آفرینش در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

[[آیه]] {{متن قرآن|أَلا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ}}<ref> آیا آنکه آفریده است نمی‌داند؟ با آنکه او نازک‌بین آگاه است، سوره ملک، آیه: 14.</ref> می‌رساند میان [[علم]] [[خدا]] به موجودات و [[خالقیت]] پیوندی ریشه‌ای هست: [[اعمال انسان‌ها]] هرچند نسبتی به خود آنان دارد، در [[حقیقت]]، خدای والا آنها را [[اراده]] و از طریق [[اختیار]] [[بنده]] و اقتضای دیگر اسباب پدید می‌آورد، بنابراین "خلق" عمل خداست، زیرا [[صاحب]] عمل با همه آثار و اعمالش و روابطی که میان او و آثارش هست، همگی مخلوق خدایند: {{متن قرآن| الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى}}<ref> آنکه آفرید و باندام ساخت، و آنکه اندازه کرد و راه نمود، سوره اعلی، آیه: 2-3.</ref>؛ نیز {{متن قرآن|اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ }}<ref> خداوند آفریننده همه چیز است و او بر هر چیزی نگاهبان است؛ سوره زمر، آیه: 62.</ref>، بنابراین [[خدا]] محیط به مخلوقات است؛ چه به عین و جسم یا به آثار و [[اعمال]] آنها و این، جز با [[علم الهی]] عملی نمی‌شود: {{متن قرآن|أَلا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ}}<ref> آیا آنکه آفریده است نمی‌داند؟ با آنکه او نازک‌بین آگاه است، سوره ملک، آیه: 14.</ref><ref>[[المیزان]]، ج ۱۹، ص ۳۵۴ ـ ۳۵۵.</ref> بر اساس برخی [[آیات]]، [[خالقیت]] با [[ربوبیت]] پیوندی ناگسستنی دارد؛ نظیر {{متن قرآن|وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ وَسَخَّرَ الشَّمْسَ وَالْقَمَرَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ فَأَنَّى يُؤْفَكُو}}<ref> و اگر از آنان بپرسید که چه کسی آسمان‌ها و زمین را آفریده و خورشید و ماه را رام کرده است خواهند گفت: خداوند؛ پس چگونه (از حق) باز گردانده می‌شوند؟، سوره عنکبوت، آیه: 61.</ref> و {{متن قرآن| قُلْ مَن رَّبُّ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ قُلِ اللَّهُ قُلْ أَفَاتَّخَذْتُم مِّن دُونِهِ أَوْلِيَاء لاَ يَمْلِكُونَ لِأَنفُسِهِمْ نَفْعًا وَلاَ ضَرًّا قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الأَعْمَى وَالْبَصِيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُمَاتُ وَالنُّورُ أَمْ جَعَلُواْ لِلَّهِ شُرَكَاء خَلَقُواْ كَخَلْقِهِ فَتَشَابَهَ الْخَلْقُ عَلَيْهِمْ قُلِ اللَّهُ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ وَهُوَ الْوَاحِدُ الْقَهَّارُ }}<ref> بگو: پروردگار آسمان‌ها و زمین کیست؟ بگو: خداوند؛ بگو: آیا در برابر او سرورانی گزیده‌اید که هیچ سود و زیانی برای خویش در اختیار ندارند؟ بگو: آیا نابینا و بینا برابر است؟ یا تیرگی‌ها با روشنایی برابرند؟ یا برای خداوند شریک‌هایی تراشیده‌اند که همانند آفرینش او را آفریده‌اند بنابراین (این دو) آفرینش بر آنان مشتبه شده است؟ بگو خداوند آفریننده هر چیز است و اوست که یگانه دادفرماست؛ سوره رعد، آیه: 16.</ref> بر پایه این [[آیات]]، [[مشرکان]] [[توحید در خالقیت]] را قبول داشتند و [[مخالفت]] آنها با [[توحید در ربوبیت]] بود، پس طبق [[آیات]] مذکور می‌توان گفت همین که آنها نسبت به [[توحید]] [[خالق]] و موجد [[تسلیم]] بوده و [[خلقت]] و ایجاد را منحصر در [[خدا]] می‌دانسته‌اند، خودش مبطل اعتقادشان به [[شرک]] در [[ربوبیت]] است، زیرا وقتی خلق و ایجاد، تنها از آنِ [[خدا]] باشد، دیگر هیچ موجودی در وجود و در [[علم]] و [[قدرت]] [[استقلال]] نخواهد داشت و با نبود این صفات کمالی، [[ربوبیت]] برای وی معنا ندارد: {{متن قرآن|ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ }}<ref> این است خداوند پروردگار شما، خدایی جز او نیست، آفریننده هر چیزی است پس او را بپرستید و او بر هر چیزی نگهبان است؛ سوره انعام، آیه: 102.</ref>؛ نیز {{متن قرآن| ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ لّا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ }}<ref> این است خداوند پروردگار شما، آفریننده هر چیز که هیچ خدایی جز او نیست پس چگونه (از حق) بازگردانده می‌شوید؟، سوره غافر، آیه: 62.</ref><ref>[[المیزان]]، ج ۱۱، ص ۳۲۵ ـ ۳۲۶.</ref>. بر اساس [[آیه]] {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ}}<ref> ای مردم! نعمت خداوند را بر خویش به یاد آورید؛ آیا آفریننده‌ای جز خداوند هست که از آسمان و زمین به شما روزی دهد؟ هیچ خدایی جز او نیست پس چگونه (از حق) باز گردانده می‌شوید؟؛ سوره فاطر، آیه: 3.</ref> [[خدا]] تنها [[خالق]] [[جهان]] و رازق است و در این [[آیه]] خالقی که روزی دهنده نباشد نفی شده است، پس میان دو صفت [[خالقیت]] و رازقیت پیوندی ناگسستنی هست و نمی‌شود [[خدا]] [[خالق]] باشد ولی رازق نباشد؛ نیز به یاد آوردن [[نعمت‌های خدا]] سبب [[درک]] [[یگانگی]] او در [[خالقیت]] و رازقیت و اعتراف به آن است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُم مِّنَ السَّمَاء وَالأَرْضِ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ}}<ref> ای مردم! نعمت خداوند را بر خویش به یاد آورید؛ آیا آفریننده‌ای جز خداوند هست که از آسمان و زمین به شما روزی دهد؟ هیچ خدایی جز او نیست پس چگونه (از حق) باز گردانده می‌شوید؟؛ سوره فاطر، آیه: 3.</ref> [[توانایی]] [[خدا]] بر [[آفرینش]] هر چیزی و انجام دادن هر کاری و انحصار [[خالقیت]] در وی، نشانه یکتایی او و انحصار [[الوهیت]] در وی است: {{متن قرآن| ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ لّا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ فَأَنَّى تُؤْفَكُونَ }}<ref> این است خداوند پروردگار شما، آفریننده هر چیز که هیچ خدایی جز او نیست پس چگونه (از حق) بازگردانده می‌شوید؟، سوره غافر، آیه: 62.</ref><ref>[[ابوالفضل یغمائی|یغمائی، ابوالفضل]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۲ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ج۱۲، ص 201-202.</ref>.

منظور آن دسته از آیاتی است که [[پیامبر]] برای وجود [[خالق]] از [[خلقت]] اشیا استفاده می‌برد. از روش‌های [[پیامبر]] برای [[دعوت]] [[مردم]] به [[خدا]] [[ارجاع به فطرت]] است. در این روش [[انسان]] را به [[آفرینش جهان]]، [[انسان]] توجه می‌دهد و یاد آور می‌شود که چگونه این [[برهان]] به [[انسان]] در جهت یافتن [[آفریدگار]] واحد کمک می‌کند. از سوی دیگر بیان [[خلقت]] و شیوه [[احتجاج]]، نوع [[جهان‌بینی]] و [[تفسیر]] از پیدایش و [[نظم]] و جهت‌گیری و [[هدف]] از [[آفرینش]] را بیان می‌کند.

#{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۲۱.</ref> '''نکته''': {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۲۱.</ref>... : [[عبودیت]] لازمه [[ادراک]] [[ربوبیت]] است، این [[ادراک]] [[فطری]] و وجدانی است، [[انسان]] نمی‌تواند خود را مربوب نداند، پس نمی‌تواند معبودی نگیرد، تا آن [[معبود]] که و چه باشد؟ آن پروردگاری که شما و پیشینیان شما را [[آفریده]]، آنچه از خود یا از گذشتگان یا متعلقات [[زمین]] و [[آسمان]] به خدایی گرفته‌اید همه را [[آفریده]] و [[تدبیر]] و تقدیر آنها به‌دست او است [[تذکر]] بخلق پیشینیان گویا اشاره بعقاید و آرائی‌است که از گذشتگان به‌آیندگان رسیده و عوامل [[وراثت]] و [[تعظیم]] گذشتگان آن را در [[نفوس]] محکم ساخته و مانند زنجیره‌ای آیندگان را بدنبال گذشتگان می‌کشاند، با این حرکت [[فکری]] و توجه [[انسان]] بربوبیت و [[خلقت]] خود (ربکم و خلقکم، با اضافه بضمیر مخاطب همین را می‌رساند) و [[تدبیر]] [[زمین]] و [[آسمان]] می‌تواند این زنجیر پیوسته عادات و تقالید را بگسلاند و [[عقل]] را [[آزاد]] سازد. پس [[عبودیت]] که اثر [[احساس]] بربوبیت است چون [[فطری]] و وجدانی [[انسان]] است جای [[پرسش]] نیست: که چرا - {{متن قرآن|اعْبُدُوا رَبَّكُمُ}}<ref>«ای مردم! پروردگارتان را بپرستید که شما و پیشینیانتان را آفرید، باشد که پرهیزگاری ورزید» سوره بقره، آیه ۲۱.</ref> - آنچه موجب پراکندگی در [[عبادت]] شده همان بندهای عادات و تقالید است: یعنی شما که معبودی را بهر صورت می‌پرستید [[عقل]] را [[آزاد]] سازید و نظر را [[برتر]] آرید و با [[تفکر]] در [[خلقت]] خود و [[جهان]] [[رب]] [[حقیقی]] را بشناسید و او را [[عبادت]] کنید، [[شرک]] و [[کفر]] نتیجه عادت و [[غفلت]] است<ref>پرتوی ازقرآن آیت الله طالقانی ج ۱ ص ۸۶</ref>

#{{متن قرآن|وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ}}<ref>«و ما آسمان‌ها و زمین و آنچه را میان آنهاست به بازیچه نیافریده‌ایم» سوره دخان، آیه ۳۸.</ref> '''نکته''': بیان هدف‌داری از [[آفرینش]] [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] و آنچه در میان این عوالم وجود دارد و [[خدا]] از [[خلقت]] آنها هدفی داشته و نمی‌خواسته با این کار بازی کند.

#{{متن قرآن|وَفِي خَلْقِكُمْ وَمَا يَبُثُّ مِنْ دَابَّةٍ آيَاتٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَ}}<ref>«و در آفرینش شما و جنبندگانی که (خداوند روی زمین) می‌پراکند نشانه‌هایی است برای گروهی که یقین دارند» سوره جاثیه، آیه ۴.</ref> '''نکته''': توجه به [[آفرینش]] موجودات و جنبدگان نشانه و کسب [[یقین]] است. البته [[مردم]] به دو قسم تقسیم می‌شوند، کسانی از آن [[پند]] می‌گیرند و کسانی با [[شناخت حق]] باز [[انکار]] می‌کنند:

== منابع ==