جز
وظیفهٔ شمارهٔ ۵، قسمت دوم
HeydariBot (بحث | مشارکتها) جز (وظیفهٔ شمارهٔ ۵) |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
تردیدی نیست که [[نماز]] پیش از [[اسلام]] شناخته شده بوده و مخاطبان [[قرآن]] معنای آن را می‌دانستند و [[ابراهیم]] بنای [[عبادت]] با [[رکوع]] و [[سجود]] را پیش از [[پیامبر]] پی‌ریزی کرده است: {{متن قرآن|وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَنْ لَا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم را در خانه (کعبه) مستقر ساختیم (و گفتیم) که هیچ چیز را شریک من قرار مده و خانه مرا برای طواف‌کنندگان و قیام‌کنندگان و رکوع‌کنندگان سجده‌گزار پاکیزه بدار!» سوره حج، آیه ۲۶.</ref> و [[اسماعیل]] [[اهل]] خود را به [[نماز خواندن]] که در [[شهر]] [[مکه]] می‌زیسته، [[دعوت]] می‌کرده است: {{متن قرآن|وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا * وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَكَانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا}}<ref>«و در این کتاب، اسماعیل را یاد کن که او درست‌پیمان و فرستاده‌ای پیامبر بود * و خانواده خود را به نماز و زکات فرمان می‌داد و نزد پروردگار خویش پسندیده بود» سوره مریم، آیه ۵۴-۵۵.</ref>. لغت [[صلات]] به معنای دعای با ارکان مخصوص معروف در میان مخاطبان بوده است و در فاصله [[تاریخی]] بین [[اسماعیل]] و [[پیامبر اسلام]]{{صل}}، [[عرب‌ها]] [[نماز]] را به همان کیفیتی که [[خداوند]] به [[حضرت ابراهیم]] و [[اسماعیل]] نشان داده بود، می‌شناختند. آن دو در هنگام ساختن [[کعبه]] به [[خداوند]] عرضه داشتند: {{متن قرآن|رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا...}}<ref>«پروردگارا! و ما را فرمانبردار خود بگمار و از فرزندان ما خویشاوندانی را فرمانبردار خویش (برآور) و شیوه‌های پرستشمان را به ما بنما» سوره بقره، آیه ۱۲۸.</ref> اما با این حال سیری [[تاریخی]] از بیان [[معارف]] در [[نماز]] در سوره‌های [[مکی و مدنی]] [[مشاهده]] می‌شود. مثلاً: [[خداوند]] این [[نماز]] را وسیله [[آرامش]] [[معنوی]] او معرفی می‌کند: {{متن قرآن|إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا * إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا}}<ref>«ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم * بی‌گمان عبادت شبانه در پابرجایی، سخت‌تر و در گفتار، استوارتر است» سوره مزمل، آیه ۵-۶.</ref> {{متن قرآن|فَصَلِّ لِرَبِّكَ}}<ref>«پس برای پروردگارت نماز بگزار» سوره کوثر، آیه ۲.</ref> را به او [[وحی]] کرد تا [[پیامبر]] نظمی به این [[نماز]] بدهد و برای آن وقت و خصوصیات و ترتیب [[تعیین]] کرد: {{متن قرآن|وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا}}<ref>«و به نمازت نه بانگ بردار و نه آن را بی‌آوا بخوان و میان آن (دو)، راهی (میانه) بگزین!» سوره اسراء، آیه ۱۱۰.</ref> و [[فلسفه]] و کارکرد آن را روشن کرد: {{متن قرآن|اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با شکیبایان است» سوره بقره، آیه ۱۵۳.</ref> و اگر [[مصدق]] [[احکام]] [[ادیان پیشین]] در باب [[نماز]] بود؛ ([[هود]]: ۸۷، [[انبیاء]]: ۷۳، [[یونس]]: ۸۷، المائده: ۱۲، البقره: ۴۵)، اما آن را بدون [[شک]] توسعه بخشید، [[واجب]] به عنوان فرائض و [[مستحب]] (مزمل: ۲۰) به عنوان [[نوافل]] قرار داد، حتی از کارکردهای غلط آن سخن گفت و اینها همه چیزهایی است که مرتبط با [[پیامبر]] و توسعه [[ایمانی]] درباره این منسک مهم [[دینی]] است. | تردیدی نیست که [[نماز]] پیش از [[اسلام]] شناخته شده بوده و مخاطبان [[قرآن]] معنای آن را می‌دانستند و [[ابراهیم]] بنای [[عبادت]] با [[رکوع]] و [[سجود]] را پیش از [[پیامبر]] پی‌ریزی کرده است: {{متن قرآن|وَإِذْ بَوَّأْنَا لِإِبْرَاهِيمَ مَكَانَ الْبَيْتِ أَنْ لَا تُشْرِكْ بِي شَيْئًا وَطَهِّرْ بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْقَائِمِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم را در خانه (کعبه) مستقر ساختیم (و گفتیم) که هیچ چیز را شریک من قرار مده و خانه مرا برای طواف‌کنندگان و قیام‌کنندگان و رکوع‌کنندگان سجده‌گزار پاکیزه بدار!» سوره حج، آیه ۲۶.</ref> و [[اسماعیل]] [[اهل]] خود را به [[نماز خواندن]] که در [[شهر]] [[مکه]] می‌زیسته، [[دعوت]] می‌کرده است: {{متن قرآن|وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا * وَكَانَ يَأْمُرُ أَهْلَهُ بِالصَّلَاةِ وَالزَّكَاةِ وَكَانَ عِنْدَ رَبِّهِ مَرْضِيًّا}}<ref>«و در این کتاب، اسماعیل را یاد کن که او درست‌پیمان و فرستاده‌ای پیامبر بود * و خانواده خود را به نماز و زکات فرمان می‌داد و نزد پروردگار خویش پسندیده بود» سوره مریم، آیه ۵۴-۵۵.</ref>. لغت [[صلات]] به معنای دعای با ارکان مخصوص معروف در میان مخاطبان بوده است و در فاصله [[تاریخی]] بین [[اسماعیل]] و [[پیامبر اسلام]] {{صل}}، [[عرب‌ها]] [[نماز]] را به همان کیفیتی که [[خداوند]] به [[حضرت ابراهیم]] و [[اسماعیل]] نشان داده بود، می‌شناختند. آن دو در هنگام ساختن [[کعبه]] به [[خداوند]] عرضه داشتند: {{متن قرآن|رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا...}}<ref>«پروردگارا! و ما را فرمانبردار خود بگمار و از فرزندان ما خویشاوندانی را فرمانبردار خویش (برآور) و شیوه‌های پرستشمان را به ما بنما» سوره بقره، آیه ۱۲۸.</ref> اما با این حال سیری [[تاریخی]] از بیان [[معارف]] در [[نماز]] در سوره‌های [[مکی و مدنی]] [[مشاهده]] می‌شود. مثلاً: [[خداوند]] این [[نماز]] را وسیله [[آرامش]] [[معنوی]] او معرفی می‌کند: {{متن قرآن|إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا * إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا}}<ref>«ما سخنی سنگین را به زودی بر تو فرو می‌فرستیم * بی‌گمان عبادت شبانه در پابرجایی، سخت‌تر و در گفتار، استوارتر است» سوره مزمل، آیه ۵-۶.</ref> {{متن قرآن|فَصَلِّ لِرَبِّكَ}}<ref>«پس برای پروردگارت نماز بگزار» سوره کوثر، آیه ۲.</ref> را به او [[وحی]] کرد تا [[پیامبر]] نظمی به این [[نماز]] بدهد و برای آن وقت و خصوصیات و ترتیب [[تعیین]] کرد: {{متن قرآن|وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا}}<ref>«و به نمازت نه بانگ بردار و نه آن را بی‌آوا بخوان و میان آن (دو)، راهی (میانه) بگزین!» سوره اسراء، آیه ۱۱۰.</ref> و [[فلسفه]] و کارکرد آن را روشن کرد: {{متن قرآن|اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از شکیبایی و نماز یاری بجویید که خداوند با شکیبایان است» سوره بقره، آیه ۱۵۳.</ref> و اگر [[مصدق]] [[احکام]] [[ادیان پیشین]] در باب [[نماز]] بود؛ ([[هود]]: ۸۷، [[انبیاء]]: ۷۳، [[یونس]]: ۸۷، المائده: ۱۲، البقره: ۴۵)، اما آن را بدون [[شک]] توسعه بخشید، [[واجب]] به عنوان فرائض و [[مستحب]] (مزمل: ۲۰) به عنوان [[نوافل]] قرار داد، حتی از کارکردهای غلط آن سخن گفت و اینها همه چیزهایی است که مرتبط با [[پیامبر]] و توسعه [[ایمانی]] درباره این منسک مهم [[دینی]] است. | ||
#{{متن قرآن|وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ}}<ref>«و نماز را در دو سوی روز و ساعتی از آغاز شب بپا دار؛ بی‌گمان نیکی‌ها بدی‌ها را می‌زدایند؛ این یادکردی برای یادآوران است» سوره هود، آیه ۱۱۴.</ref>. | #{{متن قرآن|وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ ذَلِكَ ذِكْرَى لِلذَّاكِرِينَ}}<ref>«و نماز را در دو سوی روز و ساعتی از آغاز شب بپا دار؛ بی‌گمان نیکی‌ها بدی‌ها را می‌زدایند؛ این یادکردی برای یادآوران است» سوره هود، آیه ۱۱۴.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا * وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا}}<ref>«نماز را از هنگام بازگشت خورشید (در نیمه روز) تا تاریکی شب بپا دار! و (نیز) نماز صبح را که نماز صبح با گواهی (فرشتگان) است * و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۸-۷۹.</ref>. | #{{متن قرآن|أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلَى غَسَقِ اللَّيْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ إِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ كَانَ مَشْهُودًا * وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا}}<ref>«نماز را از هنگام بازگشت خورشید (در نیمه روز) تا تاریکی شب بپا دار! و (نیز) نماز صبح را که نماز صبح با گواهی (فرشتگان) است * و پاره‌ای از شب را بدان (نماز شب) بیدار باش که (نمازی) افزون برای توست باشد که پروردگارت تو را به جایگاهی ستوده برانگیزد» سوره اسراء، آیه ۷۸-۷۹.</ref>. | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
#{{متن قرآن|نَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ وَاللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضَى وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان پروردگارت می‌داند که تو و دسته‌ای از کسانی که با تواند نزدیک به دو سوم شب و نیمه آن و یک سوم آن برمی‌خیزید؛ و خداوند شب و روز را اندازه می‌دارد، او معلوم داشت که شما هرگز آن را نمی‌توانید شمار کرد پس از شما در گذشت؛ اکنون آنچه میسّر است از قرآن بخوانید! او معلوم داشت که برخی از شما بیمار خواهند بود و برخی دیگر در زمین، گام می‌زنند و (روزی خود را) از بخشش خداوند می‌جویند و گروهی دیگر در راه خداوند جنگ می‌کنند بنابراین آنچه میسّر است از آن (قرآن) بخوانید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید و به خداوند وامی نیکو بدهید و هر نیکی که برای خویش از پیش فرستید پاداش آن را نزد خداوند بهتر و با پاداشی سترگ‌تر خواهید یافت و از خداوند آمرزش بخواهید که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره مزمل، آیه ۲۰.</ref>. | #{{متن قرآن|نَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ وَاللَّهُ يُقَدِّرُ اللَّيْلَ وَالنَّهَارَ عَلِمَ أَنْ لَنْ تُحْصُوهُ فَتَابَ عَلَيْكُمْ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ عَلِمَ أَنْ سَيَكُونُ مِنْكُمْ مَرْضَى وَآخَرُونَ يَضْرِبُونَ فِي الْأَرْضِ يَبْتَغُونَ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَآخَرُونَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«بی‌گمان پروردگارت می‌داند که تو و دسته‌ای از کسانی که با تواند نزدیک به دو سوم شب و نیمه آن و یک سوم آن برمی‌خیزید؛ و خداوند شب و روز را اندازه می‌دارد، او معلوم داشت که شما هرگز آن را نمی‌توانید شمار کرد پس از شما در گذشت؛ اکنون آنچه میسّر است از قرآن بخوانید! او معلوم داشت که برخی از شما بیمار خواهند بود و برخی دیگر در زمین، گام می‌زنند و (روزی خود را) از بخشش خداوند می‌جویند و گروهی دیگر در راه خداوند جنگ می‌کنند بنابراین آنچه میسّر است از آن (قرآن) بخوانید و نماز را بر پا دارید و زکات بپردازید و به خداوند وامی نیکو بدهید و هر نیکی که برای خویش از پیش فرستید پاداش آن را نزد خداوند بهتر و با پاداشی سترگ‌تر خواهید یافت و از خداوند آمرزش بخواهید که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره مزمل، آیه ۲۰.</ref>. | ||
#{{متن قرآن|وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَى وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ * لَا تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ}}<ref>«و کسانی هستند که مسجدی را برگزیده‌اند برای زیان رساندن (به مردم) و کفر و اختلاف افکندن میان مؤمنان و (ساختن) کمینگاه برای آن کس که از پیش با خداوند و پیامبر وی به جنگ برخاسته بود؛ و سوگند می‌خورند که ما جز سر نیکی نداریم و خداوند گواهی می‌دهد که آنان دروغگویند * هیچ‌گاه در آن (مسجد) حاضر مشو! بی‌گمان مسجدی که از روز نخست بنیان آن را بر پرهیزگاری نهاده‌اند سزاوارتر است که در آن حاضر گردی؛ در آن مردانی هستند که پاکیزه کردن (خود) را دوست می‌دارند و خداوند پاکیزگان را دوست می‌دارد» سوره توبه، آیه ۱۰۷-۱۰۸.</ref>. | #{{متن قرآن|وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا وَكُفْرًا وَتَفْرِيقًا بَيْنَ الْمُؤْمِنِينَ وَإِرْصَادًا لِمَنْ حَارَبَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَلَيَحْلِفُنَّ إِنْ أَرَدْنَا إِلَّا الْحُسْنَى وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ * لَا تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى مِنْ أَوَّلِ يَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِيهِ فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ}}<ref>«و کسانی هستند که مسجدی را برگزیده‌اند برای زیان رساندن (به مردم) و کفر و اختلاف افکندن میان مؤمنان و (ساختن) کمینگاه برای آن کس که از پیش با خداوند و پیامبر وی به جنگ برخاسته بود؛ و سوگند می‌خورند که ما جز سر نیکی نداریم و خداوند گواهی می‌دهد که آنان دروغگویند * هیچ‌گاه در آن (مسجد) حاضر مشو! بی‌گمان مسجدی که از روز نخست بنیان آن را بر پرهیزگاری نهاده‌اند سزاوارتر است که در آن حاضر گردی؛ در آن مردانی هستند که پاکیزه کردن (خود) را دوست می‌دارند و خداوند پاکیزگان را دوست می‌دارد» سوره توبه، آیه ۱۰۷-۱۰۸.</ref>. | ||
==نکات== | == نکات == | ||
در [[آیات]] فوق این موضوعات مطرح گردیده است: | در [[آیات]] فوق این موضوعات مطرح گردیده است: | ||
# [[نماز]]، از [[تکالیف الهی]] بر [[پیامبر اکرم]]{{صل}} با [[تعیین وقت]] و تنظیم کلی آن در شبانه روز: {{متن قرآن|وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ...}}، {{متن قرآن|وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ}}، {{متن قرآن|فَصَلِّ لِرَبِّكَ}}؛ | # [[نماز]]، از [[تکالیف الهی]] بر [[پیامبر اکرم]] {{صل}} با [[تعیین وقت]] و تنظیم کلی آن در شبانه روز: {{متن قرآن|وَأَقِمِ الصَّلَاةَ طَرَفَيِ النَّهَارِ وَزُلَفًا مِنَ اللَّيْلِ...}}، {{متن قرآن|وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْكَرِ}}، {{متن قرآن|فَصَلِّ لِرَبِّكَ}}؛ | ||
# [[پیامبر]] موظف به رعایت [[تعادل]] در کیفیت [[خواندن]] و ادای آن از نظر صوت - جهر و اخفات - در نمازهای خود: {{متن قرآن|وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا}}؛ | # [[پیامبر]] موظف به رعایت [[تعادل]] در کیفیت [[خواندن]] و ادای آن از نظر صوت - جهر و اخفات - در نمازهای خود: {{متن قرآن|وَلَا تَجْهَرْ بِصَلَاتِكَ وَلَا تُخَافِتْ بِهَا وَابْتَغِ بَيْنَ ذَلِكَ سَبِيلًا}}؛ | ||
#برگزاری [[نماز]] به شکل مستمر و مکرر از سوی [[پیامبر]] و درحضور [[مخالفان]] و [[سعی]] و تلاش برخی از [[مخالفان]] برای جلوگیری از [[نماز]] آن [[حضرت]]: {{متن قرآن|أَرَأَيْتَ الَّذِي يَنْهَى * عَبْدًا إِذَا صَلَّى}}؛ | # برگزاری [[نماز]] به شکل مستمر و مکرر از سوی [[پیامبر]] و درحضور [[مخالفان]] و [[سعی]] و تلاش برخی از [[مخالفان]] برای جلوگیری از [[نماز]] آن [[حضرت]]: {{متن قرآن|أَرَأَيْتَ الَّذِي يَنْهَى * عَبْدًا إِذَا صَلَّى}}؛ | ||
# [[اقامه نماز]] از جانب [[پیامبر اسلام]] زمینه ایجاد [[آمادگی]] برای تلقّی [[وحی]] از سوی [[پیامبر]]: {{متن قرآن|قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا * إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا * إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا}}؛ | # [[اقامه نماز]] از جانب [[پیامبر اسلام]] زمینه ایجاد [[آمادگی]] برای تلقّی [[وحی]] از سوی [[پیامبر]]: {{متن قرآن|قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا * إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا * إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا}}؛ | ||
# [[اقامه نماز]] [[شب]] از سوی [[پیامبر]] موجب دستیابی آن [[حضرت]] به [[مقام محمود]] ([[شفاعت]]): {{متن قرآن|وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا}}؛ | # [[اقامه نماز]] [[شب]] از سوی [[پیامبر]] موجب دستیابی آن [[حضرت]] به [[مقام محمود]] ([[شفاعت]]): {{متن قرآن|وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَكَ عَسَى أَنْ يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَحْمُودًا}}؛ | ||
# [[اقامه نماز]] [[جماعت]] در هر حال و از آن جمله در شرایط خطرناک میدان رزم و در حالت [[خوف]] به [[امامت]] [[پیامبر]]: {{متن قرآن|وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ}}؛ | # [[اقامه نماز]] [[جماعت]] در هر حال و از آن جمله در شرایط خطرناک میدان رزم و در حالت [[خوف]] به [[امامت]] [[پیامبر]]: {{متن قرآن|وَإِذَا كُنْتَ فِيهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلَاةَ فَلْتَقُمْ طَائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَكَ وَلْيَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ}}؛ | ||
#اهتمام به [[اقامه نماز]] [[جماعت]] و [[جمعه]] در [[مدینه]] و در [[صدر اسلام]]، به [[امامت]] [[پیامبر]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ... * وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَيْهَا وَتَرَكُوكَ قَائِمًا}}؛ | # اهتمام به [[اقامه نماز]] [[جماعت]] و [[جمعه]] در [[مدینه]] و در [[صدر اسلام]]، به [[امامت]] [[پیامبر]]: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا نُودِيَ لِلصَّلَاةِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ... * وَإِذَا رَأَوْا تِجَارَةً أَوْ لَهْوًا انْفَضُّوا إِلَيْهَا وَتَرَكُوكَ قَائِمًا}}؛ | ||
#جلوگیری از [[سوء]] استفاده از [[دعا]] و [[عبادت]] و [[نهی]] شدن [[پیامبر]] برای همیشه از نمازگزاردن بر جنازه [[منافقان]]: {{متن قرآن|فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ... * وَلَا تُصَلِّ عَلَى أَحَدٍ مِنْهُمْ مَاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَى قَبْرِهِ...}}؛ | # جلوگیری از [[سوء]] استفاده از [[دعا]] و [[عبادت]] و [[نهی]] شدن [[پیامبر]] برای همیشه از نمازگزاردن بر جنازه [[منافقان]]: {{متن قرآن|فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَى يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ... * وَلَا تُصَلِّ عَلَى أَحَدٍ مِنْهُمْ مَاتَ أَبَدًا وَلَا تَقُمْ عَلَى قَبْرِهِ...}}؛ | ||
# [[ضرورت]] [[اخلاص]] در [[نماز]] به عنوان [[فرمان خدا]] به [[پیامبر]]: {{متن قرآن|قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}؛ | # [[ضرورت]] [[اخلاص]] در [[نماز]] به عنوان [[فرمان خدا]] به [[پیامبر]]: {{متن قرآن|قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}؛ | ||
# [[پیامبر]] موظف به توصیه و [[دعوت]] خانواده‌اش به [[نماز]]: {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ}}؛ | # [[پیامبر]] موظف به توصیه و [[دعوت]] خانواده‌اش به [[نماز]]: {{متن قرآن|وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ}}؛ | ||
#برپاداشتن [[نماز]]، زمینه اثرپذیری از انذارهای [[پیامبر]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا تُنْذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ}}؛ | # برپاداشتن [[نماز]]، زمینه اثرپذیری از انذارهای [[پیامبر]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا تُنْذِرُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ بِالْغَيْبِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ}}؛ | ||
#توسعه [[نماز]] و [[پیامبر]] موظف به [[تسبیح]] [[خدا]]، در [[نماز صبح]]، ظهر، عصر، [[مغرب]] و عشا و نمازهای نافله: {{متن قرآن|وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ * وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ}}، {{متن قرآن|وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَإِدْبَارَ النُّجُومِ}}، {{متن قرآن|وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى}}؛ | # توسعه [[نماز]] و [[پیامبر]] موظف به [[تسبیح]] [[خدا]]، در [[نماز صبح]]، ظهر، عصر، [[مغرب]] و عشا و نمازهای نافله: {{متن قرآن|وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ الْغُرُوبِ * وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَأَدْبَارَ السُّجُودِ}}، {{متن قرآن|وَمِنَ اللَّيْلِ فَسَبِّحْهُ وَإِدْبَارَ النُّجُومِ}}، {{متن قرآن|وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا وَمِنْ آنَاءِ اللَّيْلِ فَسَبِّحْ وَأَطْرَافَ النَّهَارِ لَعَلَّكَ تَرْضَى}}؛ | ||
# [[پیامبر]] موظف به [[ابلاغ]] [[فرمان]] [[اقامه نماز]] به [[مؤمنان]]: {{متن قرآن|قُلْ لِعِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا يُقِيمُوا الصَّلَاةَ...}}؛ | # [[پیامبر]] موظف به [[ابلاغ]] [[فرمان]] [[اقامه نماز]] به [[مؤمنان]]: {{متن قرآن|قُلْ لِعِبَادِيَ الَّذِينَ آمَنُوا يُقِيمُوا الصَّلَاةَ...}}؛ | ||
#ازدحام جنّیان<ref>بعضی از مفسرین گفته‌اند: دو ضمیر مذکور به جن بر می‌گردد، و این جنیان بودند که پیرامون آن جناب جمع شده، تراکم می‌کردند و از در تعجب از آنچه از آن جناب می‌دیدند از عبادتش و از تلاوت قرآن به آن جناب خیره می‌نگریستند، چون چنین چیزی تا آن روز ندیده و نشنیده بودند. (ر.ک: المیزان، ج۲۰، ص۷۸).</ref> در اطراف [[پیامبر]] برای [[مشاهده]] [[عبادت]] و [[نماز]] آن [[حضرت]] و [[عبادت]] و [[نماز]] [[پیامبر]] امری جذاب و شگفت‌آور برای [[جنیان]]: {{متن قرآن|وَأَنَّهُ لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ كَادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَدًا}}؛ | # ازدحام جنّیان<ref>بعضی از مفسرین گفته‌اند: دو ضمیر مذکور به جن بر می‌گردد، و این جنیان بودند که پیرامون آن جناب جمع شده، تراکم می‌کردند و از در تعجب از آنچه از آن جناب می‌دیدند از عبادتش و از تلاوت قرآن به آن جناب خیره می‌نگریستند، چون چنین چیزی تا آن روز ندیده و نشنیده بودند. (ر. ک: المیزان، ج۲۰، ص۷۸).</ref> در اطراف [[پیامبر]] برای [[مشاهده]] [[عبادت]] و [[نماز]] آن [[حضرت]] و [[عبادت]] و [[نماز]] [[پیامبر]] امری جذاب و شگفت‌آور برای [[جنیان]]: {{متن قرآن|وَأَنَّهُ لَمَّا قَامَ عَبْدُ اللَّهِ يَدْعُوهُ كَادُوا يَكُونُونَ عَلَيْهِ لِبَدًا}}؛ | ||
# [[اصحاب پیامبر]] [[اهل نماز]]، [[رکوع]] و [[سجود]] و [[آشکار]] بودن [[نورانیت]] حاصل از [[نماز]] و [[سجده]]، در سیمای [[اصحاب پیامبر]]: {{متن قرآن|مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ... تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا... سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ}}؛ | # [[اصحاب پیامبر]] [[اهل نماز]]، [[رکوع]] و [[سجود]] و [[آشکار]] بودن [[نورانیت]] حاصل از [[نماز]] و [[سجده]]، در سیمای [[اصحاب پیامبر]]: {{متن قرآن|مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ... تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا... سِيمَاهُمْ فِي وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ}}؛ | ||
# [[تکلیف]] [[خداوند]] به [[صحابه پیامبر]]، به برپایی نمازشب: {{متن قرآن|نَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ... وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ...}}؛ | # [[تکلیف]] [[خداوند]] به [[صحابه پیامبر]]، به برپایی نمازشب: {{متن قرآن|نَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَى مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِينَ مَعَكَ... وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ...}}؛ | ||
# [[نهی]] شدن [[پیامبر]] از [[نماز خواندن]]، در [[مسجد ضرار]]: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا... * لَا تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا...}}<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۸۹۸.</ref>. | # [[نهی]] شدن [[پیامبر]] از [[نماز خواندن]]، در [[مسجد ضرار]]: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا... * لَا تَقُمْ فِيهِ أَبَدًا...}}<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۲ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۸۹۸.</ref>. | ||
==حکمت‌های نماز== | == حکمت‌های نماز == | ||
روشن است که [[نماز]] به عنوان یک [[عبادت]] کامل و جامع [[واجب]] [[اسلامی]] شامل مقدمات، شرائط، اقوال آموزنده [[دینی]]، [[افعال]] سازنده [[زندگی]]، [[اذکار]] و تعقیبات [[مستحب]]، مبطلات و مکروهات و دارای [[احکام]] گسترده می‌باشد. به همان نسبت [[حکمت‌ها]] و رازهای مهم و ارزنده‌ای از سوی [[خدای حکیم]] در آن گنجانده شده است که در بیش از یکصد و بیست [[آیه]] [[قرآن کریم]] و بیست هزار [[حدیث]] آمده است، و در این مقاله مجال طرح همه آنها نیست. | روشن است که [[نماز]] به عنوان یک [[عبادت]] کامل و جامع [[واجب]] [[اسلامی]] شامل مقدمات، شرائط، اقوال آموزنده [[دینی]]، [[افعال]] سازنده [[زندگی]]، [[اذکار]] و تعقیبات [[مستحب]]، مبطلات و مکروهات و دارای [[احکام]] گسترده می‌باشد. به همان نسبت [[حکمت‌ها]] و رازهای مهم و ارزنده‌ای از سوی [[خدای حکیم]] در آن گنجانده شده است که در بیش از یکصد و بیست [[آیه]] [[قرآن کریم]] و بیست هزار [[حدیث]] آمده است، و در این مقاله مجال طرح همه آنها نیست. | ||
مسلماً تک‌تک ارکان و اجزای نماز نیز دارای حکمت‌های [[عرفانی]]، [[اخلاقی]]، [[اجتماعی]]، [[سیاسی]]، [[اقتصادی]] و [[فرهنگی]] است که اگر بخواهیم به همه آنها بپردازیم مثنوی هفتاد من کاغذ می‌شود.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۲۰.</ref> | مسلماً تک‌تک ارکان و اجزای نماز نیز دارای حکمت‌های [[عرفانی]]، [[اخلاقی]]، [[اجتماعی]]، [[سیاسی]]، [[اقتصادی]] و [[فرهنگی]] است که اگر بخواهیم به همه آنها بپردازیم مثنوی هفتاد من کاغذ می‌شود.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۲۰.</ref> | ||
===[[یاد خدا]] و احیای اصالت [[انسانی]]=== | === [[یاد خدا]] و احیای اصالت [[انسانی]] === | ||
چنان که می‌دانیم نماز با توجه و [[خشوع]] و [[حضور قلب]] نمونه بارزی از [[ذکر قلبی]] و زبانی است که [[مسلمانان]] در اوقات پنج‌گانه نماز به عنوان یک [[وظیفه دینی]] با آن روبه‌رو می‌شوند. و قرآن کریم می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي}}<ref>«بی‌گمان این منم خداوند که هیچ خدایی جز من نیست، مرا بپرست و نماز را برای یادکرد من بپا دار» سوره طه، آیه ۱۴.</ref>. | چنان که می‌دانیم نماز با توجه و [[خشوع]] و [[حضور قلب]] نمونه بارزی از [[ذکر قلبی]] و زبانی است که [[مسلمانان]] در اوقات پنج‌گانه نماز به عنوان یک [[وظیفه دینی]] با آن روبه‌رو می‌شوند. و قرآن کریم می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّنِي أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِي وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِي}}<ref>«بی‌گمان این منم خداوند که هیچ خدایی جز من نیست، مرا بپرست و نماز را برای یادکرد من بپا دار» سوره طه، آیه ۱۴.</ref>. | ||
[[خداوند]] در این آیه [[فلسفه]] اصلی نماز را ذکر یاد کرده است، که در [[فرهنگ]] [[اسلام]] و [[قرآن]] ذکر [[الله]]، ذکر أسماء الله، ذکر آلاء الله، ذکر [[ایام الله]]، و ذکر [[اولیاء الله]] به‌کار رفته است. ذکر در لغت یادآوری معنایی به زبان یا [[قلب]] است، و منظور از ذکر حضور [[خدا]] در [[دل]] یا به زبان آوردن نام و [[صفات پروردگار]] [[جهان]] است. چنان‌که قرآن می‌فرماید: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا}}<ref>«ای مؤمنان! خداوند را بسیار یاد کنید» سوره احزاب، آیه ۴۱.</ref>، {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«و خداوند را بسیار یاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره جمعه، آیه ۱۰.</ref>. [[پیامبر اسلام]]{{صل}} نیز فرمود: {{متن حدیث|إِنَّمَا فُرِضَتِ الصَّلَاةُ وَ أُمِرَ بِالْحَجِّ وَ الطَّوَافِ وَ أُشْعِرَتِ الْمَنَاسِكُ لِإِقَامَةِ ذِكْرِ اللَّهِ}}؛ همانا [[نماز واجب]] شده و برای [[حج]] دستور رسیده و به [[مراسم عبادی]] [[آگاهی]] داده شده تا [[یاد خدا]] در میان [[خلق]] [[پایدار]] ماند. | [[خداوند]] در این آیه [[فلسفه]] اصلی نماز را ذکر یاد کرده است، که در [[فرهنگ]] [[اسلام]] و [[قرآن]] ذکر [[الله]]، ذکر أسماء الله، ذکر آلاء الله، ذکر [[ایام الله]]، و ذکر [[اولیاء الله]] به‌کار رفته است. ذکر در لغت یادآوری معنایی به زبان یا [[قلب]] است، و منظور از ذکر حضور [[خدا]] در [[دل]] یا به زبان آوردن نام و [[صفات پروردگار]] [[جهان]] است. چنان‌که قرآن می‌فرماید: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا}}<ref>«ای مؤمنان! خداوند را بسیار یاد کنید» سوره احزاب، آیه ۴۱.</ref>، {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«و خداوند را بسیار یاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره جمعه، آیه ۱۰.</ref>. [[پیامبر اسلام]] {{صل}} نیز فرمود: {{متن حدیث|إِنَّمَا فُرِضَتِ الصَّلَاةُ وَ أُمِرَ بِالْحَجِّ وَ الطَّوَافِ وَ أُشْعِرَتِ الْمَنَاسِكُ لِإِقَامَةِ ذِكْرِ اللَّهِ}}؛ همانا [[نماز واجب]] شده و برای [[حج]] دستور رسیده و به [[مراسم عبادی]] [[آگاهی]] داده شده تا [[یاد خدا]] در میان [[خلق]] [[پایدار]] ماند. | ||
بنابراین در [[فرهنگ اسلامی]]، یاد خدا [[بهترین]] [[سرمایه]] [[زندگی]] [[آدمی]] است که [[روح انسان]] [[تشنه]] [[محبت]] و انس با [[خالق]] [[حقیقی]] را [[سیراب]]، و [[تغذیه]] و پیوند [[روح آدمی]] را با [[روح]] هستی‌بخش مستحکم می‌نماید. [[بشر]] را از [[خودفراموشی]] و از [[خودباختگی]] و [[سرگردانی]] [[نجات]] می‌دهد. به همین دلیل در [[قرآن]] و [[روایات]]، موانع یاد خدا و اسباب [[غفلت]] و [[نسیان]]، [[لهو]] ([[سرگرمی]])، [[اعراض]] (روگردانی) که خطرناک‌ترین چهره [[فراموشی]] خداست به [[مسلمانان]] گوشزد شده تا از آن برحذر باشند. | بنابراین در [[فرهنگ اسلامی]]، یاد خدا [[بهترین]] [[سرمایه]] [[زندگی]] [[آدمی]] است که [[روح انسان]] [[تشنه]] [[محبت]] و انس با [[خالق]] [[حقیقی]] را [[سیراب]]، و [[تغذیه]] و پیوند [[روح آدمی]] را با [[روح]] هستی‌بخش مستحکم می‌نماید. [[بشر]] را از [[خودفراموشی]] و از [[خودباختگی]] و [[سرگردانی]] [[نجات]] می‌دهد. به همین دلیل در [[قرآن]] و [[روایات]]، موانع یاد خدا و اسباب [[غفلت]] و [[نسیان]]، [[لهو]] ([[سرگرمی]])، [[اعراض]] (روگردانی) که خطرناک‌ترین چهره [[فراموشی]] خداست به [[مسلمانان]] گوشزد شده تا از آن برحذر باشند. | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۰: | ||
[[جامعه اسلامی]] و هر گروه از [[مسلمانان]] در صورتی می‌تواند در راهی که [[اسلام]] ارائه داده و همه [[پیامبران]] به آن [[دعوت]] کرده‌اند به [[استواری]]، بی‌توقف و برگشت قدم بردارد، که [[خدا]] را فراموش نکند!»<ref>سید علی خامنه‌ای، از ژرفای نماز، ص۹-۸.</ref>.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۲۱.</ref> | [[جامعه اسلامی]] و هر گروه از [[مسلمانان]] در صورتی می‌تواند در راهی که [[اسلام]] ارائه داده و همه [[پیامبران]] به آن [[دعوت]] کرده‌اند به [[استواری]]، بی‌توقف و برگشت قدم بردارد، که [[خدا]] را فراموش نکند!»<ref>سید علی خامنه‌ای، از ژرفای نماز، ص۹-۸.</ref>.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۲۱.</ref> | ||
===[[پیروزی]] بر [[مشکلات]] و شکیبائی=== | === [[پیروزی]] بر [[مشکلات]] و شکیبائی === | ||
بدون تردید [[زندگی]] انسان در هر [[زمان]] دارای فراز و نشیب، و یا اقبال و [[ادبار]] است و هر شخصی با حوادث ناخوشایند و مشکلات زندگی روبه‌رو می‌شود. فردی موفق خواهد بود، که با آغوش باز در برابر این [[ناملایمات]]، خود را نبازد و با آنها دست و پنجه نرم کند. | بدون تردید [[زندگی]] انسان در هر [[زمان]] دارای فراز و نشیب، و یا اقبال و [[ادبار]] است و هر شخصی با حوادث ناخوشایند و مشکلات زندگی روبه‌رو می‌شود. فردی موفق خواهد بود، که با آغوش باز در برابر این [[ناملایمات]]، خود را نبازد و با آنها دست و پنجه نرم کند. | ||
برای [[چیرگی]] بر مشکلات و [[ناگواری‌ها]] دور پایه اساسی لازم است، یکی درونی و آن ورزیدگی خاص انسان در مقابله با [[سختی‌ها]] و ناکامی‌ها است، و دیگر برونی که داشتن تکیه‌گاه [[نیرومندی]] است که بتواند هر آن از او مدد گیرد و به کمک او بر مشکلات فایق آید. | برای [[چیرگی]] بر مشکلات و [[ناگواری‌ها]] دور پایه اساسی لازم است، یکی درونی و آن ورزیدگی خاص انسان در مقابله با [[سختی‌ها]] و ناکامی‌ها است، و دیگر برونی که داشتن تکیه‌گاه [[نیرومندی]] است که بتواند هر آن از او مدد گیرد و به کمک او بر مشکلات فایق آید. | ||
به خاطر همین است که [[قرآن]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ}}<ref>«از شکیبایی و نماز یاری بجویید و بی‌گمان این کار جز بر فروتنان دشوار است» سوره بقره، آیه ۴۵.</ref> از [[روزه]] و [[نماز]] کمک گیرید<ref>بر اساس روایت امام صادق{{ع}} در فروع کافی (ج ۴، ص۶۳، ح۷) تأویل صبر در آیه شریفه مزبور «صوم» می‌باشد. از این‌رو لفظ «صبر» در آیه مذکور به مفهوم مؤوّل آن «روزه» ترجمه گردیده است. ر.ک: تفسیر المیزان، ج۱، ص۱۵۳، ذیل تفسیر آیه مذکور و ترجمه تفسیر المیزان، از محمد باقر موسوی همدانی، ج۱، ص۲۳۰.</ref> همانا نماز جز برای خاشعان گران است، که [[خداوند]] [[منان]] در [[آیه شریفه]] به [[انسان]] [[مؤمن]] [[آموزش]] می‌دهد: با گرفتن روزه و ترک مبطلات آن، [[روحیه]] [[مقاومت]] را در برابر [[ناملایمات]] در خود تقویت نماید، و به وسیله نماز با برقراری [[ارتباط]] با [[قدرت]] لایزال [[الهی]] و [[استمداد]] از خدای [[مهربان]] روحیه خود را تقویت و به حل [[مشکلات]] [[همت]] نماید. | به خاطر همین است که [[قرآن]] می‌فرماید: {{متن قرآن|وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى الْخَاشِعِينَ}}<ref>«از شکیبایی و نماز یاری بجویید و بی‌گمان این کار جز بر فروتنان دشوار است» سوره بقره، آیه ۴۵.</ref> از [[روزه]] و [[نماز]] کمک گیرید<ref>بر اساس روایت امام صادق {{ع}} در فروع کافی (ج ۴، ص۶۳، ح۷) تأویل صبر در آیه شریفه مزبور «صوم» می‌باشد. از این‌رو لفظ «صبر» در آیه مذکور به مفهوم مؤوّل آن «روزه» ترجمه گردیده است. ر. ک: تفسیر المیزان، ج۱، ص۱۵۳، ذیل تفسیر آیه مذکور و ترجمه تفسیر المیزان، از محمد باقر موسوی همدانی، ج۱، ص۲۳۰.</ref> همانا نماز جز برای خاشعان گران است، که [[خداوند]] [[منان]] در [[آیه شریفه]] به [[انسان]] [[مؤمن]] [[آموزش]] می‌دهد: با گرفتن روزه و ترک مبطلات آن، [[روحیه]] [[مقاومت]] را در برابر [[ناملایمات]] در خود تقویت نماید، و به وسیله نماز با برقراری [[ارتباط]] با [[قدرت]] لایزال [[الهی]] و [[استمداد]] از خدای [[مهربان]] روحیه خود را تقویت و به حل [[مشکلات]] [[همت]] نماید. | ||
به خاطر همین است که در [[روایات]] توصیه شده است: به هنگام [[هجوم]] [[هم و غم]] و مشکلات [[وضو]] بگیرید و به [[مسجد]] بروید، و نماز بخوانید و [[دعا]] کنید. به نقل [[امام علی]]{{ع}}، [[پیامبر]]{{صل}} هرگاه که [[غم]] و اندوهی به او روی می‌آورد می‌فرمود: {{متن حدیث|أَرِحْنَا يَا بِلَالُ}}، ای [[بلال]] با [[اذان]] و اعلام نماز، ما را آسوده نما<ref>ملا محسن فیض، محجة البیضاء، ج۱، ص۳۷۷.</ref>. | به خاطر همین است که در [[روایات]] توصیه شده است: به هنگام [[هجوم]] [[هم و غم]] و مشکلات [[وضو]] بگیرید و به [[مسجد]] بروید، و نماز بخوانید و [[دعا]] کنید. به نقل [[امام علی]] {{ع}}، [[پیامبر]] {{صل}} هرگاه که [[غم]] و اندوهی به او روی می‌آورد می‌فرمود: {{متن حدیث|أَرِحْنَا يَا بِلَالُ}}، ای [[بلال]] با [[اذان]] و اعلام نماز، ما را آسوده نما<ref>ملا محسن فیض، محجة البیضاء، ج۱، ص۳۷۷.</ref>. | ||
بدون [[شک]] توجه به نماز و [[راز و نیاز]] به درگاه [[بی‌نیاز]]، و برقراری [[ارتباط با خدا]] به عنوان تکیه‌گاه مطمئنی برای جذب [[امدادهای غیبی]]، [[نیروی معنوی]] تازه‌ای در انسان ایجاد و او را برای [[پایداری]] در برابر ناهمواری‌ها آماده می‌سازد. و [[استعانت]] از [[صبر]] و [[صلاة]] برای [[تحمل]] مشکلات و [[پیروزی]] بر [[امیال]] و [[شهوات]] و هوسهای [[نفسانی]] برای کسانی ممکن است که [[اعتقاد]] به [[مبدأ و معاد]] و [[کیفر]] و [[پاداش اخروی]] دارند و گرنه افراد [[بی‌ایمان]] در کشاکش [[زندگی]] بی‌پناه خواهند ماند. | بدون [[شک]] توجه به نماز و [[راز و نیاز]] به درگاه [[بی‌نیاز]]، و برقراری [[ارتباط با خدا]] به عنوان تکیه‌گاه مطمئنی برای جذب [[امدادهای غیبی]]، [[نیروی معنوی]] تازه‌ای در انسان ایجاد و او را برای [[پایداری]] در برابر ناهمواری‌ها آماده می‌سازد. و [[استعانت]] از [[صبر]] و [[صلاة]] برای [[تحمل]] مشکلات و [[پیروزی]] بر [[امیال]] و [[شهوات]] و هوسهای [[نفسانی]] برای کسانی ممکن است که [[اعتقاد]] به [[مبدأ و معاد]] و [[کیفر]] و [[پاداش اخروی]] دارند و گرنه افراد [[بی‌ایمان]] در کشاکش [[زندگی]] بی‌پناه خواهند ماند. | ||
به همین جهت است که در پایان [[آیه]] می‌فرماید: این کار جز برای کسانی که در برابر خداوند، با توجه کامل به نماز می‌ایستند، مشکل و سنگین است. به همین جهت در [[اسلام]]، [[نمازهای مستحبی]] و [[نافله]] فراوانی جهت برآوردن نیازها و رفع گرفتاری‌های مادی و [[معنوی]] [[زندگی]] معرفی شده، که شرط اصلی برآوردن [[حاجات]]، [[اعتقاد]] و [[ایمان کامل]] متقاضی و [[مشروع]] و مصلحت‌آمیز بودن حاجات، برای [[مؤمن]] است.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۲۴.</ref> | به همین جهت است که در پایان [[آیه]] می‌فرماید: این کار جز برای کسانی که در برابر خداوند، با توجه کامل به نماز می‌ایستند، مشکل و سنگین است. به همین جهت در [[اسلام]]، [[نمازهای مستحبی]] و [[نافله]] فراوانی جهت برآوردن نیازها و رفع گرفتاری‌های مادی و [[معنوی]] [[زندگی]] معرفی شده، که شرط اصلی برآوردن [[حاجات]]، [[اعتقاد]] و [[ایمان کامل]] متقاضی و [[مشروع]] و مصلحت‌آمیز بودن حاجات، برای [[مؤمن]] است.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۲۴.</ref> | ||
===یادآوری=== | === یادآوری === | ||
تأثیر انکارناپذیر [[نماز]] در رفع [[نگرانی‌ها]] و دلهره‌های [[روانی]] واقعیتی است که مورد [[تأیید]] صاحب‌نظران قرار گرفته است، که به نمونه‌هائی از آن اشاره می‌شود. دکتر الکسیس کارل می‌نویسد: نماز به [[آدمی]] نیرویی برای [[تحمل]] غم‌ها و [[مصائب]] می‌بخشد، [[انسان]] را [[امیدوار]] می‌سازد و [[قدرت]] [[ایستادگی]] و [[مقاومت]] در برابر حوادث می‌دهد<ref>علاء الدین حجازی، فرهنگ نماز، ص۴۴.</ref>. | تأثیر انکارناپذیر [[نماز]] در رفع [[نگرانی‌ها]] و دلهره‌های [[روانی]] واقعیتی است که مورد [[تأیید]] صاحب‌نظران قرار گرفته است، که به نمونه‌هائی از آن اشاره می‌شود. دکتر الکسیس کارل می‌نویسد: نماز به [[آدمی]] نیرویی برای [[تحمل]] غم‌ها و [[مصائب]] می‌بخشد، [[انسان]] را [[امیدوار]] می‌سازد و [[قدرت]] [[ایستادگی]] و [[مقاومت]] در برابر حوادث می‌دهد<ref>علاء الدین حجازی، فرهنگ نماز، ص۴۴.</ref>. | ||
گاندی پیشوای [[مصلح]] [[هند]] در جریان [[مبارزه]] با [[استعمار]] و تحمل [[رنج‌ها]] با کمک نماز، [[تجدید]] نیرو کرده و می‌گفت: اگر کمک نماز نبود، خیلی پیش از این باید دیوانه می‌شدم! | گاندی پیشوای [[مصلح]] [[هند]] در جریان [[مبارزه]] با [[استعمار]] و تحمل [[رنج‌ها]] با کمک نماز، [[تجدید]] نیرو کرده و می‌گفت: اگر کمک نماز نبود، خیلی پیش از این باید دیوانه می‌شدم! | ||
| خط ۸۸: | خط ۸۸: | ||
اگرچه برخی از اشخاص برای برطرف کردن [[مشکلات]] یا فرار از این مصائب و [[سختی‌ها]] خود را به خواندن کتاب داستان مشغول می‌کنند، یا به پارک و [[مسافرت]] می‌روند و یا خود را به بازی‌های ساده و تفریحات سالم سرگرم می‌سازند. و یا با کسی که به حرف‌های او گوش می‌دهد، درد [[دل]] می‌کنند، تا از فشارهای روانی آنان کاسته شود و ای چه بسا که از دیدگاه [[روان‌شناسان]] این فعالیت‌ها در کاهش [[اضطراب]] مؤثر و این [[کارها]] نتیجه مثبت داشته باشد. اما مردان [[خدا]] از [[ناملایمات]] [[دنیا]] به اسباب [[دنیوی]] روی نمی‌آورند. بلکه به خدا، به [[نماز]]، [[نیایش]] با او رو می‌کنند که کارساز‌تر است.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۲۶.</ref> | اگرچه برخی از اشخاص برای برطرف کردن [[مشکلات]] یا فرار از این مصائب و [[سختی‌ها]] خود را به خواندن کتاب داستان مشغول می‌کنند، یا به پارک و [[مسافرت]] می‌روند و یا خود را به بازی‌های ساده و تفریحات سالم سرگرم می‌سازند. و یا با کسی که به حرف‌های او گوش می‌دهد، درد [[دل]] می‌کنند، تا از فشارهای روانی آنان کاسته شود و ای چه بسا که از دیدگاه [[روان‌شناسان]] این فعالیت‌ها در کاهش [[اضطراب]] مؤثر و این [[کارها]] نتیجه مثبت داشته باشد. اما مردان [[خدا]] از [[ناملایمات]] [[دنیا]] به اسباب [[دنیوی]] روی نمی‌آورند. بلکه به خدا، به [[نماز]]، [[نیایش]] با او رو می‌کنند که کارساز‌تر است.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۲۶.</ref> | ||
===[[پیشگیری]] از [[گناه]] و [[تباهی]]=== | === [[پیشگیری]] از [[گناه]] و [[تباهی]] === | ||
در میان هر [[ملت]] برای پیشگیری از تخلفات و [[کجروی‌ها]] و [[مفاسد اجتماعی]] و جنایت‌ها و جرایم فردی راهی [[پیش بینی]] شده است، که نیاز به هزینه سنگینی دارد. ولی [[اسلام]] علاوه بر [[ارشاد]] و [[اجرای قوانین]] [[کیفری]]: حدود، [[تعزیرات]]، [[قصاص]] و دیات با وضع عباداتی نظیر [[روزه]] و نماز و یادآوری خدا و [[معاد]] [[انسان]] فراموش‌کار را از [[پیروی]] [[هوس‌ها]] و [[ارتکاب گناه]] باز می‌دارد. [[قرآن کریم]] [[انگیزه]] اصلی [[عبادات]] [[امت اسلامی]] را با تعبیر مکرر {{متن قرآن|لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}} رسیدن به [[تقوا]] و [[روحیه]] خدامداری در [[زندگی]] و [[دوری از گناه]] معرفی می‌نماید. | در میان هر [[ملت]] برای پیشگیری از تخلفات و [[کجروی‌ها]] و [[مفاسد اجتماعی]] و جنایت‌ها و جرایم فردی راهی [[پیش بینی]] شده است، که نیاز به هزینه سنگینی دارد. ولی [[اسلام]] علاوه بر [[ارشاد]] و [[اجرای قوانین]] [[کیفری]]: حدود، [[تعزیرات]]، [[قصاص]] و دیات با وضع عباداتی نظیر [[روزه]] و نماز و یادآوری خدا و [[معاد]] [[انسان]] فراموش‌کار را از [[پیروی]] [[هوس‌ها]] و [[ارتکاب گناه]] باز می‌دارد. [[قرآن کریم]] [[انگیزه]] اصلی [[عبادات]] [[امت اسلامی]] را با تعبیر مکرر {{متن قرآن|لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}} رسیدن به [[تقوا]] و [[روحیه]] خدامداری در [[زندگی]] و [[دوری از گناه]] معرفی می‌نماید. | ||
| خط ۹۹: | خط ۹۹: | ||
[[بدیهی]] است که هر چه نماز از شرایط کمال و روح [[عبادت]] ([[یاد خدا]]) که در [[آیه]] از خود نماز [[برتر]] شناخته شده، بیشتر برخوردار باشد، اثر بیشتری در [[پیشگیری]] از گناه خواهد داشت. گاه در فردی نماز نھی کلی و جامع و در فرد دیگری [[نهی]] جزئی و محدود، از [[فحشاء]] و منکر می‌نماید. ولی ممکن نیست، کسی نماز بخواند و هیچ گونه اثری در او نبخشد. چه اگر افراد [[نمازگزار]] را احیاناً گنه‌کار می‌یابیم، اگر نماز نخوانند، مسلماً آلوده‌تر خواهند شد. چون نماز رابطه شخص با خداست و هر قدر که این [[اعتماد]] عمیق‌تر و محکم‌تر باشد، شخص به خدا نزدیک‌تر و از گناه دورتر می‌گردد.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۲۸.</ref> | [[بدیهی]] است که هر چه نماز از شرایط کمال و روح [[عبادت]] ([[یاد خدا]]) که در [[آیه]] از خود نماز [[برتر]] شناخته شده، بیشتر برخوردار باشد، اثر بیشتری در [[پیشگیری]] از گناه خواهد داشت. گاه در فردی نماز نھی کلی و جامع و در فرد دیگری [[نهی]] جزئی و محدود، از [[فحشاء]] و منکر می‌نماید. ولی ممکن نیست، کسی نماز بخواند و هیچ گونه اثری در او نبخشد. چه اگر افراد [[نمازگزار]] را احیاناً گنه‌کار می‌یابیم، اگر نماز نخوانند، مسلماً آلوده‌تر خواهند شد. چون نماز رابطه شخص با خداست و هر قدر که این [[اعتماد]] عمیق‌تر و محکم‌تر باشد، شخص به خدا نزدیک‌تر و از گناه دورتر می‌گردد.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۲۸.</ref> | ||
===[[فلاح]] یا [[رستگاری]] و [[آزادگی]]=== | === [[فلاح]] یا [[رستگاری]] و [[آزادگی]] === | ||
مهم‌ترین آرمان‌های [[بشر]] آزادگی است، [[آزاد]] مردان [[جهان]] [[زندگی]] را به خاطر [[آزادی]] [[دوست]] دارند. از این‌رو مولا علی{{ع}} نیز، فرمود: {{متن حدیث|لَا تَكُنْ عَبْدَ غَيْرِكَ وَ قَدْ جَعَلَكَ اللَّهُ حُرّاً}}<ref>نهج البلاغه، (صبحی صالح)، نامه ۳۱، ص۴۰۱؛ ابن عبدربه، عقد الفرید، ج۳، ص۱۵۵.</ref>؛ [[بنده]] دیگری مباش که [[خدا]] تو را [[آزاد]] [[آفریده]] است. در [[بینش]] [[قرآن]] تنها راه دستیابی [[بشر]] به [[آزادگی]] [[واقعی]]، [[ایمان]] و توجه کامل به خدا در هنگام [[نماز]] است و می‌فرماید: {{متن قرآن|قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ}}<ref>«بی‌گمان مؤمنان رستگارند * همانان که در نماز خویش فروتنند» سوره مؤمنون، آیه ۱-۲.</ref>. | مهم‌ترین آرمان‌های [[بشر]] آزادگی است، [[آزاد]] مردان [[جهان]] [[زندگی]] را به خاطر [[آزادی]] [[دوست]] دارند. از این‌رو مولا علی {{ع}} نیز، فرمود: {{متن حدیث|لَا تَكُنْ عَبْدَ غَيْرِكَ وَ قَدْ جَعَلَكَ اللَّهُ حُرّاً}}<ref>نهج البلاغه، (صبحی صالح)، نامه ۳۱، ص۴۰۱؛ ابن عبدربه، عقد الفرید، ج۳، ص۱۵۵.</ref>؛ [[بنده]] دیگری مباش که [[خدا]] تو را [[آزاد]] [[آفریده]] است. در [[بینش]] [[قرآن]] تنها راه دستیابی [[بشر]] به [[آزادگی]] [[واقعی]]، [[ایمان]] و توجه کامل به خدا در هنگام [[نماز]] است و می‌فرماید: {{متن قرآن|قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ}}<ref>«بی‌گمان مؤمنان رستگارند * همانان که در نماز خویش فروتنند» سوره مؤمنون، آیه ۱-۲.</ref>. | ||
در این [[آیه]] اولین [[نشانه]] [[مؤمنان]] [[اقامه نماز]] با [[خشوع]] و توجه کامل به خدا معرفی شده است؛ زیرا خشوع به معنای حالت [[فروتنی]] و [[ادب]] [[روحی]] و جسمی در برابر بزرگی است که شخص، مجذوب جلال و [[شکوه]] خدا شود. در حال نماز خود را مانند ذره‌ای بی‌مقدار در برابر [[حقیقت]] بی‌نهایت و قطره‌ای در برابر اقیانوس بیکران [[رحمت]] و [[قدرت]] و [[حکمت]] [[پروردگار]] داند. به گونه‌ای که همه چیز فراموش کند و چنان از خود [[غافل]] بماند که جز خدا را نبیند، چنین [[انسانی]] می‌تواند به [[فلاح]] برسد. | در این [[آیه]] اولین [[نشانه]] [[مؤمنان]] [[اقامه نماز]] با [[خشوع]] و توجه کامل به خدا معرفی شده است؛ زیرا خشوع به معنای حالت [[فروتنی]] و [[ادب]] [[روحی]] و جسمی در برابر بزرگی است که شخص، مجذوب جلال و [[شکوه]] خدا شود. در حال نماز خود را مانند ذره‌ای بی‌مقدار در برابر [[حقیقت]] بی‌نهایت و قطره‌ای در برابر اقیانوس بیکران [[رحمت]] و [[قدرت]] و [[حکمت]] [[پروردگار]] داند. به گونه‌ای که همه چیز فراموش کند و چنان از خود [[غافل]] بماند که جز خدا را نبیند، چنین [[انسانی]] می‌تواند به [[فلاح]] برسد. | ||
| خط ۱۰۶: | خط ۱۰۶: | ||
در [[فرهنگ]] [[اسلام]] به هر نوع [[پیروزی]] و رسیدن به مقصد و کامیابی اطلاق شده است؛ فلاح را نتیجه یاد فراوان خدا قرار داده، و فرمود: {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«و خداوند را بسیار یاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره انفال، آیه ۴۵.</ref>. در [[منطق قرآن]] [[پرستش]] و [[کرنش]] نسبت به هر کس و هر چیز، جز برای خدا، از خود [[بیگانه]] شدن، [[وابستگی]]، و [[دل سپردن]] به هر چیز، [[بندگی]] و [[اسارت]] واقعی به حساب می‌آید. به همین دلیل، [[عبادت]] جز برای خدا [[حرام]] و [[ممنوع]] است، و تنها در پرتو [[ستایش]] و پرستش خداست که [[انسان]] با [[هدایت]] و [[امدادهای غیبی]] [[الهی]]، یارای [[مقاومت]] در برابر قدرت‌های اهریمنی و [[آزادی]] از هر نوع بندگی، دست می‌یابد.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۳۰.</ref> | در [[فرهنگ]] [[اسلام]] به هر نوع [[پیروزی]] و رسیدن به مقصد و کامیابی اطلاق شده است؛ فلاح را نتیجه یاد فراوان خدا قرار داده، و فرمود: {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ}}<ref>«و خداوند را بسیار یاد کنید باشد که رستگار گردید» سوره انفال، آیه ۴۵.</ref>. در [[منطق قرآن]] [[پرستش]] و [[کرنش]] نسبت به هر کس و هر چیز، جز برای خدا، از خود [[بیگانه]] شدن، [[وابستگی]]، و [[دل سپردن]] به هر چیز، [[بندگی]] و [[اسارت]] واقعی به حساب می‌آید. به همین دلیل، [[عبادت]] جز برای خدا [[حرام]] و [[ممنوع]] است، و تنها در پرتو [[ستایش]] و پرستش خداست که [[انسان]] با [[هدایت]] و [[امدادهای غیبی]] [[الهی]]، یارای [[مقاومت]] در برابر قدرت‌های اهریمنی و [[آزادی]] از هر نوع بندگی، دست می‌یابد.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۳۰.</ref> | ||
===[[اغتنام فرصت]] یا بهره‌وری=== | === [[اغتنام فرصت]] یا بهره‌وری === | ||
{{متن قرآن|وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ}}<ref>«و در آنچه خداوند به تو داده است سرای واپسین را بجوی و بهره خود از این جهان را (هم) فراموش مکن و چنان که خداوند به تو نیکی کرده است تو (نیز) نیکی (پیشه) کن» سوره قصص، آیه ۷۷.</ref>. مخاطب مستقیم این [[آیه]] پول‌پرست [[خودخواه]] [[بنی اسرائیل]]، یعنی [[قارون]] است که در کنار [[فرعون]] [[مظهر]] [[زور]] و [[سامری]]، سمبل [[تزویر]] و [[فریب]]، به عنوان زرپرستی، با [[حضرت موسی]] مقابله می‌کردند. | {{متن قرآن|وَابْتَغِ فِيمَا آتَاكَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَةَ وَلَا تَنْسَ نَصِيبَكَ مِنَ الدُّنْيَا وَأَحْسِنْ كَمَا أَحْسَنَ اللَّهُ إِلَيْكَ}}<ref>«و در آنچه خداوند به تو داده است سرای واپسین را بجوی و بهره خود از این جهان را (هم) فراموش مکن و چنان که خداوند به تو نیکی کرده است تو (نیز) نیکی (پیشه) کن» سوره قصص، آیه ۷۷.</ref>. مخاطب مستقیم این [[آیه]] پول‌پرست [[خودخواه]] [[بنی اسرائیل]]، یعنی [[قارون]] است که در کنار [[فرعون]] [[مظهر]] [[زور]] و [[سامری]]، سمبل [[تزویر]] و [[فریب]]، به عنوان زرپرستی، با [[حضرت موسی]] مقابله می‌کردند. | ||
در [[روایات]] ما بر [[نماز اول وقت]] تأکید شده، چنان که [[پیامبر]]{{صل}} در پاسخ این سوال که: [[برترین اعمال]] چیست؟ فرمود: {{متن حدیث|الصَّلَاةُ لِأَوَّلِ وَقْتِهَا}}<ref>سفینة البحار، ج۲، ص۴۳.</ref>. علی{{ع}} نیز در نامه‌ای به [[محمد بن ابی بکر]] [[فرماندار مصر]] نوشت: {{متن حدیث|ارْتَقِبْ وَقْتَ الصَّلَاةِ فَصَلِّهَا لِوَقْتِهَا وَ لَا تَعْجَلْ بِهَا قَبْلَهُ لِفَرَاغٍ وَ لَا تُؤَخِّرْهَا عَنْهُ لِشُغُلٍ}}<ref>بحارالانوار، ج۸۳، ص۱۵.</ref>؛ مراقب اوقات تعیین‌شده نمازهایت باش و در وقت [[فضیلت]] و مقرر آن را به جای آور. به خاطر بیکاری پیش از وقت آن [[شتاب]] مکن و برای کاری انجام آن را از وقتش تأخیر میانداز. | در [[روایات]] ما بر [[نماز اول وقت]] تأکید شده، چنان که [[پیامبر]] {{صل}} در پاسخ این سوال که: [[برترین اعمال]] چیست؟ فرمود: {{متن حدیث|الصَّلَاةُ لِأَوَّلِ وَقْتِهَا}}<ref>سفینة البحار، ج۲، ص۴۳.</ref>. علی {{ع}} نیز در نامه‌ای به [[محمد بن ابی بکر]] [[فرماندار مصر]] نوشت: {{متن حدیث|ارْتَقِبْ وَقْتَ الصَّلَاةِ فَصَلِّهَا لِوَقْتِهَا وَ لَا تَعْجَلْ بِهَا قَبْلَهُ لِفَرَاغٍ وَ لَا تُؤَخِّرْهَا عَنْهُ لِشُغُلٍ}}<ref>بحارالانوار، ج۸۳، ص۱۵.</ref>؛ مراقب اوقات تعیین‌شده نمازهایت باش و در وقت [[فضیلت]] و مقرر آن را به جای آور. به خاطر بیکاری پیش از وقت آن [[شتاب]] مکن و برای کاری انجام آن را از وقتش تأخیر میانداز. | ||
[[امام صادق]]{{ع}} نیز می‌فرماید: {{متن حدیث|امْتَحِنُوا شِيعَتَنَا عِنْدَ مَوَاقِيتِ الصَّلَاةِ كَيْفَ مُحَافَظَتُهُمْ عَلَيْهَا}}<ref>بحارالانوار، ج۸۳، ص۴۴.</ref>؛ [[پیروان]] ما را با نماز اول وقت بیازمایید که چگونه بر آن محافظت می‌نماییم. [[حضرت رضا]]{{ع}} نیز به [[ابراهیم بن موسی]] حتی در بین راه فرمود: {{متن حدیث|غَفَرَ اللَّهُ لَكَ لَا تُؤَخِّرَنَّ صَلَاةً عَنْ أَوَّلِ وَقْتِهَا إِلَى آخِرِ وَقْتِهَا مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ عَلَيْكَ أَبَداً بِأَوَّلِ الْوَقْتِ}}<ref>بحارالانوار، ج۸۳، ص۲۱.</ref>؛ [[خدا]] تو را بیامرزد هیچ نمازی را بدون علت از اول وقتش به تأخیر مینداز، بر تو باد به نماز اول وقت. | [[امام صادق]] {{ع}} نیز می‌فرماید: {{متن حدیث|امْتَحِنُوا شِيعَتَنَا عِنْدَ مَوَاقِيتِ الصَّلَاةِ كَيْفَ مُحَافَظَتُهُمْ عَلَيْهَا}}<ref>بحارالانوار، ج۸۳، ص۴۴.</ref>؛ [[پیروان]] ما را با نماز اول وقت بیازمایید که چگونه بر آن محافظت می‌نماییم. [[حضرت رضا]] {{ع}} نیز به [[ابراهیم بن موسی]] حتی در بین راه فرمود: {{متن حدیث|غَفَرَ اللَّهُ لَكَ لَا تُؤَخِّرَنَّ صَلَاةً عَنْ أَوَّلِ وَقْتِهَا إِلَى آخِرِ وَقْتِهَا مِنْ غَيْرِ عِلَّةٍ عَلَيْكَ أَبَداً بِأَوَّلِ الْوَقْتِ}}<ref>بحارالانوار، ج۸۳، ص۲۱.</ref>؛ [[خدا]] تو را بیامرزد هیچ نمازی را بدون علت از اول وقتش به تأخیر مینداز، بر تو باد به نماز اول وقت. | ||
حتی در روایتی از نماز اول وقت تعبیر به [[رضوان]] [[الله]] و [[نماز]] آخر وقت تعبیر به {{متن حدیث|غُفْرَانُ اللَّهِ}} شده است. این همه تاکید بر ادای نماز در اولین [[فرصت]] و خودداری از تأخیر وقت نماز همان موضوع بهره‌وری است. | حتی در روایتی از نماز اول وقت تعبیر به [[رضوان]] [[الله]] و [[نماز]] آخر وقت تعبیر به {{متن حدیث|غُفْرَانُ اللَّهِ}} شده است. این همه تاکید بر ادای نماز در اولین [[فرصت]] و خودداری از تأخیر وقت نماز همان موضوع بهره‌وری است. | ||
استفاده صحیح از وقت و عمر برای [[زندگی]] بهتر و متعالی‌تر است که در [[اخلاق اسلامی]] از آن به «[[اغتنام فرصت]]» تعبیر شده است. اولین درس [[نماز]] این است و هدر دادن [[سرمایه]] گرانبهای عمر و فرصت‌های طلاییای که چون [[ابر]] به طور نامحسوس، در گذر است. | استفاده صحیح از وقت و عمر برای [[زندگی]] بهتر و متعالی‌تر است که در [[اخلاق اسلامی]] از آن به «[[اغتنام فرصت]]» تعبیر شده است. اولین درس [[نماز]] این است و هدر دادن [[سرمایه]] گرانبهای عمر و فرصت‌های طلاییای که چون [[ابر]] به طور نامحسوس، در گذر است. | ||
[[امام علی]]{{ع}} فرمود: {{متن حدیث|الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْرِ}}<ref>نهج البلاغه، فیض الاسلام، ج۲، ص۴۷۶.</ref> از دست دادن [[فرصت]] خسارت بزرگی است که به هیچ وجه قابل جبران نیست و اگر عاقلانه از آنها بهره‌برداری نشود، جز [[پشیمانی]] و [[اندوه]] چیزی عاید [[انسان]] در [[دنیا]] و [[آخرت]] نخواهد شد. چنان که [[حضرت علی]]{{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|إِذَا أَمْكَنَتْكَ الْفُرْصَةُ فَانْتَهِزْهَا فَإِنَّ إِضَاعَةَ الْفُرْصَةِ غُصَّةٌ}}<ref>آقا جمال خوانساری، شرح غرر الحکم، ج۳، ص۱۷۰.</ref>؛ وقتی فرصتی برایت پیش آید. آن را [[غنیمت]] شمار چرا، که از دست دادن فرصت‌ها باعث [[غصه]] و اندوه می‌شود. | [[امام علی]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَيْرِ}}<ref>نهج البلاغه، فیض الاسلام، ج۲، ص۴۷۶.</ref> از دست دادن [[فرصت]] خسارت بزرگی است که به هیچ وجه قابل جبران نیست و اگر عاقلانه از آنها بهره‌برداری نشود، جز [[پشیمانی]] و [[اندوه]] چیزی عاید [[انسان]] در [[دنیا]] و [[آخرت]] نخواهد شد. چنان که [[حضرت علی]] {{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|إِذَا أَمْكَنَتْكَ الْفُرْصَةُ فَانْتَهِزْهَا فَإِنَّ إِضَاعَةَ الْفُرْصَةِ غُصَّةٌ}}<ref>آقا جمال خوانساری، شرح غرر الحکم، ج۳، ص۱۷۰.</ref>؛ وقتی فرصتی برایت پیش آید. آن را [[غنیمت]] شمار چرا، که از دست دادن فرصت‌ها باعث [[غصه]] و اندوه می‌شود. | ||
[[پیامبر]]{{صل}} در وصایای خویش به [[اباذر]] فرمود: {{متن حدیث|يَا أَبَا ذَرٍّ، اغْتَنِمْ خَمْساً قَبْلَ خَمْسٍ: شَبَابَكَ قَبْلَ هَرَمِكَ، وَ صِحَّتَكَ قَبْلَ سُقْمِكَ، وَ غِنَاكَ قَبْلَ فَقْرِكَ، وَ فَرَاغَكَ قَبْلَ شُغْلِكَ، وَ حَيَاتَكَ قَبْلَ مَوْتِكَ}}<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۵۰۵، و الحدیث ۲، ص۳۶۸.</ref>؛ ای [[ابوذر]] پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت دان؛ جوانیت را پیش از [[پیری]]، سلامتیت را قبل از [[بیماری]]، دارائیت را پیش از [[تنگ‌دستی]]، [[فراغت]] و [[بیکاری]]، پیش از [[گرفتاری]]، زندگی‌ات را پیش از [[مرگ]]. | [[پیامبر]] {{صل}} در وصایای خویش به [[اباذر]] فرمود: {{متن حدیث|يَا أَبَا ذَرٍّ، اغْتَنِمْ خَمْساً قَبْلَ خَمْسٍ: شَبَابَكَ قَبْلَ هَرَمِكَ، وَ صِحَّتَكَ قَبْلَ سُقْمِكَ، وَ غِنَاكَ قَبْلَ فَقْرِكَ، وَ فَرَاغَكَ قَبْلَ شُغْلِكَ، وَ حَيَاتَكَ قَبْلَ مَوْتِكَ}}<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۵۰۵، و الحدیث ۲، ص۳۶۸.</ref>؛ ای [[ابوذر]] پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت دان؛ جوانیت را پیش از [[پیری]]، سلامتیت را قبل از [[بیماری]]، دارائیت را پیش از [[تنگ‌دستی]]، [[فراغت]] و [[بیکاری]]، پیش از [[گرفتاری]]، زندگی‌ات را پیش از [[مرگ]]. | ||
به این ترتیب [[پیامبر اسلام]]{{صل}} پنج [[نعمت]] بزرگ را هشدار می‌دهد، که باید از این [[موهبت‌های الهی]]، به موقع بهره‌برداری شود تا از دست نرود و در راه [[پیشرفت]] خود و [[جامعه]] از اینها استفاده گردد، مبادا که با [[سوء]] استفاده از [[اعتقاد]] به [[توکل]] و [[تقدیر الهی]]، از تلاش و [[کوشش]] به خاطر کسالت و [[تنبلی]] و [[یأس]] و [[نومیدی]]، که مهم‌ترین عامل عدم استفاده از [[فرصت‌ها]] است، برای تأمین [[آینده]] باز ایستیم، و از [[ثروت]] عمر و [[جوانی]] خود بهره نگیریم. حتی در [[روایات]] ما [[تسویف]] از القائات [[شیطانی]]، یعنی کار امروز به فردا افکندن مورد [[نکوهش]] قرار گرفته است. به فرموده [[قرآن]] {{متن قرآن|وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ}}<ref>«و از رحمت خداوند نومید نگردید» سوره یوسف، آیه ۸۷.</ref> و {{متن قرآن|لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ}}<ref>«از بخشایش خداوند ناامید نباشید» سوره زمر، آیه ۵۳.</ref> از این‌رو [[مسلمانان]] را نشاید کار امروز به فردا افکند از خود [[مأیوس]] شود. بلکه در سایه نمازهای پنج‌گانه [[روح امید]] را در خود بیافزائید و به کار مفید روزمره خود با استفاده از [[فرصت‌ها]] بپردازیم.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۳۲.</ref> | به این ترتیب [[پیامبر اسلام]] {{صل}} پنج [[نعمت]] بزرگ را هشدار می‌دهد، که باید از این [[موهبت‌های الهی]]، به موقع بهره‌برداری شود تا از دست نرود و در راه [[پیشرفت]] خود و [[جامعه]] از اینها استفاده گردد، مبادا که با [[سوء]] استفاده از [[اعتقاد]] به [[توکل]] و [[تقدیر الهی]]، از تلاش و [[کوشش]] به خاطر کسالت و [[تنبلی]] و [[یأس]] و [[نومیدی]]، که مهم‌ترین عامل عدم استفاده از [[فرصت‌ها]] است، برای تأمین [[آینده]] باز ایستیم، و از [[ثروت]] عمر و [[جوانی]] خود بهره نگیریم. حتی در [[روایات]] ما [[تسویف]] از القائات [[شیطانی]]، یعنی کار امروز به فردا افکندن مورد [[نکوهش]] قرار گرفته است. به فرموده [[قرآن]] {{متن قرآن|وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ}}<ref>«و از رحمت خداوند نومید نگردید» سوره یوسف، آیه ۸۷.</ref> و {{متن قرآن|لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ}}<ref>«از بخشایش خداوند ناامید نباشید» سوره زمر، آیه ۵۳.</ref> از این‌رو [[مسلمانان]] را نشاید کار امروز به فردا افکند از خود [[مأیوس]] شود. بلکه در سایه نمازهای پنج‌گانه [[روح امید]] را در خود بیافزائید و به کار مفید روزمره خود با استفاده از [[فرصت‌ها]] بپردازیم.<ref>[[سید رضا موسوی|موسوی، سید رضا]]، [[آخرین نماز سالار شهیدان (مقاله)|مقاله «آخرین نماز سالار شهیدان»]] [[فرهنگ عاشورایی ج۱۱ (کتاب)|فرهنگ عاشورایی ج۱۱]]، ص ۳۲.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||