بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
}} | }} | ||
==مصدرشناسی | ==مصدرشناسی دعای عرفه== | ||
این [[دعا]]، در کتاب‌های [[روایی]] و دعایی که پیش از [[قرن هفتم]] نوشته شده و به دست ما رسیده است، دیده نمی‌شود. | این [[دعا]]، در کتاب‌های [[روایی]] و دعایی که پیش از [[قرن هفتم]] نوشته شده و به دست ما رسیده است، دیده نمی‌شود. | ||
مصادر این دعا عبارت‌اند از: | مصادر این دعا عبارت‌اند از: | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
===[[زاد المعاد (کتاب)|زاد المعاد]] و [[بحار الأنوار (کتاب)|بحار الأنوار]]=== | ===[[زاد المعاد (کتاب)|زاد المعاد]] و [[بحار الأنوار (کتاب)|بحار الأنوار]]=== | ||
پس از کفعمی [[علامه مجلسی]] (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق) در کتاب «زاد المعاد»<ref>مجلسی، زاد المعاد، ص۱۷۳-۱۸۲.</ref> | پس از کفعمی [[علامه مجلسی]] (۱۰۳۷-۱۱۱۰ق) در کتاب «زاد المعاد»<ref>مجلسی، زاد المعاد، ص۱۷۳-۱۸۲.</ref> دعای عرفه را مانند کفعمی نقل می‌کند و در «[[بحار الأنوار]]»<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ج۹۵، ص۲۱۶-۲۲۷، حدیث ۳.</ref> پس از نقل آن از کتاب «إقبال الأعمال»، بیانی دارد که در ادامه خواهد آمد. | ||
===[[مفاتیح الجنان (کتاب)|مفاتیح الجنان]]=== | ===[[مفاتیح الجنان (کتاب)|مفاتیح الجنان]]=== | ||
[[شیخ عباس قمی]] (۱۲۹۴- ۱۳۵۹ق) در کتاب «[[مفاتیح الجنان]]»<ref>عباس قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ص۲۶۱-۲۷۴.</ref> این دعا را از کفعمی و بخش پایانی دعا را به عنوان اضافه‌ای از کتاب اقبال [[سید بن طاووس]] نقل کرده است.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۰۴.</ref> | [[شیخ عباس قمی]] (۱۲۹۴- ۱۳۵۹ق) در کتاب «[[مفاتیح الجنان]]»<ref>عباس قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ص۲۶۱-۲۷۴.</ref> این دعا را از کفعمی و بخش پایانی دعا را به عنوان اضافه‌ای از کتاب اقبال [[سید بن طاووس]] نقل کرده است.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۰۴.</ref> | ||
==اشکال در سند اصل | ==اشکال در سند اصل دعای عرفه== | ||
حامد خانی در مقاله خود تحت عنوان «دفاع از اصالت ادعیه اهل بیت{{عم}}» می‌نویسد: | حامد خانی در مقاله خود تحت عنوان «دفاع از اصالت ادعیه اهل بیت{{عم}}» می‌نویسد: | ||
ابهام دیگر بدان بازمی‌گردد که [[ابن طاووس]] هرگز واسطه‌های خود را تا ناقلان نخستین [[دعا]] بازگو نکرده است. بی‌تردید ابن طاووس خود از برجسته‌ترین [[محدثان]] [[شیعی]] و به ویژه‌ای بزرگ‌ترین و شناخته‌ترین [[عالمان]] در عرصه [[ادبیات]] دعایی [[جهان اسلام]] است. با این حال، این بدان معنا نیست که منابعی که وی بدان‌ها دسترسی داشته است لزوماً صحیح‌ترین و بی‌اشکال‌ترین منقولات را در خود جای داده‌اند همچنان که هیچ بعید نیست- آن‌سان که [[مجلسی]] محتمل می‌داند-گاه و بی‌گاه نسخه‌های بازمانده از آثار خود ابن طاووس نیز در گذر [[زمان]] دچار [[تحریف]] و تصحیف و هر چه از این دست شده باشند. | ابهام دیگر بدان بازمی‌گردد که [[ابن طاووس]] هرگز واسطه‌های خود را تا ناقلان نخستین [[دعا]] بازگو نکرده است. بی‌تردید ابن طاووس خود از برجسته‌ترین [[محدثان]] [[شیعی]] و به ویژه‌ای بزرگ‌ترین و شناخته‌ترین [[عالمان]] در عرصه [[ادبیات]] دعایی [[جهان اسلام]] است. با این حال، این بدان معنا نیست که منابعی که وی بدان‌ها دسترسی داشته است لزوماً صحیح‌ترین و بی‌اشکال‌ترین منقولات را در خود جای داده‌اند همچنان که هیچ بعید نیست- آن‌سان که [[مجلسی]] محتمل می‌داند-گاه و بی‌گاه نسخه‌های بازمانده از آثار خود ابن طاووس نیز در گذر [[زمان]] دچار [[تحریف]] و تصحیف و هر چه از این دست شده باشند. | ||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
ثالثاً: چگونه ایشان [[بشر]] و [[بشیر]] را مجهول معرفی کرده، در حالی که خودش به تفصیل درباره او سخن به میان آورده است. | ثالثاً: چگونه ایشان [[بشر]] و [[بشیر]] را مجهول معرفی کرده، در حالی که خودش به تفصیل درباره او سخن به میان آورده است. | ||
رابعاً: از راه‌هایی که با آن می‌توان به سند یک [[روایت]] مرسل دست یافت، بررسی اسنادی است که [[راوی]] یا ناقل با آن، [[روایات]] را نقل کرده است. | رابعاً: از راه‌هایی که با آن می‌توان به سند یک [[روایت]] مرسل دست یافت، بررسی اسنادی است که [[راوی]] یا ناقل با آن، [[روایات]] را نقل کرده است. | ||
از آنجا که سید بن طاووس در کتاب «اقبال» مطالب زیادی از کتاب [[عمل ذی الحجه (کتاب)|عمل ذی الحجه]] تألیف [[ابوعلی حسن بن محمد بن اسماعیل بن محمد آشناس]] نقل می‌کند و بسیاری از [[دعاها]] نیز از او نقل شده و وی را یکی از [[راویان صحیفه سجادیه]] شمرده‌اند؛ بعید نیست که | از آنجا که سید بن طاووس در کتاب «اقبال» مطالب زیادی از کتاب [[عمل ذی الحجه (کتاب)|عمل ذی الحجه]] تألیف [[ابوعلی حسن بن محمد بن اسماعیل بن محمد آشناس]] نقل می‌کند و بسیاری از [[دعاها]] نیز از او نقل شده و وی را یکی از [[راویان صحیفه سجادیه]] شمرده‌اند؛ بعید نیست که دعای عرفه را نیز او روایت کرده و سید بن طاووس، این دعا را از کتاب «عمل ذی الحجه» گرفته باشد. | ||
سید بن طاووس ضمن بحث [[فضیلت]] دهه [[ذی‌حجه]] می‌نویسد: این را در نسخه‌ای کهن از کتاب «عمل ذی الحجه» به خط نویسنده آن «ابوعلی حسن بن محمد بن اسماعیل بن محمد آشناس بزاز»- که یکی از [[دانشمندان]] و نویسندگان [[امامیه]] است و [[تاریخ]] [[نگارش]] آن سال ۴۳۷ است. به اسنادش از [[رسول خدا]]{{صل}} یافته‌ایم که فرمود:...<ref>{{عربی|وجدنا ذلک فی کتاب عمل ذی الحجة تألیف أبی علی الحسن بن محمد بن إسماعیل بن محمد بن أشناس البزاز من نسخة عتیقة بخطه، تاریخها سنة سبع و ثلاثین و أربع مائة، و هو من مصنفی أصحابنا، بإسناده إلی رسول الله{{صل}} أنه قال:...}}؛ ابن طاووس، إقبال الأعمال، ج۱، ص۳۱۷.</ref>. | سید بن طاووس ضمن بحث [[فضیلت]] دهه [[ذی‌حجه]] می‌نویسد: این را در نسخه‌ای کهن از کتاب «عمل ذی الحجه» به خط نویسنده آن «ابوعلی حسن بن محمد بن اسماعیل بن محمد آشناس بزاز»- که یکی از [[دانشمندان]] و نویسندگان [[امامیه]] است و [[تاریخ]] [[نگارش]] آن سال ۴۳۷ است. به اسنادش از [[رسول خدا]]{{صل}} یافته‌ایم که فرمود:...<ref>{{عربی|وجدنا ذلک فی کتاب عمل ذی الحجة تألیف أبی علی الحسن بن محمد بن إسماعیل بن محمد بن أشناس البزاز من نسخة عتیقة بخطه، تاریخها سنة سبع و ثلاثین و أربع مائة، و هو من مصنفی أصحابنا، بإسناده إلی رسول الله{{صل}} أنه قال:...}}؛ ابن طاووس، إقبال الأعمال، ج۱، ص۳۱۷.</ref>. | ||
اگر این فرضیه ثابت شود که سید بن طاووس دعای عرفه را از کتاب «عمل ذی الحجه» نقل کرده، [[شهادت]] او به این که کتاب به خط مؤلف نزد من است، سبب اعتبار آن شده و ما را از بررسی طریق [[سید]] به این کتاب [[بی‌نیاز]] می‌کند؛ زیرا با آن [[ورع]] و تقوایی که از [[سید بن طاووس]] سراغ داریم امکان ندارد تا قرائن و شواهدی قطع‌آور در دستش نباشد و چنین شهادتی بدهد. | اگر این فرضیه ثابت شود که سید بن طاووس دعای عرفه را از کتاب «عمل ذی الحجه» نقل کرده، [[شهادت]] او به این که کتاب به خط مؤلف نزد من است، سبب اعتبار آن شده و ما را از بررسی طریق [[سید]] به این کتاب [[بی‌نیاز]] می‌کند؛ زیرا با آن [[ورع]] و تقوایی که از [[سید بن طاووس]] سراغ داریم امکان ندارد تا قرائن و شواهدی قطع‌آور در دستش نباشد و چنین شهادتی بدهد. | ||
به نظر می‌رسد خط حسن بن اشناس، معروف و شناخته شده بوده، به دلیل اینکه [[ابن ادریس]] حلی نیز درباره [[اسماعیل بن ابی زیاد سکونی]] می‌نویسد:... و او ([[سکونی]]) کتابی دارد که در زمره اصول | به نظر می‌رسد خط حسن بن اشناس، معروف و شناخته شده بوده، به دلیل اینکه [[ابن ادریس]] حلی نیز درباره [[اسماعیل بن ابی زیاد سکونی]] می‌نویسد:... و او ([[سکونی]]) کتابی دارد که در زمره اصول [[حدیثی]] به حساب می‌آید و آن کتاب را که به خط خودم از روی خط ابن اشناس بزاز که بر شیخ ما [[ابوجعفر]] ([[طوسی]]) قرائت شده، نوشته‌ام نزد من است... | ||
<ref>{{عربی|... و له کتاب یعد فی الأصول، و هو عندی بخطی کتبته من خط ابن اشناس البزاز و قد قرئ علی شیخنا أبی جعفر...}}؛ محمد بن احمد ابن ادریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۲۸۹.</ref>. | <ref>{{عربی|... و له کتاب یعد فی الأصول، و هو عندی بخطی کتبته من خط ابن اشناس البزاز و قد قرئ علی شیخنا أبی جعفر...}}؛ محمد بن احمد ابن ادریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۳، ص۲۸۹.</ref>. | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
از بیان خطیب بغدادی استفاده می‌شود که حسن بن اشناس از [[دانشمندان]] معروف [[زمان]] خود بوده که منزلش محل درس بوده و دانشمندان [[شیعی]] در آنجا از او [[کسب علم]] می‌کرده‌اند.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۰۵.</ref> | از بیان خطیب بغدادی استفاده می‌شود که حسن بن اشناس از [[دانشمندان]] معروف [[زمان]] خود بوده که منزلش محل درس بوده و دانشمندان [[شیعی]] در آنجا از او [[کسب علم]] می‌کرده‌اند.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۰۵.</ref> | ||
==علت نبود | ==علت نبود دعای عرفه در برخی از نسخه‌ها== | ||
به نظر می‌رسد نسخه‌هایی از «اقبال» که در آنها اصل دعای عرفه و ذیل آن نیامده در اصل کتاب «مضمار السباق» بوده که در [[اعمال]] [[ماه رمضان]] و [[فطر]] است و هنگامی که به طور جدا نشر یافته به طور [[اشتباه]] نام «اقبال» بر آن نهاده شده است. | به نظر می‌رسد نسخه‌هایی از «اقبال» که در آنها اصل دعای عرفه و ذیل آن نیامده در اصل کتاب «مضمار السباق» بوده که در [[اعمال]] [[ماه رمضان]] و [[فطر]] است و هنگامی که به طور جدا نشر یافته به طور [[اشتباه]] نام «اقبال» بر آن نهاده شده است. | ||
و نیز کتاب «اقبال» در خصوص اعمال [[ماه محرم]] تا [[جمادی]] [[الآخر]] نیز به طور جداگانه چاپ شده و لذا بدون دعای عرفه و ذیل آن است، همان‌گونه که در نسخه شماره ۶۳ کتابخانه مدرسه [[جعفریه]] زهان، [[تاریخ]] [[کتابت]] سده ۱۱ یا ۱۲ که به صورت ترجمه «اقبال» بوده، این گونه است<ref>جعفر حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مدرسه جعفریه (زهان- ایران)، ص۵۱.</ref>. همچنین نسخه شماره ۱۴۷ کتابخانه [[ملک]]، تاریخ کتابت ۱۱۱۵ ه که در آن اعمال سه [[ماه رجب]]، [[شعبان]] و [[رمضان]] آمده؛ لذا حاوی دعای عرفه نیست<ref>محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، فهرست کتاب‌های خطی کتابخانه ملی ملک وابسته به آستان قدس رضوی، ج۱، ص۴۳.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۰۸.</ref> | و نیز کتاب «اقبال» در خصوص اعمال [[ماه محرم]] تا [[جمادی]] [[الآخر]] نیز به طور جداگانه چاپ شده و لذا بدون دعای عرفه و ذیل آن است، همان‌گونه که در نسخه شماره ۶۳ کتابخانه مدرسه [[جعفریه]] زهان، [[تاریخ]] [[کتابت]] سده ۱۱ یا ۱۲ که به صورت ترجمه «اقبال» بوده، این گونه است<ref>جعفر حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مدرسه جعفریه (زهان- ایران)، ص۵۱.</ref>. همچنین نسخه شماره ۱۴۷ کتابخانه [[ملک]]، تاریخ کتابت ۱۱۱۵ ه که در آن اعمال سه [[ماه رجب]]، [[شعبان]] و [[رمضان]] آمده؛ لذا حاوی دعای عرفه نیست<ref>محمدتقی دانش پژوه و ایرج افشار، فهرست کتاب‌های خطی کتابخانه ملی ملک وابسته به آستان قدس رضوی، ج۱، ص۴۳.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۰۸.</ref> | ||
| خط ۷۹: | خط ۷۹: | ||
در مورد ذیل دعای عرفه که از جمله {{متن حدیث|إِلَهِي أَنَا الْفَقِيرُ فِي غِنَايَ}} شروع شده و با جمله {{متن حدیث|وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَهُ}} ختم می‌شود و انتساب آن به [[حضرت سید الشهداء]]{{ع}} چند نظریه وجود دارد: | در مورد ذیل دعای عرفه که از جمله {{متن حدیث|إِلَهِي أَنَا الْفَقِيرُ فِي غِنَايَ}} شروع شده و با جمله {{متن حدیث|وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَهُ}} ختم می‌شود و انتساب آن به [[حضرت سید الشهداء]]{{ع}} چند نظریه وجود دارد: | ||
#'''انشاء [[حضرت]]''': بسیاری از [[علمای شیعه]] انتساب این ذیل را به [[حضرت مسلم]] دانسته و از آن جهت که متن ذیل دارای معانی بلندی است انشاء آن را از غیر [[امام]] [[معصوم]] منتفی می‌دانند و بدین جهت خود را از بحث سندی [[بی‌نیاز]] کرده‌اند. | #'''انشاء [[حضرت]]''': بسیاری از [[علمای شیعه]] انتساب این ذیل را به [[حضرت مسلم]] دانسته و از آن جهت که متن ذیل دارای معانی بلندی است انشاء آن را از غیر [[امام]] [[معصوم]] منتفی می‌دانند و بدین جهت خود را از بحث سندی [[بی‌نیاز]] کرده‌اند. | ||
#'''عدم انشاء از حضرت''': برخی به طور جزم و قطع انتساب ذیل | #'''عدم انشاء از حضرت''': برخی به طور جزم و قطع انتساب ذیل دعای عرفه را به حضرت سید الشهداء{{ع}} منتفی دانسته و آن را از منشآت [[صوفیه]] پنداشته‌اند ولی سخنی از انشاء کننده آن به میان نیاورده‌اند که [[علامه مجلسی]] از جمله آنان است، همان‌گونه که بعداً [[کلام]] او را نقل خواهیم کرد. | ||
#'''انتساب ذیل دعای عرفه به برخی از متصوفه''': برخی انتساب ذیل دعای عرفه را به [[امام حسین]]{{ع}} منتفی دانسته و به طور قطع آن را به [[ابن عطاء الله اسکندرانی]] از صوفی‌های [[اهل سنت]] نسبت دادند؛ زیرا این ذیل در کتاب او به نام [[الحکم العطائیة (کتاب)|الحکم العطائیة]] آمده است و از افرادی که این نظریه را داده جلال الدین همایی و به تبع او [[آیت‌الله]] [[علامه]] طهرانی است که در ادامه به ذکر کلام آنان خواهیم پرداخت. | #'''انتساب ذیل دعای عرفه به برخی از متصوفه''': برخی انتساب ذیل دعای عرفه را به [[امام حسین]]{{ع}} منتفی دانسته و به طور قطع آن را به [[ابن عطاء الله اسکندرانی]] از صوفی‌های [[اهل سنت]] نسبت دادند؛ زیرا این ذیل در کتاب او به نام [[الحکم العطائیة (کتاب)|الحکم العطائیة]] آمده است و از افرادی که این نظریه را داده جلال الدین همایی و به تبع او [[آیت‌الله]] [[علامه]] طهرانی است که در ادامه به ذکر کلام آنان خواهیم پرداخت. | ||
#'''تردید در انتساب''': برخی با در نظر گرفتن [[ادله]] طرفین و ملاحظه نسخه‌های متعدد از کتاب «[[اقبال الأعمال]]» که مصدر اصلی دعای عرفه است در انتساب و عدم انتساب ذیل دعای عرفه به امام حسین{{ع}} تشکیک کرده و به هیچ طرف قطع و جزم پیدا نکرده‌اند و نمونه آن محمدمهدی کرباسچی است که در رساله کارشناسی ارشد خود به بررسی ذیل دعای عرفه و [[ارتباط]] آن با امام حسین{{ع}} پرداخته است. | #'''تردید در انتساب''': برخی با در نظر گرفتن [[ادله]] طرفین و ملاحظه نسخه‌های متعدد از کتاب «[[اقبال الأعمال]]» که مصدر اصلی دعای عرفه است در انتساب و عدم انتساب ذیل دعای عرفه به امام حسین{{ع}} تشکیک کرده و به هیچ طرف قطع و جزم پیدا نکرده‌اند و نمونه آن محمدمهدی کرباسچی است که در رساله کارشناسی ارشد خود به بررسی ذیل دعای عرفه و [[ارتباط]] آن با امام حسین{{ع}} پرداخته است. | ||
#'''انشاء [[سید بن طاووس]]''': برخی ذیل دعای عرفه را به خود سید بن طاووس نسبت داده‌اند؛ زیرا او آن [[قدرت]] و توان [[معنوی]] بالایی داشته که می‌توانسته دعایی را انشاء نماید. این نظریه از حضرت آیت‌الله العظمی بهجت به صورت یک احتمال نقل شده است<ref>محمدحسین رخشاد، در محضر حضرت آیت‌الله العظمی بهجت، ج۲، ص۴۱۱، ش۱۲۶۸.</ref>. توجیهی که می‌توان بر این احتمال کرد این که گرچه [[سید بن طاووس]] دو نوع [[دعا]] را در کتاب «اقبال» آورده و فقط دعاهایی که در [[روایات]] به [[امامان]] نسبت داده شده را با انتساب به آنان آورده و بقیه که انشاء خود او بوده را بدون انتساب به امامان آورده ولی از آنجا که ذیل | #'''انشاء [[سید بن طاووس]]''': برخی ذیل دعای عرفه را به خود سید بن طاووس نسبت داده‌اند؛ زیرا او آن [[قدرت]] و توان [[معنوی]] بالایی داشته که می‌توانسته دعایی را انشاء نماید. این نظریه از حضرت آیت‌الله العظمی بهجت به صورت یک احتمال نقل شده است<ref>محمدحسین رخشاد، در محضر حضرت آیت‌الله العظمی بهجت، ج۲، ص۴۱۱، ش۱۲۶۸.</ref>. توجیهی که می‌توان بر این احتمال کرد این که گرچه [[سید بن طاووس]] دو نوع [[دعا]] را در کتاب «اقبال» آورده و فقط دعاهایی که در [[روایات]] به [[امامان]] نسبت داده شده را با انتساب به آنان آورده و بقیه که انشاء خود او بوده را بدون انتساب به امامان آورده ولی از آنجا که ذیل دعای عرفه در [[روز عرفه]] و بعد از قرائت اصل دعای عرفه از سوی سید بن طاووس به او از جانب [[حضرت سید الشهداء]]{{ع}} [[الهام]] شده لذا در برخی نسخه‌های کتابش در ذیل دعای عرفه آورده است.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۰۹.</ref> | ||
==قرائن و [[ادله]] موافقان== | ==قرائن و [[ادله]] موافقان== | ||
همان‌گونه که قبلاً ذکر شد دیدگاه‌ها درباره انتساب ذیل | همان‌گونه که قبلاً ذکر شد دیدگاه‌ها درباره انتساب ذیل دعای عرفه به [[امام حسین]]{{ع}} مختلف است آنان که این نسبت را [[تأیید]] کرده‌اند به ادله و قرائنی استناد نموده‌اند: | ||
===وجود ذیل دعای عرفه در بیشتر نسخه‌های اقبال=== | ===وجود ذیل دعای عرفه در بیشتر نسخه‌های اقبال=== | ||
از آنجا که نسخه‌های مختلف این کتاب یکسان نیست لذا جا دارد به برخی از نسخه‌های موجود که در آنها صدر و ذیل دعای عرفه آمده اشاره نماییم. | از آنجا که نسخه‌های مختلف این کتاب یکسان نیست لذا جا دارد به برخی از نسخه‌های موجود که در آنها صدر و ذیل دعای عرفه آمده اشاره نماییم. | ||
| خط ۹۴: | خط ۹۴: | ||
#نسخه شماره ۳۳۱۸ کتابخانه آستان قدس رضوی، تاریخ کتابت: ۱۰۷۴ هجری<ref>فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ج۶، ص۲۱۲.</ref>: در این نسخه دعا از برگ ۴۹۰ آغاز شده و قسمت دوم دعا نیز نقل شده است. | #نسخه شماره ۳۳۱۸ کتابخانه آستان قدس رضوی، تاریخ کتابت: ۱۰۷۴ هجری<ref>فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، ج۶، ص۲۱۲.</ref>: در این نسخه دعا از برگ ۴۹۰ آغاز شده و قسمت دوم دعا نیز نقل شده است. | ||
#نسخه شماره ۵۸۲۴ کتابخانه مرکزی [[دانشگاه]] [[تهران]]، تاریخ کتابت: ۱۰۸۴ هجری<ref>محمدتقی دانش پژوه، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱۶، ص۹۹.</ref>. در این نسخه که صفحات آن شماره‌گذاری نشده، قسمت دوم [[دعا]] بلافاصله از اصل دعا آمده است. | #نسخه شماره ۵۸۲۴ کتابخانه مرکزی [[دانشگاه]] [[تهران]]، تاریخ کتابت: ۱۰۸۴ هجری<ref>محمدتقی دانش پژوه، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱۶، ص۹۹.</ref>. در این نسخه که صفحات آن شماره‌گذاری نشده، قسمت دوم [[دعا]] بلافاصله از اصل دعا آمده است. | ||
#نسخه ۵۱۱/ع کتابخانه ملی، [[تاریخ]] [[کتابت]]: ۱۰۸۸ [[هجری]]<ref>عبدالله انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی ایران، ج۸، ص۱۴.</ref>: این نسخه دارای حاشیه‌ای مهذب و با خطی بسیار زیباست. اصل | #نسخه ۵۱۱/ع کتابخانه ملی، [[تاریخ]] [[کتابت]]: ۱۰۸۸ [[هجری]]<ref>عبدالله انوار، فهرست نسخ خطی کتابخانه ملی ایران، ج۸، ص۱۴.</ref>: این نسخه دارای حاشیه‌ای مهذب و با خطی بسیار زیباست. اصل دعای عرفه از صفحه ۶۳۹پ تا ۶۴۷ پ نقل شده، سپس تا صفحه ۶۵۰ ر تتمه آن آمده است. | ||
#نسخه شماره ۱۳۴۴ کتابخانه [[آیت‌الله]] مرعشی، تاریخ کتابت: ۱۰۸۹ هجری<ref>احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی، ج۴، ص۱۲۱.</ref>: در این نسخه که ترجمه «اقبال» است، قسمت دوم دعا از برگ ۳۱۶ پ تا ۳۲۰ ر با خطی بسیار [[زیبا]] نقل شده است. | #نسخه شماره ۱۳۴۴ کتابخانه [[آیت‌الله]] مرعشی، تاریخ کتابت: ۱۰۸۹ هجری<ref>احمد حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی، ج۴، ص۱۲۱.</ref>: در این نسخه که ترجمه «اقبال» است، قسمت دوم دعا از برگ ۳۱۶ پ تا ۳۲۰ ر با خطی بسیار [[زیبا]] نقل شده است. | ||
#نسخه شماره ۱۰۱۵ کتابخانه [[ملک]]، تاریخ کتابت: ۱۰۹۱ هجری<ref>دانش پژوه و افشار، فهرست کتاب‌های خطی کتابخانه ملی ملک وابسته به آستان قدس رضوی، ج۱، ص۵۵.</ref>: در این نسخه، قسمت دوم دعای عرفه [[سیدالشهداء]]{{ع}} از صفحه ۳۳۹ تا ۳۴۲ آمده است. (صفحات شماره‌گذاری شده است نه اوراق). | #نسخه شماره ۱۰۱۵ کتابخانه [[ملک]]، تاریخ کتابت: ۱۰۹۱ هجری<ref>دانش پژوه و افشار، فهرست کتاب‌های خطی کتابخانه ملی ملک وابسته به آستان قدس رضوی، ج۱، ص۵۵.</ref>: در این نسخه، قسمت دوم دعای عرفه [[سیدالشهداء]]{{ع}} از صفحه ۳۳۹ تا ۳۴۲ آمده است. (صفحات شماره‌گذاری شده است نه اوراق). | ||
| خط ۱۰۱: | خط ۱۰۱: | ||
#نسخه شماره ۱۱۷۱ کتابخانه آیت‌الله مرعشی، تاریخ کتابت: قرن ۱۱ هجری<ref>حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی، ج۳، ص۳۴۲.</ref>: در این نسخه اصل دعا در هشت صفحه و زیاده آن حدوداً در سه صفحه نقل شده است. | #نسخه شماره ۱۱۷۱ کتابخانه آیت‌الله مرعشی، تاریخ کتابت: قرن ۱۱ هجری<ref>حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی، ج۳، ص۳۴۲.</ref>: در این نسخه اصل دعا در هشت صفحه و زیاده آن حدوداً در سه صفحه نقل شده است. | ||
#نسخه شماره ۲۱۸۳ کتابخانه آیت‌الله مرعشی، تاریخ کتابت: قرن ۱۱ هجری<ref>حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی، ج۶، ص۱۸۱.</ref>: در این نسخه نیز قسمت دوم دعا آمده است ولی تاریخ دقیق کتابت مشخص نیست. | #نسخه شماره ۲۱۸۳ کتابخانه آیت‌الله مرعشی، تاریخ کتابت: قرن ۱۱ هجری<ref>حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی نجفی مرعشی، ج۶، ص۱۸۱.</ref>: در این نسخه نیز قسمت دوم دعا آمده است ولی تاریخ دقیق کتابت مشخص نیست. | ||
#نسخه شماره ۱۲۵۴۳ کتابخانه [[آستان قدس رضوی]]، تاریخ کتابت: قرن ۱۱ [[هجری]]<ref>وفادار مرادی، فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ج۱۵، ص۱۱۹.</ref>: در این نسخه نیز فقرات قسمت دوم | #نسخه شماره ۱۲۵۴۳ کتابخانه [[آستان قدس رضوی]]، تاریخ کتابت: قرن ۱۱ [[هجری]]<ref>وفادار مرادی، فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ج۱۵، ص۱۱۹.</ref>: در این نسخه نیز فقرات قسمت دوم دعای عرفه به دنبال اصل [[دعا]] آورده شده است. | ||
#نسخه شماره ۱۸۹/۳۶ (۷۱۸۹) کتابخانه [[آیت‌الله]] گلپایگانی، [[تاریخ]] [[کتابت]]: قرن ۱۱ هجری<ref>ابوالفضل عرب زاده، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی، ص۹۴.</ref>: در این نسخه زیاده دعا نقل شده است. | #نسخه شماره ۱۸۹/۳۶ (۷۱۸۹) کتابخانه [[آیت‌الله]] گلپایگانی، [[تاریخ]] [[کتابت]]: قرن ۱۱ هجری<ref>ابوالفضل عرب زاده، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیة الله العظمی گلپایگانی، ص۹۴.</ref>: در این نسخه زیاده دعا نقل شده است. | ||
#نسخه شماره ۹۲۸۶ کتابخانه مرکزی [[دانشگاه]] [[تهران]]، تاریخ کتابت: ۱۱۱۶ هجری<ref>دانش پژوه، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱۷، ص۳۴۰.</ref>: در این نسخه قسمت دوم دعا نقل شده است. | #نسخه شماره ۹۲۸۶ کتابخانه مرکزی [[دانشگاه]] [[تهران]]، تاریخ کتابت: ۱۱۱۶ هجری<ref>دانش پژوه، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ج۱۷، ص۳۴۰.</ref>: در این نسخه قسمت دوم دعا نقل شده است. | ||
| خط ۱۱۳: | خط ۱۱۳: | ||
====پاسخ به یک اشکال==== | ====پاسخ به یک اشکال==== | ||
برخی می‌گویند: اعتبار [[نسخ]] به اقدمیت و اصحیت است و در اقدم نسخه‌های کتاب «اقبال» ذیل | برخی می‌گویند: اعتبار [[نسخ]] به اقدمیت و اصحیت است و در اقدم نسخه‌های کتاب «اقبال» ذیل دعای عرفه وجود ندارد. | ||
در پاسخ می‌گوییم: | در پاسخ می‌گوییم: | ||
اولاً: شاید در اقدم که به آن دسترسی نیست ذیل وجود داشته باشد. | اولاً: شاید در اقدم که به آن دسترسی نیست ذیل وجود داشته باشد. | ||
| خط ۱۱۹: | خط ۱۱۹: | ||
===بلند بودن مضمون [[دعا]]=== | ===بلند بودن مضمون [[دعا]]=== | ||
یکی از [[ادله]] کسانی که ذیل | یکی از [[ادله]] کسانی که ذیل دعای عرفه را به [[حضرت]] نسبت می‌دهند این است که مضامین جملات آن به حدی بلند است که از عهده غیر [[معصوم]] برنمی‌آید. | ||
آنان می‌گویند: | آنان می‌گویند: | ||
ما با این بخش پایانی از دعای عرفه به عالم [[تحدی]] می‌کنیم، آن‌گونه که با [[قرآن]] تحدی می‌کنیم... در دعاهای مناجات‌گران و داعیان پیشین بگردید، اگر دعایی مشابه این دعا پیدا کردید ما می‌پذیریم که این دعا در حد دعای معصوم نیست و غیر معصوم آن را گفته است؛ اگر غیر معصوم می‌تواند دعایی این چنین در اوج را بگوید، پس همه صوفیان و عارفانی که امروزه در گوشه و کنار [[دنیا]] هستند، بیایند جمع شوند و مشابه این [[دعای امام حسین]]{{ع}} را بسازند و حتی اگر از گذشتگان و یا از [[عارفان]] موجود هم [[کلام]] مشابهی دیده شد، ما سخن خود را (که می‌گوییم این جملات از [[امام]] معصوم{{ع}} صادر شده است) پس می‌گیریم، ولی اگر نیاوردید که قطعاً نمی‌آورید بدانید که این بخش پایانی تنها از معصوم صادر گشته است و بر اوج [[عصمت]] گونه این فراز پایانی از دعای عرفه عالمانی در اوج، [[گواهی]] داده‌اند<ref>مهدی حسینیان قمی، «دفاع از بخش پایانی دعای عرفه امام حسین{{ع}}»، سمات، ش. ۵، ۱۳۹۰ ه.ش، ص۵۷.</ref>. | ما با این بخش پایانی از دعای عرفه به عالم [[تحدی]] می‌کنیم، آن‌گونه که با [[قرآن]] تحدی می‌کنیم... در دعاهای مناجات‌گران و داعیان پیشین بگردید، اگر دعایی مشابه این دعا پیدا کردید ما می‌پذیریم که این دعا در حد دعای معصوم نیست و غیر معصوم آن را گفته است؛ اگر غیر معصوم می‌تواند دعایی این چنین در اوج را بگوید، پس همه صوفیان و عارفانی که امروزه در گوشه و کنار [[دنیا]] هستند، بیایند جمع شوند و مشابه این [[دعای امام حسین]]{{ع}} را بسازند و حتی اگر از گذشتگان و یا از [[عارفان]] موجود هم [[کلام]] مشابهی دیده شد، ما سخن خود را (که می‌گوییم این جملات از [[امام]] معصوم{{ع}} صادر شده است) پس می‌گیریم، ولی اگر نیاوردید که قطعاً نمی‌آورید بدانید که این بخش پایانی تنها از معصوم صادر گشته است و بر اوج [[عصمت]] گونه این فراز پایانی از دعای عرفه عالمانی در اوج، [[گواهی]] داده‌اند<ref>مهدی حسینیان قمی، «دفاع از بخش پایانی دعای عرفه امام حسین{{ع}}»، سمات، ش. ۵، ۱۳۹۰ ه.ش، ص۵۷.</ref>. | ||
| خط ۱۲۷: | خط ۱۲۷: | ||
[[محمد تقی بهجت|آیت الله بهجت]] می‌فرماید: | [[محمد تقی بهجت|آیت الله بهجت]] می‌فرماید: | ||
در آخر کتاب [[الفوائد المدنیة (کتاب)|الفوائد المدنیة]] رساله‌ای از [[سید بن طاووس]] است. مرحوم [[سید]] کأنه از جهت احاطه به [[روایات]] و [[ادعیه]]، اول است. او قائل به [[الهام]] بود و می‌فرمود: {{عربی|إنی لأعرف من یعرف لیلة القدر}}؛ «من کسی را می‌شناسم که [[شب قدر]] را می‌شناسد». گاهی هم [[دعا]] از پیش خود انشاء می‌نماید. ذیل | در آخر کتاب [[الفوائد المدنیة (کتاب)|الفوائد المدنیة]] رساله‌ای از [[سید بن طاووس]] است. مرحوم [[سید]] کأنه از جهت احاطه به [[روایات]] و [[ادعیه]]، اول است. او قائل به [[الهام]] بود و می‌فرمود: {{عربی|إنی لأعرف من یعرف لیلة القدر}}؛ «من کسی را می‌شناسم که [[شب قدر]] را می‌شناسد». گاهی هم [[دعا]] از پیش خود انشاء می‌نماید. ذیل دعای عرفه هم یا [[روایت]] است، یا از خود سید. در هر حال از مضمون آن برمی‌آید که مطالب [[توحیدی]] آن، بالاتر از [[علوم]] متعارف است<ref>رخشاد، در محضر حضرت آیت‌الله العظمی بهجت، ج۲، ص۴۱۱، ش۱۲۶۸.</ref>. | ||
[[سید موسی شبیری زنجانی|آیت الله شبیری زنجانی]] می‌گوید: | [[سید موسی شبیری زنجانی|آیت الله شبیری زنجانی]] می‌گوید: | ||
| خط ۱۵۶: | خط ۱۵۶: | ||
در کتابخانه [[آستان مقدس]] [[رضوی]] نسخه قدیمی و معتبر از «اقبال» دیدم با این زیادت و [[کفعمی]] آن را نقل نکرده شاید برای آن‌که در نسخه وی این زیادت نبوده و خود بعض [[نسخ]] «اقبال» دیدم که سقط بسیار داشت و چند [[دعا]] از آن حذف شده از جمله این زیادت<ref>ابوالحسن شعرانی، دعای عرفه حضرت ابا عبدالله الحسین{{ع}}، ص۴.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۱۸.</ref> | در کتابخانه [[آستان مقدس]] [[رضوی]] نسخه قدیمی و معتبر از «اقبال» دیدم با این زیادت و [[کفعمی]] آن را نقل نکرده شاید برای آن‌که در نسخه وی این زیادت نبوده و خود بعض [[نسخ]] «اقبال» دیدم که سقط بسیار داشت و چند [[دعا]] از آن حذف شده از جمله این زیادت<ref>ابوالحسن شعرانی، دعای عرفه حضرت ابا عبدالله الحسین{{ع}}، ص۴.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۱۸.</ref> | ||
===احتمال سند دیگر برای ذیل | ===احتمال سند دیگر برای ذیل دعای عرفه=== | ||
در نسخه شماره ۱۰۵۸۳ کتابخانه [[آستان قدس رضوی]] [[تاریخ]] [[کتابت]] ۱۰۷۶ [[هجری]]<ref>وفادار مرادی، فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ج۱۵، ص۱۱۹.</ref>، حاشیه‌ای است منسوب به ملا [[محسن فیض کاشانی]] یا [[محسن بن محمد استرآبادی]] (احتمال راجح)؛ او می‌گوید: بدان که شیخ [[کفعمی]] در کتابش به نام «[[البلد الأمین]]» این [[دعا]] را از کتاب «[[مصباح الزائر]]» [[سید]]- که [[خداوند]] جایگاهش را [[پاکیزه]] گرداند- از [[بشر]] و [[بشیر]] دو فرزند غالب [[اسدی]] تا گفته‌اش {{متن حدیث|يَا رَبِّ يَا رَبِّ}} [[روایت]] کرده ولی تتمه آن را روایت ننموده و ظاهر این است که این زیادتی را که سید در اینجا نقل کرده همان دعایی است که [[حضرت]]{{ع}} به [[تنهایی]] بعد از اصل دعای عرفه خوانده و [[مردم]] آمین گفته‌اند ولی آن دو [[راوی]] ذکر شده آن را ضبط نکرده‌اند و لذا به سید با سند دیگری رسیده که راوی آن را ضبط نموده؛ زیرا در روایت آمده: آن حضرت{{ع}} تلاش کرده و در کلمه {{متن حدیث|يَا رَبِّ يَا رَبِّ}} [[مبالغه]] نموده و افرادی که در کنار حضرت{{ع}} حضور داشته‌اند مشغول به دعا برای خود بوده و به استعمال دعای حضرت{{ع}} روی آورده و بر آن آمین گفته‌اند. برخی نیز احتمال داده‌اند این تتمه به دعای عرفه ملحق شده به جهت [[مخالفت]] آن با [[سیاق]] و وجود فقراتی که بر غیر ظاهرش در این دعا حمل شده است و مؤید آن اینکه این زیادتی در نسخه‌های قدیمی از «اقبال» که تاریخ کتابت آن به عصر سید نزدیک است وجود ندارد.<ref>{{عربی|اعلم أن الشیخ الکفعمی فی کتابه المسمی بالبلد الأمین روی هذا الدعاء من کتاب «مصباح الزائر» للسید طاب ثراه من بشر و بشیر ابنا غالب الأسدی إلی قوله: «یا رب یا رب» و لم یرو التتمة، فالظاهر أن تلک الزیادة التی نقلها السید هنا هی التی دعا بها{{ع}} عقیبه وحده والناس یؤمنون، ولم یضبطها الراویان المذکوران و وصل إلی السید بسند آخر ضبطها راویها، فإن فی الروایة أنه{{ع}} جهد و بالغ فی کلمة «یا رب یا رب» و شغل من حضر ممن کان حوله عن الدعاء لأنفسهم فأقبلوا علی الاستماع له{{ع}} و التأمین علی دعائه{{ع}}، واحتمل بعض إلحاق هذه التتمة نظراً إلی مخالفته السیاق و وجود الفقرات المحمولة علی غیر ظاهرها فیه، و ربما یؤیده عدم کون هذه الزیادة فی نسخة عتیقة من «الإقبال» التی تاریخ کتابته قرب من عصر السید}}؛ کرباسچی، «بررسی متن، سند، شروح و نسخ خطی مصادر اولیه قسمت دوم دعای عرفه سیدالشهداء{{ع}}»، ص۲۷.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۲۱.</ref> | در نسخه شماره ۱۰۵۸۳ کتابخانه [[آستان قدس رضوی]] [[تاریخ]] [[کتابت]] ۱۰۷۶ [[هجری]]<ref>وفادار مرادی، فهرست کتب خطی کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، ج۱۵، ص۱۱۹.</ref>، حاشیه‌ای است منسوب به ملا [[محسن فیض کاشانی]] یا [[محسن بن محمد استرآبادی]] (احتمال راجح)؛ او می‌گوید: بدان که شیخ [[کفعمی]] در کتابش به نام «[[البلد الأمین]]» این [[دعا]] را از کتاب «[[مصباح الزائر]]» [[سید]]- که [[خداوند]] جایگاهش را [[پاکیزه]] گرداند- از [[بشر]] و [[بشیر]] دو فرزند غالب [[اسدی]] تا گفته‌اش {{متن حدیث|يَا رَبِّ يَا رَبِّ}} [[روایت]] کرده ولی تتمه آن را روایت ننموده و ظاهر این است که این زیادتی را که سید در اینجا نقل کرده همان دعایی است که [[حضرت]]{{ع}} به [[تنهایی]] بعد از اصل دعای عرفه خوانده و [[مردم]] آمین گفته‌اند ولی آن دو [[راوی]] ذکر شده آن را ضبط نکرده‌اند و لذا به سید با سند دیگری رسیده که راوی آن را ضبط نموده؛ زیرا در روایت آمده: آن حضرت{{ع}} تلاش کرده و در کلمه {{متن حدیث|يَا رَبِّ يَا رَبِّ}} [[مبالغه]] نموده و افرادی که در کنار حضرت{{ع}} حضور داشته‌اند مشغول به دعا برای خود بوده و به استعمال دعای حضرت{{ع}} روی آورده و بر آن آمین گفته‌اند. برخی نیز احتمال داده‌اند این تتمه به دعای عرفه ملحق شده به جهت [[مخالفت]] آن با [[سیاق]] و وجود فقراتی که بر غیر ظاهرش در این دعا حمل شده است و مؤید آن اینکه این زیادتی در نسخه‌های قدیمی از «اقبال» که تاریخ کتابت آن به عصر سید نزدیک است وجود ندارد.<ref>{{عربی|اعلم أن الشیخ الکفعمی فی کتابه المسمی بالبلد الأمین روی هذا الدعاء من کتاب «مصباح الزائر» للسید طاب ثراه من بشر و بشیر ابنا غالب الأسدی إلی قوله: «یا رب یا رب» و لم یرو التتمة، فالظاهر أن تلک الزیادة التی نقلها السید هنا هی التی دعا بها{{ع}} عقیبه وحده والناس یؤمنون، ولم یضبطها الراویان المذکوران و وصل إلی السید بسند آخر ضبطها راویها، فإن فی الروایة أنه{{ع}} جهد و بالغ فی کلمة «یا رب یا رب» و شغل من حضر ممن کان حوله عن الدعاء لأنفسهم فأقبلوا علی الاستماع له{{ع}} و التأمین علی دعائه{{ع}}، واحتمل بعض إلحاق هذه التتمة نظراً إلی مخالفته السیاق و وجود الفقرات المحمولة علی غیر ظاهرها فیه، و ربما یؤیده عدم کون هذه الزیادة فی نسخة عتیقة من «الإقبال» التی تاریخ کتابته قرب من عصر السید}}؛ کرباسچی، «بررسی متن، سند، شروح و نسخ خطی مصادر اولیه قسمت دوم دعای عرفه سیدالشهداء{{ع}}»، ص۲۷.</ref>.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۲۱.</ref> | ||
===[[اذعان]] [[محدث قمی]] به وجود ذیل | ===[[اذعان]] [[محدث قمی]] به وجود ذیل دعای عرفه در برخی نسخه‌های اقبال=== | ||
محدث قمی که در حد خود [[حدیث‌شناس]] و دعاشناس ماهری بوده در ذیل [[اعمال]] [[روز عرفه]] می‌نویسد: | محدث قمی که در حد خود [[حدیث‌شناس]] و دعاشناس ماهری بوده در ذیل [[اعمال]] [[روز عرفه]] می‌نویسد: | ||
و از جمله دعاهای مشهور این [[روز]] دعای [[حضرت سیدالشهداء]]{{ع}} است<ref>قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ص۲۶۰.</ref>. | و از جمله دعاهای مشهور این [[روز]] دعای [[حضرت سیدالشهداء]]{{ع}} است<ref>قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ص۲۶۰.</ref>. | ||
| خط ۱۷۰: | خط ۱۷۰: | ||
او نیز در جایی دیگر می‌نویسد: | او نیز در جایی دیگر می‌نویسد: | ||
برای [[اتمام حجت]] سعی و [[کوشش]] بسیار کردم که [[دعاها]] و [[زیارات]] منقوله در این کتاب حتی الامکان از نسخه‌های اصل نقل شود و بر [[نسخ]] متعدده عرضه شود و به قدری که از عهده برآیم تصحیح آن نمایم تا عامل به آن از روی [[اطمینان]] عمل نماید إن شاء [[الله]]<ref>قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ص۴۳۴.</ref>. | برای [[اتمام حجت]] سعی و [[کوشش]] بسیار کردم که [[دعاها]] و [[زیارات]] منقوله در این کتاب حتی الامکان از نسخه‌های اصل نقل شود و بر [[نسخ]] متعدده عرضه شود و به قدری که از عهده برآیم تصحیح آن نمایم تا عامل به آن از روی [[اطمینان]] عمل نماید إن شاء [[الله]]<ref>قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ص۴۳۴.</ref>. | ||
جالب توجه این که [[محدث قمی]] قطعاً اشکال [[علامه مجلسی]] درباره ذیل | جالب توجه این که [[محدث قمی]] قطعاً اشکال [[علامه مجلسی]] درباره ذیل دعای عرفه را دیده ولی در عین حال آن را به [[امام حسین]]{{ع}} نسبت داده است و از اینجا معلوم می‌شود او که متخصص [[حدیث]] است اشکال [[علامه]] را قبول نداشته است.<ref>[[علی اصغر رضوانی|رضوانی، علی اصغر]]، [[دانشنامه علمی کلمات امام حسین ج۱ (کتاب)|دانشنامه علمی کلمات امام حسین]]، ج۱، ص ۴۲۳.</ref> | ||
===احتمال [[اختلاف]] در روش [[سید بن طاووس]]=== | ===احتمال [[اختلاف]] در روش [[سید بن طاووس]]=== | ||