عصمت حضرت عیسی: تفاوت میان نسخه‌ها

عصمت حضرت عیسی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۷ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۴۶

۲۱٬۹۸۲ بایت حذف‌شده ، ‏۱۷ ژوئن ۲۰۲۳

←‏پاسخ‌های متفرقه

دیداریویکی‌متن

فرقانی

مدیران

۱۱٬۱۶۹

ویرایش

@@ خط ۶۴: / خط ۶۴: @@
 این [[آیه]] نیز درباره گفت وگوی خداوند با [[حضرت مسیح]]{{ع}} در [[روز رستاخیز]] بحث می‌کند، به دلیل اینکه در چند آیه بعد می‌‌خوانیم: {{متن قرآن|هَذَا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ}}<ref>«خداوند فرمود: این روزی است که راستگویی راستگویان به آنان سود خواهد داد، آنان بوستان‌هایی خواهند داشت که از بن آنها جویبارها روان است، هماره در آنها جاودانند، خداوند از آنان خشنود است و آنان از خداوند خشنودند؛ این است رستگاری سترگ» سوره مائده، آیه ۱۱۹.</ref> و مسلماً منظور از آن [[روز قیامت]] است. به علاوه جمله {{متن قرآن|فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ}}<ref>«به آنان چیزی نگفتم جز آنچه مرا بدان فرمان دادی که: «خداوند- پروردگار من و پروردگار خود- را بپرستید» و تا در میان ایشان به‌سر می‌بردم بر آنها گواه بودم و چون مرا (نزد خود) فرا بردی تو خود مراقب آنان بودی و تو بر هر چیزی گواهی» سوره مائده، آیه ۱۱۷.</ref>، دلیل دیگری بر این است که این گفت وگو پس از دوران [[نبوت]] [[مسیح]]{{ع}} واقع شده است و شروع [[آیه]] با جمله «قال» که برای [[زمان]] ماضی است مشکلی ایجاد نمی‌کند؛ زیرا در [[قرآن]] بسیار دیده می‌شود که مسائل مربوط به [[قیامت]] به صورت زمان ماضی ذکر شده و این اشاره به [[قطعی]] بودن قیامت است؛ یعنی وقوع آن در [[آینده]] چنان مسلم است که گویی در گذشته واقع شده، و با صیغه فعل ماضی از آن یاد می‌شود. منظور از استفهام، [[اقرار]] گرفتن از او در برابر امتش، و بیان محکومیت آنها است.
 بنابراین طبق این [[تفسیر]]، مسیح{{ع}} پس از [[تسبیح]] [[خدای تعالی]] چیزی را که [[خداوند]] از انتسابش به وی [[پرسش]] نموده و آن این بوده که به [[مردم]] گفته باشد غیر از [[خدا]]، مرا و مادرم را هم دو [[معبود]] بگیرید، [[انکار]] کرد. و از این رو مرتکب اشتباهی نشده است که با [[عصمت]] ایشان منافات داشته باشد»<ref>[[مهدی سازندگی|سازندگی، مهدی]]، [[عصمت پیامبران اولوالعزم در دائرةالمعارف قرآن لیدن (کتاب)|عصمت پیامبران اولوالعزم]] ص ۳۳۱.</ref>.
-== پاسخ‌های متفرقه ==
-{{پاسخ پرسش
-| عنوان پاسخ‌دهنده = ۱. جعفر انواری؛
-| تصویر = 11258.jpg
-| پاسخ‌دهنده = جعفر انواری
-| پاسخ = حجت الاسلام و المسلمین '''[[جعفر انواری|انواری]]''' در [[کتاب]] ''«[[نور عصمت بر سیمای نبوت (کتاب)|نور عصمت بر سیمای نبوت]]»'' در این‌باره گفته‌ است:
-«{{متن قرآن|وَإِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ أَأَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ اتَّخِذُونِي وَأُمِّيَ إِلَهَيْنِ مِنْ دُونِ اللَّهِ قَالَ سُبْحَانَكَ مَا يَكُونُ لِي أَنْ أَقُولَ مَا لَيْسَ لِي بِحَقٍّ إِنْ كُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ تَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِي وَلَا أَعْلَمُ مَا فِي نَفْسِكَ إِنَّكَ أَنْتَ عَلَّامُ الْغُيُوبِ * مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ}}<ref>«و یاد کن که خداوند به عیسی پسر مریم فرمود: آیا تو به مردم گفتی که من و مادرم را دو خدا به جای خداوند بگزینید؟ گفت: پاکا که تویی، مرا نسزد که آنچه را حقّ من نیست بر زبان آورم، اگر آن را گفته باشم تو دانسته‌ای، تو آنچه در درون من است می‌دانی و من آنچه در ذات توست نمی‌دانم، بی‌گمان این تویی که بسیار داننده نهان‌هایی * به آنان چیزی نگفتم جز آنچه مرا بدان فرمان دادی که: «خداوند- پروردگار من و پروردگار خود- را بپرستید» و تا در میان ایشان به‌سر می‌بردم بر آنها گواه بودم و چون مرا (نزد خود) فرا بردی تو خود مراقب آنان بودی و تو بر هر چیزی گواهی» سوره مائده، آیه ۱۱۶-۱۱۷.</ref>
-از ظاهر [[آیه]] می‌توان چنین برداشت کرد که [[حضرت عیسی]] {{ع}} مدعی [[الوهیت]] بوده یا اگر این ادعا را نیز بر زبان جاری نساخته است، ولی ظاهر حالش نشان از این ادعا دارد و اگر این چنین نبود<ref>ر.ک: سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ص۱۴۵.</ref>، استفهام [[خداوند]] از وی امری [[بیهوده]] بود و بسیار روشن است که [[ادعای الوهیت]]، از بزرگ‌ترین لغزش‌های [[اعتقادی]] و [[رفتاری]] است.
-'''پاسخ نخست: [[نکوهش]] [[خدا]] بر پرستشگران حضرت عیسی و [[مریم]] {{عم}}''': گفت‌و‌گوی خداوند با حضرت عیسی {{ع}} که لحنی عتاب‌آمیز دارد، هیچ‌گونه لغزشی را در مورد آن [[حضرت]] [[اثبات]] نمی‌کند، بلکه در [[حقیقت]] خداوند، [[رفتار]] و ایده آن دسته از [[مسیحیان]] که [[پرستش]] آن [[حضرت]] و [[حضرت مریم]] را مرام خود ساخته‌اند، [[نکوهش]] فرموده است. نتیجه این [[گفت‌وگو]] آن است که [[حضرت عیسی]] {{ع}} به طور شفاف خود را تبرئه، و پیوند با آنان را از خود سلب می‌کند و راه هرگونه اتهامی را می‌بندد<ref>ر.ک: ملافتح الله کاشانی، منهج الصادقین، تصحیح ابوالحسن مرتضوی و علی اکبر غفاری، ج۳، ص۳۴۰؛ محمد بن شیخعلی شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ج۱، ص۷۲۷؛ محمد بن محمدرضا قمی مشهدی، کنز الدقائق، تحقیق حسین درگاهی، ج۳، ص۲۰۹؛ محمد حسینی همدانی، انوار درخشان، ج۵، ص۲۰۳؛ علی اکبر قرشی، احسن الحدیث، ج۳، ص۱۶۷؛ عبدالحسین طیب، اطیب البیان، ج۴، ص۵۰۳؛ محمد سبزواری نجفی، الجدید، ج۲، ص۵۴۲؛ وهبة بن مصطفی زحیلی، التفسیر المنیر، ج۳، ص۱۱۴ و ج۷، ص۱۲۰؛ سیدبن قطب بن ابراهیم شاذلی، فی ظلال القرآن، ج۲، ص۹۹۷؛ اسماعیل حقی بروسوی، روح البیان، ج۲، ص۴۶۵؛ حسین بن احمد شاه عبدالعظیمی، تفسیر اثنی عشری، ج۴، ص۵۰۳؛ محمدجمال قاسمی، محاسن التأویل، ج۶، ص۴۲۵؛ محمد حسینی شیرازی، تقریب القرآن، ج۷، ص۴۷؛ محمدحسین فضل الله، من وحی القرآن، ج۸، ص۴۰۴؛ محمدجواد مغنیه، التفسیر المبین، ج۱، ص۱۶۱؛ محمد بن مرتضی کاشانی، تفسیر المعین، تحقیق حسین درگاهی، ج۱، ص۳۲۲.</ref>.
-گویا مقصود از این گفت‌و‌گو این بوده که حضرت عیسی {{ع}} آنچه را در دوران [[زندگی]] خود بدان [[اعتقاد]] داشته است، بازگو، و پیوند این ادعا را با خود [[نفی]] کند و اعلام دارد که او فقط [[مأموریت الهی]] را انجام داده است. [[خداوند]] هم بر [[راستی]] گفتار او [[گواهی]] می‌دهد<ref>ر.ک: سید محمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۶، ص۲۴۰.</ref>. این فراز از [[آیه]] که می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنْ كُنْتُ قُلْتُهُ فَقَدْ عَلِمْتَهُ}}، [[شاهد]] بر آن است که خداوند نیز می‌دانست آن حضرت این سخن را بر زبان جاری نساخته است<ref>ر.ک: محمدهادی معرفت، تنزیه انبیا، ص۳۴۴.</ref>.
-از منظر ادبی، اگر همزه استفهام انکاری بر جمله اثباتی وارد شود، افاده نفی می‌کند. {{عربی|انت قلت}} چنین معنا می‌شود: مگر نه آن است که تو نگفته‌ای؟ اما اگر بر جمله منفی وارد شود، افاده [[اثبات]] می‌کند؛ زیرا [[نفی]] نفی، همان اثبات است، مانند: {{متن قرآن|...أَوَلَمْ تُؤْمِنْ...}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم گفت: پروردگارا! به من بنمای چگونه مردگان را زنده می‌سازی؟ فرمود: آیا ایمان نداری؟ گفت: چرا امّا تا دلم آرام یابد؛ فرمود: چهار پرنده برگزین و نزد خود پاره پاره گردان سپس هر پاره‌ای از آنها را بر کوهی نه! آنگاه آنان را فرا خوان تا شتابان نزد تو آیند و بدان که خداوند پیروزمندی فرزانه است» سوره بقره، آیه ۲۶۰.</ref> و همچنین {{متن قرآن|أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ...}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارت از پشت فرزندان آدم، زاده‌های آنها را برآورد و از آنان بر خودشان گواهی گرفت که آیا من پروردگارتان نیستم؟ گفتند: چرا، گواهی می‌دهیم؛ مبادا که در رستخیز بگویید ما از این ناآگاه بودیم» سوره اعراف، آیه ۱۷۲.</ref>. از این رو {{متن قرآن|وَوَضَعْنَا عَنْكَ وِزْرَكَ}}<ref>«و بار گرانت را از (دوش) تو برنداشتیم؟» سوره انشراح، آیه ۲.</ref> را بر {{متن قرآن|أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ}}<ref>«آیا به دلت گشایش ندادیم؟» سوره انشراح، آیه ۱.</ref> عطف می‌کنند و...<ref>ر.ک: عبدالله بن هشام، مغنی اللبیب، ص۱۷.</ref>. پس استفهام در این [[آیه]] استفهام انکاری و بیان محکومیت [[امت]] آنان است؛ یعنی تو که به آنان چنین نگفتی، پس چگونه و به چه دلیل تو و مادرت را [[اله]] خود گرفتند<ref>ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۲۴، ص۲۷۵.</ref>.
-[[فخر رازی]] در [[تفسیر]] و توجیه این آیه چنین می‌نویسد:
-با اینکه [[خداوند]] به جریان [[حضرت عیسی]] {{ع}} عالم است، چگونه [[پرسش]] {{متن قرآن|أَنْتَ قُلْتَ لِلنَّاسِ...}}<ref>«و یاد کن که خداوند به عیسی پسر مریم فرمود: آیا تو به مردم گفتی که من و مادرم را دو خدا به جای خداوند بگزینید؟ گفت: پاکا که تویی، مرا نسزد که آنچه را حقّ من نیست بر زبان آورم، اگر آن را گفته باشم تو دانسته‌ای، تو آنچه در درون من است می‌دانی و من آنچه در ذات توست نمی‌دانم، بی‌گمان این تویی که بسیار داننده نهان‌هایی» سوره مائده، آیه ۱۱۶.</ref> را مطرح می‌فرماید؟ برخی پاسخ داده‌اند که برای [[نکوهش]] [[مسیحیان]] بوده است، ولی این پاسخ ناصواب است؛ زیرا هیچ یک از آنان [[الوهیت]] [[خداوند]] را [[انکار]] نمی‌کردند و به الوهیت حضرات [[عیسی]] و [[مریم]] {{عم}} [[معتقد]] نبودند. پاسخ صحیح آن است که بگوییم «[[اله]]» همان [[خالق]] است و مسیحیان بر این باورند که [[معجزات]] حضرات عیسی و مریم {{عم}} به دست عیسی {{ع}} به وجود آمده‌اند، نه اینکه خداوند آنها را [[آفریده]] باشد. پس در پاره‌ای از موارد که حضرات عیسی و مریم {{عم}} اله هستند، قهراً خداوند در آن موارد اله آنان نیست. با این بیان، این خطاب و گفت‌و‌گو توجیه می‌یابد<ref>محمد بن عمر فخر رازی، مفاتیح الغیب، قدم له خلیل محیی الدین المیس، ج۷، جزء ۱۲، ص۴۶۶.</ref>.
-نکته: در [[آیه شریفه]]، تعبیر {{متن قرآن|اتَّخِذُونِي وَأُمِّيَ}} به کار رفته است. در این تعبیر بر جنبه [[مادری]] تکیه شده است؛ زیرا اصل ایده آنان در الوهیت این بود که این فرزند بدون [[پدر]] از این [[مادر]] متولد شده است<ref>ر.ک: سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۲۴۱.</ref>. می‌توان گفت کلمه «ام» به کار رفته است تا گویای آن باشد که تو مولودی و مادرت نیز جنبه مادر بودن را دارد؛ پس نمی‌توانید «اله» باشید؛ چراکه «اله» با وصف {{متن قرآن|لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ}}<ref>«نه زاده است و نه او را زاده‌اند» سوره اخلاص، آیه ۳.</ref> شناخته می‌شود<ref>ر.ک: ابوالفضل شهاب الدین محمود آلوسی، روح المعانی، ج۴، ص۶۲.</ref>. از باب اینکه تعلیق [[حکم]] بر وصف مشعر به علیت است، واژه «ابن» و «ام» در [[آیه]] بر نفی [[الوهیت حضرت عیسی]] {{ع}} و مادرش اشعار دارند<ref>ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۲۴، ص۲۷۱.</ref>.
-نکته دیگر: اتخاذ اله یا اتخاذ [[رب]]، با قول به اله یا رب بودن تفاوت دارد. اتخاذ اله، همان [[کرنش]] در مقابل شخص یا چیزی است، به گونه‌ای که آن را سرچشمه اثر مستقل بداند و در برابرش به شکل [[بندگی]] کرنش کند. در این صورت او را [[رب]] یا [[اله]] خود گرفته است؛ مانند کسی که در برابر [[هوای نفس]] خود [[خضوع]] می‌کند: {{متن قرآن|أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ...}}<ref>«آیا آن کس را دیدی که هوای (نفس) خود را، خدای خویش گرفته است و خداوند او را از روی آگاهی به حال وی در گمراهی واگذاشته و بر گوش و دل او مهر نهاده و بر چشم او پرده‌ای کشیده است؟ پس چه کسی پس از خداوند او را رهنمون خواهد شد؟ آیا پند نمی‌گیرید؟» سوره جاثیه، آیه ۲۳.</ref>. اما [[اعتقاد]] به اله یا رب بودن، این است که آن را دارای تأثیر [[تکوینی]] در [[جهان]] خارج بداند. در [[قرآن]] جز عبارت «اتخاذ اله» برای [[حضرت مریم]] چیز دیگری نیامده است؛ اما درباره [[حضرت عیسی]] {{ع}} عنوان «[[الوهیت]]» نیز آمده است: {{متن قرآن|لَقَدْ كَفَرَ الَّذِينَ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْمَسِيحُ ابْنُ مَرْيَمَ...}}<ref>«به راستی آنان که گفتند خداوند همان مسیح پسر مریم است کافر شدند؛ بگو: اگر خداوند بخواهد مسیح پسر مریم و مادرش و همه آنان را که روی زمینند هلاک گرداند کسی در برابر او چه اختیاری دارد؟ و فرمانفرمایی آسمان‌ها و زمین و آنچه میان آنهاست از آن خداوند است؛ هر چه را بخواهد می‌آفریند و خداوند بر هر کاری تواناست» سوره مائده، آیه ۱۷.</ref><ref>ر.ک: عبدالله جوادی آملی، تسنیم، تحقیق احمد قدسی، ج۲۴، ص۲۷۶.</ref>.
-'''پاسخ دوم: آگاه‌سازی حضرت عیسی {{ع}} به داشتن پرستش‌گر''': [[خداوند]] با این بیان، به حضرت عیسی {{ع}} فهماند که گروهی از [[انسان‌ها]] به الوهیت آن [[حضرت]] اعتقاد دارند و شاید حضرت آن هنگام از این موضوع [[آگاهی]] نداشته است<ref>ر.ک: سید مرتضی علم الهدی، تنزیه الانبیاء، ص۱۴۴؛ فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۴۱۴.</ref>.
-نارسایی این پاسخ در آن است که این گفت‌و‌گو در [[قیامت]] انجام خواهد شد و در آن [[روز]] که روز آشکار شدن [[نهان]] است {{متن قرآن|يَوْمَ تُبْلَى السَّرَائِرُ}}<ref>«روزی که رازهای نهان، آشکار گردد،» سوره طارق، آیه ۹.</ref> آن [[حضرت]] از این موضوع [[آگاه]] خواهد بود. آیه‌های ۱۱۷ و ۱۱۸ همین [[سوره]]، بر اینکه ظرف این گفت‌و‌گو در [[قیامت]] است، دلالت دارند<ref>ر.ک: سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۶، ص۲۴۱.</ref>:
-{{متن قرآن|مَا قُلْتُ لَهُمْ إِلَّا مَا أَمَرْتَنِي بِهِ أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ رَبِّي وَرَبَّكُمْ وَكُنْتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كُنْتَ أَنْتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنْتَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ * إِنْ تُعَذِّبْهُمْ فَإِنَّهُمْ عِبَادُكَ وَإِنْ تَغْفِرْ لَهُمْ فَإِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ}}<ref>«به آنان چیزی نگفتم جز آنچه مرا بدان فرمان دادی که: «خداوند- پروردگار من و پروردگار خود- را بپرستید» و تا در میان ایشان به‌سر می‌بردم بر آنها گواه بودم و چون مرا (نزد خود) فرا بردی تو خود مراقب آنان بودی و تو بر هر چیزی گواهی * اگر عذابشان فرمایی آنان بندگان تو هستند و اگر آنها را ببخشایی، این تویی که پیروزمند فرزانه‌ای» سوره مائده، آیه ۱۱۷-۱۱۸.</ref>
-'''پاسخ سوم: مردودسازی ادعای [[معتقدان]] به [[الوهیت]] حضرت''': [[خداوند]] می‌خواهد با این استفهام، ادعای [[مسیحیان]] را که بر [[الوهیت حضرت عیسی]] {{ع}} پافشاری دارند، مردود سازد<ref>ر.ک: فضل بن حسن طبرسی، مجمع البیان، ج۳، ص۴۱۴.</ref>.
-ایراد این پاسخ در این است که اگر تنها منظور مردودسازی ادعای آنان بود، این موضوع در دیگر [[آیات]] مطرح شده بود؛ مانند آیات ۱۷۱ و ۱۷۲ [[سوره نساء]]، و ۱۷ و ۷۲ تا ۷۵ [[سوره مائده]]. پس باید گفت در این [[آیه]] افزون بر آن موضوع، به موضوع دیگری مانند تبرئه حضرت از این [[اتهام]] نیز پرداخته شده است.
-در پایان، به بررسی این ایراد می‌پردازیم که مسیحیان به الوهیت [[حضرت مریم]] [[اعتقاد]] نداشتند؛ پس چگونه [[قرآن]] از وی با عنوان [[اله]] یاد می‌کند. پاسخ این است که قرن‌ها در کنیسه [[شرق]] و [[غرب]]، [[پرستش]] حضرت مریم {{ع}} مرسوم بود و چند قرن [[پس از ظهور اسلام]]، پروتستان‌ها آن را [[انکار]] کردند<ref>ر.ک: محمد رشید رضا، المنار، ج۷، ص۲۶۲.</ref>. [[آلوسی]] پاسخ می‌دهد که [[ابوجعفر]] امامی از برخی مسیحیان چنین نقل کرده است که در گذشته قومی با نام «مریمیه» به [[الوهیت]] آن [[حضرت]] [[اعتقاد]] داشتند<ref>ابوالفضل شهاب الدین محمود آلوسی، روح المعانی، ج۴، ص۶۲.</ref>. [[علامه طباطبایی]] در تبیین فرازهای این [[آیه کریمه]] می‌نویسد:
-کاربرد تعبیر {{متن قرآن|مِنْ دُونِ اللَّهِ}} در موارد پرشماری از [[قرآن]] به معنای [[شریک]] قرار دادن است، نه به معنای [[استقلال]] در الوهیت؛ یعنی منظور از اتخاذ «[[اله]]» و «الهین» و «[[الهه]] من دون [[الله]]»، غیر [[خدا]] را در الوهیت، [[شریک خداوند]] دانستن است، نه اینکه آن غیر را اله بدانند و به [[الوهیت خدا]] با دید [[انکار]] بنگرند. [[نصرانیان]] گرچه [[حضرت مسیح]] و مادرش را دو اله من دون الله اتخاذ کرده بودند، هرگز الوهیت [[خداوند]] را منکر نبوده‌اند. در پاسخ به این ایراد که آنان [[اعتقادی]] به الوهیت [[حضرت مریم]] {{س}} ندارند، پس قرآن چگونه از وجود آن اعتقاد خبر می‌دهد، وجوهی گفته شده است. آنچه توجه بدان لازم است، این است که [[آیه]] از [[اقدام]] آنان به اتخاذ [[مریم]] {{س}} به عنوان اله سخن می‌گوید، اما اتخاذ اله با قول به الوهیت تفاوت دارد؛ گرچه بین آن دو رابطه [[التزام]] برقرار است. اتخاذ اله با این معنا تحقق می‌یابد که کسی را [[عبادت]] کنند و در برابرش [[کرنش]] و [[خضوع]] عبودی داشته باشند؛ همان گونه که قرآن [[هوای نفس]] را اله دسته‌ای از [[مردم]] معرفی می‌فرماید: {{متن قرآن|أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ...}}<ref>«آیا آن کس را دیدی که هوای (نفس) خود را، خدای خویش گرفته است و خداوند او را از روی آگاهی به حال وی در گمراهی واگذاشته و بر گوش و دل او مهر نهاده و بر چشم او پرده‌ای کشیده است؟ پس چه کسی پس از خداوند او را رهنمون خواهد شد؟ آیا پند نمی‌گیرید؟» سوره جاثیه، آیه ۲۳.</ref> در [[مسیحیان]] پیشین این اعتقاد رواج داشته است<ref>سیدمحمدحسین طباطبایی، المیزان، ج۱، ص۲۴۱-۲۴۳.</ref>»<ref>[[جعفر انواری|انواری، جعفر]]، [[نور عصمت بر سیمای نبوت (کتاب)|نور عصمت بر سیمای نبوت]] ص ۳۸۰-۳۸۶.</ref>.
-}}
 == پانویس ==
 {{پانویس}}