نماز در معارف و سیره نبوی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

[[حضرت محمد]] {{صل}} [[عشق]] و علاقه بسیار زیادی به [[نماز]] داشت. هرگاه [[اندوهگین]] می‌شد، به نماز برمی خاست. آن [[حضرت]] ساعت‌های طولانی [[شب زنده‌داری]] می‌کرد و به نماز و [[مناجات]] می‌پرداخت؛ ازاین رو، به [[رسول]] گرامی خطاب شد:

نماز و [[دعا]] و ناله [[سحر]] [[بهترین]] [[شاهد]] برای [[اخلاص]] و [[صفای قلب]] و [[صدق]] [[ایمان]] است. [[پیامبر خدا]] هرگاه به نماز می‌ایستاد، از [[خوف]] [[خداوند]]، رنگ چهره مبارکش دگرگون می‌شد<ref>سنن النبی، ص۲۵۱.</ref>. شیفتگی وی به [[عبادت]] و نماز به گونه‌ای بود که هنگام نماز تنها به خداوند توجه می‌کرد و از هر چیزی [[غافل]] می‌شد. یکی از [[همسران]] [[رسول الله]] {{صل}} می‌گوید: «[[رسول خدا]] {{صل}} هنگامی که سرگرم [[گفت‌وگو]] بود، چون وقت نماز می‌رسید، چنان حالش دگرگون می‌شد که گویا نه او ما را می‌شناخت و نه ما او را»<ref>مطلبی، سیره نبوی، ص۱۹۹.</ref>.

باید دانست [[رسول الله]] {{صل}}، نمازی را [[ارزشمند]] می‌داند که با شرایط زیر همراه باشد:

[[پیامبر اعظم]] {{صل}} به [[ابوذر غفاری]] می‌فرمود:

== [[نماز]] ==

بی‌تردید، [[جایگاه]] [[نماز]] در میان [[عبادات]]، جایگاهی ویژه است؛ [[رسول خدا]] {{صل}} نیز آن را [[نور]] چشم خود<ref>الکافی، ج ۵، ص ۳۲۱؛ مسند احمد، ج ۳، ص ۱۲۸ و المستدرک، ج ۲، ص ۱۶۰.</ref> و خیر [[دنیا]] و [[آخرت]] را در [[نماز]] می‌دانست و آن را معیار و شاخص [[شناخت]] [[کافر]] از [[مؤمن]] و [[مخلص]] از [[منافق]] معرفی می‌کرد و می‌فرمود: "[[نماز]]، ستون [[دین]] و [[پناهگاه]] تن و زینت [[اسلام]] و [[مناجات]] دو [[دوست]] و مایه برآمدن [[نیاز]] و بازگشت [[توبه]] کار و یاد [[مرگ]] و [[برکت]] در [[مال]] و [[گشایش]] روزی و [[نور]] چهره است"<ref>جامع الاخبار، ص ۷۲ - ۷۳.</ref>.

[[پیامبر خدا]] {{صل}} بر [[نماز]] اوّل وقت بسیار تأکید داشت و آن را "[[رضوان]] [[خداوند]]" برمی‌شمرد<ref>عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۱۹۵؛ مفتاح الفلاح، ص ۱۸۱ و الدارقطنی، سنن، ج ۱، ص ۲۵۹.</ref> و [[برتری]] [[نماز]] اوّل وقت را بر [[نماز]] آخر وقت همچون [[برتری]] [[آخرت]] بر [[دنیا]] می‌دانست<ref>کنزالعمال، ج ۷، ص ۳۶۰.</ref>.

[[پیامبر اکرم]] {{صل}} هم در بیان و هم در [[سیره]] خود نیز توجه ویژه‌ای به [[نماز]] داشت. آن [[حضرت]]، خود در این باره به [[یار]] دیرین و [[وفادار]] خویش، [[ابوذر غفاری]] چنین فرموده است: "[[خداوند متعال]]، روشنی چشم مرا در [[نماز]] نهاده و آن را [[محبوب]] من ساخته است؛ همان گونه که خوراکی را برای گرسنه و [[آب]] را برای تشنه گوارا ساخته است؛ همانا گرسنه با خوردن [[غذا]]، سیر و تشنه با نوشیدن [[آب]] سیراب می‌شود، ولی من از [[خواندن نماز]] سیر نمی‌شوم"<ref>اعلام الدین، ص ۱۹۱؛ امالی طوسی، ص ۵۲۸ و مجموعه ورام، ج ۲، ص ۵۴.</ref>. ‌ علاقه‌مندی [[حضرت]] به [[نماز]] به گونه‌ای بود که با [[اشتیاق]] تمام، [[منتظر]] داخل شدن وقت [[نماز]] بود و [چون وقت [[نماز]] می‌رسید] به مؤذنش می‌فرمود: "ای بلال [با [[اذان]] گفتن]! ما را راحت کن!"<ref>الدارقطنی، علل، ج ۴، ص ۱۲۲ و تاریخ بغداد، ج ۱۰، ص ۴۴۲.</ref> هرگاه چیزی او را [[اندوهگین]] می‌ساخت، با [[روزه]] گرفتن و [[نماز خواندن]] بر دفع آن [[یاری]] می‌جست<ref>مجموعه ورام، ج ۱، ص ۳۰۳.</ref> و هرگاه به مصیبتی دچار می‌شد، برمی‌خاست، وضو می‌گرفت و دو رکعت [[نماز]] می‌خواند و چنین [[دعا]] می‌کرد: {{متن حدیث| اللَّهُمَ‌ قَدْ فَعَلْتُ‌ مَا أَمَرْتَنَا فَأَنْجِزْ لَنَا مَا وَعَدْتَنَا}}<ref>مستدرک الوسائل، ج ۶، ص ۳۹۵ و مسکن الفؤاد، ص ۵۰ ٢.</ref>؛ خدایا! آن‌چه را [[دستور]] داده بودی، انجام دادم؛ پس آنچه را به ما [[وعده]] داده‌ای، محقق فرما!"‌.

[[روایت]] شده است که هرگاه [[خانواده]] [[پیامبر]] {{صل}} به چیزی [[نیازمند]] می‌شدند، به ایشان می‌فرمود: "به پا خیزید و [[نماز]] بخوانید!" و می‌فرمود: "پروردگارم به من چنین امر کرده است: "و [[خانواده]] خود را به [[نماز]]، [[فرمان]] ده و بر انجام آن [[شکیبا]] باش! از تو روزی نمی‌خواهیم (بلکه) ما خود به تو روزی می‌دهیم و [[عاقبت]] [[نیک]] برای افراد باتقواست<ref>سوره طه، آیه ۱۳۲. </ref>"<ref>صنعانی، المصنّف، ج ۳، ص ۴۹ و الدر المنثور، ج ۴، ص ۳۱۳.</ref>. [[پیامبر خدا]] {{صل}} حتی در سفرهایش هم از [[اقامه نماز]] مستحبی غافل نبود. [[نقل]] شده است، ایشان از منزلی به منزل دیگر کوچ نمی‌کرد، جز آنکه در آن منزل دو رکعت [[نماز]] می‌گزارد و می‌فرمود: "می‌خواهم این مکان برایم به [[نماز خواندن]] [[گواهی]] دهد"<ref>المعجم الکبیر، ج ۱۸، ص ۳۰۰؛ کنزالعمال، ج ۷، ص ۱۰۰؛ مجمع الزوائد، ج ۲، ص ۲۸۳ و مستدرک الوسائل، ج۸، ص۲۴۵.</ref>.

[[علی]] {{ع}} می‌فرمود: "روز [[بدر]] (شب روز [[بدر]]) همه ما خوابیده بودیم، مگر [[رسول خدا]] {{صل}} که زیر درختی [[نماز]] می‌خواند و تا صبح [[گریه]] می‌کرد"<ref>تقی الدین مقریزی، امتاع الأسماع، ج ۲، ص ۳۱۸؛ مسند ابی یعلی، ج ۱، ص ۲۴۲ و صحیح ابن حبان، ج ۶، ص۳۳.</ref>. از [[حضرت خدیجه]] {{س}} نیز [[روایت]] شده است که وقتی [[رسول خدا]] {{صل}} به خانه وارد می‌شد، ظرف [[آب]] می‌خواست، ‌ وضو می‌گرفت و دو رکعت [[نماز]] کوتاه می‌گزارد و سپس به بستر [[خواب]] می‌رفت"<ref>مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۴۷۱؛ رضی الدین حلی، العدد القویه، ص ۲۲۲ و ابن حاتم عاملی، الدر النظیم، ص ۴۵۳.</ref>.

[[رسول خدا]] {{صل}} در شبانه روز دو برابر نمازهای [[واجب]]، [[نماز]] مستحبی می‌خواند<ref>الکافی، ج ۳، ص ۴۴۳؛ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۲، ص ۴؛ همو، الاستبصار، ج ۱، ص ۲۱۸ و عوالی اللآلی، ج ۳، ص ۶۵.</ref> و چون [[ماه مبارک رمضان]] می‌رسید، بر [[نماز]] خواندنش افزوده می‌شد<ref>اقبال الاعمال، ص ۲۰؛ الجامع الصغیر، ج ۲، ص ۳۲۳ و کنزالعمال، ج ۷، ص ۸۲.</ref>. آن [[حضرت]] {{صل}} تا زمان وفاتش بسیار [[نماز]] گزارد و در طول ایام [[بیماری]] که به [[وفات]] ایشان انجامید، نشسته [[نماز]] می‌خواند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج ۱، ص ۲۹۱ و ابوعیسی ترمذی، الشمائل المحمدیة، ص ۱۶۷.</ref>.

ایشان بر [[نماز]] اول وقت به شدت [[مراقبت]] داشت تا آن حد که از [[عایشه]] - [[همسر پیامبر اکرم]] {{صل}} - [[نقل]] شده است که می‌گفت: "هیچ گاه ندیدم [[پیامبر خدا]] {{صل}} تا زمان [[مرگ]] [[نماز]] در غیر وقت آن بخواند"<ref>المستدرک، ج ۱، ص ۱۹۰؛ سنن الدارقطنی، ج ۱، ص ۲۵۸ و البیهقی، معرفة السنن والآثار، ج ۱، ص ۴۵۶.</ref>. خوردن [[غذا]] و یا چیز دیگری باعث تأخیر در [[نماز]] اول وقت [[پیامبر اسلام]] {{صل}} او نمی‌شد و هنگامی که وقت نمازش را فرا می‌رسید، ایشان [از شدّت [[اشتیاق]] به آن، به گونه‌ای [[رفتار]] می‌کرد که] گویا [[خانواده]] و [[دوست]] را نمی‌شناخت<ref>السنن الکبری، ج ۳، ص ۷۴ و صالحی دمشقی، سبل الهدی و الرشاد، ج ۸، ص ۷۶. </ref>. [[عایشه]]، [[همسر پیامبر اکرم]] {{صل}} می‌گوید: "[[رسول خدا]] {{صل}} با ما سخن می‌گفت و ما با او سخن می‌گفتیم، اما همین که وقت [[نماز]] می‌رسید، به ایشان حالتی دست می‌داد که گویی نه او ما را می‌شناسد و نه ما او را می‌شناسیم"<ref>عدة الداعی، ص ۱۵۲؛ عوالی اللآلی، ج ۱، ص ۳۲۴ و مستدرک الوسائل، ج ۴، ص ۱۰۰.</ref>.

زمانی که [[پیامبر]] {{صل}} به [[نماز]] می‌ایستاد، از [[ترس]] [[خدا]] رنگ از رخسارش می‌پرید<ref>سید بن طاووس، فلاح السائل، ص ۱۶۲ و مستدرک الوسائل، ج ۴، ص ۹۳.</ref> و [از شدّت خاکساری] گویا جامه‌ای به کنار افکنده بود<ref>سید بن طاووس، فلاح السائل، ص ۱۶۲ و مستدرک الوسائل، ج ۴، ص ۹۳.</ref>. چون به [[نماز]] می‌ایستاد، صدایی سوزناک مانند صدای جوشش دیگ از سینه یا درونش به گوش می‌رسید<ref>الخصال، ج ۱، ص ۲۸۲؛ فلاح السائل، ص ۱۶۲ و مستدرک الوسائل، ج ۴، ص ۹۳.</ref>. با آنکه گناهی نداشت، اما از [[ترس]] [[خدا]] چندان می‌گریست که جای نمازش تر می‌شد<ref>مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۲۴۰ و بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۲۹۳.</ref>؛ از وقتی که [[آیه]] "ای جامه به خویشتن فرو پیچیده! در شب به پا خیز مگر اندکی"<ref>سوره المدثر، آیه ۱ - ۲.</ref> بر [[پیامبر خدا]] {{صل}} نازل شد، آن [[حضرت]]، تمام شب را به [[عبادت]] می‌پرداخت، تا جایی که پاهایش ورم کرد؛ به گونه‌ای که [موقع [[نماز خواندن]]] یک پایش را بلند می‌کرد و یکی را روی [[زمین]] می‌گذاشت. پس [[جبرئیل]] بر آن [[حضرت]]، نازل شد و فرمود: "طه"، هر دو پایت را بر [[زمین]] بگذار ما [[قرآن]] را بر تو نازل نکردیم که خود را به زحمت بیفکنی<ref>سوره طه، آیه ۱ – ۲.</ref>"<ref>سید بن طاووس، فتح الأبواب، ص ۱۷۰؛ مسند احمد، ج ۴، ص ۲۵۵ و صحیح بخاری، ج ۲، ص ۴۴.</ref>. و در [[نقلی]] دیگر آمده که چون [[پیامبر خدا]] {{صل}} به [[نماز]] می‌ایستاد، بر سرْ انگشتان پایش می‌ایستاد تا اینکه [[خداوند سبحان]] [[آیه]] فرو فرستاد که: "طه، ما [[قرآن]] را بر تو فرو نفرستادیم تا بر خود سخت بگیری"<ref>الکافی، ج۲، ‌ ص۹۵ و وسائل الشیعه، ج۵، ‌ ص۴۹۰.</ref>.

[[عایشه]]، [[همسر پیامبر اکرم]] {{صل}}، در [[وصف]] عبادت‌ها و نمازهای ایشان گفته است: [[پیامبر اکرم]] {{صل}} شب‌ها [[قیام]] می‌کرد، (به [[عبادت]] برمی‌خاست) تا اینکه پاهایش ترک برداشت (ورم کرد). پس به ایشان گفتم: ای [[رسول خدا]]! چرا چنین می‌کنی (خود را به [[سختی]] می‌افکنی) در حالی که [[خداوند]]، [[گناهان]] گذشته و [[آینده]] تو را آمرزیده است؟"‌ فرمود: "آیا نمی‌پسندی و [[دوست]] نداری که [[عبد]] شاکر [[خداوند]] باشم؟"<ref>دلائل النبوه، ج ۲، ص ۳۵۴؛ مسند احمد، ج ۶، ص ۱۱۵؛ صحیح بخاری، ج ۶، ص ۴۴ و صحیح مسلم، ج ۸، ص ۱۴۲</ref>‌

از [[امام باقر]] {{ع}} درباره [[نماز]] [[پیامبر]] {{صل}} پرسیده شد؛ فرمود: "[[پیامبر خدا]] {{صل}} از آغاز روز تا زوال [[خورشید]]، هیچ [[نماز]] نمی‌خواند و هنگام زوال، هشت رکعت [[نماز]] می‌خواند که همان [[نماز]] [[توبه]] کنندگان است. در این ساعت، درهای [[آسمان]]، گشوده و [[دعا]] پذیرفته می‌شود؛ نسیم‌های [[رحمت]] می‌وزد و [[خداوند]] به آفریده‌هایش می‌نگرد. پس هنگامی که سایه به اندازه یک ذراع باز می‌گشت، چهار رکعت [[نماز ظهر]] می‌گزارد و بعد از ظهر، دو رکعت [[نماز]] و سپس دو رکعت دیگر می‌خواند و هنگامی که سایه به اندازه یک ذراع، باز می‌گشت، چهار رکعت [[نماز عصر]] می‌گزارد و بعد از [[مغرب]]، چهار رکعت [[نماز]] می‌خواند و سپس نمازی نمی‌خواند تا شفق فرو [[رود]] و هنگامی که فرو می‌رفت، [[نماز]] عشا را می‌گزارد. [[پیامبر]] {{صل}} پس از آن به بسترش می‌رفت و [[نماز]] نمی‌خواند تا هنگامی که شب از نیمه می‌گذشت، و آن گاه هشت رکعت [[نماز]] می‌گزارد و در پاره چهارم شب، سه رکعت [[نماز]] وَتْر می‌گزارد و در آنها "[[فاتحة الکتاب]]" و {{متن قرآن|قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ}} می‌خواند و سه رکعت را با یک [[سلام]] دادن، از هم جدا می‌کرد و سخن می‌گفت و نیازهایش رامی‌طلبید و از نمازگاهش بیرون نمی‌آمد تا اینکه رکعت سوم [[نماز]] وَتْر را بخواند و در آن پیش از [[رکوع]]، قنوت می‌خواند. سپس [[سلام]] می‌داد و دو رکعت [[نماز]] [نافله] [[فجر]] را هنگام دمیدن سپیده یا اندکی پس و پیش می‌گزارد. سپس دو رکعت [[نماز صبح]] (یعنی سپیده‌دمان) را هنگامی می‌خواند که سپیده، گسترش می‌یافت و به خوبی روشن می‌شد. این شیوه [[نماز]] گزاردن [[پیامبر خدا]] {{صل}} تا هنگام قبض روحش بود"<ref>من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۲۲۷ - ۲۲۸ و وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۶۱.</ref>.

نمازهایی که [[حضرت]] {{صل}} به تنهایی اقامه می‌کرد، طولانی‌ترین [[نمازها]] در بین [[مردم]] بود؛ اما نمازهایی که با [[مردم]] اقامه می‌کرد<ref>سبل الهدی و الرشاد، ج ۸، ص ۱۵۸؛ مسند احمد، ج ۵، ص ۲۱۸؛ السنن الکبری، ج ۳، ص ۱۱۸ و المعجم الکبیر، ج ۳، ص ۲۵۰.</ref>، در عین کامل بودن، از [[نماز]] همه [[مردم]] سبک‌تر بود<ref>مکارم الاخلاق، ص ۲۳؛ سنن ترمذی، ج ۱، ص ۱۵۱ و صحیح مسلم، ج ۲، ص ۴۴. در این باره روایت مشابهی نیز از جابر بن سمره روایت شده که گفته است: «با پیامبر اکرم {{صل}} نماز می‌گزاردم؛ هم نمازهایش میانه بود و هم سخنرانی‌اش». ر. ک. صحیح مسلم، ج ۳، ص ۱۱؛ سنن ترمذی، ج ۲، ص ۹، السنن الکبری، ج ۳، ص ۲۰۷ و مسند احمد، ج۵، ‌ص۹۳.</ref> و به [[یاران]] خود نیز توصیه می‌فرمود: "هرگاه یکی از شما با [[مردم]] به [[جماعت]] [[نماز]] گزارد، باید [[نماز]] را کوتاه بخواند؛ چرا که در میان [[نماز]] گزاران، افراد [[ناتوان]] و [[بیمار]] و [[کهنسال]] نیز وجود دارند؛ هرگاه کسی از شما به تنهایی [[نماز]] می‌خواند، می‌تواند هر چه می‌خواهد، [[نماز]] را طولانی بگزارد"<ref>شافعی، کتاب الأم، ج ۱، ص ۱۸۷؛ مسند احمد، ج ۲، ص ۲۷۱؛ صنعانی، المصنّف، ص ۳۶۲ و صحیح ابن‌حبان، ج ۵، ص ۵۷.</ref>. می‌فرمود: "مثل نمازهای پنج گانه مثل نهر گوارایی است که جلو منزلتان جاری است و شما هر روز پنج بار در آن نهر شستشو می‌کنید. پس چنین فردی چگونه باز آلوده است؟"<ref>مجمع الزوائد، ج ۱، ص ۳۰۰؛ المعجم الکبیر، ج ۸، ص ۱۶۴ و الدر المنثور، ج ۳، ص ۳۵۴ - ۳۵۵.</ref> از [[سلمان]] [[روایت]] شده که گفته است: "روزی با [[رسول خدا]] {{صل}} زیر درختی نشسته بودیم. آن [[حضرت]] {{صل}} شاخه‌ای را که برگ‌هایش خشکیده بود، تکان داد و همه برگ‌ها بر [[زمین]] ریخت؛ سپس به من فرمود: "ای [[سلمان]]! از من نمی‌پرسی چرا چنین کردم؟"‌ گفتم: ای [[رسول خدا]] {{صل}} چرا چنین کردید؟ [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: "وقتی [[مؤمن]] آن گونه که [[دستور]] رسیده است، وضو بگیرد و پس از آن نمازهای پنج گانه را به جا آورد، گناهانش می‌ریزد، همچون برگ‌های این شاخه." آن‌گاه [[حضرت]] {{صل}} این [[آیه]] را [[تلاوت]] فرمود: "در دو طرف روز و اوائل شب، [[نماز]] را به پا دار؛ چرا که [[حسنات]]، ‌ [[سیئات]] و آثار آن را از بین می‌برد<ref>سوره هود، آیه ۱۱۴. </ref>"<ref>المعجم الکبیر، ج ۶، ص ۲۵۷؛ مسند احمد، ج ۵، ص ۴۳۷ و مجمع الزوائد، ج ۱، ص ۲۹۷ - ۲۹۸.</ref>.<ref> [[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، [[فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم (کتاب)|فرهنگنامه سیره پیامبر اعظم]]، ص ۵۱۰-۵۱۵.</ref>