امت وسط در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

{{مدخل مرتبط

| موضوع مرتبط = امت وسط

| عنوان مدخل  = [[امت وسط]]

| مداخل مرتبط = [[امت وسط در قرآن]] - [[امت وسط در حدیث]]

| پرسش مرتبط  =  

}}

واژه [[امّت]] به معنای گروهی است که دارای وجه مشترک مانند زبان، مکان و [[دین]] واحد باشند<ref>مفردات، ص۸۶؛ نثر طوبی، ج ۱، ص۳۷؛ مجمع‌البحرین، ج ۱، ص۱۰۶ ـ ۱۰۷، «امة».</ref>. وسط را در لغت به [[معتدل]]، میانه<ref>مجمع البحرین، ج ۴، ص۴۹۸؛ الصحاح، ج ۳، ص۱۱۶۷؛ اقرب‌الموارد، ج ۵، ص۷۶۵، «وسط».</ref>، میان دو چیز<ref>مجمع‌البیان، ج۱، ص۴۱۴؛ التحقیق، ج۱۳، ص۹۹، «وسط». </ref>، آنچه دارای دو طرف مساوی باشد<ref>مفردات، ص۸۶۹، «وسط». </ref> یا به لوازم این معانی یعنی، [[نیکو]]، [[پسندیده]] و خیر<ref>القاموس المحیط، ج ۱، ص۹۳۲، «وسط»؛ المنجد،، ص۹۰۰. </ref> [[تفسیر]] کرده‌اند، بنابراین، ترکیب وصفی «امّت وسط» در گروه معتدل، نیکو و پسندیده به‌کار می‌رود<ref>[[سید جعفر ربانی|ربانی، سید جعفر]]، [[امت وسط - ربانی (مقاله)|مقاله «امت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴.</ref>.

راغب گوید: وسط به معنی «میان چیزی» است: {{عربی|هُوَ فِي‏ وَسَطِ القوِمِ}}؛ یعنی او در میانه [[قوم]] است. گاهی وسط به معنای حد [[اعتدال]] که بدون [[افراط]] و تقریط است به کار می‌رود؛ مانند: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>. به همین معناست [[آیه]]: {{متن قرآن|قَالَ أَوْسَطُهُمْ أَلَمْ أَقُلْ لَكُمْ لَوْلَا تُسَبِّحُونَ}}<ref>«برترینشان گفت: آیا به شما نگفتم که چرا (خداوند را) به پاکی نمی‌ستأیید (- انشاء الله نمی‌گویید)؟» سوره قلم، آیه ۲۸.</ref>. همچنین این آیه به همین معنا آمده است: {{متن قرآن|فَكَفَّارَتُهُ إِطْعَامُ عَشَرَةِ مَسَاكِينَ مِنْ أَوْسَطِ مَا تُطْعِمُونَ أَهْلِيكُمْ}}<ref>«بنابراین کفّاره (شکستن) آن، خوراک دادن به ده مستمند است از میانگین آنچه به خانواده خود می‌دهید» سوره مائده، آیه ۸۹.</ref> یا {{متن قرآن|حَافِظُوا عَلَى الصَّلَوَاتِ وَالصَّلَاةِ الْوُسْطَى وَقُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ}}<ref>«بر نمازها به ویژه نماز میانه پایبند باشید و برای خداوند فروتنانه (به نماز و دعا) بایستید» سوره بقره، آیه ۲۳۸.</ref> که مراد از آن، بر اساس [[روایات]] فراوان، [[نماز عصر]] است که در میانه دو [[نماز]] در [[روز]] و دو نماز در شب واقع شده است<ref>جامع البیان، ج۲، ص۳۴۲؛ مجمع البیان، ج۳، ص۵۶ ذیل آیه.</ref>. هر چند روایات و اقوال دیگری در این باره نقل شده است که تا به هفت قول می‌رسد، از جهت وضعی، نماز عصر به مفهوم «وُسطی» نزدیک‌تر است؛ ولی بعضی به اعتبار نیم روز، آن را [[نماز ظهر]] دانسته‌اند و برخی گفته‌اند: نماز [[مغرب]] است و آن بین نمازهای دو رکعتی و چهار رکعتی است، بعضی نیز گفته‌اند: مقصود از آن، [[نماز صبح]] است؛ زیرا بین نمازهایی است که در شب و روز خوانده می‌شود!<ref>پرتوی از قرآن، ذیل این آیه.</ref><ref>[[محمد علی کوشا|کوشا، محمد علی]]، [[امت وسط - کوشا (مقاله)|مقاله «امت»]]، [[دانشنامه معاصر قرآن کریم (کتاب)|دانشنامه معاصر قرآن کریم]]</ref>

امّت وسط در [[قرآن]] به گروهی گفته شده که از [[خطا]] و [[لغزش]] مصون بوده، واسطه بین پیامبر {{صل}} و مردم و بر اعمال مردم گواه‌اند. از [[احادیث]]<ref>تفسیر عیاشی، ج ۱، ص۶۳؛ مجمع‌البیان، ج ۱، ص۴۱۵؛ البرهان، ج ۱، ص۳۴۴. </ref> و شواهد [[قرآنی]] برمی‌آید که [[اهل بیت]] {{ع}} تنها مصداق این گروه به شمار می‌آیند<ref>المیزان، ج ۱، ص۳۲۱. </ref>.<ref>[[سید جعفر ربانی|ربانی، سید جعفر]]، [[امت وسط - ربانی (مقاله)|مقاله «امت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴.</ref>

امّت وسط فقط یک بار در [[آیه]] {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref> آمده است. [[آیات]] دیگری بدون استفاده از کلمه [[امّت]] وسط با این موضوع در [[ارتباط]] است؛ مانند: {{متن قرآن|وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ}}<ref>«و هنگامی که ابراهیم و اسماعیل پایه‌های خانه (کعبه) را فرا می‌بردند (گفتند):» سوره بقره، آیه ۱۲۷.</ref>، {{متن قرآن|رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ}}<ref>«پروردگارا! و ما را فرمانبردار خود بگمار و از فرزندان ما خویشاوندانی را فرمانبردار خویش (برآور) و شیوه‌های پرستشمان را به ما بنما و توبه ما را بپذیر بی‌گمان تویی که توبه‌پذیر مهربانی» سوره بقره، آیه ۱۲۸.</ref>، {{متن قرآن|رَبَّنَا وَابْعَثْ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِكَ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}<ref>«پروردگارا! و در میان آنان از خودشان پیامبری را که آیه‌هایت را برای آنها می‌خواند و به آنان کتاب (آسمانی) و فرزانگی می‌آموزد و به آنها پاکیزگی می‌بخشد، برانگیز! بی‌گمان تویی که پیروزمند فرزانه‌ای» سوره بقره، آیه ۱۲۹.</ref>، {{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا وَاجْنُبْنِي وَبَنِيَّ أَنْ نَعْبُدَ الْأَصْنَامَ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم گفت: پروردگارا! این شهر را امن گردان و مرا و فرزندانم را از پرستیدن بت‌ها دور بدار» سوره ابراهیم، آیه ۳۵.</ref>، {{متن قرآن|وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ}}<ref>«و در (راه) خداوند چنان که سزاوار جهاد (در راه) اوست جهاد کنید؛ او شما را برگزید و در دین- که همان آیین پدرتان ابراهیم است- هیچ تنگنایی برای شما ننهاد، او شما را پیش از این و در این (قرآن) مسلمان نامید تا پیامبر بر شما گواه باشد و شما بر مردم گواه باشید» سوره حج، آیه ۷۸.</ref><ref>[[سید جعفر ربانی|ربانی، سید جعفر]]، [[امت وسط - ربانی (مقاله)|مقاله «امت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴.</ref>

[[آیه]] {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref> درباره گروهی است که [[خداوند]] آنان را [[امّت]] وسط قرار داده تا [[گواه]] بر [[مردم]] باشند: {{متن قرآن|جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ}}؛ زیرا [[لام]] در {{متن قرآن|لِتَكُونُوا}} لام [[عاقبت]] است و از آن چنین استفاده می‌شود که غرض از امّت وسط بودن گروه مذکور [[گواهی]] آنان بر [[اعمال]] امّت‌هاست<ref>أطیب البیان، ج ۲، ص۲۳۰. </ref>. این گروه که مخاطب حقیقیِ {{متن قرآن|جَعَلْنَاكُمْ}} و دارای نقش و [[مسئولیت]] مهم یاد شده هستند به دو دلیل باید گروهی [[برگزیده]] و مصون از هرگونه [[خطا]] و [[اشتباه]] و به دور از هر نوع [[آلودگی]] و [[گناه]] باشند:

# سرآغاز پیدایش اسلام، زمانی است که یک سوی آن، به دوران [[طفولیت]] [[بشر]] (دوران اوهام و [[خرافات]]) منتهی و از سوی دیگرش، [[طلوع]] [[رشد عقلی]] اوست و این [[بهترین]] [[فرصت]] برای طرح کامل‌ترین [[ادیان]] خداوندی است<ref>فی ظلال القرآن، ج ۱، ص۱۳۱. </ref>. شایان ذکر است که گرچه صاحبان نظرات یاد شده در صدد بر آمده‌اند تا مراد از [[امّت]] وسط را همه [[مسلمانان]] بدانند؛ امّا با توجّه به دلایلی که گذشت امّت وسط تنها گروهی خاص از آنان با ویژگی‌هایی برجسته‌اند، مگر اینکه گفته شود [[امت وسط]] بودن مسلمانان به اعتبار اشتمال آنان بر گروه یاد شده است<ref>المیزان، ج ۱، ص۳۲۱. </ref>. این گروه ممتاز همان [[اهل بیت]] {{ع}} هستند که براساس [[روایات]] گوناگون، [[آیه]] {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِي كُنْتَ عَلَيْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَيْهِ وَإِنْ كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد؛ و قبله‌ای که بر سوی آن بودی بر نگرداندیم مگر بدین روی که معلوم داریم چه کسی از پیامبر پیروی می‌کند و چه کسی واپس می‌گراید، و بی‌گمان آن جز بر آنان که خداوند رهنمونشان شد، گران بود و خداوند بر آن نیست که ایمانتان را تباه گرداند که خداوند با مردم، به راستی مهربانی است بخشاینده» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref> در [[شأن]] آنان نازل شده و ویژه ایشان است. اختصاص [[امّت]] وسط به این گروه خاص تجوّزی درپی نداشته و منافاتی با فراگیر بودن خطاب‌های [[قرآن]] ندارد؛ زیرا امّت به معنای همه کسانی که به [[رسول خدا]] [[ایمان]] آورده‌اند از استعمالات نو پدید پس از عصر [[نزول قرآن]] است وگرنه امّت در قرآن‌گاه به معنای [[قوم]] و گروه به‌کار رفته {{متن قرآن|قِيلَ يَا نُوحُ اهْبِطْ بِسَلَامٍ مِنَّا وَبَرَكَاتٍ عَلَيْكَ وَعَلَى أُمَمٍ مِمَّنْ مَعَكَ وَأُمَمٌ سَنُمَتِّعُهُمْ ثُمَّ يَمَسُّهُمْ مِنَّا عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«گفته شد: ای نوح! (از کشتی) فرود آی با درودی از ما و برکت‌هایی بر تو و بر امت‌هایی از همراهانت و امت‌هایی که به زودی آنان را برخوردار خواهیم کرد سپس از ما عذابی دردناک به ایشان خواهد رسید» سوره هود، آیه ۴۸.</ref> و گاه بر یک فرد اطلاق شده: {{متن قرآن|إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَانِتًا لِلَّهِ حَنِيفًا وَلَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ}}<ref>«به راستی ابراهیم (به تنهایی) امتی فروتن برای خداوند و درست‌آیین بود و از مشرکان نبود» سوره نحل، آیه ۱۲۰.</ref> و بعضی از خطاب‌های قرآن شامل برخی افراد نمی‌شود، چنان که در [[آیه]] {{متن قرآن|يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُوا نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَنِّي فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ}}<ref>«ای بنی اسرائیل، نعمتم را که ارزانی شما داشتم به یاد آورید و (نیز) این را که شما را بر جهانیان برتری دادم» سوره بقره، آیه ۴۷.</ref> خطاب متوجّه به [[بنی‌اسرائیل]]: {{متن قرآن| فَضَّلْتُكُمْ عَلَى الْعَالَمِينَ}} شامل [[قارون]] نمی‌شود.<ref> المیزان، ج ۱، ص۲۹۷. </ref>. در مجموع شاید بتوان احتمال تازه‌ای در معنای [[آیه]] مطرح کرد و براساس آن بین دو قولی که در مسئله وجود دارد به این صورت جمع کرد که خطاب مذکور در آیه را عام و شامل همه [[مسلمانان]] گرفت، آنگاه در مورد [[امامان معصوم]] {{ع}} که [[کامل‌ترین]] افراد [[امت]] به شمار می‌آیند واژه [[شهید]] را در آیه ـ که به صورت جمع به‌کار رفته ـ هم به معنای [[الگو]] و هم به معنای [[گواه]] دانسته و درباره سایر افراد امت آن را تنها به معنای الگو برای سایر امم دانست، چنان که [[پیامبر اکرم]] {{صل}} نیز خود الگوی [[امّت اسلامی]] است و به این الگو بودن در [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا}}<ref>«بی‌گمان فرستاده خداوند برای شما نمونه‌ای نیکوست، برای آن کس (از شما) که به خداوند و به روز بازپسین امید دارد و خداوند را بسیار یاد می‌کند» سوره احزاب، آیه ۲۱.</ref> تصریح شده است. گفتنی است الگو بودن [[امت اسلام]] برای دیگر امت‌ها را می‌توان با برخی از وجوهی که در بیان میانه بودن امت [[رسول اللّه]] {{صل}} گذشت توجیه کرد<ref>[[سید جعفر ربانی|ربانی، سید جعفر]]، [[امت وسط - ربانی (مقاله)|مقاله «امت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۴.</ref>.

"[[امت وسط]]" ملت میانه‌رویی است در [[اندیشه]] و [[احساس]]، بر دانسته‌های راکد و ایستا نمی‌ماند و درهای تجربه و [[معرفت]] و [[آزمایش]] و [[دانش]] را بر روی خود نمی‌بندد و به دنبال هر صدا و ندایی رهسپار نمی‌شود و [[کورکورانه]] [[دست]] به [[تقلید]] نمی‌زند؛ بلکه به [[اندیشه‌ها]] و برنامه‌ها و اصولی که خودش دارد چنگ می‌زند، سپس به محصول و فراورده‌های [[فکر]] و تجربه می‌نگرد و از روی ثبوت و [[یقین]] به گلچینی و استفاده بخردانه می‌پردازد و [[شعار]] همیشگی او این است که [[حقیقت]]، گمشده [[مؤمن]] است، هر کجا بیابدش، آن را بر می‌دارد.

# [[پرونده:000055.jpg|22px]] [[سید جعفر ربانی|ربانی، سید جعفر]]، [[امت وسط - ربانی (مقاله)|مقاله «امت»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۴ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۴''']]