بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
| موضوع مرتبط = قرآن | | موضوع مرتبط = قرآن | ||
| عنوان مدخل = [[اهداف قرآن]] | | عنوان مدخل = [[اهداف قرآن]] | ||
| مداخل مرتبط = | | مداخل مرتبط = [[اهداف قرآن در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
[[هدف]] به معانی نشانه تیر<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۹، ص۳۴۵-۳۴۶؛ دهخدا، ج۱۴، ص۲۰۷۱۲.</ref>، هر چیز مرتفع<ref>فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، ص۶۳۵؛ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۱۳۲.</ref> و غرض<ref>فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۴، ص۲۸؛ عسکری، حسن بن عبدالله، الفروق فی اللغة، ص۲۶.</ref> است. در اصطلاح مراد از اهداف قرآن، [[غایت]] و مقصدی است که [[خداوند متعال]] با نزول قرآن در پی تحقق آن است<ref>حکیم طباطبایی، سید محمد باقر، علوم القرآن، ص۴۵ -۴۹؛ مصباح یزدی، محمدتقی، قرآن‌شناسی، ج۲، ص۲۳.</ref>. [[امام خمینی]] نیز هدف از [[قرآن]] را همان مقصود و مراد اصلی [[خداوند]] از انزال این [[کتاب الهی]] می‌داند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۳.</ref> و بر این [[باور]] است قرآن، کتاب [[معرفت]]، [[اخلاق]] و [[دعوت]] به [[سعادت]] و کمال است و هر مفسری که از این امر [[غفلت]] کرده و یا چشم پوشیده یا به آن اهمیت نداده، از مقصود قرآن غفلت ورزیده است؛ چنان که معنای [[تفسیر]] نیز شرح مقاصد [[کلام الهی]] است و [[مفسر]] وقتی مقصد از [[نزول]] را بفهماند، مفسر است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲-۱۹۳.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۵.</ref> | [[هدف]] به معانی نشانه تیر<ref>ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۹، ص۳۴۵-۳۴۶؛ دهخدا، ج۱۴، ص۲۰۷۱۲.</ref>، هر چیز مرتفع<ref>فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، ص۶۳۵؛ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج۵، ص۱۳۲.</ref> و غرض<ref>فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج۴، ص۲۸؛ عسکری، حسن بن عبدالله، الفروق فی اللغة، ص۲۶.</ref> است. در اصطلاح مراد از اهداف قرآن، [[غایت]] و مقصدی است که [[خداوند متعال]] با نزول قرآن در پی تحقق آن است<ref>حکیم طباطبایی، سید محمد باقر، علوم القرآن، ص۴۵ -۴۹؛ مصباح یزدی، محمدتقی، قرآن‌شناسی، ج۲، ص۲۳.</ref>. [[امام خمینی]] نیز هدف از [[قرآن]] را همان مقصود و مراد اصلی [[خداوند]] از انزال این [[کتاب الهی]] می‌داند<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۳.</ref> و بر این [[باور]] است قرآن، کتاب [[معرفت]]، [[اخلاق]] و [[دعوت]] به [[سعادت]] و کمال است و هر مفسری که از این امر [[غفلت]] کرده و یا چشم پوشیده یا به آن اهمیت نداده، از مقصود قرآن غفلت ورزیده است؛ چنان که معنای [[تفسیر]] نیز شرح مقاصد [[کلام الهی]] است و [[مفسر]] وقتی مقصد از [[نزول]] را بفهماند، مفسر است<ref>امام خمینی، آداب الصلاة، ص۱۹۲-۱۹۳.</ref>.<ref>[[مهدی رضوانی‌پور|رضوانی‌پور، مهدی]]، [[اهداف قرآن (مقاله)| مقاله «اهداف قرآن»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۲ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۲]] ص ۴۵۵.</ref> | ||
==پیشینه== | ==پیشینه== | ||
[[قرآن کریم]] خود در [[آیات]] فراوانی، هدف از نزول خود را بیان کرده است؛ مانند [[هدایت]]<ref>بقره، ۲؛ زمر، ۴۱.</ref>، [[تفکر]] و [[توسعه]] معرفت<ref>حشر، ص۲۱.</ref> و [[تعقل]] و [[تدبر]]<ref>ص، ۲۹؛ یوسف، ۲.</ref>. [[مفسران]] و قرآن پژوهان نیز به این بحث توجه کرده و در آثار خویش به این موضوع پرداخته‌اند<ref>مقاتل بن سلیمان، ابوالحسن، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۵، ص۱۲۹؛ فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، ج۱، ص۱۵۶.</ref>. آغاز بحث [[عالمان]] از اهداف قرآن را می‌توان از [[قرن دوم هجری]] دانست که مفسرانی، مانند [[مقاتل بن سلیمان بلخی]] در تفسیر خویش، این اهداف را تصحیح [[اعتقاد]]، [[تهذیب اخلاق]]، [[تشریع احکام]] و [[تعلیم]] [[مسلمانان]] برشمرده‌اند<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۵، ص۱۲۹.</ref>. در قرن‌های بعد، اندیشمندانی چون غزالی<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۵، ص۱۱ -۲۱.</ref>، فخررازی<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۱، ص۱۵۶ و ج۲۶، ص۳۲۱.</ref>، [[کاشفی]]<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۱، ص۴۲۴.</ref>، [[ملاصدرا]]<ref>ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۰، ۴۹ – ۵۲.</ref>و همچنین بسیاری از متأخران، مطالبی درباره اهداف قرآن بازگفته‌اند و به منظور تبیین اهداف قرآن با تعابیر مختلف، بر جنبه [[تربیت]] [[انسان]]، [[هدایت]] و نزدیک شدن او به [[خداوند]] و سامان‌مندی [[زندگی]] [[بشر]] تأکید کرده‌اند<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۳۸۳؛ ج۳، ص۷۵ و ج۲۰، ص۳۳۲.</ref>. | [[قرآن کریم]] خود در [[آیات]] فراوانی، هدف از نزول خود را بیان کرده است؛ مانند [[هدایت]]<ref>بقره، ۲؛ زمر، ۴۱.</ref>، [[تفکر]] و [[توسعه]] معرفت<ref>حشر، ص۲۱.</ref> و [[تعقل]] و [[تدبر]]<ref>ص، ۲۹؛ یوسف، ۲.</ref>. [[مفسران]] و قرآن پژوهان نیز به این بحث توجه کرده و در آثار خویش به این موضوع پرداخته‌اند<ref>مقاتل بن سلیمان، ابوالحسن، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج۵، ص۱۲۹؛ فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، ج۱، ص۱۵۶.</ref>. آغاز بحث [[عالمان]] از اهداف قرآن را می‌توان از [[قرن دوم هجری]] دانست که مفسرانی، مانند [[مقاتل بن سلیمان بلخی]] در تفسیر خویش، این اهداف را تصحیح [[اعتقاد]]، [[تهذیب اخلاق]]، [[تشریع احکام]] و [[تعلیم]] [[مسلمانان]] برشمرده‌اند<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۵، ص۱۲۹.</ref>. در قرن‌های بعد، اندیشمندانی چون غزالی <ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۵، ص۱۱ -۲۱.</ref>، فخررازی<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۱، ص۱۵۶ و ج۲۶، ص۳۲۱.</ref>، [[کاشفی]]<ref>فخررازی، محمد بن عمر، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر) ج۱، ص۴۲۴.</ref>، [[ملاصدرا]]<ref>ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۰، ۴۹ – ۵۲.</ref>و همچنین بسیاری از متأخران، مطالبی درباره اهداف قرآن بازگفته‌اند و به منظور تبیین اهداف قرآن با تعابیر مختلف، بر جنبه [[تربیت]] [[انسان]]، [[هدایت]] و نزدیک شدن او به [[خداوند]] و سامان‌مندی [[زندگی]] [[بشر]] تأکید کرده‌اند<ref>طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲، ص۳۸۳؛ ج۳، ص۷۵ و ج۲۰، ص۳۳۲.</ref>. | ||
از آنجا که [[قرآن کریم]] [[کتاب هدایت]] است، در بیان مقاصد خود مانند روش متداول [[کتب فقهی]] و [[فلسفی]] عمل نکرده یا از علت حکمی آشکارا سخن نگفته است، اما در ضمن قیود و اوصاف و [[حکمت‌ها]]، به برخی شرایط و اهداف خود، و گاه در ضمن وسایل [[اعتقادی]]، [[اخلاقی]] و [[قصص]]، به مقاصد خود اشاره کرده است<ref>ایازی، ملاکات احکام و شیوه‌های استکشاف آن، ص۱۱۶ – ۱۲۶.</ref>. اهمیت این بحث به این جهت است که روشن شدن مقاصد و اهداف قرآن، در چگونگی نگرش [[مفسر]] به [[قرآن]] مؤثر است<ref>ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۹۰.</ref> و از اصول تأثیرگذار در [[تغییر]] [[فهم]] و تفاوت [[تفاسیر]] به شمار می‌رود؛ زیرا برای مفسر مهم است که به صورت کلی یا در [[تفسیر]] آیه‌ای خاص، اهداف آن را ارزیابی کند و متناسب با آن مقصد، به سراغ [[آیه]] برود<ref>ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۱۸۹.</ref>. همچنین این بحث مبنای مهم مسایل [[قرآنی]]، همچون [[زبان قرآن]]، [[ظواهر]]، امکان فهم و [[تفسیر قرآن]] است<ref>کلانتری، ابراهیم، امکان و موانع فهم صحیح قرآن کریم از منظر امام خمینی، ص۱۷۵.</ref>؛ چنان‌که [[هدف]] تفسیر نیز به هدف [[شناخت قرآن]]، به عنوان [[کتاب آسمانی]] و کتاب درس زندگی و کسب [[سعادت]] بازمی‌گردد<ref>ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۱۸۸.</ref>. | از آنجا که [[قرآن کریم]] [[کتاب هدایت]] است، در بیان مقاصد خود مانند روش متداول [[کتب فقهی]] و [[فلسفی]] عمل نکرده یا از علت حکمی آشکارا سخن نگفته است، اما در ضمن قیود و اوصاف و [[حکمت‌ها]]، به برخی شرایط و اهداف خود، و گاه در ضمن وسایل [[اعتقادی]]، [[اخلاقی]] و [[قصص]]، به مقاصد خود اشاره کرده است<ref>ایازی، ملاکات احکام و شیوه‌های استکشاف آن، ص۱۱۶ – ۱۲۶.</ref>. اهمیت این بحث به این جهت است که روشن شدن مقاصد و اهداف قرآن، در چگونگی نگرش [[مفسر]] به [[قرآن]] مؤثر است<ref>ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۹۰.</ref> و از اصول تأثیرگذار در [[تغییر]] [[فهم]] و تفاوت [[تفاسیر]] به شمار می‌رود؛ زیرا برای مفسر مهم است که به صورت کلی یا در [[تفسیر]] آیه‌ای خاص، اهداف آن را ارزیابی کند و متناسب با آن مقصد، به سراغ [[آیه]] برود<ref>ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۱۸۹.</ref>. همچنین این بحث مبنای مهم مسایل [[قرآنی]]، همچون [[زبان قرآن]]، [[ظواهر]]، امکان فهم و [[تفسیر قرآن]] است<ref>کلانتری، ابراهیم، امکان و موانع فهم صحیح قرآن کریم از منظر امام خمینی، ص۱۷۵.</ref>؛ چنان‌که [[هدف]] تفسیر نیز به هدف [[شناخت قرآن]]، به عنوان [[کتاب آسمانی]] و کتاب درس زندگی و کسب [[سعادت]] بازمی‌گردد<ref>ایازی، سیدمحمدعلی، تفسیر قرآن مجید برگرفته از آثار امام خمینی، ج۱، ص۱۸۸.</ref>. | ||