جباریت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[جبار]]، صیغه [[مبالغه]] از ماده «ج ب ر» به معنای [[عظمت]] همراه با اقتداری است که به [[چیرگی]] می‌تواند [[اختیار]] از دیگران سلب کند<ref>العین، ج۱، ص۴۷۸.</ref>. صفت جبار درباره کسی به کار می‌رود که با استفاده از [[قدرت]] خویش بر دیگران [[حکم]] براند و بدانچه آنان [[رضایت]] ندارند، فرمان‌شان دهد. لازمه صفت جبار آن گاه که درباره [[آدمی]] به کار رود؛ [[تکبر]]، چیرگی، [[خشونت]] و [[خونریزی]] است. ماده جبر در حالت ثلاثی مجرد {{عربی|جَبَرَ یَجْبُرَ}} به معنای جبران است و در باب [[افعال]] {{عربی|"اَجْبَرَ یُجْبِرُ"}} به معنای [[اجبار]] و [[اکراه]] نمودن است. [[راغب اصفهانی]] [[ارتباط]] این دو معنا را چنین بیان می‌کند که فرمانروای جبار با [[خودرأیی]] خویش گویی می‌خواهد [[کاستی]] خود را جبران کند<ref>مفردات، ص۱۸۳.</ref>.

در [[قرآن کریم]] صفات کم شماری در [[ستایش]] به خداوند نسبت داده شده که این صفات برای [[آدمیان]] [[ذم]] و [[کاستی]] است؛ از آن جمله جبار و [[متکبر]] است. [[مفسران]] و [[متکلمان]] در بیان صفت جبار و توضیح این ابهام چند سخن گفته‌اند: [[طوسی]]، تصریح می‌کند که جبار و متکبر از آن رو برای [[آدمی]]، صفت [[مذمت]] است که او در جایگاهی نیست که به دیگران [[فرمان]] دهد و آنان را بر کاری [[اجبار]] کند و یا آنکه خویش را بزرگ بشمارد. ولی روا و [[شایسته]] است که خداوند فرمان دهد و تقدیر نماید و [[آفریده]] خویش را [[تدبیر]] کند و چون به واقع بزرگ و پراقتدار است، رواست که [[عظمت]] خویش را بنمایاند<ref>التبیان، ج۹، ص۵۷۳.</ref>؛ بنابراین، صفات جبار و متکبر، [[قبح]] ذاتی ندارد، بلکه از آن رو که آدمی [[شایستگی]] این ویژگی‌ها را ندارد، برای وی صفت ذم است و چون درباره خداوند رواست، درباره او صفت [[مدح]] است. [[حسین بن حسن حلیمی]]، بر این [[باور]] است که چون خداوند [[آفریدگان]] را به فرمان خویش از عدم به وجود آورده است و در این کار اختیاری برای آفریدگان نیست، [[آفرینش]] خداوند مانند [[کردار]] [[فرمانروایی]] است که دیگران را بر انجام خواسته‌اش اجبار می‌کند<ref>الاسماء و الصفات، ص۵۹.</ref>. بر این اساس، صفت جبار درباره خداوند معنای [[حقیقی]] ندارد، بلکه از آن رو که آفرینشش مانند کردار [[جباران]] است، وی را جبار می‌خوانیم. [[عبدالرحمن محمد بغدادی]]، بر این باور است که جبار درباره [[خداوند]] بدان معنا است که هیچ کس بدو دست نیاید و بر او چیره نشود. در لغت [[عرب]] نیز به نخلی بسیار بلند که دست هیچ کس به خرمایش نرسد، [[جبار]] گویند<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۵، ص۳۱۴.</ref>. در نتیجه، جبار در توصیف خداوند معنای [[جبر]] و [[اکراه]] را در بر ندارد، بلکه به معنای والایی و [[برتری]] و [[مقهور]] نشدن است. ماده جبر به معنای جبران [[کاستی]] و [[فقر]] و درمان استخوان شکسته نیز می‌آید. برخی نام جبار را نیز به معنای جبران کننده [[کاستی‌ها]] و درمان کننده شکستگی‌ها دانسته‌اند. [[فخر رازی]] در شمار وجوه معانی جبار، این معنا را نخستین وجه قرار داده است<ref>التفسیر الکبیر، ج۱۵، ص۳۱۴.</ref>. [[ابوالحسن ماوردی]]، این سخن را به بنیان‌گذار [[مکتب]] اعتزال، [[واصل بن عطاء]]، نسبت می‌دهد<ref>النکت و العیون، ج۴، ص۲۵۹.</ref>؛ برخی از [[مفسران]] معاصر نیز، این وجه را در معنای جبار ذکر نموده‌اند<ref>المیزان، ج۱۹، ص۲۵۶.</ref>.