فرهنگ در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

فرهنگ در معارف و سیره علوی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۱۵

۶۳٬۶۶۵ بایت اضافه‌شده ، ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۳

←‏منابع

دیداریویکی‌متن

Jaafari

مدیران

۷۳٬۳۴۳

ویرایش

@@ خط ۲۱: / خط ۲۱: @@
 ممکن است تلاش برای حرکت به سوی جامعه آرمانی علوی کوششی [[بیهوده]] و گزاف به نظر آید؛ زیرا در دنیای معاصر، موانع و کاستی‌های [[خرد]] و کلان بسیاری پیش روی چنین آرمانی وجود دارد که برخی از آنها به صورت طبیعی پیش آمده است و برخی دیگر موانع برنامه‌ریزی شده و [[هدایت]] شده از سوی [[مخالفان]] جامعه آرمانی است. با این همه، تحولات جهانی نشان دهنده نیاز و [[عطش]] شدید [[جوامع بشری]] برای [[زندگی]] در چنین جامعه‌ای است؛ نیاز و عطشی که با توجه به بن بست‌های [[نظام‌های اجتماعی]] - [[سیاسی]] [[حاکم]] بر جوامع بشری، حرکت جهانی به سوی جامعه آرمانی علوی را الزامی می‌کند؛ اگرچه برای خروج از کندی و [[رخوت]] نبض این حرکت جهانی، دهه‌هایی چند و یا حتی چند قرن، [[زمان]] لازم باشد.<ref>[[سید عباس نبوی|نبوی، سید عباس]]، [[جامعه آرمانی (مقاله)| مقاله «جامعه آرمانی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۶]]، ص ۱۸۹.</ref>
+==[[تربیت]] و [[اصلاح فرهنگی]] در پرتو [[آموزش]] [[معارف الهی]]==
+تربیت، حیاتی‌ترین مقوله [[انسانی]] و ضروری‌ترین نیاز [[جامعه بشری]] است و بازگشت صلاح‌ها و [[فسادها]]، [[سعادت‌ها]] و [[شقاوت‌ها]] به نوع تربیت بوده و در پرتو تربیت صحیح و [[واقعی]] است که [[فرهنگ]] [[حاکم]] بر [[جامعه]] اصیل و [[ارزشمند]] شده، تعالی و [[خودباوری]] برای [[آحاد جامعه]] ارزانی خواهد شد.
+پرواضح است چنین ره‌آورد مبارکی تنها در صورتی است که تحول‌های عملی در [[رفتار]] و سلیقه‌های افراد به پشتوانه بینشی متقن - که به طور حتم در ضمن [[تعالیم آسمانی]] قابل حصول است - شکل یابد، تا در پرتو آن، فرد از [[مصالح]] [[حقیقی]] و نتایج واقعی [[کردار]] خود به طور دقیق [[آگاه]] شده و ضمن [[توانایی]] بر شکوفایی و تقویت [[گرایش‌های فطری]] [[مقدس]] خویش، خواهش‌های غریزی را کنترل کرده و با [[هوا و هوس]] و اندیشه‌های [[شیطانی]] - که [[زشتی‌ها]] و [[پلیدی‌ها]] را خیر و [[صلاح]] و [[ارزش‌های والای انسانی]] را مبهم و ناآشنا می‌کنند - مقابله کند.
+[[قرآن کریم]]، تحول‌های [[تربیتی]] متعالی در [[انسان‌ها]] و [[پاکیزگی]] آنان از [[انحراف‌ها]] و [[گمراهی‌ها]] را از طریق معارف الهی، [[رسالت]] مهم [[انبیای الهی]] دانسته و از آن به عنوان [[مرحمت]] بزرگ [[خداوند]] برای [[مؤمنان]] یاد کرده است:
+{{متن قرآن|لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}}<ref>«بی‌گمان خداوند بر مؤمنان منّت نهاد که از خودشان فرستاده‌ای در میان آنان برانگیخت که آیات وی را بر آنان می‌خواند و آنها را پاکیزه می‌گرداند و به آنها کتاب و فرزانگی می‌آموزد و به راستی پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۴.</ref>.
+قرآن کریم، [[اصلاح]] [[فرهنگ عمومی]] و [[نجات]] افراد از [[گمراهی]] [[جهالت]] و [[رذالت]] [[اخلاقی]] از طریق [[تلاوت]] و [[تعلیم]] [[آیات الهی]] و [[معارف وحیانی]] را رسالت مهم [[پیامبر اکرم]]{{صل}} معرفی نموده و می‌فرماید:
+{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ}}<ref>«اوست که در میان نانویسندگان (عرب)، پیامبری از خود آنان برانگیخت که بر ایشان آیاتش را می‌خواند و آنها را پاکیزه می‌گرداند و به آنان کتاب (قرآن) و فرزانگی می‌آموزد و به راستی پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند» سوره جمعه، آیه ۲.</ref>.
+[[رسول اکرم]]{{صل}} به ویژه بعد از استقرار [[حکومت اسلامی]] در [[مدینه]]، برای [[آموزش]] همگانی در [[معارف اسلام]] تلاش‌های پیوسته‌ای انجام داده و از این طریق، [[کارگزاران]] را به [[اصلاح]] [[فرهنگ]] و [[اخلاق]] عمومی [[مأمور]] می‌کردند. در توصیه‌های آن حضرت به «[[معاذ بن جبل]]»<ref>وی از انصار است که در هیجده سالگی ایمان آورد و در بیعت عقبه با هفتاد تن از انصار شرکت داشت؛ (ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ترجمه محمد باقر کمره‌ای، ص۲۶).</ref> هنگام اعزام او به [[یمن]]، آمده است:
+ای [[معاذ]]! [[قرآن]] را به آنها بیاموز، آنان را با اخلاق خوب پرورش ده... [[خدا]] و [[روز جزا]] را برای [[مردم]] بیشتر یادآوری کن و پندگویی و [[نصیحت]] را پیشه خود ساز که آنان را به [[کردار]] خدایی توانا می‌سازد<ref>ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ترجمه محمد باقر کمره‌ای، ص۲۶.</ref>.
+در [[اندیشه]] [[علوی]] نیز - که عصاره [[تعالیم وحیانی]] و آموزه‌های [[نبوی]] است - تلاش برای [[زدودن جهل]] و آموزش [[معارف]] اصیل [[اسلام]]، از عمده [[وظایف حاکم اسلامی]] در برابر [[امت]] محسوب می‌شود؛ [[حضرت علی]]{{ع}} می‌فرماید:
+{{متن حدیث|عَلَى الْإِمَامِ أَنْ يُعَلِّمَ أَهْلَ وَلَايَتِهِ حُدُودَ الْإِسْلَامِ وَ الْإِيمَانِ}}<ref>موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۵۹؛ غررالحکم، ترجمه حسینی، ج۴، ص۳۱۸.</ref>؛
+[[وظیفه امام]] این است که حدود اسلام و [[ایمان]] را بر مردم تحت [[ولایت]] خود [[تعلیم]] نماید.
+بر این اساس، [[امام]]{{ع}} در ترسیم [[حقوق متقابل]] مردم و [[زمامدار]]، تعلیم معارف [[راستین]] و [[تربیت]] افراد طبق این معارف را از [[حقوق اساسی]] مردم اعلام کرده و فرمودند:
+{{متن حدیث|أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ لِي عَلَيْكُمْ حَقّاً وَ لَكُمْ عَلَيَّ حَقٌ فَأَمَّا حَقُّكُمْ عَلَيَّ... وَ تَعْلِيمُكُمْ كَيْلَا تَجْهَلُوا وَ تَأْدِيبُكُمْ كَيْمَا تَعْلَمُوا}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳۴.</ref>؛
+ای [[مردم]]! بی‌گمان مرا بر شما و شما را بر من حقی است؛ اما [[حق]] شما بر من... [[آموزش]] و [[تعلیم]] است تا از [[جهالت]] برهید و [[تربیت]] شماست، تا [[راه و رسم زندگی]] را فراگیرید.
+[[امام علی]]{{ع}} علاوه بر اینکه دیگران را به فراگیری [[معارف الهی]] و [[ترویج]] [[فرهنگ قرآنی]] [[تشویق]] می‌کردند و برای [[مبلغان]] و [[حافظان قرآن]] [[حقوق]] سرانه مقرر نموده و آنان را از [[بیت المال]] بهره‌مند می‌ساختند<ref>سالم بن ابی‌جعفر: {{عربی|فرض علي{{ع}} لمن قرأ القرآن ألفين ألفين قال: و كان أبي ممن قرأ القرآن}}؛ (ابواسحاق ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی، الغارات، ترجمه محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۳۷).</ref>، خود نیز به این امر اهتمام ویژه داشته و بعد از فراغ از [[نماز صبح]] به آموزش [[فقه]] و [[معارف قرآن]] می‌پرداختند<ref>موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ج۴، ص۱۶۰.</ref> و در [[تبلیغ]] [[قرآن]] و [[ترغیب]] مردم به چنگ زدن به [[معارف]] آن می‌فرمودند:
+{{متن حدیث|الْهَادِي الَّذِي لَا يُضِلُّ وَ الْمُحَدِّثُ الَّذِي لَا يَكْذِبُ... فَاسْتَشْفُوهُ مِنْ أَدْوَائِكُمْ وَ اسْتَعِينُوا بِهِ عَلَى لَأْوَائِكُمْ فَإِنَّ فِيهِ شِفَاءً مِنْ أَكْبَرِ الدَّاءِ وَ هُوَ الْكُفْرُ وَ النِّفَاقُ وَ الْغَيُّ وَ الضَّلَالُ... وَ اسْتَدِلُّوهُ عَلَى رَبِّكُمْ وَ اسْتَنْصِحُوهُ عَلَى أَنْفُسِكُمْ وَ اتَّهِمُوا عَلَيْهِ آرَاءَكُمْ وَ اسْتَغِشُّوا فِيهِ أَهْوَاءَكُمْ‌}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۷۶.</ref>؛
+قرآن، تنها [[هدایتگری]] است که به [[گمراهی]] نمی‌کشاند و تنها سخن‌گویی است که هیچ‌گاه سخن به [[دروغ]] نمی‌گوید... پس درمان در دهاتان را از قرآن بخواهید و با [[یاری]] قرآن بر [[مشکلات]] سخت [[پیروز]] آیید، که درمان بزرگ‌ترین دردهای شما یعنی [[کفر]] و [[نفاق]]، بیراهه‌روی و گمراهی، همه در قرآن است... با قرآن [[خدا]] را بشناسید و خویشتن را با آن [[اندرز]] دهید و هرگاه [نظر شما بر خلاف قرآن بود] خود را متهم کنید و خواسته‌های خویشتن را در برابر قرآن نادرست شمارید.
+[[سیره]] امیر‌مؤمنان{{ع}} بر این بود که مردم را با معارف اسلامِ [[راستین]] آشنا و [[حقایق قرآن]] را بر آنان بازگو کند، تا در پرتو چنین تعالیمی، بینشی [[استوار]] از [[فرهنگ]] و [[ارزش‌های الهی]] و [[انسانی]] [[اسلام]] در میان افراد [[جامعه]] به وجود آید و آنان با پی بردن به [[مصالح]] [[حقیقی]] خود از [[گمراهی‌ها]] و بیراهه‌ها در [[امان]] مانند.
+آن حضرت در ایفای کامل این [[وظیفه]] می‌فرمود:
+{{متن حدیث|قَدْ دَارَسْتُكُمُ الْكِتَابَ وَ فَاتَحْتُكُمُ الْحِجَاجَ وَ عَرَّفْتُكُمْ مَا أَنْكَرْتُمْ وَ سَوَّغْتُكُمْ مَا مَجَجْتُمْ لَوْ كَانَ الْأَعْمَى يَلْحَظُ أَوِ النَّائِمُ يَسْتَيْقِظُ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۰.</ref>؛
+[[کتاب خدا]] را به شما آموختم و [[راه و رسم]] [[استدلال]] را به شما [[آموزش]] دادم و آن چه را که نمی‌شناختید به شما شناساندم، و دانشی را که به کامتان سازگار نبود جرعه جرعه به شما نوشاندم، آن چنان که [[نابینا]] می‌بایست [[بینا]] می‌شد و خفته بیدار.
+بنابراین [[حکومت اسلامی]] موظف است با فراهم کردن شرایط و امکانات مادی و [[معنوی]] لازم، برای [[اصلاح فرهنگی]] به [[تعلیم]] [[معارف]] اصیل اسلام - که بینشی متقن و دقیق از [[ارزش‌های انسانی]] را برای [[آحاد جامعه]] ارائه می‌دهد - پرداخته و بدین‌سان جامعه را به تعالی [[فرهنگی]] و [[سعادت]] [[پایدار]] رهنمون شود.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۱۲۲.</ref>
+==اصلاح فرهنگی در پرتو [[اصلاح]] [[مدیران]] و [[کارگزاران نظام]] [[سیاسی]]==
+در [[بینش]] [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} [[اصلاح جامعه]] و تحقق فرهنگ متعالی و ارزشی در آن، منوط به اصلاح [[نخبگان سیاسی]] و [[اندیشوران]] و [[عالمان]] جامعه است<ref>پیامبر اکرم{{صل}} فرمودند: «دو صنف از امت من اگر اصلاح شوند، امت من اصلاح می‌شوند، عرض کردند آن دو صنف کیانند؟ فرمودند: امرا و زمامداران و دیگر علما و پیشوایان دین» (ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ص۵۰).</ref>.
+[[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} در ترسیم تأثیر [[حاکمان]] بر [[نظام ارزشی]] جامعه می‌فرماید:
+{{متن حدیث|الملك كالنهر العظيم، تستمد منه الجداول، فإن كان عذبا عذبت و إن كان ملحا ملحت}}<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۲۷۹.</ref>؛
+[[زمامدار]] چون رودخانه پهناوری است که رودهایی کوچک از آن جاری می‌شود. پس اگر آب آن رودخانه پهناور گوارا باشد، آب درون رودهای کوچک نیز گوارا خواهد بود و اگر [[شور]] باشد، آب درون آنها نیز [[شور]] خواهد بود.
+اگر [[مدیران]] و [[هدایتگران]] [[جامعه]] دچار [[انحطاط]] [[فکری]] و [[فرهنگی]] شده و خود افرادی [[فاسد]] و [[گمراه‌کننده]] باشند، به [[یقین]] جامعه را بر اساس شاخص‌های خود [[راهنمایی]] می‌کنند و نتیجه آن [[انحراف]] از اصول و [[ارزش‌های انسانی]] خواهد بود. امری که جامعه [[صدر اسلام]] بعد از [[رحلت پیامبر اکرم]]{{صل}} به آن [[مبتلا]] شد و ساختار [[فرهنگ]] و [[خلق]] و خویی که در عصر [[رهبری]] آن حضرت بر اساس معیارهای [[ناب]] [[توحیدی]] به سامان رسیده بود، دچار دگرگونی‌های اساسی در جهت [[فرهنگ جاهلی]] شد. این [[واپس‌گرایی]] با [[چیرگی]] [[ناآگاهان]] از [[دین]]، و در پی [[حاکمیت]] [[عصبیت]] و [[خشونت]]، [[افتخار]] به [[حسب و نسب]] و [[قوم]] و [[قبیله]]، [[خودکامگی]]، [[رقابت]] در [[دنیاطلبی]]، [[استبداد]]، بی‌اعتباری [[حرمت]] [[مردمان]]، رنگ باختن [[آزادی]] و [[آزاداندیشی]]، رواج [[بی‌بند و باری]] و [[شهوت‌رانی]] و دیگر عناصر فرهنگ جاهلی، به وقوع پیوست و چارچوب فرهنگ نوبنیاد [[اسلامی]] را در معرض نابودی قرار داد؛ چنان که [[امیرمؤمنان]]{{ع}} در نخستین [[خطبه]] [[حکومتی]] خود فرمود:
+{{متن حدیث|أَلَا وَ إِنَّ بَلِيَّتَكُمْ قَدْ عَادَتْ كَهَيْئَتِهَا يَوْمَ بَعَثَ اللَّهُ نَبِيَّهُ{{صل}}}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۶.</ref>؛
+[[آگاه]] باشید! که [[گرفتاری]] امروز شما به مانند [[روزگار]] [[بعثت پیامبر خدا]]{{صل}} و واپسین لحظه‌های [[جاهلیت]] بازگشته است.
+حضرت در خطابه‌ای دیگر فرمود:
+{{متن حدیث|وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ صِرْتُمْ بَعْدَ الْهِجْرَةِ أَعْرَاباً وَ بَعْدَ الْمُوَالاةِ أَحْزَاباً مَا تَتَعَلَّقُونَ مِنَ الْإِسْلَامِ إِلَّا بِاسْمِهِ وَ لَا تَعْرِفُونَ مِنَ الْإِيمَانِ إِلَّا رَسْمَهُ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref>؛
+بدانید که پس از [[هجرت]] دیگر بار به بدویت روی آوردید و در پی [[همبستگی]] توحیدی، گروه گروه شدید. از [[اسلام]] به نام اکتفا کرده‌اید و از [[ایمان]] جز تصور و ترسیمی از آن نمی‌شناسید.
+امیرمؤمنان{{ع}} در یکی از سخنرانی‌های خود در ترسیم اوضاع نابه‌سامان و انحراف‌هایی که بر اثر شکاف عمیق میان بینش‌ها و به تبع آن رفتارهای [[مردم]] با الگوهای [[سعادت]] آفرین صدر اسلام و فزونی [[دنیاگرایی]] به جای [[آخرت]] خواهی پدید آمده بود، فرمودند:
+به هر سو خواهی نگاه کن! آیا جز [[فقیری]] می‌بینی که با [[فقر]] دست و پنجه نرم می‌کند؟ یا [[ثروتمندی]] که [[نعمت خدا]] را [[کفران]] کرده و با [[بخل]] ورزیدن در [[ادای حقوق الهی]] [[ثروت]] فراوانی گرد آورده است؟ یا [[سرکشی]] که گوش او از شنیدن [[پند]] و [[اندرزها]] گران شده است؟ کجایند [[خوبان]] و [[صالحان]] شما؟ کجایند آزادمردان و سخاوتمندان شما؟ کجایند [[پرهیزکاران]] در [[کسب و کار]]؟ کجایند پاکیزگان در [[راه و رسم]] [[مسلمانی]]؟ آیا جز این است که همگی رخت بربستند و رفتند؟ مگر نه این است که شما به عنوان [[وارث]] آنها بر جای آنان تکیه زدید و در میان چیزهای بی‌ارزش قرار دارید که لب‌های [[انسان]] به [[نکوهش]] آن می‌جنبد؟ تا قدر آنها را کوچک شمرده و برای همیشه یادشان فراموش گردد. در این حال باید گفت: {{متن قرآن|إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ}}<ref>«ما از آن خداوندیم و به سوی او باز می‌گردیم» سوره بقره، آیه ۱۵۶.</ref><ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۲۹.</ref>.
+آن حضرت در بیان [[حیات]] دوباره [[فرهنگ جاهلیت]] که به دلیل [[حاکمیت]] ناصالحان و [[سیره]] [[ناشایست]] آنان بعد از [[رحلت پیامبر اکرم]]{{صل}} روی داد، چنین می‌فرماید:
+{{متن حدیث|حَتَّى إِذَا قَبَضَ اللَّهُ رَسُولَهُ{{صل}} رَجَعَ قَوْمٌ عَلَى الْأَعْقَابِ وَ غَالَتْهُمُ السُّبُلُ وَ اتَّكَلُوا عَلَى الْوَلَائِجِ وَ وَصَلُوا غَيْرَ الرَّحِمِ وَ هَجَرُوا السَّبَبَ الَّذِي أُمِرُوا بِمَوَدَّتِهِ وَ نَقَلُوا الْبِنَاءَ عَنْ رَصِّ أَسَاسِهِ فَبَنَوْهُ فِي غَيْرِ مَوْضِعِهِ مَعَادِنُ كُلِّ خَطِيئَةٍ وَ أَبْوَابُ كُلِّ ضَارِبٍ فِي غَمْرَةٍ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۵۰.</ref>؛
+بعد از آنکه [[خداوند]] [[رسول]] خود را به سوی خویش خواند، گروهی به واپس‌گراییدند و در اعماقی [[انحراف]] فرو رفتند، بر عناصر نفوذی [[جاهلیت]] تکیه زدند و به [[بیگانگان]] پیوستند و از آنان که [[مأمور]] به دوستی‌شان و وسیله ارتباط‌شان با [[حق]] بودند، بریدند و ساختار [[اسلام]] را از بنیاد جابه جا کردند و در کانون هر [[خطا]] و گناهی و در جایگاه غوطه‌وری در [[فساد]] و [[تباهی]] نهادند.
+عمق این [[انحراف‌ها]] تا اندازه‌ای بود که «[[انس بن مالک]]» [[صحابی پیامبر]]{{صل}} خطاب به [[مردم]] گفت: من هیچ چیز را نمی‌بینم که از [[زمان پیامبر]]{{صل}} تاکنون به حال خود باقی مانده باشد و همه چیز دگرگون شده است. پرسیدند: [[نماز]] چگونه است، آیا به حال خود باقی است؟ پاسخ داد: آیا نمی‌دانید که چه بر سر نماز‌هایتان آورده‌اید و چه کرده‌اید؟<ref>محمد بن اسماعیل البخاری الجعفی، الصحیح، بحاشیه عبدالهادی السندی، ج۱، ص۱۷۹.</ref>
+اما پایه‌های این [[انحراف‌ها]] با بازگشت [[حکومت]] و [[ولایت]] به جایگاه [[حقیقی]] خود و قرار گرفتن زمام امور در [[اختیار]] [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} [[متزلزل]] شد و [[امام]]{{ع}} تصمیم جدی خود را بر زدودن انحراف‌ها و ناراستی‌های پدید آمده در دوره‌های قبل و از نو نمودن [[فرهنگ ناب]] و اصیل [[محمدی]] و حیاتی دوباره بخشیدن به [[حقایق دین]] را به صراحت اعلام کرد.
+[[امیرمؤمنان]]{{ع}} در خصوص [[رسالت]] خویش در این عرصه، به درگاه [[خداوند]] چنین عرضه می‌کند:
+{{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنَّكَ تَعْلَمُ أَنَّهُ لَمْ يَكُنِ الَّذِي كَانَ مِنَّا مُنَافَسَةً فِي سُلْطَانٍ وَ لَا الْتِمَاسَ شَيْ‌ءٍ مِنْ فُضُولِ الْحُطَامِ وَ لَكِنْ لِنَرِدَ الْمَعَالِمَ مِنْ دِينِكَ وَ نُظْهِرَ الْإِصْلَاحَ فِي بِلَادِكَ فَيَأْمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِكَ وَ تُقَامَ الْمُعَطَّلَةُ مِنْ حُدُودِكَ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۳۱.</ref>؛
+بار خدایا! تو [[آگاهی]] که تلاش و [[پیکار]] ما، نه از آن روی که به پایگاه قدرتی برسیم و یا چیزی از کالای بی‌ارج [[دنیا]] را به چنگ آوریم، بلکه به خاطر این بود که نشانه‌های از بین رفته دینت را بازگردانیم و در سرزمین‌های تو [[شایستگی]] را پدید آوریم، تا [[بندگان]] ستمدیده تو [[امان]] یابند و [[قوانین]] و مقررات فراموش شده تو بار دیگر عملی گردد.
+از این رو، آن حضرت در بیان تصمیم خود به ایجاد [[اصلاحات]] و تغییرات بنیادی در [[جامعه اسلامی]] فرمودند:
+{{متن حدیث|لَوْ قَدِ اسْتَوَتْ قَدَمَايَ مِنْ هَذِهِ الْمَدَاحِضِ لَغَيَّرْتُ أَشْيَاءَ}}<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۷۲.</ref>؛
+بر آنم که اگر از این لغزشگاه‌ها [[استوار]] بگذرم، دگرگونی‌های بسیار پدید آورم.
+[[امام علی]]{{ع}} برای [[اصلاح نظام سیاسی]] و [[اداری]] [[کشور]] به [[عزل کارگزاران]] [[ناشایست]] [[اقدام]] نمود. اینان اغلب افرادی بودند که در دوران خلفای پیشین، [[جامعه اسلامی]] را در پی سیاست‌های تند و [[خشونت]] بار و رفتارهای غیر منطبق با [[موازین اسلام]] و بر اساس معیارها و ارزش‌های [[فرهنگ جاهلی]]، به سوی [[انحراف‌ها]] و دوری از [[مسیر حق]] [[هدایت]] می‌کردند<ref>امام علی{{ع}} به ابن عباس فرمودند: {{متن حدیث|و أما الذي يلزمني من الحق و المعرفة بعمال عثمان، فوالله لاأولي منهم أحدا أبدا}}؛ به خدایی سوگند که به من حق و آگاهی درباره کارگزاران عثمان داد، هرگز به احدی از آنها ولایت نخواهم داد!» (موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب{{ع}}، ص۱۱۹). در تاریخ یعقوبی آمده است: امام{{ع}} تمامی کارگزاران عثمان را در شهرها عزل نمود به غیر از ابوموسی اشعری که به وساطت مالک اشتر ابقا کرد (تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، ج۲، ص۱۷۹).</ref>.
+در پی اقدام‌های [[قاطع]] [[امام]]{{ع}} برای [[اصلاح نظام سیاسی]] و [[اداری]] [[کشور]]، گروهی نظیر [[مغیرة بن شعبه]] به حضرت پیشنهاد کردند که [[استانداران]] پیشین از جمله [[معاویه]] را به طور موقت بر [[منصب]] خود باقی گذارد و پس از آنکه اوضاع سامان یافت، آنها را [[عزل]] کند؛ ولی حضرت فرمود: {{متن قرآن|مَا كُنْتُ مُتَّخِذَ الْمُضِلِّينَ عَضُدًا}}<ref>«من آن نیم که گمراه‌کنندگان را یاور گیرم» سوره کهف، آیه ۵۱.</ref> و با چنین پیشنهادهایی به طور قاطع<ref>ابوجعفر محمد بن الحسن الطوسی، الأمالی، ص۸۷، ص۱۳۳.</ref> [[مخالفت]] کرد.
+[[امیرمؤمنان]]{{ع}} بعد از [[عزل کارگزاران]] [[ناشایست]]، مهم‌ترین شاخص را در [[انتصاب]] [[کارگزاران]] و [[مدیران جامعه]]، اتصاف به اصول و ارزش‌های اصیل و داشتن [[فرهنگی]] شناخته شده و ارزشی دانسته و در بیان این شاخص‌ها به «[[مالک اشتر]]» فرمود:
+برای [[کارها]] کسانی را برگزین که از [[تجربه]] و [[نجابت]] بهره‌مند باشند و از خانواده‌های ریشه‌دار و [[شایسته]] و پیش‌تاز قبل از [[اسلام]] برخاسته باشند که چنین کسانی در [[اخلاق]] برترند و در [[آبرومندی]] سالم‌تر.... آن‌چه می‌تواند برای [[شناخت]]، ملاک و معیار باشد، چگونگی [[همکاری]] افراد با [[شایستگان]] پیش از توست. پس تکیه بر کسانی داشته باش که از خود در میان [[مردم]] خاطره‌هایی [[زیبا]] به یادگار گذاشته‌اند و به [[امانت]] شهره‌ترند که این باریک‌بینی، [[خیرخواهی]] تو را برای [[خدا]] و [[امامت]] به [[اثبات]] می‌رساند.
+از آنجا که [[عقیده]] و [[منش]] [[کارگزاران]] تأثیر به سزایی در شکل‌گیری [[فرهنگ]] و [[آداب و رسوم]] [[ملت‌ها]] دارد و به فرموده [[پیامبر اکرم]]{{صل}}: «مردم دنباله رو [[سیره]] و [[سیرت]] [[زمامداران]] و [[رهبران]] خویش‌اند و [[اصلاح]] آنان باعث [[اصلاح امت]] است»<ref>{{متن حدیث|وَ قَالَ النَّبِيُّ{{صل}} صِنْفَانِ مِنْ أُمَّتِي إِذَا صَلَحَا صَلَحَتْ أُمَّتِي وَ إِذَا فَسَدَا فَسَدَتْ أُمَّتِي قِيلَ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَنْ هُمْ قَالَ الْفُقَهَاءُ وَ الْأُمَرَاءُ}}؛ (ابن شعبه الحرانی، تحف‌العقول، ص۵۰).</ref> و فرموده [[امام علی]]{{ع}}: {{متن حدیث|اَلنَّاسُ بِأُمَرَائِهِمْ اَشْبَهُ مِنْهُمْ بِآبَائِهِمْ}}<ref>محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج۷۸، ص۴۶، ح۵۷.</ref> بر [[حکومت اسلامی]] است که برای اصلاح یا [[پاک‌سازی]] عوامل و کارگزاران ناشایستی که می‌توانند منشأ دگرگونی‌های اساسی [[جامعه]] در مسیر فرهنگ ناسالم و [[جاهلی]] شوند، تلاش و از عملی شدن نقشه‌های شوم و نامبارک [[فرصت]] طلبانِ [[بیگانه]] از [[حقایق دین]]، جلوگیری کند. هم‌چنین حکومت اسلامی باید بکوشد از عناصر [[مؤمن]] و [[متعهد]] به اصول و ارزش‌های [[مکتب]] حیات‌بخش [[اسلام]] بهره گیرد، تا بدین وسیله ساحت [[مقدس]] [[امت اسلامی]] را از هرگونه [[انحراف اخلاقی]] و نمودهای [[منحط]] [[فرهنگی]]، [[حراست]] کرده و [[سلوک]] [[جامعه اسلامی]] را در جهت [[حاکمیت]] [[ارزش‌های الهی]] و فرهنگ اصیل و [[ناب]] [[محمدی]]{{صل}} سامان بخشد.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۱۲۵.</ref>
+==اصلاح فرهنگ و [[فرهنگ‌سازی]] در پرتو اصلاح ساختار [[اجتماعی]]==
+همان‌گونه که دست‌یابی به جامعه‌ای با [[اخلاق]] و فرهنگ [[فاضل]] با سامان یافتن باورهای [[آحاد جامعه]] براساس [[معارف الهی]] و [[انسانی]] و اصلاح ساختار اجتماعی بر اساس شیوه‌ها و سنت‌های متعالی میسر است، پی‌آمد ابتلای جامعه به بینش‌ها و روش‌های نادرست و سنت‌های بی‌پایه و اساس، پیدایش ساختاری بیمارگونه و تهی از هرگونه بهروزی و [[نشاط]] مادی و [[معنوی]] و در نهایت ناکامی جامعه در دست‌یابی به هرگونه [[سعادت]] [[راستین]] می‌باشد؛ امری که جامعه نوپای [[اسلامی]] بعد از [[رحلت پیامبر اکرم]]{{صل}} دچار آن شد و به تدریج شرایطی بر آن [[حاکم]] گردید که [[امیرمؤمنان]]{{ع}} در تبیین آن فرمود:
+{{متن حدیث|أَنَّكُمْ فِي زَمَانٍ الْقَائِلُ فِيهِ بِالْحَقِّ قَلِيلٌ وَ اللِّسَانُ عَنِ الصِّدْقِ كَلِيلٌ وَ اللَّازِمُ لِلْحَقِّ ذَلِيلٌ أَهْلُهُ مُعْتَكِفُونَ عَلَى الْعِصْيَانِ مُصْطَلِحُونَ عَلَى الْإِدْهَانِ فَتَاهُمْ عَارِمٌ وَ شَائِبُهُمْ آثِمٌ وَ عَالِمُهُمْ مُنَافِقٌ وَ [فَارِئُهُمْ‌] قَارِنُهُمْ مُمَاذِقٌ لَا يُعَظِّمُ صَغِيرُهُمْ كَبِيرَهُمْ وَ لَا يَعُولُ غَنِيُّهُمْ فَقِيرَهُم‌}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۲۳۳.</ref>؛
+همانا شما در روزگاری هستید که گوینده [[حق]] اندک و زبان از [[راستگویی]] عاجز و حق‌طلبان بی‌ارزش و [[مردم]] گرفتار [[گناه]] و به [[سازش‌کاری]] هم داستان‌اند. جوان‌شان بد [[اخلاق]] و پیران‌شان گنه‌کار و عالمان‌شان [[دورو]] و سخن وران مَجیز گویند؛ نه خردسالان‌شان بزرگان را [[حرمت]] می‌نهند و نه توانگران‌شان دست [[مستمندان]] را می‌گیرند.
+آری، [[فرهنگی]] که متأثر از [[هوا و هوس]] و [[دنیازدگی]] و [[انحراف‌های اخلاقی]]، رو به [[انحطاط]] گذارد و پیوسته از [[ارزش‌ها]] و معیارهای [[الهی]] و [[انسانی]] فاصله گیرد، فرجامی جز این نخواهد داشت.
+در این جا، به تبیین و بررسی محورهای مؤثر در [[اصلاح]] ساختار [[اجتماعی]] با بهره‌گیری از [[سخنان امام علی]]{{ع}} و شیوه آن حضرت در ایجاد [[تحول]] در ساختار اجتماعی خواهیم پرداخت.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۱۳۱.</ref>
+===از بین بردن اختلاف‌های اجتماعی و تلاش برای [[وفاق]] و هم‌سویی آرا===
+[[اختلاف‌ها]] و درگیری‌های قومی و حزبی، علاوه بر [[هرج و مرج]] اجتماعی و [[فروپاشی]] [[ارزش‌های انسانی]]؛ و ممانعت از [[پیشرفت و تعالی جامعه]] باعث می‌شود [[فرصت‌طلبان]] سلطه‌جو از این اوضاع نابه سامان برای [[برتری]] بخشیدن موقعیت خود بهره برده و در اندک زمانی رگه‌های [[قدرت سیاسی]] و توان [[مالی]] [[جامعه]] را در [[اختیار]] گرفته و به مظاهر طاغوتی و [[فرهنگ]] استثماری خود عینیت دهند.
+بر این اساس، از منظر [[قرآن کریم]] ایجاد [[وحدت]] و [[همدلی]] و از بین بردن اختلاف‌ها، از اصول مشترک [[پیام‌آوران الهی]] و [[قوانین]] کلی [[نبوت]] و [[رسالت]] [[عامه]] است:
+{{متن قرآن|كَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِيِّينَ مُبَشِّرِينَ وَمُنْذِرِينَ وَأَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ}}<ref>«مردم (در آغاز) امّتی یگانه بودند، (آنگاه به اختلاف پرداختند) پس خداوند پیامبران را مژده‌آور و بیم‌دهنده برانگیخت و با آنان کتاب (آسمانی) را به حق فرو فرستاد تا میان مردم در آنچه اختلاف داشتند داوری کند» سوره بقره، آیه ۲۱۳.</ref>.
+یعنی [[ارسال پیامبران]] و انزال کتاب‌ها همراه آنان برای آن بوده است که بین [[مردم]] به [[حق]] [[حکم]] کنند و با شناساندن «[[معیار حق]]» اختلاف‌هایشان را بر طرف سازند.
+از همین رو، [[شاهد]] تلاش گسترده [[نبی گرامی اسلام]]{{صل}} برای ایجاد [[وحدت]] و [[برادری]] و از بین بردن معیارهای قومی و قبیلگی و [[تعصبات]] ناشی از آن و [[حاکمیت]] [[فرهنگ]] متعالی [[اسلام]] و ارزش‌های اصیل آن ([[ایمان]] و [[تقوا]]) در نخسین ایام شکل‌گیری [[حاکمیت اسلامی]] در [[جزیرة‌العرب]] می‌باشیم<ref>«کار این مساوات و برادری بدانجا کشید که هر مسلمانی برادر خود را بر خویشتن مقدم می‌داشت. چنان‌که نوشته‌اند، روز تقسیم غنایم جنگیِ بنی‌نضیر، پیامبر{{صل}} به انصار گفتند: اگر مایلید مهاجران را در این غنیمت شریک کنید و اگر نه، همه از آن شما باشد. انصار گفتند: ما نه تنها غنیمت‌ها را یک‌جا به برادران مهاجر خود می‌بخشیم، بلکه آنان را در مال‌ها و خانه‌های خود شریک می‌کنیم» (سید جعفر شهیدی، تاریخ تحلیلی اسلام، ص۶۷؛ ر.ک: تاریخ ابن‌خلدون، ترجمه آیتی، ص۳۹۸).</ref>. آن حضرت نخست میان [[اوس و خزرج]] تفاهم و [[دوستی]] ایجاد کرد و آن‌گاه میان [[مهاجران]] و [[انصار]] [[پیمان اخوت]] و برادری بست و در پی آن و در [[سایه]] [[وحی الهی]]<ref>{{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ}} «جز این نیست که مؤمنان برادرند» سوره حجرات، آیه ۱۰.</ref> همه [[جامعه]] با ایمان، [[برادر]] هم دیگر شدند و تمام [[کینه‌ها]] و رقابت‌های بی‌اساس قومی و قبیلگی از میان رخت بربست و وحدت و [[همدلی]] جایگزین آن شد.
+[[پیامبر اعظم]]{{صل}} در راه [[وحدت امت اسلامی]]، گام‌های موثری برداشت و با [[کوشش]] بی‌دریغ، عوامل [[تشتت]] و [[تفرقه]] را در هم [[شکست]]. پس از او، [[وصی]] و [[جانشین]] آن حضرت [[امام علی]]{{ع}} نیز تمام [[همت]] و تلاش خود را در این راه به کار برد و با همین [[هدف]] [[سکوت]] تلخ ۲۵ ساله را برگزید و فرمود:
+{{متن حدیث|سَأَصْبِرُ مَا لَمْ أَخَفْ عَلَى جَمَاعَتِكُمْ}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۶۹.</ref>؛
+تا زمانی که [[محافظت]] از [[وحدت جامعه]] ایجاب کند، [[صبر]] خواهم کرد.
+آن حضرت در خطبه‌ای جامع، به تبیین [[تاریخ]] [[امت‌های پیشین]] و یادآوری عوامل [[پیروزی]] و [[شکست]] آنها پرداخته و از [[وحدت]] به عنوان یکی از مهم‌ترین عامل پیروزی و از [[تفرقه]] به عنوان مهم‌ترین عامل شکست در تاریخ [[امت‌ها]] یاد کرده است:
+در تاریخ گذشتگان بنگرید که چگونه بودند. آن‌گاه که افراد، [[متحد]] و [[خواسته‌ها]] هم‌آهنگ، و [[دل‌ها]] [[معتدل]] و دست‌ها [[پشتیبان]] یکدیگر و شمشیرها کمک کننده هم، و دیده‌ها عمیق و تیز و [[اراده‌ها]] [[استوار]] بود. آیا آنان فرمانروایانِ [[زمین]] نبودند؟ ولی بنگرید که سرانجام کار آنان به کجا انجامید؛ آن‌گاه که [[تشتت]] کلمه جایگزین وحدت شد و به گروه‌های مختلف و [[متخاصم]] پراکنده شدند [در این حال] [[خداوند]] [[لباس]] [[کرامت]] را از تن آنان بیرون کرد و نعمت‌های خود را از آنان گرفت و اینک سرگذشت آنان، مایه [[عبرت]] پندآموزان است<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۹۲.</ref>.
+در [[سیره]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} ملاحظه می‌شود که آن حضرت در ایجاد فضای [[گفت‌وگو]] و تضارب [[اندیشه‌ها]] بسیار کوشیده و مخالفان خود را [[آزاد]] می‌گذاشتند تا مواضع و باورهای خود را مستدل بیان کنند. آن‌گاه خود با اصحاب‌شان در مناظره‌های عمومی با آنان به بحث می‌پرداختند، تا از این طریق محورهای مشترک را تقویت، جدایی‌ها و تفرقه‌ها را به وحدت و برخوردهای [[خشن]] را، به تبادل [[اندیشه]] - که نمودی ارزشی دارد - تبدیل کنند<ref>ر.ک: فصل چهارم، مبحث اول، گفتار اول.</ref>.
+بر این اساس، از [[وظایف]] [[حکومت اسلامی]] در [[اصلاح]] ساختار [[اجتماعی]] و [[ارتقای سطح فرهنگی]] [[جامعه]] است که فضای سالم برای گفت‌وگو و تبادل اندیشه‌ها را فراهم سازد و آرا و دیدگاه‌های گروه‌های اجتماعی را با [[دعوت]] به [[پرهیز]] از [[تعصبات قومی]] و حزبی و رعایت [[ارزش‌ها]] و [[حدود الهی]]، هم‌آهنگ و هم‌سو کند، تا در پرتو تحقق [[اتحاد]] و [[وفاق ملی]] از بروز تضادها و [[درگیری‌ها]] و رفتارهای ناسالم [[اجتماعی]] جلوگیری به عمل آورد.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۱۳۲.</ref>
+===[[مبارزه]] با گروه [[مترفان]] و زدودن [[روحیه]] [[استکبار]] و [[دنیاطلبی]]===
+از جمله عوامل پیدایش و [[ترویج]] [[سنت‌ها]] و روش‌های ناصحیح و [[باطل]] در [[جامعه]]، افرادی هستند که با بهره‌جویی از فرصت‌های پدید آمده از آشفتگی‌های [[سیاسی]] - اجتماعی [[اقدام]] به [[انحصار]] [[قدرت]] و [[ثروت]] نموده و با تکیه بر [[اقتدار]] [[نامشروع]] و در پیش گرفتن رفتارهای اشرافی و ارباب مآبانه خود می‌کوشند ساختار [[باورها]] و [[فرهنگ عمومی]] را به گونه‌ای شکل دهند که جهت‌گیری [[افکار]] و آرای دیگران در مسیر [[خواسته‌ها]] و [[منافع]] آنان بوده باشد.
+این افراد عمده‌ترین مانع برای عملی شدن [[برنامه‌های الهی]] [[انبیا]] و [[مصلحان]] اجتماعی‌اند که [[قرآن کریم]] در گزارش از کارشکنی‌ها و مقاومت‌های بی‌دلیل این گروه در برابر [[تعلیمات انبیا]]{{عم}} می‌فرماید:
+{{متن قرآن|وَقَالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِهِ الَّذِينَ كَفَرُوا وَكَذَّبُوا بِلِقَاءِ الْآخِرَةِ وَأَتْرَفْنَاهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا مَا هَذَا إِلَّا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يَأْكُلُ مِمَّا تَأْكُلُونَ مِنْهُ وَيَشْرَبُ مِمَّا تَشْرَبُونَ * وَلَئِنْ أَطَعْتُمْ بَشَرًا مِثْلَكُمْ إِنَّكُمْ إِذًا لَخَاسِرُونَ}}<ref>«و سرکردگان از قوم او که کفر ورزیده و لقای جهان واپسین را دروغ شمرده بودند و ما در زندگانی این جهان به آنها رفاه بخشیده بودیم گفتند: این (پیامبر) جز بشری مانند شما نیست، از آنچه می‌خورید می‌خورد و از آنچه می‌آشامید می‌آشامد * و اگر از آدمی مانند خویش فرمان برید بی‌گمان در آن صورت زیانکار خواهید بود» سوره مؤمنون، آیه ۳۳-۳۴.</ref>.
+[[خداوند متعال]]، [[پیامبر اکرم]]{{صل}} را [[دلداری]] می‌دهد که از [[مخالفت]] سلطه‌جویان [[مرفه]] آزرده نباشد که شیوه دایمی آنها [[کفر]] و [[عناد]] است:
+{{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا بِمَا أُرْسِلْتُمْ بِهِ كَافِرُونَ}}<ref>«و ما در هیچ شهری، بیم‌دهنده‌ای نفرستادیم مگر که کامرانان آن (شهر) گفتند: ما منکر پیام رسالت شماییم» سوره سبأ، آیه ۳۴.</ref>.
+هم‌چنین می‌فرماید:
+{{متن قرآن|وَكَذَلِكَ مَا أَرْسَلْنَا مِنْ قَبْلِكَ فِي قَرْيَةٍ مِنْ نَذِيرٍ إِلَّا قَالَ مُتْرَفُوهَا إِنَّا وَجَدْنَا آبَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ وَإِنَّا عَلَى آثَارِهِمْ مُقْتَدُونَ}}<ref>«و بدین‌گونه ما پیش از تو در هیچ شهری بیم‌دهنده‌ای نفرستادیم مگر که کامروایان آن (شهر) گفتند: ما پدران خویش را بر آیینی یافته‌ایم و آثار آنان را پی می‌گیریم» سوره زخرف، آیه ۲۳.</ref>.
+[[واقعیت]] [[تاریخ]] و [[تجربه]] تحول‌ها در [[جوامع بشری]] [[گواه]] آن است که وفور امکانات و تجمع [[ثروت]] در قشر خاصی از [[جامعه]] و به تبع آن بهره‌مندی از معیشتی خارج از حد [[اعتدال]] همواره از آسیب‌های جدی بر بالندگی و شکوفایی ارزش‌های شایان [[انسانیت]] بوده است؛ چراکه تحقق چنین روندی نه تنها گروه برخوردار را به انواع کام‌روایی‌های جسمی و [[لذت]] پرستی‌های مادی [[عادت]] داده، شالوده‌های [[معنویت]] و [[خودسازی]] را در آنها از بین می‌برد و به فرموده [[امام علی]]{{ع}}: {{متن حدیث|الْمَالُ مَادَّةُ الشَّهَوَاتِ‌}}<ref>نهج البلاغه، حکمت ۵۸.</ref> برای آنان انگیزه‌های ورای [[تمایلات]] [[شهوانی]]، ناشناخته و نامأنوس می‌شود. هم‌چنین باعث می‌شود که دیگران در [[تقلید]] از [[زندگی]] پرزرق و برق آنان نه تنها همواره خود را بی‌بهره و [[محروم]] انگارند بلکه [[رفتار]] و سلایق اشرافی و دنیاگرایانه این گروه را شاخص ارزیابی و مرزبندی‌های خود قرار داده، از تشخیص [[واقعی]] [[بدی‌ها]] وامانده و [[پرهیزکاری]] و [[فجور]] را از یکدیگر باز نشناسند و در نهایت از توجه به آرمان‌های عالی و [[واقعیات]] زندگی خود، [[غافل]] شوند؛ همان روندی که در جامعه نوبنیاد [[اسلامی]] و در دوران [[خلیفه دوم]] ایجاد شد. در این [[زمان]] بود که در نحوه بهره‌مندی افراد از [[عطایا]] و مواهب و در شیوه تقسیم [[اموال عمومی]] تغییرهای اساسی پدید آمد و بر اساس آن، [[برتری]] [[قریش]] بر غیر قریش، [[مهاجر]] بر [[انصار]]، [[عرب]] بر [[عجم]] و تقدم کسانی که از منظر [[خلفا]] سابقه طولانی‌تر و درخشان‌تری در [[اسلام]] داشتند، ملاک و معیار قرار داده شد<ref>ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۴۲؛ ج۸ ص۱۱۱.</ref> و نتیجه آن به وجود آمدن گروه مُترِفی<ref>مفترف از ماده «ترف» به معنای نعمت است و مقصود، افراد ثروتمند و غرق در نعمتی است که در سایه فزونی آن، راه طغیان را پیش گرفته و در اشباع غرایز خود رادع و مانعی نمی‌بینند؛ (جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج۱۰، ص۳۷۵).</ref> شد که در [[سایه]] فزونی [[نعمت]] و برخورداری از [[قدرت سیاسی]] و [[اجتماعی]]، علاوه بر این که خود را [[پایبند به اصول]] و شیوه‌های پذیرفته شده [[جامعه]] [[نبوی]] نمی‌دانستند، بلکه می‌کوشیدند ساختار [[فرهنگی]] جامعه را نیز دست خوش [[تغییر]] نموده و به سمت الگوهای [[جاهلیت]] قبل از [[اسلام]] سوق دهند.
+به طور قطع، چنین روندی در [[حکومت علوی]] - که انگیزه [[تولّی]] در آن، همان [[پیمان]] و تعهدی است که [[خداوند]] از [[عالمان]] گرفته، تا در برابر سیرخوارگی [[ستم]] پیشگان و [[گرسنگی]] [[مظلومان]] دم فرو نبندند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳.</ref> - نمی‌توانست جایگاهی داشته باشد؛ از این رو [[سیره]] [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} در این خصوص، همان [[سیره نبوی]] بود که بر اساس آن [[امام]]{{ع}} بر تمام [[عادات]] و [[رسوم جاهلی]] خط بطلان کشید و تلاش کرد تا [[عدالت]] در بهره‌مندی افراد از خدمات و امکانات اجتماعی و ممانعت از هرگونه اجحاف و [[نابرابری]] را نهادینه کند و همگان را به طور مساوی از مواهب [[خدادادی]] و امکانات و منابع ملی بهره‌مند سازد.
+[[امیرمؤمنان]]{{ع}} از اولین لحظه‌های [[خلافت]]، تصمیم جدی خود را در احیای سیرة [[عدالت‌ورزی]] خود اعلام و تلاش کرد که از [[سلطه]] دنیاطلبانِ مستکبری که در ربع [[قرن]] [[حاکمیت]] خود بر سر شاخه‌های [[قدرت]] و [[ثروت]] [[سیطره]] یافته و با نادیده انگاشتن انبوه جامعه حقوق‌شان را به یغما می‌بردند، جلوگیری و [[باورها]] و [[سلوک]] جامعه را از [[نفوذ]] آنان [[پاک‌سازی]] کند.
+بر این اساس، حضرت علت [[قیام]] و [[ترغیب]] [[مردم]] به [[همراهی]] با [[نهضت]] خویش را در عملی کردن این تصمیم بیان داشته و فرمود:
+{{متن حدیث|ولَكِنَّنِي آسَى أَنْ يَلِيَ أَمْرَ هَذِهِ الأُمَّةِ سُفَهَاؤُهَا وفُجَّارُهَا، فَيَتَّخِذُوا مَالَ اللَّه دُوَلًا، وعِبَادَهُ خَوَلًا، والصَّالِحِينَ حَرْباً، والْفَاسِقِينَ حِزْباً... فَلَوْلا ذَلِك مَا أَكْثَرْتُ تَأْلِيبَكُمْ، وتَأْنِيبَكُمْ، وجَمْعَكُمْ وتَحْرِيضَكُمْ}}<ref>نهج البلاغه، نامه ۶۲.</ref>؛
+من از آن بیمناکم که [[حاکمیت]] این [[امت]] به دست [[سفیهان]] و بدکاران افتد و آنان، [[مال]] [[خدا]] و سرمایه‌های عمومی را بین خود دست به دست کنند و [[بندگان خدا]] را به [[بردگی]] خویش گیرند، با [[صالحان]] [[نبرد]] کنند و [[فاسقان]] را از [[حزب]] خویش انگارند... اگر این [[نگرانی]] نبود، این اندازه شما را به [[قیام]] [[تشویق]] نمی‌کردم و به [[سستی]] در کار [[سرزنش]] نمی‌نمودم و شما را به گردآوری تشویق نمی‌نمودم.
+در پی اقدام‌های عملی [[امام علی]]{{ع}} در اقامه [[عدالت اجتماعی]] از همان روزهای نخستِ [[خلافت]]، نغمه‌های [[مخالفت]] از گوشه و کنار برخاست و اعتراض‌ها فزونی یافت اما پاسخ [[قاطع]] حضرت{{ع}} این بود که در تقسیم [[اموال عمومی]]، به اندازه بال مگسی [[عرب]] را بر [[عجم]] [[برتری]] نخواهد داد<ref>ابواسحاق ابراهیم بن محمد ثقفی کوفی، الغارات، ترجمه محمد باقر کمره‌ای، ج۱، ص۴۶.</ref>.
+آری، در [[جامعه اسلامی]] [[حاکمان]] موظف‌اند از پیدایش فرصت‌های [[تبعیض‌آمیز]] - که عده‌ای را برخوردار از ثروت‌های کلان و بهره‌مند از [[اقتدار]] [[سیاسی]] بی‌حساب نموده و باعث می‌شود [[حس]] [[خودبرتربینی]]، [[دنیاطلبی]] و راحت‌طلبیِ آنان، [[باورها]] و سلایق مقبول [[جامعه]] را دست خوش [[تغییر]] کند - به شدت جلوگیری کنند و با باز‌شناسی [[مقام]] و [[منزلت]] [[واقعی]] [[انسان]] شرایطی فراهم آورند که همگان خود را [[بنده خدا]]، و معیار [[فضیلت]] و برتری را در [[تقوا]] و [[عبودیت]] به [[خداوند متعال]] بدانند.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۱۳۴.</ref>
+===برچیدن بدعت‌های [[ناصالح]] و احیای [[سنت‌های اصیل اسلامی]]===
+از جمله نمودهای ساختار نابه [[سامان اجتماعی]]، شیوع انواع [[بدعت‌ها]] و سنت‌های ناصالح در جامعه است.
+[[آداب و رسوم]] [[جاهلی]]، [[عادت‌ها]] و تقلیدهای [[کورکورانه]] و بی‌پایه و سنت‌های غیر منطبق با [[موازین اسلام]]، بندهایی است که تا گشوده نشود و سنت‌های [[ناب]] [[الهی]] و [[پاک]] [[نبوی]] در جامعه [[احیا]] نگردد، راهی برای اصلاح‌های [[فرهنگی]] نمایان نخواهد شد.
+[[امیرمؤمنان]]{{ع}}، [[وظایف]] [[زمامدار]] را درباره [[آداب]] و سنت‌های [[اجتماعی]]، به [[کارگزار]] خود «[[عثمان بن عفان]]» چنین یادآور می‌شود:
+{{متن حدیث|فَاعْلَمْ أَنَّ أَفْضَلَ عِبَادِ اللَّهِ عِنْدَ اللَّهِ إِمَامٌ عَادِلٌ هُدِيَ وَ هَدَى فَأَقَامَ سُنَّةً مَعْلُومَةً وَ أَمَاتَ بِدْعَةً مَجْهُولَةً... وَ إِنَّ شَرَّ النَّاسِ عِنْدَ اللَّهِ إِمَامٌ جَائِرٌ ضَلَّ وَ ضُلَّ بِهِ فَأَمَاتَ سُنَّةً مَأْخُوذَةً وَ أَحْيَا بِدْعَةً مَتْرُوكَةً}}<ref>نهج البلاغه، نامه ۱۶۴.</ref>؛
+[[آگاه]] باش! [[برترین]] [[بندگان]] در پیشگاه [[پروردگار]]، پیشوای عادلی است که خود [[هدایت یافته]] و دیگران را [[هدایت]] می‌کند. سنتی روشن و شناخته شده را بر پا دارد و [[بدعت]] مجهولی را بمیراند... و نیز بی‌گمان بدترین [[مردم]] نزد [[خداوند]]، پیشوای [[ستمگری]] است که خود [[گمراه]] است و دیگران به وسیله او گمراه می‌شوند؛ سنت‌های مورد قبول [که دستاورد [[بعثت]] است] را از بین برده و بدعت‌های متروک را زنده می‌کند.
+در [[بینش]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} از مسئولیت‌های مهم [[زمامدار]]، [[زنده کردن]] و زنده داشتن [[سنت‌های الهی]] و [[صالح]] است<ref>{{متن حدیث|والأحياء لسنة}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱۰۵.</ref>. آن [[امام همام]] درباره [[احترام]] به سنت‌های صالح، خطاب به مالک می‌فرمایند:
+{{متن حدیث|وَ لَا تَنْقُضْ سُنَّةً صَالِحَةً عَمِلَ بِهَا صُدُورُ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَ اجْتَمَعَتْ بِهَا الْأُلْفَةُ وَ صَلَحَتْ عَلَيْهَا الرَّعِيَّةُ وَ لَا تُحْدِثَنَّ سُنَّةً تَضُرُّ بِشَيْ‌ءٍ مِنْ مَاضِي تِلْكَ السُّنَنِ فَيَكُونَ الْأَجْرُ لِمَنْ سَنَّهَا وَ الْوِزْرُ عَلَيْكَ بِمَا نَقَضْتَ مِنْهَا}}<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>؛
+هیچ [[سنت]] شایسته‌ای را که معیار عمل بزرگان این [[امت]] بوده است و [[همبستگی]] و کار [[ملت]] بر محورش سامان یافته است، نقض نکن و هیچ [[راه و رسم]] جدیدی ایجاد مکن که به سنتی از این [[سنت‌ها]] آسیب رساند که [[اجر]]، برای کسی خواهد بود که آن سنت‌ها را برقرار کرده و گناهش بر تو خواهد بود که آنها را نقض نمودی.
+[[سیره]] امیرمؤمنان{{ع}} بر آن بود که [[عادت‌ها]] و سنت‌هایی را که با [[شأن]] و [[مقام]] [[انسان]]، تنافی داشته و [[خفت]] و [[خواری]] افراد را باعث می‌شود، از ذهن‌های مردم دور کرده و آنان را به بهترین روش‌ها رهنمون شوند.
+در مسیر حرکت حضرت به محل [[صفین]]، دهقانان [[شهر انبار]]، تا [[امام علی]]{{ع}} را دیدند از اسبان و شتران‌شان پیاده شدند و پیشاپیش آن حضرت دویدند. [[امام]]{{ع}} به آنان فرمود: چرا چنین می‌کنید؟ عرض کردند: این در [[فرهنگ]] ما برای [[بزرگداشت]] [[فرمانروایان]]، [[سنت]] است. حضرت در پاسخ فرمود:
+به [[خدا]] [[سوگند]]! که با این کار زمامدارانتان را سودی نمی‌رسانید. با این کار، خود را در [[دنیا]] به [[رنج]] می‌افکنید و در [[آخرت]] به [[بدبختی]] و [[شقاوت]] دچار می‌شوید؛ چه زیان‌بار است مشقتی که پشت سر آن [[مجازات]] [[الهی]] باشد و چه پر [[سود]] است آرامشی که با آن [[ایمنی]] از [[عذاب دوزخ]] باشد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۳۷.</ref>.
+[[بدعت‌گذاری]] و ایجاد [[رسوم]] ناروا و [[ناشایست]] - که موجب [[انحراف]] از [[مسیر حق]] می‌شود - از عوامل مهم تخریب [[دین]] و باورهای [[راستین]] است؛ چنان که [[امیرمؤمنان]]{{ع}} فرمود:
+{{متن حدیث|مَا هَدَمَ الدِّينَ مِثْلُ الْبِدَعِ‌}}<ref>میزان‌الحکمه، ج۲، ص۲۳۶.</ref>؛
+هیچ امری به اندازه بدعت‌گذاری، باعث نابودی دین نمی‌شود.
+[[حضرت علی]]{{ع}} در [[مبارزه با بدعت‌ها]] و رسم‌های نادرستی که در دوران خلفای پیشین ایجاد شده بود، تلاش‌های زیادی کردند که برخی از این اقدام‌های انقلابی حضرت برای [[بدعت‌زدایی]] با مقاومت‌ها و مخالفت‌ها روبه‌رو می‌شد و متوقف می‌ماند. آن حضرت در این خصوص می‌فرماید:
+به خدا قسم! به [[مردم]] دستور دادم که در [[ماه رمضان]] فقط برای نمازهای [[واجب]] [[اجتماع]] کرده و آن را به [[جماعت]] برگزار کنند و به آنها گفتم که جماعت در [[نوافل]] [[بدعت]] است؛ ولی برخی از [[سپاهیان]] که مرا در [[جنگ]] [[یاری]] می‌کردند فریاد برآوردند که: [[مسلمانان]]، سنت [[عمر]] را [[تغییر]] دادند! و من ترسیدم که بخشی از [[لشکر]] بر من بشورند<ref>طبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۳۹۳.</ref>.
+با این حال، [[ابن ابی‌الحدید]]، با ذکر مثال‌هایی از [[مخالفت]] امام{{ع}} با سنت‌های خلفای پیشین و تغییر آنها، تصریح می‌کند که اگر [[شورش‌های داخلی]] از قبیل [[فتنه]] [[خوارج]] و [[یاغیان]] نبود، حضرت به تغییرات دیگری نیز [[اقدام]] می‌کرد<ref>{{عربی|إنما كان يمنعه من تغير أحكام من تقدمه إشتغاله بحرب البغاة و الخوارج}}؛ ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۹، ص۱۶۱.</ref>.
+از جمله بدعت‌هایی که حضرت{{صل}} به شدت با آن [[مخالفت]] کرده و تلاش‌های وی در زدودن آن با اعتراض‌های زیادی روبه‌رو شد، تقسیم ناعادلانه [[بیت‌المال]] است که موجب دست به دست شدن [[اموال]] در دست [[اغنیا]] می‌شد.
+[[ابن ابی‌الحدید]] می‌گوید: اگر [[پرسش]] شود که چرا [[ابوبکر]] بیت‌المال را به طور مساوی تقسیم کرد و با او مخالفت نشد، اما با [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} در برابر [[تقسیم مساوی]] بیت‌المال مخالفت کردند، پاسخ آن است که در طول ۲۲ سال [[خلافت عمر]] و [[عثمان]]، [[سنت پیامبر]]{{صل}} به [[فراموشی]] سپرده شده بود و [[خواص]] به تقسیم ناعادلانه درآمد [[عادت]] کرده بودند و از این طریق، سال‌ها بهره‌مند بودند؛ لذا وقتی [[حضرت علی]]{{ع}} خواست [[روش پیامبر]]{{صل}} را [[اجرا]] کند، با آن مخالفت ورزیدند<ref>ر.ک: ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۴۲ – ۴۳.</ref>.
+بر این اساس، [[حکومت اسلامی]]، موظف است که با [[بدعت‌گذاران]] در [[دین]] و کسانی که از روی [[هوا و هوس]]، [[جامعه]] را به [[اسارت]] سنت‌های ناروا و قید و بندهای [[ناصالح]] در می‌آورند، مقابله و از [[سنت‌ها]] و روش‌های اصیل و [[ناب]] [[شریعت مقدس اسلام]] [[پاسداری]] و [[محافظت]] کند.<ref>[[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی]] ص ۱۳۸.</ref>
 == منابع ==
 {{منابع}}
 # [[پرونده:1368104.jpg|22px]] [[سید عباس نبوی|نبوی، سید عباس]]، [[جامعه آرمانی (مقاله)| مقاله «جامعه آرمانی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۶ (کتاب)|'''دانشنامه امام علی ج۶''']]
+# [[پرونده:10059092.jpg|22px]] [[محمد رضا کریمی والا|کریمی والا، محمد رضا]]، [[وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی (کتاب)|'''وظایف متقابل مردم و حکومت در حاکمیت علوی''']]
 {{پایان منابع}}