بصیر (اسم الهی): تفاوت میان نسخه‌ها

جز
جایگزینی متن - 'جست و جوی' به 'جستجوی'
جز (جایگزینی متن - 'ضمیر' به 'ضمیر')
جز (جایگزینی متن - 'جست و جوی' به 'جستجوی')
 
خط ۱۵: خط ۱۵:
هرچند در برخی [[آیات]] به فراگیر بودن متعلق بصیر تصریح گردیده: {{متن قرآن| إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ بَصِيرٌ}}<ref>«بی‌گمان او به هر چیزی بیناست» سوره ملک، آیه ۱۹.</ref>) یا متعلق آن به صورت مطلق بیان شده و شامل همه چیز می‌گردد: {{متن قرآن|كَانَ رَبُّكَ بَصِيرًا}}<ref>«و پروردگار تو بیناست» سوره فرقان، آیه ۲۰.</ref>؛ امّا در اغلب موارد [[انسان‌ها]] و کارهای آنان به عنوان متعلق این صفت [[الهی]] واقع شده است: {{متن قرآن|وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ}}<ref>«و خداوند به (کار) بندگان، بیناست» سوره آل عمران، آیه ۱۵.</ref>، {{متن قرآن|وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و خداوند به آنچه می‌کنند بیناست» سوره بقره، آیه ۹۶.</ref>
هرچند در برخی [[آیات]] به فراگیر بودن متعلق بصیر تصریح گردیده: {{متن قرآن| إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ بَصِيرٌ}}<ref>«بی‌گمان او به هر چیزی بیناست» سوره ملک، آیه ۱۹.</ref>) یا متعلق آن به صورت مطلق بیان شده و شامل همه چیز می‌گردد: {{متن قرآن|كَانَ رَبُّكَ بَصِيرًا}}<ref>«و پروردگار تو بیناست» سوره فرقان، آیه ۲۰.</ref>؛ امّا در اغلب موارد [[انسان‌ها]] و کارهای آنان به عنوان متعلق این صفت [[الهی]] واقع شده است: {{متن قرآن|وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ}}<ref>«و خداوند به (کار) بندگان، بیناست» سوره آل عمران، آیه ۱۵.</ref>، {{متن قرآن|وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و خداوند به آنچه می‌کنند بیناست» سوره بقره، آیه ۹۶.</ref>


در آیاتی چند مواردی از [[کارهای نیک]] و بد انسان‌ها مطرح و در پایان، بصیر بودن [[خداوند]] یادآوری شده است؛ همچون: [[ادای امانت]] و [[داوری]] به [[حق]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا}}<ref>«خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید و چون میان مردم داوری می‌کنید با دادگری داوری کنید؛ بی‌گمان خداوند به کاری نیک اندرزتان می‌دهد؛ به راستی خداوند شنوایی بیناست» سوره نساء، آیه ۵۸.</ref>، [[اعمال]] خیری که انسان‌ها پیش می‌فرستند {{متن قرآن| وَأَقِيمُواْ الصَّلاةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ وَمَا تُقَدِّمُواْ لأَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ }}<ref>«و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و هر خیری که از پیش برای خویش فرستید (پاداش آن را) نزد خداوند خواهید یافت. بی‌گمان خداوند به آنچه انجام می‌دهید، بیناست» سوره بقره، آیه ۱۱۰.</ref>، [[انفاق]] {{متن قرآن|وَمَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَتَثْبِيتًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَآتَتْ أُكُلَهَا ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«و داستان (بخشش) کسانی که دارایی‌های خود را در جست و جوی خشنودی خداوند و برای استواری (نیّت خالصانه) خودشان می‌بخشند، همچون باغساری بر پشته‌واره‌ای است که بارانی تند- و اگر نه بارانی تند، بارانی نرمریز- بدان برسد و میوه‌هایش را دوچندان کند و خداوند به آن» سوره بقره، آیه ۲۶۵.</ref>، [[پیکار]] [[مؤمنان]] با [[کافران]] {{متن قرآن|وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«و با آنان نبرد کنید تا آشوبی بر جا نماند و دین، یکجا از آن خداوند باشد پس اگر (از کفر و شرک) باز ایستند بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنند آگاه است» سوره انفال، آیه ۳۹.</ref> و [[جهاد]] و [[هجرت]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا أُولَئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يُهَاجِرُوا مَا لَكُمْ مِنْ وَلَايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ حَتَّى يُهَاجِرُوا وَإِنِ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلَّا عَلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«کسانی که ایمان آورده و هجرت گزیده‌اند و در راه خداوند با مال و جانشان جهاد کرده‌اند و کسانی که (به آنان) پناه داده و یاری رسانده‌اند دوستان یکدیگرند و کسانی که ایمان آورده و هجرت نکرده‌اند شما را با آنان هیچ پیوندی نیست تا آنکه هجرت گزینند و اگر از شما در دین یاری بجویند باید یاری کنید مگر در برابر گروهی که میان شما و آنان پیمانی است و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره انفال، آیه ۷۲.</ref> در بخش [[اعمال نیک]]، و مجادله کافران با آیات خداوند {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ إِنْ فِي صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ مَا هُمْ بِبَالِغِيهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ}}<ref>«آنان که در آیات خداوند بی‌آنکه برهانی نزد آنان آمده باشد چالش می‌ورزند؛ در درونشان جز خویش‌بینی نیست که به آن (هم) نمی‌رسند؛ از این روی به خداوند پناه جو که اوست که شنوای بیناست» سوره غافر، آیه ۵۶.</ref>، [[آرزوهای دور و دراز]] [[یهودیان]] {{متن قرآن|وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَى حَيَاةٍ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ أَنْ يُعَمَّرَ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و آنان (- قوم یهود) را به زندگی آزمندترین مردم و آزمندتر از مشرکان خواهی یافت، هر یک از آنها دوست می‌دارد هزار سال او را سالمندی دهند با آنکه این سالمندی هم او را از عذاب دور نمی‌کند و خداوند به آنچه می‌کنند بیناست» سوره بقره، آیه ۹۶.</ref> و [[طلاق]] دادن [[زنان]] {{متن قرآن|وَإِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَنْ يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَ الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكَاحِ وَأَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«و اگر آنان را پیش از آمیزش و پس از آنکه کابین بریده‌اید طلاق دهید پرداخت نیمی از کابین بر عهده شماست مگر آنان خود از آن بگذرند یا آن کس که رشته ازدواج در کف اوست در گذرد و گذشت کردنتان به پرهیزگاری نزدیک‌تر است و بخشش را میان خود فراموش مکنید که خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره بقره، آیه ۲۳۷.</ref> در بخش کارهای [[ناشایست]] و مرجوح و نیز [[ایمان]] به عنوان [[کار نیک]] و [[کفر]] به عنوان فعل [[ناپسند]] که هر دو در [[آیه]] {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ فَمِنْكُمْ كَافِرٌ وَمِنْكُمْ مُؤْمِنٌ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«اوست که شما را آفرید، برخی از شما کافر و برخی مؤمنید و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره تغابن، آیه ۲.</ref> یکجا متعلق [[بصیر]] قرار گرفته است.
در آیاتی چند مواردی از [[کارهای نیک]] و بد انسان‌ها مطرح و در پایان، بصیر بودن [[خداوند]] یادآوری شده است؛ همچون: [[ادای امانت]] و [[داوری]] به [[حق]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُكُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُمْ بَيْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا}}<ref>«خداوند به شما فرمان می‌دهد که امانت‌ها را به صاحب آنها باز گردانید و چون میان مردم داوری می‌کنید با دادگری داوری کنید؛ بی‌گمان خداوند به کاری نیک اندرزتان می‌دهد؛ به راستی خداوند شنوایی بیناست» سوره نساء، آیه ۵۸.</ref>، [[اعمال]] خیری که انسان‌ها پیش می‌فرستند {{متن قرآن| وَأَقِيمُواْ الصَّلاةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ وَمَا تُقَدِّمُواْ لأَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ }}<ref>«و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و هر خیری که از پیش برای خویش فرستید (پاداش آن را) نزد خداوند خواهید یافت. بی‌گمان خداوند به آنچه انجام می‌دهید، بیناست» سوره بقره، آیه ۱۱۰.</ref>، [[انفاق]] {{متن قرآن|وَمَثَلُ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمُ ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ وَتَثْبِيتًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصَابَهَا وَابِلٌ فَآتَتْ أُكُلَهَا ضِعْفَيْنِ فَإِنْ لَمْ يُصِبْهَا وَابِلٌ فَطَلٌّ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«و داستان (بخشش) کسانی که دارایی‌های خود را در جستجوی خشنودی خداوند و برای استواری (نیّت خالصانه) خودشان می‌بخشند، همچون باغساری بر پشته‌واره‌ای است که بارانی تند- و اگر نه بارانی تند، بارانی نرمریز- بدان برسد و میوه‌هایش را دوچندان کند و خداوند به آن» سوره بقره، آیه ۲۶۵.</ref>، [[پیکار]] [[مؤمنان]] با [[کافران]] {{متن قرآن|وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«و با آنان نبرد کنید تا آشوبی بر جا نماند و دین، یکجا از آن خداوند باشد پس اگر (از کفر و شرک) باز ایستند بی‌گمان خداوند از آنچه می‌کنند آگاه است» سوره انفال، آیه ۳۹.</ref> و [[جهاد]] و [[هجرت]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ آوَوْا وَنَصَرُوا أُولَئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يُهَاجِرُوا مَا لَكُمْ مِنْ وَلَايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ حَتَّى يُهَاجِرُوا وَإِنِ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلَّا عَلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُمْ مِيثَاقٌ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«کسانی که ایمان آورده و هجرت گزیده‌اند و در راه خداوند با مال و جانشان جهاد کرده‌اند و کسانی که (به آنان) پناه داده و یاری رسانده‌اند دوستان یکدیگرند و کسانی که ایمان آورده و هجرت نکرده‌اند شما را با آنان هیچ پیوندی نیست تا آنکه هجرت گزینند و اگر از شما در دین یاری بجویند باید یاری کنید مگر در برابر گروهی که میان شما و آنان پیمانی است و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره انفال، آیه ۷۲.</ref> در بخش [[اعمال نیک]]، و مجادله کافران با آیات خداوند {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يُجَادِلُونَ فِي آيَاتِ اللَّهِ بِغَيْرِ سُلْطَانٍ أَتَاهُمْ إِنْ فِي صُدُورِهِمْ إِلَّا كِبْرٌ مَا هُمْ بِبَالِغِيهِ فَاسْتَعِذْ بِاللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ}}<ref>«آنان که در آیات خداوند بی‌آنکه برهانی نزد آنان آمده باشد چالش می‌ورزند؛ در درونشان جز خویش‌بینی نیست که به آن (هم) نمی‌رسند؛ از این روی به خداوند پناه جو که اوست که شنوای بیناست» سوره غافر، آیه ۵۶.</ref>، [[آرزوهای دور و دراز]] [[یهودیان]] {{متن قرآن|وَلَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَى حَيَاةٍ وَمِنَ الَّذِينَ أَشْرَكُوا يَوَدُّ أَحَدُهُمْ لَوْ يُعَمَّرُ أَلْفَ سَنَةٍ وَمَا هُوَ بِمُزَحْزِحِهِ مِنَ الْعَذَابِ أَنْ يُعَمَّرَ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِمَا يَعْمَلُونَ}}<ref>«و آنان (- قوم یهود) را به زندگی آزمندترین مردم و آزمندتر از مشرکان خواهی یافت، هر یک از آنها دوست می‌دارد هزار سال او را سالمندی دهند با آنکه این سالمندی هم او را از عذاب دور نمی‌کند و خداوند به آنچه می‌کنند بیناست» سوره بقره، آیه ۹۶.</ref> و [[طلاق]] دادن [[زنان]] {{متن قرآن|وَإِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إِلَّا أَنْ يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَ الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكَاحِ وَأَنْ تَعْفُوا أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«و اگر آنان را پیش از آمیزش و پس از آنکه کابین بریده‌اید طلاق دهید پرداخت نیمی از کابین بر عهده شماست مگر آنان خود از آن بگذرند یا آن کس که رشته ازدواج در کف اوست در گذرد و گذشت کردنتان به پرهیزگاری نزدیک‌تر است و بخشش را میان خود فراموش مکنید که خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره بقره، آیه ۲۳۷.</ref> در بخش کارهای [[ناشایست]] و مرجوح و نیز [[ایمان]] به عنوان [[کار نیک]] و [[کفر]] به عنوان فعل [[ناپسند]] که هر دو در [[آیه]] {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ فَمِنْكُمْ كَافِرٌ وَمِنْكُمْ مُؤْمِنٌ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«اوست که شما را آفرید، برخی از شما کافر و برخی مؤمنید و خداوند به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره تغابن، آیه ۲.</ref> یکجا متعلق [[بصیر]] قرار گرفته است.


به طور کلی از کاربرد بصیر در [[آیات]] مورد بحث می‌توان نوعی [[تشویق]] و [[ترغیب]] [[بندگان]] به نیکیها و [[نهی]] و تحذیر [[انسان‌ها]] از بدیها و زشتیها را استفاده کرد، چنان که لحن تهدیدآمیز بعضی از آیات در این زمینه به روشنی قابل [[فهم]] است: {{متن قرآن|اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«هر چه می‌خواهید انجام دهید که او به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره فصلت، آیه ۴۰.</ref>، ازاین‌رو برخی، فایده [[شناخت]] صفت بصیر در [[خداوند]] را اهتمام بیشتر [[آدمی]] به [[مراقبت]] و [[حسابرسی]] [[اعمال]] خویش دانسته‌اند.<ref> المقصد الاسنی، ج ۸۱ ـ ۸۲.</ref> بصیر به معنای [[بینا]] <ref>کلمه علیا، ص۴۲.</ref> از [[اسما]] و صفات ایجابی،<ref>شرح فصوص الحکم، ص۴۳ ـ ۴۴.</ref> ذاتی و [[ازلی]] خداست.<ref>الکافی، ج ۱، ص۱۵۹.</ref> [[بینایی]] در موجودات مادی گرچه به واسطه و کمک ابزار و آلت خاص مادی (چشم) صورت می‌پذیرد؛ اما خداوند به سبب مبرا بودن از احتیاج به اسباب و مواد، بدون ابزار و آلات می‌بیند. مؤید این مطلب، روایاتی از [[معصوم]] {{ع}} در تبیین [[سمیع]] و بصیر با این مضمون است که خداوند می‌بیند؛ نه با ابزار چشم و مانند دیدن [[مخلوقات]]، و می‌شنود؛ نه به وسیله گوش و مانند شنیدن آنان.<ref>بحارالانوار، ج ۴، ص۱۷۶، ۲۹۲.</ref> برخی به این نکته توجه کرده‌اند که [[بصر]] و [[سمع]] [مبدأ وصف بصیر و سمیع] در کنار سایر قوای [[حسی]] (لامسه، ذائقه، شامه) که در مرتبه [[بدن]] هستند، قرار نگرفته و همسنخ آنها به شمار نمی‌آید تا [[اثبات]] آن مستلزم [[نقص]] در [[ذات خداوند]] باشد. آنچه در شمار قوای [[حسّی]] یاد شده قرار دارد و مادی بوده، از مراتب بدن به شمار می‌آید، [[چشم]] (عین) و [[گوش]] ([[اذن]]) است، در حالی که [[بصیر]] و [[سمیع]] به معنای [[بینا]] و شنواست؛ نه به معنای دارنده چشم و گوش. البته اطلاق تنها دو وصف سمیع و بصیر ازاین‌رو نیز می‌تواند باشد که آنچه در [[حفظ نظام]] از اهمیت بیشتری برخوردار است سمیع و بصیر بودن است؛ نه [[آگاهی]] بر ملموسات، چشیدنی‌ها و بوییدنی‌ها.<ref>کلمه علیا، ص۴۲.</ref> به‌کارگیری مفهوم [[علم]] و آگاهی در تبیین «بصیر»، [[دانشمندان]] اعم از [[فیلسوفان]]، [[متکلمان]] و [[مفسران]] را بر آن داشته تا رابطه میان این صفت را با صفت [[علم الهی]] روشن ساخته، درباره [[استقلال]] این دو یا ارجاع هریک به دیگری آرایی متفاوت ابراز کنند:
به طور کلی از کاربرد بصیر در [[آیات]] مورد بحث می‌توان نوعی [[تشویق]] و [[ترغیب]] [[بندگان]] به نیکیها و [[نهی]] و تحذیر [[انسان‌ها]] از بدیها و زشتیها را استفاده کرد، چنان که لحن تهدیدآمیز بعضی از آیات در این زمینه به روشنی قابل [[فهم]] است: {{متن قرآن|اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ}}<ref>«هر چه می‌خواهید انجام دهید که او به آنچه انجام می‌دهید بیناست» سوره فصلت، آیه ۴۰.</ref>، ازاین‌رو برخی، فایده [[شناخت]] صفت بصیر در [[خداوند]] را اهتمام بیشتر [[آدمی]] به [[مراقبت]] و [[حسابرسی]] [[اعمال]] خویش دانسته‌اند.<ref> المقصد الاسنی، ج ۸۱ ـ ۸۲.</ref> بصیر به معنای [[بینا]] <ref>کلمه علیا، ص۴۲.</ref> از [[اسما]] و صفات ایجابی،<ref>شرح فصوص الحکم، ص۴۳ ـ ۴۴.</ref> ذاتی و [[ازلی]] خداست.<ref>الکافی، ج ۱، ص۱۵۹.</ref> [[بینایی]] در موجودات مادی گرچه به واسطه و کمک ابزار و آلت خاص مادی (چشم) صورت می‌پذیرد؛ اما خداوند به سبب مبرا بودن از احتیاج به اسباب و مواد، بدون ابزار و آلات می‌بیند. مؤید این مطلب، روایاتی از [[معصوم]] {{ع}} در تبیین [[سمیع]] و بصیر با این مضمون است که خداوند می‌بیند؛ نه با ابزار چشم و مانند دیدن [[مخلوقات]]، و می‌شنود؛ نه به وسیله گوش و مانند شنیدن آنان.<ref>بحارالانوار، ج ۴، ص۱۷۶، ۲۹۲.</ref> برخی به این نکته توجه کرده‌اند که [[بصر]] و [[سمع]] [مبدأ وصف بصیر و سمیع] در کنار سایر قوای [[حسی]] (لامسه، ذائقه، شامه) که در مرتبه [[بدن]] هستند، قرار نگرفته و همسنخ آنها به شمار نمی‌آید تا [[اثبات]] آن مستلزم [[نقص]] در [[ذات خداوند]] باشد. آنچه در شمار قوای [[حسّی]] یاد شده قرار دارد و مادی بوده، از مراتب بدن به شمار می‌آید، [[چشم]] (عین) و [[گوش]] ([[اذن]]) است، در حالی که [[بصیر]] و [[سمیع]] به معنای [[بینا]] و شنواست؛ نه به معنای دارنده چشم و گوش. البته اطلاق تنها دو وصف سمیع و بصیر ازاین‌رو نیز می‌تواند باشد که آنچه در [[حفظ نظام]] از اهمیت بیشتری برخوردار است سمیع و بصیر بودن است؛ نه [[آگاهی]] بر ملموسات، چشیدنی‌ها و بوییدنی‌ها.<ref>کلمه علیا، ص۴۲.</ref> به‌کارگیری مفهوم [[علم]] و آگاهی در تبیین «بصیر»، [[دانشمندان]] اعم از [[فیلسوفان]]، [[متکلمان]] و [[مفسران]] را بر آن داشته تا رابطه میان این صفت را با صفت [[علم الهی]] روشن ساخته، درباره [[استقلال]] این دو یا ارجاع هریک به دیگری آرایی متفاوت ابراز کنند:
۲۱۸٬۲۲۷

ویرایش