کوفه در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

کوفه شهری است مشهور در [[سرزمین بابل]] و در سواد [[عراق]]<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۰.</ref> در وجه [[تسمیه]] [[کوفه]] اقوال متعددی مطرح است: برخی کوفه را به معنای جایی که در آن ریگ و شن باشد، دانسته<ref>مقدسی، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، ص۱۱۶.</ref> و بعضی هم، آمیختگی شن با ریگ را در این [[شهر]]، دلیل نامگذاری‌اش به این نام عنوان کرده‌اند<ref>محمد بن جریر طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۴۱.</ref>. بعضی هم، کوفه را از ریشه «کاف تکوف» گرفته و آورده‌اند که چون [[سعد بن ابی وقاص]]، پس از فتح [[قادسیه]] و استقرار در [[انبار]]، [[سپاه مسلمانان]] را برای [[رهایی]] از [[بدی]] آب و هوا و موجودات [[آزاردهنده]] آن به سوی این [[سرزمین]] [[هدایت]] کرد و به آنان گفت: «تکوفوا فی هذا الموضع؛ در این مکان جمع شوید»، این منطقه، «کوفه» نام گرفته است<ref>بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۱۴۱-۱۱۴۲.</ref>. «دایره‌وار بودن [[زمین]] کوفه» هم از دیگر [[دلایل]] نامیده شدن این منطقه به کوفه برشمرده شده است<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۰.</ref>. ضمن اینکه برخی از بزرگان نیز، نام کوفه را برگرفته از اسم تپه کوچکی در وسط آن شهر به نام«[[کوفان]]»<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۱ به نقل از ابن کلبی.</ref> یا برگرفته از واژه «کوفان» به معنای «[[بلا]] و [[شر]]» دانسته‌اند<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۰-۴۹۱. در باب این وجه تسمیه اقوال دیگری نیز مطرح شده است. جهت مطالعه ر.ک: بکری، معجم ما استعجم، ج۴، ص۱۱۴۱-۱۱۴۲؛ یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۰-۴۹۱.</ref>.  

فاصله این شهر تا [[مدینه]] در حدود ۲۰ مرحله و تا [[مکه]] ۲۷ مرحله ذکر شده است<ref>یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۴، ص۴۹۳.</ref>. کوفه در ایام [[خلافت عمر بن خطاب]] در [[سال ۱۷ هجری]] بنا نهاده شد و با آغاز [[خلافت امام علی]]{{ع}} به پایتختی [[خلافت اسلامی]] برگزیده شد. این شهر در سده‌های نخست [[اسلام]] نقشی بسیار پر رنگ و اساسی در حوادث ایام ایفا نمود و موقعیت ممتاز [[اجتماعی]] اش، آن را پیوسته کانون توجه هیأت حاکمه و اقشار مختلف [[مردم]] زمانه قرار داد. از جمله وقایع مهم و تأثیر گذار به وقوع پیوسته در این شهر می‌‌توان به حوادث ایام [[خلافت امیرالمؤمنین]]{{ع}} و سپس [[ترور]] ایشان در مسجد جامع این شهر، [[قیام خونین کربلا]] و قیام‌هایی نظیر [[توابین]] و مختار که پس از آن در [[خونخواهی]] از شهدای این واقعه هولناک انجام گرفت و نیز [[قیام]] و [[شهادت]] [[زید بن علی]] اشاره کرد. گذشته از حوادث و رخدادهای [[سیاسی]] بیشمار این شهر، کوفه یکی از قطب‌های [[علمی]] [[جهان اسلام]] محسوب می‌‌شد. وجود تعداد زیادی از نوابغ [[علم]] و [[شعر]] و زبان و [[ادب]] در این شهر در سده‌های نخست [[اسلامی]] که در کتب تراجم مفصل به نام و آثارشان پرداخته شده است، شاهدی بر این مدعاست. موقعیت علمی این شهر با تأسیس [[مکتب]] نحوی [[کوفی]] بیش از پیش شهره [[آفاق]] گشت و این شهر را تا مدت‌ها عرصه [[رقابت]] و [[کشمکش]] با [[بصره]] و [[مکتب]] نحوی‌اش کرد. تا اینکه موقعیت ممتاز [[علمی]] و [[سیاسی]] این دو [[شهر]] با تأسیس [[بغداد]] به حاشیه رفت. با تأسیس شهر بغداد در [[سال ۱۴۵ هجری]]، [[کوفه]] [[قرن]] به قرن بسیاری از ذخایر علمی خود را از دست داد و رفته رفته با از دست دادن [[جایگاه علمی]] و سیاسی خود، بسیاری از ابنیه هایش ویرانه شد و شهر به دهکده‌ای کوچک تبدیل شد. چندان که از [[عظمت]] سابق این شهر در حال حاضر، تنها [[مسجد]] بزرگش باقی مانده که [[گواهی]] بر [[شکوه]] و عظمت آن و سرمایه‌ای [[معنوی]] و نماد این شهر قرار گرفته است.

==[[تاریخ]] بنای [[کوفه]]==

در خصوص تاریخ بنای شهر کوفه [[روایات]] مختلفی هست؛ از جمله [[بلاذری]] [[مورخ]] متقدم تاریخ بنای این [[شهر]] را سال ۱۷ می‌داند<ref>فتوح البلدان، ص۳۸۷.</ref>. [[یعقوبی]] نیز در کتاب البلدان بنای آن را هم‌زمان با بنای [[بصره]] در سال ۱۷ نوشته است<ref>البلدان، ص۶، ترجمه فارسی.</ref>، ولی در تاریخ خود می‌نویسد در سال ۲۰ [[سعد بن ابی وقاص]] به کوفه بازگشت و آنجا اقامت گزید و نقشه‌ها طرح کرد و [[خانه‌ها]] و محله‌ها ساخت<ref>تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۰۸.</ref>. [[طبری]] [[محرم]] سال ۱۷ (یعنی سال چهارم [[خلافت عمر]]) را سال طراحی کوفه و [[اردو]] زدن [[مسلمانان]] در این منطقه می‌داند، و در عین حال از [[واقدی]] نقل می‌کند که [[مردم]] در آخر سال ۱۷ در کوفه فرود آمدند. به روایتی نیز در آغاز سال ۱۸ کوفه محل اقامت شد<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۱۴۷.</ref>. [[مسعودی]] در مروج الذهب، [[سال]] ۱۵ را تاریخ بنای کوفه نوشته<ref>مروج الذهب، ج۲، ص۳۲۹.</ref>، ولی در التنبیه و الاشراف در تاریخ بنای آن تشکیک کرده است و می‌نویسد: کوفه دومین شهر بزرگ بود که توسط مسلمانان بنا شد. درباره بنیاد آن [[اختلاف]] است. بعضی گفته‌اند بنای آن نیز (مانند بصره) در سال هفدهم بوده که واقدی و دیگران بر این رفته‌اند، و جمعی دیگر گفته‌اند بنیاد آن به سال پانزدهم [[هجرت]] و به [[راهنمایی]] [[عبدالمسیح بن بقیله غسانی]] بوده است<ref>التنبیه و الاشراف، ص۳۲۶.</ref>.

یاقوت نیز بنای کوفه را سال ۱۷ یعنی همان سالی که بصره شهر شد، دانسته، و می‌نویسد: عده‌ای گفته‌اند کوفه دو سال بعد از بصره (در سال ۱۹)، شهر شد و سال ۱۸ هم گفته شده است<ref>معجم البلدان، ص۳۲۶.</ref>.

قول یعقوبی در تاریخ خود که سال ۲۰ را [[زمان]] اقامت سعد در کوفه و طراحی شهر قلمداد کرده و نیز قول‌های دیگر که سال ۱۹ را قید کرده‌اند به احتمال زیاد مربوط به زمانی است که پس از آتش‌سوزی خانه‌های نئین، شهر، بازسازی شد و منزل‌ها و عمارت‌های آن از آجر ساخته شد. همچنین با دقت در گفتار [[مسعودی]] در التنبیه و الاشراف که [[کوفه]] را دومین [[شهر]] بزرگ بنا شده توسط [[مسلمانان]] دانسته و [[تاریخ]] بنای [[بصره]] را سال ۱۷ گرفته است، اگر اولین شهر را، بصره در نظر بگیریم - که چنین است - دیگر سال ۱۵ معنایی نخواهد داشت. نظر به [[روایات]] مربوط به [[فتوحات]] مسلمانان در [[عراق]] (گرچه بسیار مغشوش است) می‌توان نتیجه گرفت به احتمال [[زیاد]] تاریخ بنای کوفه سال ۱۷ بوده است.<ref>[[محمد حسین رجبی دوانی|رجبی دوانی، محمد حسین]]، [[کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی (کتاب)|کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی]] ص ۱۱۰.</ref>

همچنین گفته شده «کوفه» از «کوفان» به معنی [[شر]] و [[بلا]] گرفته شده است؛ زیرا عرب می‌گوید: {{عربی|هم في كوفان}}؛ و هم گفته‌اند به این جهت کوفه نامیده شده که قطعه‌ای از شهرهاست. این را از قول عرب گرفته‌اند که می‌گوید: {{عربی|اعطيت فلانا كيفه}}؛ {{عربی|كيفه}} به معنی قطعه و پاره است و پای آن به واسطه سکون، و مضموم بودن ما قبلش، به واو [[قلب]] شده است. نیز گفته شده است وقتی می‌گویند: {{عربی|القوم في كوفان}}، یعنی [[مردم]] در کاری هستند که آنها را گرد می‌آورد. گروهی نیز [[عقیده]] دارند که کوفه یعنی نقطه‌ای از [[زمین]]؛ زیرا مقدار شن و رملی را که با ریگ مخلوط باشد، کوفه گویند. دیگران گفته‌اند به این جهت کوفه نامیده شده که [[کوه]] «ساتیدما» مانند حاشیه و لبه، آن را احاطه کرده است. [[ابن کلبی]] نیز گفته است به علت کوه کوچکی به نام «کوفان» که در وسط آن است، کوفه گفته‌اند، چون کوه کوفان بر آن مسلط است؛ و نیز آن را کوفة الجند نامیده‌اند<ref>معجم البلدان، ج۴، ص۴۸۹-۴۹۱.</ref>.

==قبایل کوفه==

==[[سواد کوفه]]==

===حدود سواد===

==[[جمعیت]] [[کوفه]] و [[شرایط حاکم]] بر آن==

===جمعیت کوفه در [[زمان]] [[نهضت]]===

[[طبری]] به هنگام بیان حوادث سال بیست و دو [[هجری]] پس از نقل عبارتی از عمر که در آن از عدد صد هزار (ماة الف) بدون ذکر معدود یاد کرده است می‌نویسد:

{{عربی|وَاخْتَطَّتِ الْكُوفَةُ حِينَ اخْتَطَّتْ عَلَى مِائَةِ أَلْفِ مُقَاتِلٍ}}<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۲۴۳.</ref>، شهر کوفه در آغاز تأسیس برای گنجایش صدهزار جنگجو پی ریزی شد.

#تعداد [[بیعت‌کنندگان]] با مسلم را از ۱۲ هزار تا ۴۰ هزار نفر نوشته‌اند<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۴۴، ص۳۳۷.</ref> اما در [[حدیثی]] منسوب به [[امام باقر]]{{ع}} از تعداد ۲۰ هزار [[بیعت کننده]] یاد شده است<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۴۴، ص۶۸.</ref>. اگر این رقم را بپذیریم، به تعدادی حدود یک پنجم مقاتلین کوفه دست می‌یابیم که شاید بتوانیم با این نتیجه‌گیری به توجیهی برای عدم [[اقدام]] جدی از سوی مسلم برسیم. البته پرواضح است که در صورت اقدام جدی مسلم و [[تشکیل حکومت]]، بسیاری از عناصر بی‌طرف و حتی مخالف، نیز به این [[حکومت]] نوپا می‌پیوستند.

#به نظر می‌رسد رقم ۳۰ هزار نفری [[لشکر عمر بن سعد]] که در روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} به آن اشاره شده است<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۴۵، ص۴.</ref> بخصوص با توجه به نفیر عام [[ابن زیاد]]، رقمی معقول است، و البته این رقم هنوز به نصف جمعیت [[مقاتل]] کوفه نرسیده است و از این جا کثرت [[سپاهیان]] مختار نیز که آن را ۶۰هزار نفر ذکر کرده‌اند<ref>دینوری، ابوحنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، ص۳۰۵.</ref>، قابل توجیه است؛ زیرا سپاهیان او را افرادی تشکیل می‌دادند که در [[کربلا]] جزو [[لشکر]] [[عمربن سعد]] نبودند.<ref>[[نعمت الله صفری فروشانی|صفری فروشانی، نعمت الله]]، [[مردم‌شناسی کوفه (مقاله)|مردم‌شناسی کوفه]]، ص ۱۴.</ref>

===ترکیب [[جمعیت]] [[کوفه]]===

 

====ترکیب نژادی جمعیت====

عناصر [[غیر عرب]] کوفه را گروه‌های بزرگی همچون [[موالی]]، سریانی‌ها و نبطی‌ها تشکیل می‌دادند<ref>حیاة الامام الحسین{{ع}}، ج۲، ص۴۳۸.</ref>.

موالی کسانی بودند که با قبایل مختلف عرب [[پیمان]] می‌بستند و به اصطلاح «[[ولاء]]» آنها را می‌پذیرفتند و از نظر [[حقوقی]] همانند افراد آن [[قبیله]] به شمار می‌آمدند.

این موالی ممکن بود از نژادهای مختلف مانند [[ایرانی‌ها]]، [[رومی‌ها]]، [[ترک‌ها]]،... باشند که عرب‌ها به همه آنها اطلاق لفظ «[[عجم]]» می‌نمودند.

البته این دو گروه اخیر اندکی از جمعیت کوفه را تشکیل می‌دادند.<ref>[[نعمت الله صفری فروشانی|صفری فروشانی، نعمت الله]]، [[مردم‌شناسی کوفه (مقاله)|مردم‌شناسی کوفه]]، ص ۱۶.</ref>

در توجیه این غیبت نظرات مختلفی ابراز شده است که شاید خوشبینانه‌ترین آنها این باشد که آنان به دستور شخص مسلم از دور او پراکنده شدند تا [[جان]] خود را برای [[پیوستن به امام حسین]]{{ع}} [[حفظ]] نمایند<ref>برای اطلاع بیشتر مراجعه شود به الف): الدوافع الذاتیة لانصار الحسین{{ع}}، محمد علی عابدین، چاپ دوم: قم، دارالکتاب الاسلامی، ۱۹۸۲م. ب) زندگانی سفیر حسین{{ع}} مسلم بن عقیل، محمدعلی عابدین، ترجمه سید حسن اسلامی، چاپ اول: قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۷۲.</ref>.

اما این توجیه با توجه به [[وضعیت نابسامان]] [[رهبر]] [[قیام]]، یعنی [[مسلم بن عقیل]]{{ع}} غیر [[وجیه]] می‌نماید.

نقطه تاریک‌تر آنکه گرچه بعضی از این افراد مانند [[حبیب بن مظاهر]]، مسلم بن عوسجه و [[ابوثمامه صائدی]] را در صحنه [[کربلا]] حاضر می‌بینیم اما اثر و نشانی از دیگر بزرگان مانند [[سلیمان بن صرد خزاعی]]، [[رفاعة بن شداد بجلی]] و [[مسیب بن نجبه فزاری]] نمی‌یابیم و به نصی [[تاریخی]] که دلالت بر قصد پیوستن آنها به [[امام حسین]]{{ع}} باشد نیز برخورد نمی‌نماییم. [[توبه]] آنان بعد از [[واقعه کربلا]] و تشکیل [[نهضت توابین]] نیز [[شاهد]] عدم [[اراده]] پیوستن آنها به [[نهضت امام حسین]]{{ع}} است.

===[[روان‌شناسی]] [[جامعه]] [[کوفه]]===

====[[نظام]] ناپذیری====

====[[دنیاطلبی]]====

کثرت [[بیعت کنندگان]] با مسلم را نیز می‌توان با همین اصل توجیه نمود، گرچه عده قلیلی افراد [[مخلص]] نیز در میان آنها بودند.

[[مردم کوفه]] در آن هنگام از سویی به علت [[مرگ]] «[[معاویه]]» و [[جوانی]] «یزید» [[حکومت]] مرکزی [[شام]] را دچار [[ضعف]] می‌دیدند و از سوی دیگر [[فرماندار کوفه]]، «[[نعمان بن بشیر]]» را [[قادر]] به مقابله با قیامی جدی نمی‌دانستند. از این رو تجمع عده‌ای از [[شیعیان مخلص]] به [[رهبری]] «[[سلیمان بن صرد خزاعی]]» و پیشنهاد [[دعوت]] از [[امام حسین]]{{ع}} و [[تشکیل حکومت]] در [[کوفه]] توسط آنان، به سرعت از سوی [[کوفیان]] مورد استقبال قرار گرفت زیرا احتمال [[پیروزی]] و تشکیل حکومت را [[قوی]] می‌دانستند.

====تابع [[احساسات]] بودن====

بعضی از نویسندگان معاصر خصوصیات زیر را برای [[جامعه]] [[کوفه]] برشمرده‌اند:

۱ - تناقض در [[رفتار]] ۲ - فریبکاری ۳ - [[تمرد]] بر [[والیان]] ۴ - [[روحیه]] فرار در هنگام [[رویارویی]] با [[مشکلات]] ۵ -[[اخلاق]] بد ۶ - [[طمع]] ۷ - تحت تاثیر [[تبلیغات]] قرار گرفتن<ref>حیاة الامام الحسین{{ع}}، ج۲، ص۴۲۰ به بعد.</ref>.

به نظر می‌رسد، خصوصیاتی که ما برشمردیم به طور ریشه‌ای می‌تواند همه این خصوصیات هفتگانه را توجیه کند.<ref>[[نعمت الله صفری فروشانی|صفری فروشانی، نعمت الله]]، [[مردم‌شناسی کوفه (مقاله)|مردم‌شناسی کوفه]]، ص ۲۴.</ref>

===علل [[نامه‌نگاری]] و [[دعوت]] کوفیان از [[امام حسین]]{{ع}}===

#گروهی از نامه‌نگاران مانند [[سلیمان بن صرد خزاعی]]، [[رفاعة بن شداد بجلی]]، [[مسیب بن نجبه]] و... از [[شیعیان خاص حضرت علی]]{{ع}} بوده و [[حکومت عدل]] علی{{ع}} را [[درک]] کرده و طی بیست سال [[تسلط]] [[بنی امیه]] از [[ظلم و جور]] آنها به ستوه آمده بودند و دنبال کوچک‌ترین [[فرصت]] برای برپایی [[قیام]] علیه بنی امیه بودند و [[شخصیت امام حسین]]{{ع}} و [[استنکاف]] آن حضرت{{ع}} از [[بیعت با یزید]] بهترین فرصت برای آنها بود.

#با شروع [[نامه‌نگاری]]، [[شور و هیجان]] زایدالوصفی در کوفه ایجاد شد و عده زیادی تحت تاثیر همین حالت [[اقدام]] به [[نامه نگاری]] نمودند.

#عده‌ای از سران و متنفذان [[قبایل]] مانند «[[شبث بن ربعی]]»، «[[حجار بن ابجر]]»، «[[یزید بن حارث]]»، و «[[قرة بن قیس]]»، «[[عمرو بن حجاج زبیدی]]»، «[[محمد بن عمیر بن عطارد]]»<ref>الاخبار الطوال، ص۲۲۹.</ref> که چندان [[دل]] [[خوشی]] از [[خاندان اهل بیت]] [[عصمت]] نداشتند برای آنکه از قافله عقب نمانند و در [[حکومتی]] که به وسیله [[امام حسین]]{{ع}} تشکیل می‌شود، [[نفوذ]] و [[ریاست]] خود را [[حفظ]] کنند، عاطفی‌ترین [[نامه‌ها]] را به امام حسین{{ع}} نوشتند و آن حضرت{{ع}} را [[دعوت]] به [[کوفه]] نمودند، اما همین که ورق برگشت، آنها در موقعیت‌های حساس [[سپاه عمر بن سعد]] قرار گرفتند، به گونه‌ای که امام حسین{{ع}} در [[روز عاشورا]] در مقابل [[لشکر]] کوفه قرار گرفت و فرمود:

{{متن حدیث|يَا شبث بن ربعي، ويا حجار بن أبجر، ويا قيس بن الأشعث، ويا يَزِيد بن الْحَارِث، ألم تكتبوا إلي أن قَدْ أينعت الثمار، واخضر الجناب، وطمت الجمام، وإنما تقدم عَلَى جند لك مجند، فأقبل!}}<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۳۲۳.</ref>.

ای [[شبث بن ربعی]]، و ای [[حجار بن ابجر]]، و ای [[قیس بن اشعث]]، و ای [[یزید بن حارث]]!! آیا شماها نبودید که به من نوشتید: میوه‌ها رسیده و هنگام چیدن آنها شده و خرماها سبز گردیده و [[زمین]] پر از [[گیاه]] شده است و سپاهی آماده در [[انتظار]] توست! پس بشتاب؟!».<ref>[[نعمت الله صفری فروشانی|صفری فروشانی، نعمت الله]]، [[مردم‌شناسی کوفه (مقاله)|مردم‌شناسی کوفه]]، ص ۲۴.</ref>

==[[نظام اداری]] [[جامعه]] [[کوفه]]==

می‌توان مهمترین عناصر دخیل در [[اداره جامعه]] کوفه آن [[روز]] را چنین برشمرد:

۱ - [[والی]]، ۲ - رؤسای ارباع، ۳ - عرفاء، ۴ - مناکب.

===والی===

بعضی از این شهرها عبارت بودند از:

[[قزوین]]، زنجان، [[طبرستان]]، [[آذربایجان]]، [[ری]]، کابل، سیستان و [[انبار]]<ref>عمر فوزی، فاروق، تاریخ العراق فی عصور الخلافة العربیة الاسلامیة، ص۲۱؛ الحیاة الاجتماعیة و الاقتصادیه، ص۲۲۱ به بعد.</ref>. [[والیان]] این شهرها معمولا از سوی امیر کوفه تعیین می‌شدند چنان که می‌بینیم «[[عبیدالله بن زیاد]]»، «[[عمربن سعد]]» را به عنوان والی «ری» [[انتخاب]] نموده و بهای آن را شرکت در [[جنگ با امام حسین]]{{ع}} قرار داد.

#عهده‌داری [[فرماندهی]] کل قوا و تنظیم [[سپاهیان]] در داخل و خارج شهر برای پیگیری [[فتوحات]].

#جمع‌آوری خراج و [[زکات]].

#عهده‌داری امر [[قضا]] یا تعیین [[قاضی]]، البته در [[زمان عمر]]، [[خلیفه]]، خود قاضی را انتخاب می‌نمود.

#مهیا نمودن امر [[حج]]<ref>براقی نجفی، سیدحسین بن احمد، تاریخ الکوفه، ص۲۴۲.</ref>.

والیانی که طی بیست سال، یعنی از سال ۴۱ تا [[سال ۶۱ هجری]] عهده‌دار [[حکومت کوفه]] از سوی [[بنی امیه]] بودند عبارتند از:

بر خلاف این دو، زیاد و پسرش هر دو افرادی جنگ‌طلب، ماجراجو و [[جاه‌طلب]] بودند و از آنجا که فاقد [[نسب]] و خصیت بودند، از [[عقده]] [[حقارت]] [[رنج]] می‌برده و سعی در جبران آن می‌کردند:

در [[حکومت علی]]{{ع}}، «زیاد» ابتداء کاتب و منشی «[[ابن عباس]]» [[فرماندار بصره]] بود و سپس از سوی او به [[ولایت فارس]] منصوب شد. پس از [[صلح امام حسن]]{{ع}}، که بسیاری از [[یاران]] او، به طرف معاویه رفتند، «زیاد» باز در مقابل معاویه [[مقاومت]] کرد و معاویه که [[روان‌شناسی]] ورزیده بود، توانست با [[مکر]] و [[فریب]] او را هم به سوی خود جذب نماید.

[[والی]] مهمترین [[مقام]] اجرایی [[کوفه]] بود که به دست [[رئیس حکومت]] مرکزی [[منصوب]] می‌شد و [[اداره حکومت]] کوفه و توابع آن را در دست می‌گرفت.

زیاد در مقابل، به خوش‌خدمتی و به سرکوبی و قلع و قمع [[شیعیان کوفه]] پرداخت به گونه‌ای که [[شیعیان]] جرات اظهار [[تشیع]] نداشتند.

===رؤسای ارباع===

در جریان [[قیام مسلم بن عقیل]] در [[کوفه]] پس از [[دستگیری هانی]] و محاصره قصر به نام‌های رؤسای ارباع منصوب از طرف او، از قرار زیر برمی خوریم:

[[مسلم بن عوسجه اسدی]] رئیس ربع مذحج و اسد، [[عبیدالله بن عمر بن عزیز کندی]] رئیس ربع کنده و ربیعه، [[عباس بن جعده جدلی]] رئیس ربع اهل مدینه و [[ابوثمامه صائدی]]، رئیس ربع تمیم و همدان<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۵.</ref>.

===عرفاء===

===مناکب===

==[[نظام اقتصادی]] [[حاکم]] بر [[کوفه]]==

===منابع مالی حکومت کوفه===

حضرت علی{{ع}} پس از رسیدن به حکومت، تصمیم عمر را [[تأیید]] نمود و [[نظام]] خراج و عدم تقسیم سرزمین‌های فتح شده را تثبیت کرد.

این نکته قابل [[تذکر]] است که عمده درآمد حکومت از این منبع [[مالی]] بود.

===[[منابع مالی]] [[مردم]]===

یکی دیگر از ویژگی‌های پرداخت عطاء، در [[زمان حضرت علی]]{{ع}} آن بود که به محض وصول [[مال]] به [[بیت المال]] حضرت{{ع}} به تقسیم آن [[اقدام]] می‌نمود و نمی‌گذاشت [[اموال]] در بیت المال انباشته گردد، چنان که نقل شده است پس از تقسیم سه نوبت عطاء، مال فراوانی از [[اصفهان]] رسید و حضرت{{ع}} از [[مردم]] و رؤسای اسباع خواست تا چهارمین عطاء خود را تحویل بگیرند<ref>مروج الذهب، ج۲، ص۴۲۱.</ref>.<ref>[[نعمت الله صفری فروشانی|صفری فروشانی، نعمت الله]]، [[مردم‌شناسی کوفه (مقاله)|مردم‌شناسی کوفه]]، ص ۲۱.</ref>

در [[روز عاشورا]]، هنگامی که امام حسین{{ع}} قصد [[اتمام حجت]] نسبت به [[کوفیان]] را داشت آنها با به راه انداختن سروصدا، سعی در ممانعت از [[سخنرانی]] آن حضرت{{ع}} می‌کردند، بالاخره [[امام]]{{ع}} رشته [[کلام]] را در دست گرفت و با اشاره به مسأله عطاء، آن را به عنوان یکی از علل [[عصیان]] کوفیان نسبت به خود برشمرد، سخنان آن حضرت{{ع}} چنین است:

{{متن حدیث|و كُلُّكُم عاصٍ لِأَمري، غَيرُ مُستَمِعٍ لِقَولي، قَدِ انخَزَلَت‌ عَطِيّاتُكُم مِنَ الحَرامِ، و مُلِئَت بُطونُكُم مِنَ الحَرامِ، فَطَبَعَ اللّهُ عَلى قُلوبِكُم}}<ref>موسوعة کلمات الامام الحسین{{ع}}، ص۴۲۲.</ref>، همه شما عصیان مرا ورزیدید و به سخنان من گوش فرا نمی‌دهید (باید چنین باشد چرا که) عطاهای شما از [[مال]] [[حرام]] فراهم آمده و شکم‌هایتان از حرام انباشته گردیده، پس باعث مهر خوردن قلب‌هایتان شده است.

اما [[نهضت امام حسین]]{{ع}} نهضتی نبود که بخواهد با [[زور]] و [[پول]] به پیروزی برسد؛ چراکه مردمی که با درهم گرد هم آیند، در هنگام به خطر افتادن منافعشان صحنه را ترک خواهند کرد همچنان که در مورد مختار چنین شد و او را در مقابله با دشمنش، [[مصعب]] تنها گذاشتند.<ref>[[نعمت الله صفری فروشانی|صفری فروشانی، نعمت الله]]، [[مردم‌شناسی کوفه (مقاله)|مردم‌شناسی کوفه]]، ص ۳۵.</ref>