علم در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۴۳: خط ۴۳:
[[علم تفصیلی]] و [[علم اجمالی]]، تقسیم دیگری از [[علم]] [[فلسفی]] است<ref>اردبیلی، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۳۹۰؛ بابت پرهیز از تطویل، از توضیح برخی اقسام خودداری شد.</ref>. [[علم فعلی]] و علم انفعالی، دسته‌بندی دیگر در [[فلسفه]] است. علم فعلی، [[علمی]] است که علت ایجاد وجود خارجی می‌شود. علم انفعالی، علمی است که صورت خارج باعث [[تولید]] صورت علمیه می‌گردد<ref>اردبیلی، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۳۹۱.</ref>.
[[علم تفصیلی]] و [[علم اجمالی]]، تقسیم دیگری از [[علم]] [[فلسفی]] است<ref>اردبیلی، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۳۹۰؛ بابت پرهیز از تطویل، از توضیح برخی اقسام خودداری شد.</ref>. [[علم فعلی]] و علم انفعالی، دسته‌بندی دیگر در [[فلسفه]] است. علم فعلی، [[علمی]] است که علت ایجاد وجود خارجی می‌شود. علم انفعالی، علمی است که صورت خارج باعث [[تولید]] صورت علمیه می‌گردد<ref>اردبیلی، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۱، ص۳۹۱.</ref>.
با توجه به نگاه کاربردی [[امام]]، به مسائل و [[اعتقاد]] ایشان به برگشت [[عقل نظری]] به [[عقل عملی]]<ref>اردبیلی، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۴۶.</ref> بزرگ‌ترین مقسم در تقسیمات برآمده از آثار امام، [[علم نافع]] و غیرنافع است، که اکثر اقسام یاد شده، مانند [[علم توحید]]، علم [[تهذیب نفس]]، علم عاشقی، [[علم الهی]]، علم [[اخروی]] از اقسام علم نافع به حساب می‌آید. اما علم [[حجاب]] از مصادیق و اقسام بارز [[علم غیر نافع]] می‌باشد. اما [[علم کلی]]، [[علم جزئی]]، [[علم حضوری]]، [[علم حصولی]]، علم فعلی، علم انفعالی، [[علم دنیوی]]، دو وجهی است؛ از نظر امام، اگر در تحصیل این [[علوم]]، [[هدف الهی]] و [[توحیدی]] باشد، از اقسام علم نافع، محسوب می‌شود، ولو علم تشریح و [[طب]] باشد و اگر [[هدف]] غیرالهی باشد از اقسام علم غیر نافع، محسوب می‌شود، ولو علم توحید و [[عرفان]] باشد.<ref>[[حسین صالحی مالستانی|صالحی مالستانی، حسین]]، [[نظام علمی اسلام - صالحی مالستانی (مقاله)| مقاله «نظام علمی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۹۴.</ref>
با توجه به نگاه کاربردی [[امام]]، به مسائل و [[اعتقاد]] ایشان به برگشت [[عقل نظری]] به [[عقل عملی]]<ref>اردبیلی، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۴۶.</ref> بزرگ‌ترین مقسم در تقسیمات برآمده از آثار امام، [[علم نافع]] و غیرنافع است، که اکثر اقسام یاد شده، مانند [[علم توحید]]، علم [[تهذیب نفس]]، علم عاشقی، [[علم الهی]]، علم [[اخروی]] از اقسام علم نافع به حساب می‌آید. اما علم [[حجاب]] از مصادیق و اقسام بارز [[علم غیر نافع]] می‌باشد. اما [[علم کلی]]، [[علم جزئی]]، [[علم حضوری]]، [[علم حصولی]]، علم فعلی، علم انفعالی، [[علم دنیوی]]، دو وجهی است؛ از نظر امام، اگر در تحصیل این [[علوم]]، [[هدف الهی]] و [[توحیدی]] باشد، از اقسام علم نافع، محسوب می‌شود، ولو علم تشریح و [[طب]] باشد و اگر [[هدف]] غیرالهی باشد از اقسام علم غیر نافع، محسوب می‌شود، ولو علم توحید و [[عرفان]] باشد.<ref>[[حسین صالحی مالستانی|صالحی مالستانی، حسین]]، [[نظام علمی اسلام - صالحی مالستانی (مقاله)| مقاله «نظام علمی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|منظومه فکری امام خمینی]]، ص ۴۹۴.</ref>
==چیستی [[علم]] و [[نظام]] [[علمی]]==
علم و نظام علمی از مهم‌ترین عناصر اساسی در [[زندگی]] [[انسان]] معاصر به شمار می‌آید به گونه‌ای که [[تصور]] پیشبرد زندگی در جهات مختلف آن بدون مدد علم، تصویری اگر نه محال، دست کم بسیار بعید به نظر می‌رسد. این معنا هم در وجوه مثبت و [[حیات]] بخش آن صادق است و هم – مع‌الأسف- در جنبه‌های مرگبار و زندگی‌سوز آن مثل ساخت سلاح‌های اتمی. در [[نظام فکری]] [[اسلام]] نیز علم جایگاه ویژه و [[ارزشمندی]] دارد. در [[مکتب اهل بیت]]{{عم}} همواره بر [[ارزش]] علم و تحصیل و [[ترویج]] آن تأکید شده است و با دقت در آن هیچ تخالفی بین این دو دیده نمی‌شود. اما ویژگی دنیای معاصر در [[توانمندی]] آن برای [[نظام‌سازی]] در حوزه‌های مختلف به خصوص در عرصه علمی است. به عبارت بهتر، [[جامعه]] مدرن به خوبی [[درک]] کرده برای بهره‌گیری بهتر از مواهب زندگی باید نظام‌سازی کند و نظام علمی در این فرآیند جایگاه ویژه‌ای دارد؛ زیرا در [[حقیقت]] نظامی است نظام‌ساز و ساختاری است ساختاردهنده.
[[رهبر معظم انقلاب]] [[اسلامی]] با [[تسلط]] درست بر مبانی [[اندیشه]] [[دینی]] و با اشراف بر جریان‌های علمی و [[فرهنگی]] معاصر به خوبی اهمیت این موضوع را درک کرده و در راستای آن تلاش کرده‌اند. تأکید مکرر ایشان بر [[ضرورت]] [[تولید علم]] و ایجاد [[تحول]] در [[علوم انسانی]] را در همین راستا می‌توان تعریف کرد. اندیشه ایشان دارای عناصر و ابعاد مختلفی است که در اینجا بخش‌های محوری آن مورد تحلیل قرار می‌گیرد.
علم در لغت به معنی [[یقین]]، [[معرفت]] و [[دانش]] است و در مفهوم کلی خود بر هر نوع [[آگاهی]] نسبت به اشیاء، پدیده‌ها، [[روابط]] و... اطلاق می‌شود. گاهی به علم در مفهوم کلی و عام آن knowledge اطلاق می‌شود. همچنین از واژه علم مفهوم خاصی نیز تعبیر شده است و آن science است که مقصود از آن بخشی از دانستنی‌ها و آگاهی‌های نوع [[بشر]] است که به روش‌های [[تجربی]] قابل [[اثبات]] و [[تأیید]] باشد.
کرلینجر [[معتقد]] است: دو نوع [[تفکر]] ایستا و پویا در خصوص [[علم]] وجود دارد. دیدگاه ایستا، دیدگاهی است که ظاهراً اکثر افراد عادی و [[دانشجویان]] از آن متأثرند و بیانگر این است که علم فعالیتی است که اطلاعات نظام‌یافته‌ای را در [[ارتباط]] با [[جهان]] فراهم می‌سازد. کار دانشمند [[کشف]] [[حقایق]] جدید و افزودن آن بر پیکره اطلاعات موجود است، حتی علم به عنوان مجموعه‌ای از واقعیت‌ها دیده می‌شود. در این دیدگاه، علم به عنوان روشی برای تبیین پدیده‌های [[مشاهده]] شده تلقی می‌شود. در این حالت، تأکید بر وضعیت فعلی [[دانش]] و افزودن بر آن بر مجموعه [[قوانین]]، نظریه‌ها، فرضیه‌ها و اصول موجود است. از طرف دیگر، دیدگاه پویا علم را بیشتر به عنوان فعالیت یا آنچه که [[دانشمندان]] انجام می‌دهند در نظر می‌گیرد»<ref>کر لینجر. فرد. ان، مبانی پژوهش در علوم رفتاری، ترجمه حسن پاشاشرینی و حسن جعفری‌زند، ج۱، ص۲۷.</ref>. برخی از محققان، علم را نوعی [[شناخت]] می‌دانند اما نوعی شناخت مطمئن که درباره یک مسأله بر پایه تفکر و [[تعقل]] عمیق، بر اساس روشهای قیاسی یا تجربی صحیح به دست آمده است، این علم باید در یک مجموعه‌ای از [[روابط]] علت و معلولی به طور [[نظام]] یافته و به هم پیوسته و متقن بر اساس ضوابط قابل قبول برای دانشمندان به طور بین [[ذهنی]] ارائه شود<ref>رفیع پور، فرامرز، موانع رشد علمی ایران و راه حل‌های آن، ص۲۰.</ref>.
پس نظام [[علمی]] را می‌توان مجموعه‌ای از عناصر و ساختارهای فعال در عرصه کسب، [[تولید]] و [[ترویج]] دانش و [[آگاهی]] دانست که ارتباطی پویا و فعال بین اجزای گوناگون آن وجود دارد. در درون نظام علمی عناصر و اجزاء متعددی وجود دارند که غالب این عناصر، [[انسانی]] و [[اجتماعی]] بوده و مبتنی بر تعاملات چند سویه می‌باشد. شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین عناصر حیاتی نظام علمی، کنش متقابل بین عناصر دخیل در آن است، حتی بین عناصر طبیعی و بی‌جان آن. با این وصف [[نظام]] [[علمی]] را می‌توان نوعی [[نظام اجتماعی]] دانست. اما در خصوص این دو مفهوم، [[مقام معظم رهبری]]، تعریف روشنی ارائه نکرده‌اند و شواهد متعدد در [[کلام]] ایشان حاکی از پذیرش برداشت متداول و مرسوم از این دو مفهوم است. به عبارت روشن‌تر وقتی ایشان به این دو مقوله می‌پردازند [[درک]] عام موجود از آن را می‌پذیرند. بنابراین، بیش از آنکه در خصوص اصل مفهوم بحثی داشته باشند در خصوص [[ضرورت]] و اهمیت، شرایط ارتقا و موانع [[تولید علم]] اظهار نظر می‌کنند.
نظام علمی در [[ایران]] در نظرگاه مقام معظم رهبری، نظامی است کلان با اجزاء متعدد که از عوامل و بخش‌های گوناگونی تشکیل شده و نهادهای مختلفی در آن دخیل‌اند؛ [[آموزش و پرورش]]، [[آموزش]] عالی و [[حوزه‌های علمیه]]، مهم‌ترین دستگاه‌های [[پژوهشی]] و [[آموزشی]] از منظر ایشان به حساب می‌آیند. نکته مهمی که در اینجا باید قبل از ورود به متن به آن توجه کنیم این است که حجم مطالب و نوع توجه معظم‌له به مسائل آموزشی و پژوهشی در هر کدام از این نهادهای علمی متفاوت است. به عنوان مثال ایشان، ابعاد، [[وظایف]] و [[تکالیف]] مختلفی برای حوزه برمی‌شمرند که متفاوت با [[دانشگاه]] است. بنابراین لازم است هرکدام از این نهادها در متنی متمایز مورد بحث قرار گیرند. در این مقاله تا حد ممکن تلاش شده موارد مشترک و قابل جمع در یک نظام آموزشی و پژوهشی کلان مورد بحث قرار گیرد.
در نظر مقام معظم رهبری، همه این عناصر، نهادها و سازمان‌های آموزشی و پژوهشی، ساختار واحد و منسجمی را تشکیل می‌دهند که برای نیل به اهدافی مشترک و مشخص فعالیت می‌کنند. این اهداف کلان، خود تابع اهداف اصلی [[نظام اسلامی]] است. به بیان دیگر، از منظر معظم‌له، نظام علمی، خرده ساختاری است مهم ذیل ساختار کلان نظام اسلامی. بر این اساس، [[ادبیات]] ایشان در خصوص این نهادها و سازمان‌های مختلف در بسیاری از موارد مشترک است. به این معنا که ایشان با وجود اینکه کارکردها و [[وظایف]] این نهادهای [[علمی]] را متفاوت می‌دانند اما غالباً از مفاهیم مشابهی برای توصیف و تبیین وضعیت آنها استفاده می‌کنند. به عنوان مثال معظم‌له در بسیاری از موارد وقتی از [[تعلیم و تربیت]] و یا [[معلم]] و مربی استفاده می‌کنند الزاماً مقصودشان افراد مرتبط با حوزه [[آموزش و پرورش]] نیست؛ بلکه می‌تواند [[اساتید]] مربوط به [[آموزش]] عالی و [[حوزه‌های علمی]] باشد.
[[نظام]] علمی، از جمله مهم‌ترین ابزار و عوامل پیشبرد اهداف گوناگون [[سیاسی]]، [[اجتماعی]] و [[اقتصادی]] است. در دنیای کنونی عرصه‌ای نیست که نیل به اهداف مورد نظر و ارتقاء عناصر مؤثر در آن بدون توجه به آموزش و [[پژوهش]] تعریف شده باشد. [[نظام آموزش و پژوهش]] در نظر ایشان دارای جایگاهی ویژه و بسیار اساسی است.
به [[باور]] [[مقام معظم رهبری]]، مسأله [[فرهنگ]] و تعلیم و تربیت، مسأله اول در نظام ماست. در بلند مدت، هیچ چیز به اندازه تعلیم و تربیت اهمیت ندارد. نقش معلم و مربی در [[جامعه]] ما، نقشی است طراز اول. در [[حقیقت]]، سنگر [[مبارزه]] با [[کفر]] و [[ظلم]] و [[استکبار جهانی]] و [[قلدری]] [[شیاطین]] سیاسی عالم، همین سنگر [[مدرسه]] و تعلیم و تربیت و فرهنگ است<ref>حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بیانات در مراسم بیعت وزیر آموزش و پرورش، معلمان و جمعی از دانش آموزان استان تهران، ۲۶/۳/۱۳۶۸.</ref>.<ref>[[امیر سیاه‌پوش|سیاه‌پوش، امیر]]، [[نظام علمی اسلام - سیاه‌پوش (مقاله)|مقاله «نظام علمی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱]] ص ۶۵۹.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
# [[پرونده:1100618.jpg|22px]] [[حسین صالحی مالستانی|صالحی مالستانی، حسین]]، [[نظام علمی اسلام - صالحی مالستانی (مقاله)| مقاله «نظام علمی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|'''منظومه فکری امام خمینی''']]
# [[پرونده:1100618.jpg|22px]] [[حسین صالحی مالستانی|صالحی مالستانی، حسین]]، [[نظام علمی اسلام - صالحی مالستانی (مقاله)| مقاله «نظام علمی اسلام»]]، [[منظومه فکری امام خمینی (کتاب)|'''منظومه فکری امام خمینی''']]
# [[پرونده:1100619.jpg|22px]] [[امیر سیاه‌پوش|سیاه‌پوش، امیر]]، [[نظام علمی اسلام - سیاه‌پوش (مقاله)|مقاله «نظام علمی اسلام»]]، [[منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱ (کتاب)|'''منظومه فکری آیت‌الله العظمی خامنه‌ای ج۱''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


۷۳٬۳۶۴

ویرایش