نشانه‌های ظهور امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[نشانه‌های ظهور امام مهدی در حدیث]] - [[نشانه‌های ظهور امام مهدیدر نهج البلاغه]] - [[نشانه‌های ظهور امام مهدی در کلام اسلامی]] - [[نشانه‌های ظهور امام مهدی در معارف مهدویت]]| پرسش مرتبط  = نشانه‌های ظهور امام مهدی (پرسش)}}

* برای [[ظهور]] [[امام مهدی]] {{ع}} نشانه‌ها و علائمی در احادیث، بیان شده است که آگاهی از آنها برای شناخت حقانیت مدّعی [[مهدویت]]، ضروری است. تحلیل و شناخت علائم معتبر، نیازمند برررسی دقیق آنهاست. در این نوشتار، به تببین نکات مهمی درباره این نشانه‌ها خواهیم پرداخت <ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۱۳.]</ref>

* [[نشانه‌‏های ظهور]]<ref> نگارنده، بحث را بر اساس آنچه امروزه مشهور است پی گرفته؛ اما بر این باور است که تعریف مشهور [[نشانه‏‌های ظهور]] نادرست می‌‏نماید؛ چرا که بیشتر کسانی که [[نشانه‌‏های ظهور]] را تعریف کرده‌‏اند به رخدادهای پیش از [[ظهور]] تفسیر کرده‌‏اند، در حالی که بررسی‏‌ها نشان می‏‌دهد همه [[نشانه‌‏های حتمی ظهور]] پس از [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} رخ خواهد داد؛ از این ‏رو نشانه‏‌های قیام یا نشانه‏‌های [[مهدی]] موعود را مناسب‏‌تر می‌‏داند. یا این‏که گفته شود [[نشانه‏‌های ظهور]] به این معناست که حکایت از واقع شدن ظهور می‌‏کند</ref>، عبارت است از آن دسته از رخدادها که بر اساس پیش‏بینی [[معصومان]] {{عم}}، [[پیش از ظهور]] یا در آستانه آن، یا هم‏زمان یا [[پس از ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} پدید می‌‏آید. پدید آمدن هریک از آن نشانه‌‏ها نویدی از [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ و نزدیک‏‌تر شدن [[قیام جهانی]] آن حضرت است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.

# نشانه‌‏هایی که با فاصله‌‏ای اندک [[پس از ظهور]] و پیش از [[قیام]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ اتفاق می‏‌افتند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.

== [[آشنایی با مفاهیم نشانه‌های ظهور امام مهدی|آشنایی با مفاهیم]] ==

== [[آشنایی با کلیات نشانه‌های ظهور امام مهدی|آشنایی با کلیات]] ==

== واژه‌شناسی لغوی ==

* '''علایم:''' تعبیر "نشانه" یا در [[عربی]]، "علامت" و جمع آن، "[[علائم]]" <ref>کلمۀ علائم، عربی نیست و در فارسی به عنوان جمع علامت به کار می‌رود (ر. ک: لغت‌نامه دهخدا: ذیل "علامت"، فرهنگ عمید: ذیل «علائم»).</ref> و در منابع قدیمی، "[[آیه]]" و جمع آن "[[آیات]]"<ref>در کتاب الغیبة نعمانی: ص۲۶۱. در دو حدیث، کلمۀ آیه ذکر شده است. در الغیبۀ طوسی: ص۴۴۴ کلمۀ آیه چندین بار در یک حدیث به کار رفته و در کتاب الفتن ابن حماد: ص۱۵۰، ۱۵۱ و ۱۵۳ در کلام صحابه.</ref>، با اضافه به [[ظهور]]، دربارۀ اتفاقاتی در مقدمۀ [[ظهور]]، [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} به کار رفته است. کلمه علامت یا [[آیه]] به معنای نشانه و چیزی است که بر مطلبی راه‌نمایی و دلالت کند<ref>(لغت‌نامه دهخدا)</ref>و موجب [[شناخت]] آن شود<ref>دانشنامه امام مهدی: ج۷، ص ۴۱۳.</ref> "عَلایم" جمع "[[علامه]]"، از ریشه "[[علم]]" به معنای "نشانه" است. و در [[عربی]] به معنای "[[آیه]] و دلالیت" آمده است. از این رو عَلَم به معنای [[پرچم]] است که [[لشکر]] به نشانۀ آن گرد آیند<ref>خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۱۵۳.</ref> ابن [[فارس]] گوید: عَلَم به معنای نشانه‌ای است که در چیزی باشد و آن را از دیگری مشخص و متمایز نماید <ref>ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۴، ص۱۰۹.</ref>به گفته ابن منظور: علامت به معنای نشانه (السمة) و هم‌ریشه با عَلَم و مترادف با آن است. وی علامت و [[علم]] را به «فاصلۀ بین دو قطعه [[زمین]]» و «چیزی که در بیابان برپا می‌شود تا افراد راه گم کرده، به سبب آن راه را پیدا می‌کنند». معنا کرده است! <ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۴، ص۴۱۶.</ref> این واژه در [[فارسی]] به «نشانه»، برگردان شده و آن عبارت است از آنچه که سبب شناختن کسی یا چیزی شود<ref> محمد معین، فرهنگ معین، ص۱۱۱۵.</ref>اگر چه واژۀ «علامات» به صورت جمع فقط یک بار در [[قرآن]] آمده، <ref>«وَعَلامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ»؛ و نشانه‌هایی را (برای مردم نهاد) و آنان با ستاره راهیابی می‌کنند؛ سوره نحل، آیه ۱۶.</ref> اما در [[روایات]]، فراوان ذکر شده است. [[امام علی|امیرمؤمنان علی]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|"إِنَّ لِأَهْلِ الدِّينِ عَلَامَاتٍ يُعْرَفُونَ بِهَا‏"}}<ref>همانا برای اهل دین نشانه‌هایی است که بدان شناخت می‌شوند؛ الکافی، ج۲، ص۲۳۹.</ref> و [[امام صادق]] {{ع}} نیز فرمود: [[لقمان]] به فرزندش گفت: {{عربی|"يَا بُنَيَّ لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عَلَامَةٌ يُعْرَفُ بِهَا وَ يُشْهَدُ عَلَيْهَا‏"}}<ref> ای پسرکم! برای هر چیز نشانه‌ای است که به آن شناخته می‌شود و بر آن گواهی می‌دهد؛ الخصال، ج۱، ص۱۲۱.</ref> از این رو می‌توان گفت: «نشانه» یکی از ابزار [[شناخت]] است. دقّت در این [[روایات]] و مانند آن، گویای این مطلب است که می‌بایست چیزی یا کسی موجود و یا در [[حکم]] موجود باشد تا علامت حاکی از آن بوده، و به آن شناخته شود<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B3_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۳، ص ۱۰۰.]</ref>.

* '''آیت:''' دربارۀ ریشۀ لغتِ "[[آیه]]"، میان لغت‌شناسان [[اختلاف]] هست؛ از این رو معانی گوناگونی برای آن ذکر شده است. یکی از معانی آن «نشانه» است. که ریشۀ همۀ معانی دیگر می‌باشد [[راغب اصفهانی]]«[[آیه]]» را به علامت [[آشکار]] معنا کرده و [[حقیقت]] معنای آن را برای هر چیز [[آشکار]] که همراه چیز دیگری که [[آشکار]] نیست بیاید دانسته است <ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ماده «ای».</ref> برخی دیگر از بزرگان لغت‌شناس نیز به طور روشن «[[آیات]]» را به معنای «علامات» دانسته‌اند<ref> فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۱، ص۱۰۴؛ جوهری، الصحاح، ج۶، ص۲۲۷۵؛ و نیز نک: حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج۱، ص۱۸۶.</ref> در مفهوم این واژه نیز همچون مترادف آن (علامت)، نوعی هم‌زمانی در وجود نشانه و آنچه نشانه از آن حکایت می‌کند، به چشم می‌خورد <ref>{{متن قرآن|وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَنْ يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَبَقِيَّةٌ مِمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَآلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلَائِكَةُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَةً لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ}}؛ و پیامبرشان به آنان گفت: نشانه پادشاهی او این است که تابوت (عهد) نزدتان خواهد آمد که در آن آرامشی از سوی پروردگارتان (نهفته) است و (نیز) بازمانده‌ای از آنچه از خاندان موسی و هارون بر جای نهاده‌اند و فرشتگان آن را حمل می‌کنند، بی‌گمان در آن برای شما اگر مؤمن باشید نشانه‌ای است؛ سوره بقره، آیه ۲۴۸ و {{متن قرآن|قَالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَةَ أَيَّامٍ إِلَّا رَمْزًا وَاذْكُرْ رَبَّكَ كَثِيرًا وَسَبِّحْ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ}}؛ گفت: پروردگارا! برای من نشانه‌ای بگذار! فرمود: تو را نشانه این باد که سه روز با مردم جز به اشارت سخن نگویی و پروردگارت را بسیار به یاد آور و در پایان روز و پگاهان به پاکی بستای؛ سوره آل عمران: آیه ۴۱ و {{متن قرآن|قَالَ رَبِّ اجْعَلْ لِي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلَّا تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلَاثَ لَيَالٍ سَوِيًّا}}؛ گفت: پروردگارا! نشانه‌ای برای من بگذار! فرمود: نشانه تو آنکه سه شب با داشتن تندرستی با مردم سخن نمی‌توانی گفت؛ سوره مریم؛ آیه ۱۰.</ref> برخی نیز تفاوت بین «علامت» و «[[آیه]]» را در این دانسته‌اند که نشانه بودن در «[[آیه]]» ثبوت بیشتری دارد<ref>ابوهلال عسکری، الفروق الغویه، ص۳۶۸، ش۱۴۷۶.</ref>. در [[قرآن مجید]] آمده است: {{متن قرآن|وَكَأَيِّن مِّن آيَةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ يَمُرُّونَ عَلَيْهَا وَهُمْ عَنْهَا مُعْرِضُونَ}}<ref>«و بسا نشانه‌ای است در آسمان‌ها و زمین که بر آن می‌گذرند و آنان از آن رو گردانند»؛ سوره یوسف، آیه ۱۰۵.</ref> و {{متن قرآن|فِيهِ آيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَن دَخَلَهُ كَانَ آمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلاً وَمَن كَفَرَ فَإِنَّ اللَّه غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ }}<ref>«در آن نشانه‌هایی روشن (چون) مقام ابراهیم وجود دارد و هر که در آن در آید در امان است و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردمی است که بدان راهی توانند جست؛ و هر که انکار کند (بداند که) بی‌گمان خداوند از جهانیان بی‌نیاز است»؛ سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref> این واژه در بعضی از [[روایات]]<ref>امام باقر {{ع}} فرمود: «آيَتَانِ تَكُونَانِ قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِم‏»؛ الکافی، ج۸، ص۱۲، ح۲۵۸؛ الغیبة للطوسی، ص۴۴۴، الغیبة للنعمانی، ص۲۱۷.</ref> و نیز در سخنان برخی از بزرگان، به معنای «نشانه‌های مرتبط با [[ظهور]] و [[قیام حضرت مهدی]] {{ع}}» به کار رفته است<ref>«قَدْ جَاءَتِ الْأَخْبَارُ بِذِكْرِ عَلَامَاتٍ لِزَمَانِ قِيَامِ الْقَائِمِ الْمَهْدِيِّ {{ع}} وَ حَوَادِثَ تَكُونُ أَمَامَ قِيَامِهِ وَ آيَاتٍ وَ دَلَالات‏»؛ الارشاد: ج ۲، ص ۳۶۸.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B3_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۳، ص ۱۰۱.]</ref>.

== علامت در [[قرآن]] ==

* واژۀ علامت، تنها یک بار به صورت جمع، با تعبیر "علامات" در [[قرآن]] به کار رفته است: {{متن قرآن|وَأَلْقَى فِي الأَرْضِ رَوَاسِيَ أَن تَمِيدَ بِكُمْ وَأَنْهَارًا وَسُبُلاً لَّعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ وَعَلامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ يَهْتَدُونَ}}<ref> و کوه‌هایی پابرجا را در زمین در افکند تا شما را نجنباند و رودها و راه‌هایی را پدید آورد باشد که رهیاب گردید و نشانه‌هایی را برای مردم نهاد و آنان با ستاره راهیابی می‌کنند؛ سوره نحل، آیه ۱۵ و ۱۶.</ref> که می‌توان مراد از آن را هر گونه علامت وضعی یا طبیعی و حتّی زبان‌ها و اشارات دانست، که در روزی [[زمین]] برای راهیابی مورد استفاده قرار می‌گیرد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۱۴.]</ref>

* آنچه با بحث [[نشانه‌های ظهور]] تناسب دارد، آیۀ ۲۴۸ سورۀ بقره است که می‌فرماید: [[پیامبر]] [[بنی اسرائیل]] به آنان گفت که نشانۀ [[پادشاهی]] [[طالوت]]، [[صدوق]] [[مقدّس]] [[موسی]] {{ع}} است. <ref>وَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّهُمْ إِنَّ آيَةَ مُلْكِهِ أَن يَأْتِيَكُمُ التَّابُوتُ فِيهِ سَكِينَةٌ مِّن رَّبِّكُمْ وَبَقِيَّةٌ مِّمَّا تَرَكَ آلُ مُوسَى وَآلُ هَارُونَ تَحْمِلُهُ الْمَلائِكَةُ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ</ref> همچنین [[آیات]] ۴۱ سورۀ [[آل عمران]] <ref>قَالَ رَبِّ اجْعَل لِّيَ آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلاَّ تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَةَ أَيَّامٍ إِلاَّ رَمْزًا </ref> و ۱۰ سورۀ [[مریم]] که [[خداوند]] نشانه‌ای برای باردار شدن [[همسر]] [[زکریا]] {{ع}} قرار داد و آن، از دست دادن [[قدرت]] تکلّم با [[مردم]] بود.<ref>قَالَ رَبِّ اجْعَل لِّي آيَةً قَالَ آيَتُكَ أَلاَّ تُكَلِّمَ النَّاسَ ثَلاثَ لَيَالٍ سَوِيًّا.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۱۴.]</ref>

== کارکرد [[نشانه‌های ظهور]] ==

* [[شناخت]] [[نشانه‌های ظهور]]، از آن جهت دارای اهمیت است که کارکردها و فواید مختلفی را برای [[مؤمنان]] در بر دارد. به جهت همین کارکردهاست که [[اهل بیت]] {{عم}} به تبییم [[علائم]] باری [[شیعیان]] اهمیت داده‌اند و [[شناخت]] این [[نشانه‌ها]] را برای آنان لازم دانسته‌اند. مهم‌ترین کارکردهای [[شناخت]] این نشانه‌های عبارت‌اند از:<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۱۴.]</ref>.

# '''[[شناخت حق]]:''' [[ظهور]] [[امام مهدی]] {{ع}} و آغاز [[انقلاب مهدوی]]، ناگهانی و یکباره است. [[شناخت]] این [[قیام]] و تمیز دادن آن از واقعه‌های مشابه، امری مهم و در خور توجه است؛ زیرا آیندۀ فردی و اجتماعی [[مؤمنان]]، با آن گره خورده است. [[انکار]] این جریان، ممکن است به [[انکار]] [[معرفت امام]] [[حق]] منجر شود که بدفرجامی [[آدمی]] را در پی دارد. روشن است که [[اطمینان]] بخشی به [[مؤمنان]] دربارۀ [[حقیقت]] [[قیام]] و [[انقلاب مهدوی]]، به لوازم م مقدماتی نیازمند است. [[تبیین]] [[علائم ظهور]] و معرفی آن به [[شیعیان]] به‌ویژه متدینان و فرهیختگان یکی از این مقدّمات و لوازم است که سبب [[آگاهی]] و بصیرت‌ آنان در [[شناخت]] [[حقانیت]] [[مهدی]] خواهد شد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۱۴.]</ref>.

# '''شناسایی مدعیان [[باطل]]:''' در طول [[تاریخ]] برای گروهی از افرادی که در پی [[منافع]] شخصی و گروهی بوده‌اند استفاده از مقدسات، امری رایج بوده است. این افراد با سوء [[نیت]] و گروهی نیز با [[نیت]] [[اصلاح]] وضعیت نابسامان موجود در دورۀ خود، از عنوان [[قیام]] و [[انقلاب]] [[امام مهدی]] {{ع}} سوء استفاده کرده و به ناحق، ادّعای [[مهدویت]] خویش را مطرح کرده‌اند. اگر چه [[حقیقت]] این افراد برای [[عالمان]] و فرهیختگان مشخص بوده و هست، ولی امکان [[فریب]] خوردن بسیاری از افراد ساده‌دل نیز با توجّه به [[روح]] زلال و صاف آنها، وجود دارد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۱۴.]</ref>.

* بیان [[علائم ظهور]] در کلمات [[ائمه اطهار]] {{عم}} و جمع‌آوری آن در متون روایی، یکی از راه‌هایی است که امکان شناسایی [[مهدی]] واقعی را از [[مدّعیان دروغین]] و غیر اصیل، فراهم می‌کند. برپایۀ تحقیقات انجام شده، شمار فراوانی [[مهدی]] دروغین در طول [[تاریخ]] بیش از هزار سالۀ [[غیبت]] شناسایی شده‌اند <ref>ر. ک: ج۴ ص۷ (بخش چهارم / فصل چهارم / مدعیان دروغین).</ref> که هیچ یک همراه با [[علائم]] معرفی شده از ناحیۀ [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} نبوده است. از این رو، این [[علائم]] به [[شناخت]] [[مدّعیان دروغین]] و ناراستیِ ادعای آنان، کمک کرده است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۱۵.]</ref>.

== شمار نشانه‌‏های ظهور ==

* شمارش و بیان همۀ علائم ظهور، به دلیل اختلاف نظری که دربارۀ تعداد و عناوین آنها وجود دارد، آسان نیست. به علاوه، کمتر کسی است که فهرست کاملی از علائم ارائه کرده باشد. از این معدود افراد می‌توان شیخ مفید را نام برد که در کتاب ارشاد به تعداد قابل توجهی از این علائم اشاره می‌کند و اربلی در کشف الغمّة، همان فهرست را آورده است. مؤلف أعیان الشیعة، ذیل نام امام دوازدهم، نسبت به دیگران تفصیل بیشتری داده و هفتاد نشانه را با ذکر نمونه‌هایی از احادیث آورده است <ref>أعیان الشیعة: ج۲ ص ۷۱ – ۸۱.</ref>. در کتاب مأتان و خمسون علامة، ۲۵۰ نشانه برای ظهور ذکر دشده است. از عالمان اهل سنّت، مقدسی شافعی در عقد الدرر، فصلی از کتابش را به مجموع نشانه‌ها اختصاص داده و حدود چهل مورد را ذکر می‌کند. این ارقام و عناوین در طول زمان افزایش یافته و گزارش‌هایی از منابع غیر معتبر و راویانی ضعیف و مجهول به آن اضافه شده است. کتاب‌هایی مانند إلزام الناصب، بیان الائمّة، نوائب الدهور، معجم الملاحم و الفتن و یأتی علی الناس زمان ... با جمع‌آوری اخبار صحیح و سقیم به ترویج این اخبار دامن زده‌اند<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۲۲.]</ref>.

* هر چه زمان پیش رفته و حوادثی مهم روی داده، مواردی از نشانه‌ها بر آن رویداد، تطبیق شده و اضافاتی نیز در آنها صورت گرفته است. مثلاً تا قرن هفتم از نشانه‌هایی که بر ظلم و ستم ناشی از حملۀ مغول (۶۱۶ – ۶۵۶ ق) <ref>البته حملۀ مغولان پس از سقوط بعداد در سال ۶۵۶ ق نیز ادامه یافت.</ref> تطبیق شود، کمتر سخن گفته‌اند؛ اما مؤلف عقد الدارر که کتابش را در سال ۶۸۵ ق به پایان رسانده<ref>عقد الدرر: ص۳۴۹.</ref> با تفصیل بیشتری دربارۀ خروج کافری که از مشرق می‌آید و حکومت بنی عباسی را سرنگون می‌کند و از خصوصیات مغولان بدون ذکر نام آنان و حملات مکرر آنان به عنوان نشانه‌های ظهور سخن گفته است. شبیه این مطلب را دربارۀ دیگر حوادث مهم تاریخی نیز مشاهده می‌کنیم<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۲۳.]</ref>.

* در منابع دینی، انبوهی از رخدادهای طبیعی و [[غیرطبیعی]] و دگرگونی‌‏های سیاسی- اجتماعی، از نشانه‌‏های [[ظهور]] شمرده شده است.

* روشن است درجه اعتبار و درستی همه این نشانه‌‏ها یکسان نیست، برخی در منابع معتبر آمده و از نظر [[سند]] و دلالت استوار است. بعضی نیز در کتاب‏‌های غیر معتبر و به وسیله افراد [[غیرموثق]] یاد شده است. برخی از این نشانه‌‏ها، فقط نشانه [[ظهور]] است و بعضی، هم نشانه [[ظهور]] و هم [[نشانه برپایی قیامت]] می‌‏باشد. برخی نشانه‌‏ها، کلی و محوری است و بعضی بیانگر مسائل ریز و جزئی است که گاه، همه آن‏ها را می‏‌توان در عنوان واحدی گرد آورد؛ بنابراین‏ به طور قطع نمی‌‏توان مشخص کرد نشانه‌‏های [[ظهور]] چه تعداد است. بر فرض هم که چنین کاری ممکن باشد، اهمیتی ندارد. مهم این است که فراوانی [[روایات]]، به ما [[اطمینان]] می‏‌دهد که در آستانه [[قیام]] [[امام مهدی|مهدی موعود]] {{ع}}، حوادثی رخ خواهد داد که برخی چشمگیر و فراگیرند و بعضی نه چندان مهم و قابل ‏توجه است<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.

== [[اقسام نشانه‌های ظهور]] ==

* نشانه‌‏های [[ظهور]]، گوناگون است و برشمردن همه این اقسام، نه‏‌چندان مفید است و نه لازم؛ چه آن‏که بسیاری از آن‏ها، نشانه‌‏های قطعی [[ظهور]] نمی‌‏باشد. افزون بر این، از نگاه [[سند]] و محتوا نیز دارای اشکال است و درستی و نادرستی آن‏ها، خیلی روشن نیست؛ از این‌‏رو در تقسیم نشانه‌‏ها فقط به موارد ذیل بسنده می‏‌کنیم<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>:

=== نشانه‌‏های حتمی و غیر حتمی ===

* میان نشانه‌‏های [[ظهور]]، شماری از آن‏ها، [[علایم حتمی]] [[ظهور]] دانسته شده‏اند. منظور از نشانه‌‏های حتمی- مقابل نشانه‌‏های غیر حتمی- آن است که پدیدار شدن آن‏ها- بدون هیچ قید و شرطی- قطعی و الزامی خواهد بود؛ به گونه‌‏ای که تا آن‏ها واقع نشود، [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏ [[ظهور]] و [[قیام]] نخواهد کرد. البته باید توجه کرد که حتمی یا مسلم و قطعی بودن وقوع این نشانه‌‏ها، به این معنا نیست که پدید نیامدن آن‏ها، محال است؛ بلکه به حسب فراهم بودن شرایط و نبودن بازدارنده‌‏ها، پدید آمدن آن‏ها قطعی خواهد بود. از [[روایات]] فراوانی که در میان آن‏ها [[روایات]] صحیح نیز وجود دارد حتمی بودن نشانه‌‏های پنجگانه ذیل استفاده می‌‏شود: [[خروج سفیانی]]، [[قیام یمانی]]، [[صیحه آسمانی]]، قتل [[نفس زکیه]] و [[خسف در بیداء]]"<ref> {{متن حدیث|" خَمْسٌ‏ قَبْلَ‏ قِيَامِ‏ الْقَائِمِ‏ مِنَ‏ الْعَلَامَاتِ‏ الصَّيْحَةُ وَ السُّفْيَانِيُ‏ وَ الْخَسْفُ‏ بِالْبَيْدَاءِ وَ خُرُوجُ‏ الْيَمَانِيِ‏ وَ قَتْلُ‏ النَّفْسِ‏ الزَّكِيَّةِ‏‏‏‏"}}، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۴۳۶، ح ۴۲۷</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.

* در برابر نشانه‌‏های حتمی، نشانه‌‏های غیر حتمی قرار دارد؛ یعنی [[مقید]] و مشروط به اموری است که در صورت تحقق آن‏ها، پدید می‌‏آید. به عبارت دیگر، نشانه‌‏های غیر حتمی، شاید پدید آید و شاید بدون پیدایش آن‏ها [[امام مهدی|امام زمان]] {{ع}} [[ظهور]] کند.

* پاره‌‏ای از نشانه‌‏های غیر حتمی از این قرار است:

# بارش باران‏های فراوان و ...<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.

=== نشانه‌‏های متصل و غیر متصل‏===

* بر اساس روایاتی چند، شماری از نشانه‌‏های [[ظهور]]، متصل به آن خواهد بود؛ به گونه‌‏ای که بین آن‏ها و [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} فاصله چندانی نباشد. البته این‏که فاصله آن نشانه‌‏ها تا [[ظهور]]، چه مدت و یا چند روز است، به طور دقیق روشن نیست؛ ولی [[قدر]] مسلم آن است که فاصله زیاد نیست و احتمالا، مجموعه نشانه‌‏های متصل به [[ظهور]]، در همان [[سال ظهور]] یا سال پیش از آن، رخ می‏دهد. بر این اساس تردیدی نیست که شماری از نشانه‌‏های [[ظهور]]، نزدیک [[ظهور]] و متصل به آن واقع می‏‌شود. در مقابل، نشانه‌‏های غیر متصل است که در طول [[تاریخ]] در دوران [[غیبت کبرا]] اتفاق افتاده و خواهد افتاد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.

=== نشانه‌‏های عادی و غیرعادی‏===

* پدید آمدن نشانه‌‏های ظهور- همچون واقع شدن دیگر پدیده‌‏ها- به روال طبیعی و عادی است؛ ولی [[پیشگویی]] برخی از آن‏ها، به گونه‌‏ای در [[روایات]] بازتاب یافته که به نظر می‌‏رسد، واقع شدن آن‏ها به طور عادی، غیرممکن می‏‌نماید و تحقق آن‏ها به صورت [[غیرطبیعی]] در چهارچوب [[معجزه]] خواهد بود؛ برای نمونه [[طلوع خورشید از مغرب]] و [[صیحه آسمانی]]، اگر همان معنای ظاهری آن‏ها مراد باشد، باید به گونه [[معجزه]] رخ دهد؛ زیرا پدیدار شدن چنین اموری، به طور عادی ممکن نیست. البته شاید بعضی از این نشانه‌‏ها، معنای کنایی و رمزی داشته باشد و به رخدادهایی اشاره کند که پیدایی آن‏ها به گونه عادی امکان دارد<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.

* در پایان، گفتنی است در [[منابع روایی]] حدیث‏‌های فراوانی درباره نشانه‌‏های [[ظهور]] وجود دارد. اسناد این [[روایات]]، بیشتر ضعیف و غیر قابل اعتماد است. از نگاه دلالت نیز، هماهنگی و [[انسجام]] لازم بین آن‏ها نیست و پاره‏‌ای از آن‏ها دگرگون و دستخوش تغییراتی شده‌‏اند<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.

* اینک با انبوهی از [[روایات]] صحیح و غیر صحیح در زمینه نشانه‌‏های [[ظهور]]، روبه‏رو هستیم که دست کم، شماری از آن‏ها از آفت [[جعل]] و [[تحریف]] مصون نمانده است. بدبختانه کتاب‏هایی نیز وجود دارد که در آن‏ها از سر [[جهل]] یا به عمد، به این امر دامن زده شده است. البته برخی با گردآوری این [[روایات]]، خواسته‏‌اند اصل آن‏ها محفوظ بماند و نیز بنمایانند که همگان، در اصل [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} [[اتفاق نظر]] دارند؛ بنابراین [[التزام]] به درستی همه این [[روایات]] مشکل است و در بررسی نشانه‌‏های [[ظهور]]، احتمال [[جعل]] و [[تحریف]] و دسیسه‌‏های دست‏های پنهان [[سیاست]] را نباید نادیده گرفت<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.

* ناگفته نماند وجود مواردی از [[جعل]] و [[تحریف]]، در نشانه‌‏های [[ظهور]] یا وجود [[مدعیان دروغین]] هیچ‏گاه [[دلیل]] نمی‌‏شود همه [[روایات]] از اعتبار بیفتد یا اصل همه نشانه‌‏ها زیر سؤال برود؛ زیرا دسته‏‌ای از این نشانه‌‏ها مسلّم و قطعی است. همچنین وجود پاره‌‏ای اشکالات و ضعف‏ها در نشانه‌‏های [[ظهور]] و احتمال [[تحریف]] و تغییر در آن‏ها از سوی [[دشمنان]] یا ادعاهای واهی برخی شیادان درباره اصل [[مهدویت]]، هیچ‏گاه به اصل [[مهدویت]] و [[اعتقاد]] به [[ظهور]] [[امام مهدی|قائم]] {{ع}} آسیبی نمی‌‏رساند؛ زیرا [[اعتقاد به مهدویت]] و [[ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}} [[مورد اتفاق]] [[فریقین]] است و با [[تواتر]] ثابت شده است و هرگز خدشه‌‏ای در آن وارد نمی‏‌گردد<ref> جمعی از نویسندگان، چشم‏به‏راه مهدی عجّل اللّه تعالی فرجه الشریف، ص ۲۵۸</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.  

* از آن‏جا که در منابع دینی، [[قیام]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]] {{ع}}‏، یکی از نشانه‌‏های [[برپایی قیامت]] شمرده شده است؛ پاره‏‌ای از نشانه‌‏های [[ظهور]]، نشانه‌‏های [[قیامت]] نیز شمرده می‌‏شود. [[امام علی]] {{ع}} در این‏ باره فرمود: "[[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} فرمود: به ناگزیر ده چیز پیش از [[برپایی قیامت]] خواهد بود: [[سفیانی]]، [[دجال]]، [[دود]]، دابه، [[خروج]] [[امام مهدی|قائم]] {{ع}}، [[طلوع خورشید از مغرب]] خود، فرود آمدن [[حضرت عیسی]] {{ع}}، فرورفتن در [[مشرق]] و فرورفتن در [[جزیرة العرب]] و آتشی که از قعر عدن بیرون خواهد آمد، تا [[مردم]] را به سوی [[محشر]] سوق دهد" <ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص ۴۳۶، ح ۴۲۶</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۴۵ - ۴۴۸.</ref>.

== [[نشانه‌های حتمی]] ==

== [[نشانه‌های غیر حتمی]] ==

== آمیختگیِ نشانه‌های ظهور با برخی مفاهیم دیگر ==

* برخی عنوان‌ها و مفاهیم به جهت شباهت‌ها و اشتراک‌هایی در کنار [[علائم ظهور]]، پُرکاربرد هستند. از این رو باید آنها هم مفهوم‌یابی و شناسایی شوند و به این ترتیب، حسابشان از [[علائم ظهور]]، مجزّا شود. این مفاهیم پُرکاربرد، عبارت‌اند از: <ref>دانشنامه امام مهدی: ج۷، ص ۴۲۵.</ref>.

# '''[[ملاحم و فتن|ملاحم]]''': این کلمه، جمع [[ملحمه]] و از مادۀ لحم گرفته شده است که معنای اصلی آن، تداخل و درهم بودن است و در لغت به معنای [[جنگ]] است. [[دلیل]] نام‌گذاری [[جنگ]] به [[ملحمه]] را دو نکته گفته‌اند: یکی این که در [[جنگ]]، جنگجویان در هم می‌آمیزند و درگیر می‌شوند و دیگر این که کشته‌های [[جنگ]] همچون گوشت افتاده بر روی [[زمین]] هستند <ref>ر. ک: معجم مقاییس اللغة: ج۵ ص۲۳۸، لسان العرب: ج۱۲ ص۵۳۵.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۲۶.]</ref>.

# '''[[ملاحم و فتن|فتن]]''': جمع کلمۀ [[فتنه]] را [[فتن]] گفته‌اند که به معنای [[ابتلا]] و [[امتحان]] می‌آید. [[خلیل]] گفته است که [[فتنه]]، همان [[سوزاندن]] با [[آتش]] است <ref>کتاب العین: ج۸ ص۱۲۷.</ref>. مراد [[شیعیان]] از دو عنوان [[ملاحم و فتن]]، احادیثی است که پیش بینی وقایع آینده را پس از حضور ظاهری [[امامان]]، در بر دارند؛ وقایعی که [[فتنه]] و [[آتش]] را در پی دارند و موجب وقوع جنگ‌های آینده و خونریزی‌ها می‌شوند. این وقایع، الزاماً ارتباطی به مسئله [[ظهور]] ندارند و از [[علائم ظهور]] شمرده نمی‌شوند، اگر چه در برهه‌ای از [[تاریخ]]، این وقایع با [[ظهور]] [[امام مهدی|امام عصر]] {{ع}} ارتباط وثیق می‌یابد. لذا مفهوم [[علائم ظهور]] را با [[ملاحم و فتن]]، مترادف دانست. پیش‌آمدهای فراوانی که دربارۀ حکومت‌های معاصر [[ائمه]] {{عم}} از [[امویان]] و عبّاسیان و یا [[والیان]] منطقه‌ای و امثال اینها اتفاق می‌افتد، صرفاً پیشگوییِ این اتفاقات در همان زمان‌هاست. این گونه موارد، فتنه‌هایی است که قبل از [[ظهور]] ایشان اتفاق می‌افتند؛ اما نکتۀ مهم این است که در بسیاری از این نقل‌ها اصلاً به مسئلۀ [[امام مهدی]] {{ع}} و علامت [[ظهور]] او اشاره‌ای هم نشده است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۲۶.]</ref>.

# '''[[اشراط الساعه]]''': اشراط جمع "شَرَط" به معنای علامت <ref>لغت‌نامه دهخدا </ref>و "الساعه" یکی از نام‌های [[قیامت]] است. این ترکیب، تنها یکبار در [[قرآن]] به کار رفته <ref>فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا؛ سوره محمد، آیه ۱۸.</ref> و مقصود از آن، [[نشانه‌های قیامت]] است. یکی از مطالبی که با موضوع [[علائم ظهور]] ارتباط نزدیک دارد، احادیثی است که دربارۀ [[نشانه‌های قیامت]] سخن می‌گویند. در بسیاری از [[منابع روایی]] [[اهل سنت]] و برخی [[جوامع]] حدیثیِ [[شیعه]]، [[نشانه‌های ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} با علامت‌های نزدیک شدن و [[برپایی قیامت]] آمیخته و برخی نشانه‌هایی که به عنوان [[علائم ظهور]] مشهورند، نشانۀ [[قیامت]] دانسته شده‌اند. حتی گاهی اصل [[ظهور مهدی]] را از [[نشانه‌های قیامت]] یاد کرده‌اند. به طور کلّی، صاحبان [[جوامع حدیثی]] [[اهل سنت]]، بابی با عنوان "[[اشراط الساعه]]" گشوده‌اند و در دوره‌های متأخر، کتاب‌های مستقلی با همین عنوان، عرضه شده است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۲۷.]</ref>.

=== آمیختگی اشراط الساعه و علائم ظهور ===

* [[نزول عیسی]] {{ع}} و [[ظهور دجال]] که به عنوان نشانۀ [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} شهرت دارند، در غالب منابع [[اهل سنت]]، نشانۀ [[قیامت]] معرفی می‌شوند. <ref>ر. ک: مسند ابن حنبل: ج۴ ص۶، الفتن: ص۳۵۶.</ref>. [[شیخ مفید]]، [[طلوع خورشید از مغرب]]، فرو رفتن زمینی در [[مشرق]] و [[مغرب]] را ذیل [[نشانه‌های ظهور]] آورده؛ <ref>الإرشاد: ج۲ ص۳۶۸.</ref> ولی این سه، در [[احادیث]] اهل سنّت، از [[نشانه‌های قیامت]] به شمار می‌روند <ref>مسند ابن حنبل: ج۴ ص۶.</ref>. همچنین در موضوع [[نشانه‌های ظهور]]، از ترکان و [[رومیان]] سخن به میان آمده که در منابع اهل سنّت، به عنوان [[نشانه‌های قیامت]] یاد می‌شود <ref>ر. ک: الارشاد: ج۲ ص۳۶۸، مقایسه کنید با الفتن: ص۴۶۱.</ref>. [[مطالعه]] [[احادیث]] [[علائم ظهور]] و در کنار آن، [[احادیث]] [[اشراط الساعه]]، به خوبی نشانگر شباهت آن دو دستۀ [[اخبار]] به یکدیگر است. علّت این امر را در چند مطلب می‌توان جستجو کرد: یکی این که در برخی از [[احادیث]]، کلمۀ "الساعه" به [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} [[تأویل]] شده <ref>معجم أحادیث المهدی: ج۵ ص۳۹۵ و ۴۰۵ و ۴۱۱.</ref> و راه استفادۀ [[احادیث]]، [[اشراط الساعه]] برای [[نشانه‌های ظهور]]، باز شده است. یکی از نویسندگان معاصر، [[احادیث]] [[اشراط الساعه]] را در باب [[علائم ظهور]] آورده و سپس می‌نویسد: "از آن جا که در برخی از [[روایات]]، الساعه به [[ظهور]] حضرت [[تأویل]] شده، [[روایات]] [[اشراط الساعه]] را به [[نشانه‌های ظهور]] [[تفسیر]] کردیم"<ref>چشم اندازی به حکومت مهدی: ص۲۹. نیز، ر. ک: ص۱۵.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۲۷.]</ref>.

* ارتباط [[امام مهدی]] {{ع}} با [[پایان تاریخ]] است. [[آدمیان]] با هر [[دین]] و آیینی، معتقدند که پایان درخشان [[تاریخ]]، همراه با [[ظهور منجی]] عدالت‌گستر است و پایان [[قیام]] هم [[قیامت]] است. به نظر می‌رسد که این ذهنیت‌ها باعث شده باشد برخی [[راویان]] یا [[محدثان]] نیز در [[نقل]] معنا تسامح کرده و به خاطر مرادف دانستن [[اشراط الساعه]] با [[علائم ظهور]]، آن دو را به جای یکدیگر به کار برده باشند. چهارمین علّت، نزدیک بودن الفاظ [[قیام]] و [[قیامت]] و [[قائم]] با همدیگر و هم‌‌معنا بودن آنهاست. مثلاً [[نعمانی]]، روایتی از [[امیر مؤمنان]] {{ع}} آورده که با عبارت {{عربی|«لَا تَقُومُ الْقِيَامَةُ حَتَّى تَظْهَرَ الْحُمْرَةُ»}} آغاز می‌شود <ref>الغیبة، نعمانی: ص۱۴۹.</ref>. یعنی [[قیامت]] به پا نمی‌شود مگر آن که نشانه‌هایی از جمله [[سرخی در آسمان]] محقّق شود؛ امّا [[مرحوم مجلسی]]، همین [[حدیث]] را با عبارت {{عربی|«لَا يَقُومُ الْقَائِمُ حَتَّى‏»}} آورده است.<ref>بحار الأنوار: ج۵۲ ص۲۲۶. در پاورقی الغیبة نعمانی هم به نسخه‌ای که مانند بحار الأنوار است، اشاره شده است.</ref> این گونه تشابه و تصحیفات می‌تواند دلیلی دیگر بر خلط [[علائم ظهور]]، با [[نشانه‌های قیامت]] باشد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۲۹.]</ref>.

== اقسام نشانه‌های ظهور ==

* برای [[نشانه‌های ظهور]]، تقسیم‌های گوناگونی ذکر کرده‌اند. از مهم‌ترین آنها، تقسیم به علامت متّصل "نزدیک" و منفصل "دور"، همچنین تقسیم به حتمی و غیر حتمی است. تقسیمات دیگری مانند [[علائم]] طبیعی و [[غیرطبیعی]]، عادی و خارق العاده، کلّی یا جزئی، [[عام و خاص]]، مجمل و کنایی، [[مقید]] یا مشروط، قطعی یا مشکوک، در کتاب‌هایی از [[نشانه‌های ظهور]] سخن گفته‌اند، به چشم می‌خورد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که از این همه تقسیم‌بندی‌ها، فقط یک مورد آن در [[احادیث]] وجود دارد و آن حتمی بودن و غیر حتمی بودن است که از آن دو به محتوم و موقوف هم تعبیر می‌شود. در حدیثی از [[امام صادق]] {{ع}} چهار نشانه ذکر شده و آنها را محتوم دانسته است<ref>الغیبة، نعمانی: ص۲۷۲ ح۲۶ باب۱۴.</ref>. در دو [[حدیث]] دیگر، ایشان چندین نشانه ذکر کرده در هر کدام، کلمۀ "محتوم" را تکرار فرموده است <ref>الغیبة، نعمانی: ص۲۶۲ و ۲۶۵ ح۱۱ و ۱۵ باب ۱۴.</ref>. البته [[نشانه‌های غیر حتمی]]، تصریح نشده، ولی می‌توان غیر از این موارد را جزء غیر حتمی‌ها دانست. [[نشانه‌های ظهور]] به حتمی و غیرحتمی تقسیم می‌شوند:<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۲۹.]</ref>.

# '''[[نشانه‌های حتمی ظهور امام مهدی|نشانه‌های حتمی]]:''' احادیثی وجود دارد که تعدادی از رویدادها را به عنوان نشانۀ حتمی [[ظهور]] قلمداد کرده و از آنها نام می‌برد. گویا تعبیر از حتمی‌بودن برخی [[علائم]]، برای اولین بار در [[احادیث]] [[امام باقر]] {{ع}} بیاد شده است. از سوی دیگر، تا آنجا که جستجو شده، حتمی یا غیر حتمی بودن [[نشانه‌ها]] در منابع [[اهل سنت]] یافت نشد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۳۰.]</ref>.

=== ابهام در نشانه‌های ظهور ===

* شمار علائم ظهور ذکر شده در احادیث معتبر، غیر معتبر، آثار صحابه و تابعان و متون تاریخ، فراوان است. اختلاط این علائم با [[اشراط الساعه]] [[ملاحم و فتن]] نیز سبب ابهام بیشتر آنها شده است. بر اساس تأکید احادیث و کثرت این علائم، مهم‌ترین نشانه‌های مذکور عبارت‌اند از:  

* این اهمیت و شهرت، به معنای صحّت همۀ آنها نیست، چنان که [[خروج خراسانی]]، نشانه‌ای است که اگر چه در دورۀ معاصر، شهرت یافته و زبانزد خاص و عام شده و به عنوان نشانه‌ای قطعی برای [[ظهور]] تلقی می‌شود، با این حال، [[احادیث]] چندانی برای آن موجود نیست<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۳۰.]</ref>.

== [[تطبیق نشانه‌های ظهور]] ==

* در طول [[تاریخ]] [[تشیع]]، همیشه [[شاهد]] [[ظلم‌ها]] و ستم‌های ناروا بر [[شیعیان]] بوده‌ایم. این امر، باعث شد که [[شیعیان]] به [[انتظار فرج]] و [[گشایش]] بیندیشند و با این [[امید]] [[زندگی]] کنند. به صورت طبیعی در هر بُرهه‌ای که بارقۀ امیدی برای [[شیعیان]] دیده شد که به این [[امید]] که وقت [[گشایش]] [[حقیقی]] در زندگی‌شان فرا رسیده است، به یاد [[امام مهدی]] {{ع}} و [[ظهور]] او افتاده‌اند. این امر، هم به [[روحیات]] افراد مرتبط است و هم این که گاه [[وضعیت اجتماعی]]، زمینه را برای این تطبیق‌ها فراهم می‌کند. امیدواریِ حاصل از روی کار آمدن برخی [[دولت‌ها]] در طول [[تاریخ]] که موجب [[امید]] [[اجتماعی]] شده است، احتمال اتصال آن [[دولت]] را به [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} پدید آورده است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۰.]</ref>. این تطبیق‌ها غالباً از سوی حدیث‌پژوهان اتفاق افتاده است. ایشان از سویی با [[احادیث]] [[علائم ظهور]] آشنایی دارند و از سوی دیگر، نسبت به [[وضعیت اجتماعی]] موجود نیز بی‌تفاوت نیستند. به این جهت کوشیده‌اند که برای [[پیام]] [[احادیث]]، مصداق خارجی و عینی ارائه کنند. اما مطالعۀ [[تاریخ اسلام]] و کنار آن، مروری بر [[احادیث]] [[نشانه‌های ظهور]]، به خوبی نشان می‌دهد که بسیاری از آنچه به نام نشانۀ [[ظهور مهدی]] مشهور شده، در طول [[تاریخ]] نیز مطابق یا مشابه آن رخ داده است. از این رو، تطبیق قطعی بسیاری از [[علائم]] بر وقایع پیش آمده به هر جهت که باشد، بسیار دشوار است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۰.]</ref>.

* نکته بسیار مهم در تطبیق علامت‌های [[ظهور]] آن است که نمی‌توان به صرف احتمال مطابقت یک واقعۀ خارجی با یکی از [[علائم ظهور]]، به [[پیش بینی]] [[وقت ظهور]] یا قیامِ متّصل بدان پرداخت<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۱.]</ref>. البته کنار هم قرار گرفتن شماری از [[نشانه‌ها]] به‌ویژه آنهایی که در [[احادیث]] معتبر آمده‌اند و محتوم توصیف شده‌اند، موجب [[اطمینان]] به نزدیک بودن [[ظهور]] می‌گردد. اشتباه اصلی در [[تطبیق‌های نادرست]] پیشین آن بوده است که تنها با دیدن یک واقعۀ خارجی و بدون توجّه به دیگر [[علائم]]، آن را علامت [[ظهور]] شمرده و [[نزدیکی ظهور]] را [[پیش بینی]] کرده‌اند<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۱.]</ref>. حتی گاه با این که هیچ یک از علامت‌های حتمی و مشهور پدید نیامده‌اند، تنها پیشرفتی [[علمی]] و صنعتی همچون تلگراف که گونه‌ای اطلاع رسانی از دور است بر علامت [[ظهور]] تطبیق شده و [[زمان ظهور]]، نزدیک دانسته شده است. ناصواب بودن تمامی تطبیق‌های پیشین [[علائم ظهور]]، این نکتۀ مهم را به ما یادآوری می‌کند که دقت و [[احتیاط]] فراوان در این زمینه، فوق العاده مهم و ضروری است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۱.]</ref>.

* در این میان، احتمال [[جعل]] و [[تحریف]] لفظی و [[معنوی]] را به انگیزه‌های مختلف هم نمی‌توان از نظر دور داشت، لذا دقت در [[احادیث]] [[علائم ظهور]] و [[شناخت]] دقیق آنها در بازشناسی ادّعاهای دروغین از ادّعای واقعی، بسیار مهم و نقش آفرین است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۱.]</ref>. گروه‌هایی از [[شیعیان]] در دوره‌هایی، با [[امید]] به [[گشایش]] و [[فرج]] در کارشاش و گاه با اغراض خاصی، به [[تطبیق علائم]] [[ظهور]] بر وقایع [[اقدام]] کرده‌اند. برای نمونه می‌توان از تطبیق‌های زیر که شهرت [[تاریخی]] دارند نام برد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۲.]</ref>.

# مهم‌تر و مؤثرتر از همۀ این گروه‌ها [[اسماعیلیه]] و [[حکومت]] آنان یعنی [[فاطمیان]] [[مصر]] است که گوی [[سبقت]] را از همگان ربوده و تطبیق نشانۀ [[طلوع خورشید از مغرب]] که در صفحات پیشین بدان اشاره کردیم از این جمله است. [[قاضی]] [[نعمان]] [[مغربی]] که از داعیان [[اسماعیلی]] است، نمونه‌های دیگری از [[نشانه‌ها]] را بر [[فاطمیان]] و [[مهدی]] آنان تطبیق کرده است<ref>شرح الأخبار: ج۳ ص۳۵۹ و ۳۶۸.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۲.]</ref>.

# برخی [[معتقد]] بودند که [[نفس زکیه]] که کشته شدن او را یکی از [[نشانه‌های ظهور]] دانسته‌اند همان [[محمّد]] بن [[عبدالله بن حسن]] مثنی است که در ابتدای [[حکومت]] [[عباسیان]] [[قیام]] کرد و در [[مدینه]] به [[شهادت]] رسید. استدلال‌هایی را هم برای اثبات این مطلب آورده‌اند که در اثبات این مطلب، کافی نیست<ref>تاریخ الغیبة الکبری: ص۶۰۸.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۲.]</ref>.

# نمونۀ دیگر تطبیق‌های علّامه [[مجلسی]] در بحار الأنوار است. وی ضمن بیان [[احادیث]] [[نشانه‌های ظهور]]، آنها را توضیح داده و گاه تطبیق کرده است. برای مثال در [[حدیثی]] از [[عمار یاسر]] چنین [[نقل]] شده است:{{متن حدیث|«يَأْتِي هَلاَكُ مُلْكِهِمْ مِنْ حَيْثُ بَدَأَ»}}<ref>نابودیِ حکومت آنان از جایی که آغاز شده، خواهد بود؛ الغیبة، طوسی: ص۴۶۳ ح۴۷۹.</ref>. گویا [[مرحوم مجلسی]] ضمیر "هم" در "ملکهم" را به [[عباسیان]] برگردانده و نوشته است: "من حیث [[بدا]]"؛ یعنی از سوی [[خراسان]]؛ چون هلاکو از آن جا وارد شد، همان گونه که شروع حکومتشان از [[خراسان]] و به دست ابومسلم بود، که البته در [[حدیث]]، به [[عباسیان]] تصریح نشده است <ref>بحار الأنوار: ج۵۲ ص۲۰۸ ح۴۵.</ref>. یا در جایی دیگری از [[الغیبة]] [[نعمانی]] <ref>الغیبة، نعمانی: ص۲۷۵ ح۵۵.</ref> [[حدیثی]] آورده که در آن آمده است:{{متن حدیث|«إِذَا قَامَ الْقَائِمُ بِخُرَاسَان‏... وَ قَامَ مِنَّا قَائِمٌ بِجِيلَان‏... وَ قَتَلَ الْكَبْش‏...»}}<ref>هنگامی که قائم در خراسان قیام کند... و قائمی از ما در گیلان قیام کند... و سرکرده کشته شود... .</ref> سپس می‌گوید: [[قیام]] کننده در [[خراسان]]، هلاکو خان یا چنگیزخان است و [[قیام]] کننده در [[گیلان]]، شاه [[اسماعیل]] و شاید از کبش، شاه عبّاس اوّل باشد <ref>بحار الأنوار: ج۵۲ ص۲۳۶ ح۱۰۴.</ref>. همچنین در جای دیگر، [[حدیثی]] را بر [[دولت]] [[صفویه]] تطبیق کرده و می‌گوید: بعید نیست که این [[حکومت]]، متّصل به [[دولت]] [[قائم]] شود<ref>بحار الأنوار: ج۵۲ ص۲۴۳.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۲.]</ref>.

# در دورۀ مشروطه، یکی از واعظان مشهور با نام [[شیخ]] عباسعلی [[فرزند]] [[علی]] [[محمّد]] گورتانی (۱۲۸۷ - ۱۳۶۰ ق) با [[لقب]] معین الواعظین و تخلّص ذاکر، شناخته شده است. وی می‌نویسد: "[[وقت ظهور]] را [[خدا]] می‌داند... و لکن علائمی از برای [[ظهور]] آن [[حضرت]] از ائمّه رسیده که پاره‌ای از [[اخبار]] به طور رمز و اشاره زمان قریب به [[ظهور]] را می‌رساند"<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۳.]</ref>. سپس مطالبی از [[نور]] الأنوار مرندی و ناظم الإسلام کرمانی [[نقل]] می‌کند و می‌نویسد: دیگر از [[علائم ظهور]]، احداث تلگراف، بی سیم است که در ممالک دور با یکدیگر حرف می‌زنند. دیگر از [[علائم]]، ایجاد دستگاهی است که عکس و صورت را [[نقل]] دهد، یعنی شخص از شهری می‌تواند دیگری را در [[شهر]] دیگر ببیند. دیگر [[هیجان]] [[مردم]] [[فقیر]] و [[رنج]] کشان است. دیگر [[فتح]] بلاد [[آلمان]] است. دیگر چنان چه در بحار است، قطع [[علم]] از [[نجف]] و ظهورش در [[قم]] است. یکی دیگر از [[علائم]]، قطع شدن [[پول]] [[ایران]] است از [[نجف]] و [[کربلا]] که اهل [[ایران]] به [[عراق]] [[پول]] نمی‌فرستند و یا آن که [[پول]] [[ایران]] از رواج می‌افتد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۴.]</ref>.

# یکی از معاصران، احتمال داده که [[نفس زکیه]] بر [[شهید]] آیة [[الله]] [[سید محمد باقر صدر]] تطبیق شود<ref>عصر الظهور: ص۱۶۵.</ref>. این نشانه، از نمونه‌هایی است که [[زیدیه]] از آن سوء استفاده و بر [[محمّد]] بن [[عبدالله]] تطبیق کرده‌اند؛ چون وی در آن زمان به نفْس زکیّه شهرت داشت<ref>مقاتل الطالبین: ص۲۰۷ و ۲۱۰ – ۲۱۳.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۴.]</ref>.

# پس از وقوع [[انقلاب اسلامی]] نیز [[عالمان]] بسیاری به صورت شفاهی یا کتبی، احتمال تطبیق [[احادیث]] را بر [[انقلاب اسلامی ایران]] مطرح کرده‌اند. اینان در این [[آرزو]] هستند که [[قیام]] [[انقلاب اسلامی]] به [[قیام مهدی]] {{ع}} متّصل شود و [[زمینه‌ساز]] [[ظهور]] ایشان گردد. این احتمال بر پایۀ دقت در متون [[احادیث]] و شواهد موجود مطرح شده است. از مهم‌ترین احادیثی که با این تطبیق [[سازگاری]] بیشتری دارد، دو [[حدیث]] مهم است: اولی، [[حدیثی]] از مصادر اهل [[سنّت]] به [[نقل]] از [[پیامبر خاتم|پیامبر]] {{صل}} است که فرمود:{{متن حدیث|«يَخْرُجُ أُنَاسٌ مِنَ الْمَشْرِقِ فَيُوطِئُونَ لِلْمَهْدِيِّ يَعْنِي سُلْطَانَهُ»}}<ref>مردمی از شرق، قیام می کنند و برای حکومت مهدی، زمینه را آماده می کنند؛ بحار الأنوار (ط - بيروت): ج‏۵۱، ص ۷.</ref>. [[حدیث]] دیگر، گزارش [[نعمانی]] دربارۀ [[پیشگامان]] [[ظهور]] است. [[نعمانی]] متعهّد شده، احادیثی را [[نقل]] کند که به صحّت آنها [[اطمینان]] دارد. لذا از نظر سندی، برخی آن را معتبر شمرده‌اند. متن [[حدیث]] این گونه است:{{متن حدیث|«كَأَنِّي بِقَوْمٍ قَدْ خَرَجُوا بِالْمَشْرِقِ يَطْلُبُونَ الْحَقَّ فَلَا يُعْطَوْنَهُ ثُمَّ يَطْلُبُونَهُ فَلَا يُعْطَوْنَهُ فَإِذَا رَأَوْا ذَلِكَ وَضَعُوا سُيُوفَهُمْ عَلَى عَوَاتِقِهِمْ فَيُعْطَوْنَ مَا سَأَلُوهُ فَلَا يَقْبَلُونَهُ حَتَّى يَقُومُوا وَ لَا يَدْفَعُونَهَا إِلَّا إِلَى صَاحِبِكُمْ قَتْلَاهُمْ شُهَدَاءُ أَمَا إِنِّي لَوْ أَدْرَكْتُ ذَلِكَ لَاسْتَبْقَيْتُ نَفْسِي لِصَاحِبِ هَذَا الْأَمْرِ»}}<ref>گویی می‌بینیم گروهی را که در شرق در پی گرفتن حق، قیام می‌کنند؛ امّا آن را به ایشان نمی‌دهند. دوباره آن را می‌طلبند؛ ولی به آنها داده نمی‌شود. پس چون این وضعیت را می‌بینند، شمشیرهایشان را بر گردن خود می‌نهند. آنچه را خواسته بودند، به ایشان می‌دهند، اما دیگر آن را نمی‌پذیرند تا این که قیام می‌کنند و آن را جز به صاحبتان نمی‌سپرند. کشتگان آنها شهیدند. هان! من اگر آن زمان را درک می‌کردم. خود را برای صاحب این امر، خود را نگاه می‌داشتم؛ الغيبة للنعماني: ص ۲۷۳، ح ۵۰.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۴.]</ref>.

* با توجه به ظاهر [[حدیث]]، تطبیق آن بر این وقایع محتمل است: [[قیام]] [[ملّت]] [[ایران]] در ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ ش، [[قیام]] ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، اظهار [[توبه]] رژیم گذشته و [[تسلیم]] خواسته‌های [[مردم]] در آخرین لحظات، سرنگونی رژیم سابق تنها خواستۀ [[مردم]]، [[پیروزی]] [[قیام]] [[ملّت]] [[ایران]] علیه رژیم شاهنشاهی، تحقق [[جمهوری اسلامی]]، تداوم [[جمهوری اسلامی]] تا [[انقلاب جهانی مهدی]] {{ع}}، [[درگیری‌ها]] برای استقرار [[انقلاب]]، [[جهاد فی سبیل الله]]، کشته‌های آن شهیدند، [[پیروزی]] [[انقلاب اسلامی]] در [[نزدیکی ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} تحقق می‌یابد. <ref>رهبری در اسلام: ص۱۷۹ و ۱۸۰. تا صفحۀ ۱۸۳ (این کتاب به شرح نکات فقه الحدیثی مربوط به استخراج هر یک از وقایع از احادیث پرداخته شده است).</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۵.]</ref>. مسئله [[آماده سازی]] زمینه برای [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} که در این [[احادیث]] اشاده شده است به معنای علامت [[ظهور]] نیست؛ بلکه نوعی [[پیشگویی]] معجزگون است از سوی [[امام باقر]] {{ع}} نسبت به [[حوادث آینده]] ارائه شده است. اما به هر حال، اظهار نظر قطعی دربارۀ [[تطبیق علائم]] [[ظهور]]، در صورتی که موجب نوعی [[تعیین وقت ظهور]] شود، امکان‌پذیر و مجاز نیست. در این موارد، تنها برداشت‌هایی از [[احادیث]] امکان پذیر است که به صورت احتمالی و به استناد برداشت شخصی افراد، قابل تطبیق بر وقایع خارجی است<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۵.]</ref>.

== احتمال [[بدا]] در نشانه‌ها ==

* [[بدا]]، یکی از [[اعتقادات شیعه]] است بدان معنا که [[خداوند]]، تغییراتی را در برخی امور ایجاد می‌کند که تصوّر ما بر قطعی بودن آنهاست. در واقع، تغییری در [[علم الهی]] به وجود نمی‌آید؛ بلکه تغییر در اطلاع ما از آنچه قبلاً خبر داده شده، ایجاد می‌شود. پس [[بدا]]، به معنای [[آشکار]] شدن بعد از خفاست. در موضوع [[علائم ظهور]]، [[احادیث]] داریم که می‌گویند ممکن است حتّی دربارۀ مهم‌ترین [[نشانه‌ها]] هم [[بدا]] پیش آید. [[ابوهاشم جعفری]]، یار دیرین چندین [[امام]] آخر می‌گوید: {{عربی|«كُنَّا عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ الرِّضَا {{ع}} فَجَرَى ذِكْرُ السُّفْيَانِيِّ وَ مَا جَاءَ فِي الرِّوَايَةِ مِنْ أَنَّ أَمْرَهُ مِنَ الْمَحْتُومِ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ {{ع}} هَلْ يَبْدُو لِلَّهِ فِي الْمَحْتُومِ قَالَ نَعَمْ قُلْنَا لَهُ فَنَخَافُ أَنْ يَبْدُوَ لِلَّهِ فِي الْقَائِمِ فَقَالَ إِنَّ الْقَائِمَ مِنَ الْمِيعَادِ وَ اللَّهُ لا يُخْلِفُ الْمِيعاد»}}<ref>نزد [[امام جواد]] {{ع}} از سفیانی و حتمی بودن خروج او سخن به میان آمد. گفتم: آیا ممکن است در امر حتمی، بدا پیش آید؟ فرمود: آری. گفتم: می‌ترسم دربارۀ قائم هم بدا حاصل شود. فرمود: نه! قائم، وعدۀ الهی است و در آن، تخلّف نمی‌شود؛ الغیبة النعماني: ص ۳۰۲ ح ۱۰.</ref>. این [[حدیث]] با آنچه در [[قرآن]] آمده است که: {{متن قرآن| لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ يَمْحُو اللَّهُ مَا يَشَاء وَيُثْبِتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْكِتَابِ}}<ref> هر سرآمدی، زمانی نگاشته دارد خداوند هر چه را بخواهد از لوح محفوظ پاک می‌کند و یا در آن می‌نویسد و لوح محفوظ نزد اوست؛ سوره رعد، آیه ۳۸ و ۳۹.</ref> سازگار و موافق است؛ چه آن که [[حکم]] محو و اثبات برای همۀ حوادثی که زمان بردارند، عمومیت دارد و این حوادث، عبارت اند از: همۀ آنچه در آسمان‌ها و [[زمین]] و ما بین آنها هست <ref>المیزان: ج۱۱ ص۳۷۹.</ref><ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B7_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) دانشنامهٔ امام مهدی: ج۷، ص۴۵۵.]</ref>.

== تفاوت نشانه‌های ظهور و شرایط ظهور ==

* بحث [[علائم]] و [[نشانه‌های ظهور]] ارتباط بسیار نزدیکی با بحث [[شرایط ظهور]] دارد، لذا لازم است این دو واژه تعریف شود تا تفاوت آنها معلوم گردد. شرایط به معنای سبب‌ها و زمینه‌ها، به اموری گفته می‌شود که تحققِ مطلوب و مشروط، به وجود آنها بستگی دارد و تا اینها محقق نشوند، مشروط به وجود نمی‌آید. بر این اساس مراد از [[شرایط ظهور]] آن دسته از اموری هستند که تحقق [[ظهور]] وابسته به وجود آنهاست و تا آنها محقق نشوند [[ظهور]] نیز واقع نخواهد شد<ref>ر. ک. [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید]]، ج ۲، ص ۲۵۱ـ ۲۵۲؛ [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، [[مهدویت ۱ (کتاب)|مهدویت]]، ص ۱۰۱ـ ۱۰۹؛ [[قنبرعلی صمدی|صمدی، قنبرعلی]]، [[آخرین منجی (کتاب)|آخرین منجی]]، ص ۱۳۶ـ ۱۴۰؛ [[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری (مقاله)|وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری]]، ص ۲۶۷.</ref>.

* علائم به معنای نشانه‌ها، به اموری گفته می‌شود که نمایانگر مقصود و مطلوب هستند. به عبارت دیگر نشانه‌ پدیده‌ای است که با مقصود و مطلوب مرتبط بوده و ضمن آنکه [[آدمی]] را به سوی آن [[راهنمایی]] می‌کند، در مسیر بودن و نزدیک شدن به هدف را یادآور می‌شود. مراد از [[علائم ظهور]] آن دسته از حوادثی است که براساس [[بیان]] [[پیشوایان]] [[معصوم]] {{عم}}، قبل و یا در آستانۀ [[ظهور]] واقع خواهد شد و تحقق هر کدام نوید نزدیک شدن یا وقوع [[قیام]] [[امام مهدی]] {{ع}} را می‌دهد. در نتیجه [[علائم]] فقط کاشف از پدیده ظهورند<ref>ر. ک. [[سید محمد رضی آصف آگاه|آصف آگاه، سید محمد رضی]]، [[بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور (مقاله)|بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۱؛ [[یدالله حاجی‌زاده|حاجی‌زاده، یدالله]]، [[وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری (مقاله)|وجه جمع فراگیر شدن ظلم و فساد در آستانه ظهور حضرت حجت با عدم جواز اباحی‌گری]]، ص ۲۶۷.</ref> ولی شرایط محقق ظهورند. فایده دانستن [[شرایط ظهور]] آن است که [[انسان‌ها]] را برای فراهم کردن شرایط به تلاش و جنبش وا می‌دارد.<ref>ر. ک. [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید]]، ج ۲، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۲؛ [[مهدی علی‌زاده|علی‌زاده، مهدی]]، [[نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار (کتاب)|نشانه‌های یار و چکامه‌ انتظار]]، ص ۱۸ ـ ۲۰؛ [[بهروز محمدی|محمدی، بهروز]]، [[چلچراغ حکمت ج۱۰ (کتاب)|مهدویت]]، ج ۱۰، ص ۴۸؛ [[محمد علی رضایی اصفهانی|رضایی اصفهانی، محمد علی]]، [[مهدویت ۱ (کتاب)|مهدویت]]، ص ۱۰۱ـ ۱۰۹</ref>  

* برخی از تفاوت‌هایی که میان [[شرایط ظهور]] و [[نشانه‌های ظهور]] گفته شده عبارتند از:

# وابستگی [[ظهور]] به شرایط، یک نحوه وابستگی واقعی است، اما وابستگی به نشانه‏‌ها وابستگی از جهت [[کشف]] و اعلام است نه به عنوان یک [[امر]] واقعی و ارتباط حقیقی.<ref>ر. ک. [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۲۹ ـ ۳۰؛ [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، [[ظهور (مقاله)|ظهور]]، ص ۲۳۷ ـ ۲۳۸؛ [[مهدی یوسفیان|یوسفیان، مهدی]]، [[شرایط ظهور (کتاب)|شرایط ظهور]]، ص ۱۳ و ۱۴؛ [[سید مجتبی السادة|السادة، سید مجتبی]]، [[شش ماه پایانی (کتاب)|شش ماه پایانی]]، ص ۲۲۲ ـ ۲۲۳؛ [[علی ‎اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۵۱۸؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۳ و ۲۶ و ۳۳ ـ ۳۷.</ref> نبود بعضی از شرایط موجب عدم [[ظهور]] است و نبود آنها [[کار]] [[ظهور]] و تحقق اهداف آن را که گسترش [[عدالت جهانی]] باشد مختل می‌‏سازد و خواه ناخواه برنامه‏ریزی [[کامل]] الهی برای تحقق این منظور ناتمام می‌‏ماند؛ اما نشانه، هیچ‏گونه دخالتی در اصل [[ظهور]] ندارد و فقط دلالتی بر [[ظهور]] داشته و موجب [[آگاهی]] و اطلاع [[مردم]] از [[ظهور]] می‌‏شود.<ref>ر. ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص ۳۹۹ ـ ۴۹۵</ref> البته باید توجه داشت بعضی از نشانه‌‏ها خود جزئی از شرایط هستند، مثلاً وجود [[دجال]] و یا [[قتل نفس زکیه]]؛ از پی‏امدها و نتایج دوران فتنه‌‏ها و انحرافاتی است که وسیله‏‌ای برای [[آزمایش]] [[مردم]] و یکی از [[شرایط ظهور]] است. بنابراین بین این گونه نشانه‌‏ها و بعضی شرایط ارتباطی محکم و رابطه‌‏ای لازم وجود دارد.<ref>ر. ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص ۳۹۹ ـ ۴۹۵؛ [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، [[ظهور (مقاله)|ظهور]]، ص ۲۳۷ ـ ۲۳۸</ref>

# علائم [[ظهور]] عبارت است از چندین رویداد و حادثه که گاهی نیز به طور پراکنده پدید آمده و تنها ارتباط واقعی که بین آنها و [[ظهور]] وجود دارد، این است که همۀ آنها پیش از [[ظهور]] تحقق می‌‏یابند، و به همین جهت در [[روایات]] به عنوان علامت مطرح شده‌‏اند. اما [[شرایط ظهور]] به اعتبار برنامه‏‌ریزی طولانی الهی، با [[ظهور]] رابطۀ واقعی داشته و سبب پیدایش آن هستند.<ref>ر. ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص ۳۹۹ ـ ۴۹۵؛ [[سید جعفر موسوی‌نسب|موسوی‌نسب، سید جعفر]]، [[دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان (کتاب)|دویست پرسش و پاسخ پیرامون امام زمان]]، ج ۲، ص ۲۹ ـ ۳۰؛ [[مهدی یوسفیان|یوسفیان، مهدی]]، [[شرایط ظهور (کتاب)|شرایط ظهور]]، ص ۱۳ و ۱۴؛ [[علی ‎اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۵۱۸</ref>

# علامت [[ظهور]]، رویدادی است که ادامه و گسترش ندارد و هر اندازه به طول انجامد در نهایت دوامی نخواهد داشت؛ بر خلاف شرایط که مستلزم بقا و تداوم است، و بر طبق برنامه‌‏ریزی الهی تا [[هنگام ظهور]] حضرت آن شرایط پدید آمده می‌‏بایست باقی باشد تا نتیجه خود را بدهد و [[ظهور]] تحقق یابد.<ref>ر. ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص ۳۹۹ ـ ۴۹۵؛ [[سید مجتبی السادة|السادة، سید مجتبی]]، [[شش ماه پایانی (کتاب)|شش ماه پایانی]]، ص ۲۲۲ ـ ۲۲۳؛ [[سید محمد رضی آصف آگاه|آصف آگاه، سید محمد رضی]]، [[بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور (مقاله)|بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۱</ref>

# تمامی علامات پیش از [[ظهور]] پدید آمده و از بین می‌‏رود؛ لکن شرایط به طور [[کامل]] به وجود نمی‌‏آیند مگر نزدیک [[ظهور]] و یا به هنگام وقوع آن و ممکن نیست از بین بروند و الا لازم می‌‏آید شرط از مشروط جدا شده و نتایج با مقدمات ارتباط و پیوستگی نداشته باشند و وقوع چنین چیزی محال است.<ref>ر. ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص ۳۹۹ ـ ۴۹۵؛ [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، [[ظهور (مقاله)|ظهور]]، ص ۲۳۷ ـ ۲۳۸؛ [[مهدی یوسفیان|یوسفیان، مهدی]]، [[شرایط ظهور (کتاب)|شرایط ظهور]]، ص ۱۳ و ۱۴</ref> البته از جهتی دیگر این مورد وجه مشترک بین [[علائم]] و [[شرایط ظهور]] است زیرا هر دو قبل از [[ظهور]] حضرت محقق می‌‌شوند، زیرا اگر قبل از تحقق شرایط و [[نشانه‌ها]] [[ظهور]] انجام بگیرد لازم می‌آید که مشروط پیش از آن که شرطش وجود یابد، تحقق پذیرد... و همچنین علاماتی که درستی آن محرز شده است، [[دروغ]] از کار درآید<ref>ر. ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص ۴۸۹</ref>.<ref>ر. ک. [[سید محمد رضی آصف آگاه|آصف آگاه، سید محمد رضی]]، [[بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور (مقاله)|بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۱</ref>

# شرایط [[ظهور]] در برنامه‌‏ریزی الهی دخیل هستند و می‌‏بایست مورد توجه قرار گیرند؛ زیرا فرا رسیدن روز [[موعود]] متوقف بر آنها است، لکن نشانه‏‌ها هیچ‏‌گونه دخالتی در این مسیر ندارند بلکه فایدۀ مهم آنها این است که [[مسلمان‌ها]] را از وجود آن روز [[آگاه]] ساخته و ذهن آنها را برای استقبال از آن روز آماده می‌‏سازند.<ref>ر. ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص ۳۹۹ ـ ۴۹۵</ref>

# نشانه‌‏های [[ظهور]] را می‌‏توان شناسایی کرد و می‏‌توانیم بفهمیم کدام یک از آنها تاکنون موجود شده و کدام یک هنوز موجود نگشته، اما در مورد شرایط، نمی‏‌توان به تمام شرایط در یک زمان دست یافت و یا آنها را حاصل کرد؛ زیرا برخی از شرایط، وجود تعداد کافی از افراد آزموده و با [[اخلاص]] در سطح جهانی بوده و بررسی درست و شناسائی آنها برای اشخاص عادی امکان‏پذیر نیست.<ref>ر. ک. [[سید محمد صدر|صدر، سید محمد]]، [[تاریخ غیبت کبری (کتاب)|تاریخ غیبت کبری]]، ص ۳۹۹ ـ ۴۹۵؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید]]، ج ۲، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۲؛ [[مهدی یوسفیان|یوسفیان، مهدی]]، [[شرایط ظهور (کتاب)|شرایط ظهور]]، ص ۱۳ و ۱۴؛ [[سید محمد رضی آصف آگاه|آصف آگاه، سید محمد رضی]]، [[بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور (مقاله)|بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۱</ref>

# تحقق هم زمان همۀ نشانه‌ها یا گردآمدن آنها در یک زمان [[ضرورت]] ندارد، نشانه‌ها می‌توانند با فاصله‌های بسیار اتفاق افتند و در زمان واحد گرد نیایند، ولی شرایط چنین نیستند؛ در نهایت باید تمام شرایط با هم محقق شوند و در یک زمان اجتماع کنند تا [[ظهور]] پدید آید.<ref>ر. ک. [[مهدی علی‌پور|علی‌پور، مهدی]]، [[ظهور (مقاله)|ظهور]]، ص ۲۳۷ ـ ۲۳۸؛ [[مهدی یوسفیان|یوسفیان، مهدی]]، [[شرایط ظهور (کتاب)|شرایط ظهور]]، ص ۱۳ [[سید محمد رضی آصف آگاه|آصف آگاه، سید محمد رضی]]، [[بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور (مقاله)|بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۱؛ [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۳ و ۲۶ و ۳۳ ـ ۳۷.</ref>

# [[انسان]] نسبت به [[شرایط ظهور]]، [[تکلیف]] دارد و باید زمینه‌های تحقق آن را مهیا سازد بر خلاف [[علایم ظهور]] که نسبت به ایجاد آن [[وظیفه]] ایی ندارد.<ref>ر. ک. [[علی ‎اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[موعودشناسی و پاسخ به شبهات (کتاب)|موعودشناسی و پاسخ به شبهات]]، ص ۵۱۸؛ [[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]]، [[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]، ص ۳۷۵؛ [[سید محمد رضی آصف آگاه|آصف آگاه، سید محمد رضی]]، [[بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور (مقاله)|بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۱</ref>

# [[درک]] [[شرایط ظهور]] نیازی به بیان [[خداوند متعال]] ندارد و [[عقل]] آدمی آن را می‌فهمد؛ ولی [[علائم ظهور]] نیازمند بیان [[خداوند متعال]] است؛ چون یک نوع پیشگویی بوده و [[درک]] آن از توان [[عقل]] خارج است.<ref>ر. ک. [[سید محمد رضی آصف آگاه|آصف آگاه، سید محمد رضی]]، [[بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور (مقاله)|بازشناسی تعریف علائم و شرایط ظهور]]، ص ۱۶۰ ـ ۱۶۱</ref>

# [[شرایط ظهور]] با هم ارتباط متقابل و واقعی دارند، حال آن‏‌که ارتباط خاصی میان نشانه‏‌های [[ظهور]] مشاهده نمی‏‌شود<ref>ر. ک: [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۳ و ۲۶ و ۳۳ ـ ۳۷.</ref>.

# [[شرایط ظهور]] باید مداومت داشته باشند و شرط بقای ظهورند، حال آنکه نشانه‏‌های [[ظهور]] در زمانی خاص رخ می‏‌دهند و نه [[لزوم]] و نه امکان دارد که آن شرایط در مدت زمانی طولانی واقع شوند و وقوع آنها ادامه یابد<ref>ر. ک: [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۳ و ۲۶ و ۳۳ ـ ۳۷.</ref>.

# همه [[شرایط ظهور]] باید متحقق باشند؛ با آنکه نشانه‏‌های [[ظهور]] لازم نیست که همه‏‌شان رخ بدهند و تنها حدوث [[علایم حتمی]] کافی است و بقیه به [[نزدیکی ظهور]] دلالت می‏‌کنند و اگر [[پیش از ظهور]] رخ ندهند، مشکلی در امر [[ظهور]] پیش نمی‏‌آید<ref>ر. ک: [[رحیم کارگر|کارگر، رحیم]]، [[مهدویت دوران ظهور (کتاب)|مهدویت دوران ظهور]]، ص ۲۳ و ۲۶ و ۳۳ ـ ۳۷.</ref>.

== پرسش مستقیم ==

== [[:رده:آثار نشانه‌های ظهور|منبع‌شناسی جامع نشانه‌های ظهور]] ==