداوند به پدیده‌ها از میان می‌رفت، آشکار می‌‌شد که هستی پدیده‌ها از وجود خدا است، اما چون [[بخشش]] و [[فیض]] خداوند دائم است، این [[شبهه]] ایجاد می‌شود که وجود پدیده‌ها از آن خود آنهاست. پس [[منزه]] است خدایی که از شدت آشکاری از خردها پنهان شده است<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۹، ص۱۸۶.</ref>.